Jakość Kapitału Społecznego

Transkrypt

1 Jakość Kapitału Społecznego Raport zawierający wytyczne do systemu szkoleń, praktyk zawodowych i usług doradczych Projekt realizowany w ramach Priorytetu 2 Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy Projekt realizuje: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Kutno Ul. Grunwaldzka 5

2 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE RYNEK PRACY A POTENCJAŁ EDUKACYJNY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO PRAKTYKI ZAWODOWE SZKOLENIA ZAWODOWE, KSZTAŁCENIE USTAWICZNE PORADNICTWO ZAWODOWE PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ PODSUMOWANIE...55 BIBLIOGRAFIA

3 1. WPROWADZENIE We współczesnej gospodarce wykwalifikowane zasoby ludzkie odgrywają coraz ważniejszą rolę. Okazuje się, że inwestowanie w ludzi przynosi znaczne zyski i to nie tylko finansowe. Wykorzystanie tych zasobów powinno mieć jednak charakter racjonalny, a nie jak to się często dzieje chaotyczny. Co należy rozumieć poprzez racjonalność zarządzania ludzkim kapitałem? Racjonalne oznacza tu efektywne wykorzystanie tych zasobów, efektywne zarówno z punktu widzenia jednostki, jak też z punktu widzenia rynku pracy. Należałoby się zastanowić, jakie relację istnieją między tymi, którzy pracy poszukują, a tymi, którzy taką pracę mogą zaoferować. Każda dysproporcja występująca w tym związku będzie bowiem rodzić bezrobocie. To zaś jest niekorzystne nie tylko z powodów ekonomicznych, ale też i społecznych. Problem bezrobocia w Polsce jest zjawiskiem stosunkowo młodym. W okresie Polski Ludowej zjawisko to było marginalizowane, mimo że faktycznie istniało. Władza ludowa, przede wszystkim z pobudek ideologicznych, ale również dlatego, aby utrzymać swą legitymizację, utrzymywała pozory pełnego zatrudnienia. W rzeczywistości mieliśmy zaś do czynienia z bezrobociem ukrytym. Brak mechanizmu, jakim jest rynek, spowodował zaś wiele niekorzystnych zjawisk. Z punktu widzenia gospodarki nakazoworozdzielczej inwestowanie w kapitał społeczny byłoby raczej bezsensowne. Taka inwestycja ma bowiem swoje uzasadnienie przede wszystkim w warunkach konkurencyjności. Problem nieracjonalnego wykorzystania zasobów ludzkich nie odnosi się tylko do Polski. Należy tu zaznaczyć, że znalazł się on w centrum zainteresowania wraz ze zmianami, które zaczęły zachodzić w ekonomii. Tradycyjna gospodarka oparta w dużym stopniu na przemyśle po II wojnie światowej zaczęła mieć coraz mniejsze znaczenie. Inwestowanie w duże zakłady przemysłowe przestało być opłacalne. Wraz z procesami globalizacji zaczęła następować dekoncentracja i delokalizacja produkcji. Utrzymywanie dużych zakładów w krajach wysokorozwiniętych przestało być opłacalne. Okazało się, że o wiele większe zyski można uzyskać, przenosząc je do krajów, gdzie siła robocza jest tańsza. Pojawił się zatem problem masowego bezrobocia, które tylko raz w historii gospodarki rynkowej miało, aż tak duży rozmiar w latach Wielkiego Kryzysu z końca lat 30. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że standardy socjalne wypracowane przez państwa przyczyniły się choć w pewnym stopniu do niwelowania niepożądanych zjawisk społecznych, w tym ekskluzji i marginalizacji. 3

4 Należy też zwrócić uwagę, że ucieczka przemysłu z krajów wysokorozwiniętych spowodowała liczne zmiany w funkcjonowaniu gospodarki. Po pierwsze, miejsca pracy wygenerowane przez wielkie zakłady uległy likwidacji. Dziś w krajach najbardziej rozwiniętych w sferze przemysłu pracuje zaledwie około 20% wszystkich zatrudnionych, podczas gdy w sferze usług ponad 70%. Nie jest jednak możliwe przeniesienie całego przemysłu w rejony, gdzie jest tańsza siła robocza. Niektóre gałęzie wymagają wykwalifikowanych pracowników, na przykład w takich branżach jak: elektronika, motoryzacja, czy ceramika. Po drugie, coraz ważniejszą rolę w gospodarce zaczyna odgrywać informacja i wiedza. Stają się one zasobami bezpośrednio generującymi zyski. Rośnie zatem rola wykształcenia, rozumianego tu nie tylko jako pewien zasób teoretycznej, akademickiej wiedzy, ale także jako umiejętność pozyskiwania i wykorzystywania informacji w celu osiągnięcia pożądanego efektu/zysku. Po trzecie, kapitał ucieka w sferę spekulacji finansowych, a także w kierunku cyberprzetrzenii. Po czwarte, osłabieniu ulega rola państwa narodowego na rzecz instytucji i organizacji ponadnarodowych. W warunkach globalizacji i liberalizacji światowego handlu coraz większą rolę odgrywa konkurencyjność. M.E. Porter w swej analizie źródeł konkurencyjności sformułował cztery etapy ich rozwoju. Są to: 1) Konkurencyjność oparta na produkcji cechuje państwa najsłabiej rozwinięte. Ich przemysły funkcjonują na rynku światowym oferując zasoby podstawowe, czyli surowce naturalne i tanią, niskowykwalifikowaną siłę roboczą. Jak pisze Mariusz Jan Radło: Przewaga konkurencyjna jest bardzo nietrwała, gdyż opiera się na czynnikach relatywnie powszechnych i łatwych do pozyskania 1. 2) Konkurencyjność oparta na inwestycjach cechuje państwa na przeciętnym poziomie rozwoju gospodarczego. Przedsiębiorstwa inwestują tu pieniądze w nowoczesne i wydajne technologie, które jednak wciąż są mniej zaawansowane niż te stosowane przez liderów gospodarki. Przedsiębiorstwa tworzą coraz większe sieci dystrybucji. Starają się pozyskać know-how. 3) Konkurencyjność oparta na innowacjach cechuje światowych liderów gospodarczych. Przedsiębiorstwa tworzą swoje własne rozwiązania i z powodzeniem konkurują na rynkach światowych. Mniej zaawansowane technologicznie branże przenoszone są poza granice państwa. Wytwarzane są 1 M.J. Radło Wyzwanie konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003, s. 21 4

5 coraz nowocześniejsze dobra. Jak pisze Radło: Rolą państwa na tym etapie rozwoju konkurencyjności jest więc wzmacnianie tych elementów środowiska gospodarczego, które sprzyjają innowacjom, postępowi gospodarczemu i rozwoju konkurencyjności sektora prywatnego 2. 4) Konkurencyjność oparta na bogactwie cechuje państwa, które osiągnęły bardzo wysoki poziom rozwoju. Ten etap ma jednak charakter schyłkowy i niekorzystny z ekonomicznego punktu widzenia. Gospodarka nie jest tu w stanie dłużej utrzymać swej konkurencyjności. Społeczeństwa na tym poziomie rozwoju większą wagę zaczynają przywiązywać do utrzymania raz zdobytej pozycji, a nie do jej wzmacniania. Jak pisze Radło: Kończy się również zdolność gospodarki do finansowania drogich programów socjalnych. Pojawia się za to złudna nadzieja, iż ich podtrzymanie można zagwarantować drogą zaostrzenia fiskalizmu 3 Unia Europejska zainteresowana jest etapem konkurencyjności opartej na innowacjach. Jedynie to podejście pozwoli na utrzymanie pozycji jednego z liderów światowej gospodarki i jednocześnie da możliwość konkurowania z innymi makroregionami, czy państwami, zwłaszcza Stanami Zjednoczonymi. Aby zrealizować ten cel Rada Europejska przyjęła w marcu 2000 roku tzw. Strategię Lizbońską, która ma przekształcić UE do 2010 roku w najbardziej konkurencyjną opartą na wiedzy gospodarkę świata, zdolną do utrzymania zrównoważonego wzrostu gospodarczego, stworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy oraz zachowania spójności społecznej 4. Działania zawarte w tej strategii mają różnorodny charakter, np. dotyczą wzmacniania pozycji ekonomicznospołecznej UE, ułatwiania dyfuzji technologii telekomunikacyjnych i informatycznych, wzmacniania innowacyjności, postaw przedsiębiorczych. Z punktu widzenia niniejszego opracowania najważniejsze jest to, że strategia ta zakłada także zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki. Nastąpić ma to poprzez wzmocnienie systemów edukacji i doskonalenia zawodowego, wspieranie działań pobudzających aktywność zawodową ludności, wzmacnianie powiązań między szkołami a przedsiębiorstwami oraz dostosowanie rynku pracy do trendów gospodarczych czy wreszcie modernizację europejskiego modelu społecznego, tak aby sprzyjał aktywności zawodowej i ciągłemu doskonaleniu umiejętności 5. Rada Europejska ustaliła, że poziom zatrudnienia w krajach członkowskich w Unii 2 Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s. 25 5

6 Europejskiej powinien wynosić 70%, a w przypadku kobiet 60%. Ten sam wskaźnik w grupie wiekowej lat ma wzrosnąć do 2010 roku do 50%. Rada Europejska wyróżniła zarazem cztery dziedziny, na które należy położyć szczególny nacisk. Są to: 1) poprawa zdolności do zatrudnienia, 2) położenie większego nacisku na szkolnictwo wyższe, 3) wzrost zatrudnienia w sektorze usług, 4) wspieranie polityki równouprawnienia, m.in. poprzez tworzenie korzystnych warunków pozwalających łączyć życie rodzinne z zawodowym. W Strategii Lizbońskiej wezwano zarazem państwa członkowskie do podjęcia, przy współpracy z Komisją Europejską i Radą UE, następujących działań: zwiększanie inwestycji w zasoby ludzkie, stworzenie wielkofunkcyjnych, ogólnodostępnych centrów edukacyjnych (powstałych w wyniku przekształcenia szkół i ośrodków szkoleniowych), wprowadzenie europejskiego certyfikatu potwierdzającego umiejętności informatyczne, zwiększenie środków na mobilność studentów i kadry nauczycielskiej. Strategia Lizbońska spotyka się także z krytyką. Jej celem miało być dogonienie przez Unię Europejską Stanów Zjednoczonych. Źródeł sukcesu tego ostatniego państwa upatrywano w informatyzacji gospodarki. Jak pisze Redło: Po roku 2000, upadł mit nowej gospodarki, a gospodarka światowa weszła w okres spowolnienia. Coraz liczniejsze badania ekonomiczne wskazywały na inne niż jedynie internetowe przyczyny szybkiego wzrostu gospodarczego w USA i wolniejszego w Unii. Częściej zaczęto wskazywać, iż to tradycyjne źródła konkurencyjności gospodarczej odegrały kluczową rolę w amerykańskim fenomenie tzw. nowej gospodarki. Wśród źródeł tych wymieniano niskie podatki, elastyczny rynek pracy i daleko posuniętą deregulację gospodarki 6. Na sukces Stanów, zdaniem Redło, miały wpłynąć także: bardziej elastyczne rozwiązania ekonomiczne oraz większa wydajność pracy. W ramach UE ma nastąpić także koncentracja i integracja badań naukowych. 18 stycznia 2000 roku Komisja Europejska przyjęła dokument Towards a European Research Area, który zakłada utworzenie Europejskiej Przestrzeni Badawczej. W dokumencie tym uznano za priorytetowe badania w następujących dziedzinach: - nauki przyrodnicze: genomika i biotechnologia, - technologie informatyczne, - nanotechnologia, 6 J. M. Redło Strategia Lizbońska dokąd zmierzamy? [w:] Puls Biznesu z r. 6

7 - areonautyka i przestrzeń kosmiczna, - jakość i bezpieczeństwo żywności, - zrównoważony rozwój, zmiany globalne i ekosystemy 7. Gospodarka polska została od 1 maja 2004 włączona w struktury ekonomiczne UE. Priorytetowe działania zostały określone w Narodowym Planie Rozwoju na lata Następny taki plan będzie dotyczył lat Dokument ten wskazuje kierunek rozwoju gospodarczego Polski w pierwszych latach po akcesji. Za priorytet uznano zwiększenie w strukturze gospodarki udziału sektorów o wysokiej wartości dodanej. W tym celu założono ograniczenie zatrudnienia w rolnictwie z jednoczesnym podniesieniem jego dochodowości. Po drugie, za priorytet uznano wzrost udziału w strukturze produktu krajowego brutto przemysłów o dużej produktywności i wydajności pracy. Po trzecie, za cel założono zwiększenie zatrudnienia w usługach, w tym w szczególności w usługach rynkowych 8. W dokumentach: Zintegrowane wytyczne na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz Strategia rozwoju edukacji na lata , kładzie się natomiast nacisk na kształcenie ustawiczne, zaleca się inwestowanie na rzecz podniesienia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia, przewiduje się współpracę pomiędzy uczelniami, placówkami badawczymi a podmiotami gospodarczymi, popiera się budowanie etycznej kultury pracy i postaw przedsiębiorczych. Zakłada się także, że młodzież powinna być zachęcana do podejmowania studiów wyższych na kierunkach ścisłych. Te ogólne zagadnienia dotyczące poziomu makroekonomicznego i makrostrukturalnego muszą znaleźć swoje odzwierciedlenie w strategiach regionalnych. Przed społecznościami lokalnymi stoi obecnie zadanie dostosowania się do zmian, jakie zachodzą we współczesnej gospodarce. Coraz ważniejszą rolę będą odgrywały takie kwestie jak: wiedza, informacja, nowoczesne technologie, kształcenie ustawiczne, elastyczność, szybkość dostosowywania się do nowych warunków. W punkcie zainteresowania poniższego opracowania dotyczącego województwa opolskiego znajdą się zatem kluczowe sfery, jakie należy wziąć pod uwagę z punktu widzenia rozwoju zasobów ludzkich. 7 Towards of the European research area, Commission of the European Communities, Brussels, , 8 Narodowy Plan Rozwoju, 7

8 W rozdziale I podjęta zostanie kwestia opolskiego rynku pracy i obecnego w tym województwie potencjału edukacyjnego. Region ten, położony między tak silnymi ośrodkami, jak Górny i Dolny Śląsk ma z jednej strony duże szanse na wykorzystanie swego położenia, z drugiej zaś może ono wpływać niekorzystnie. Wszystko zależy tu od wykorzystania szansy. W rozdziale tym zwrócimy uwagę na pewne negatywne zjawiska, które występują w tym województwie. Istnieje na przykład prawdopodobieństwo, że duża część młodych ludzi będzie migrować do dużych ośrodków w innych częściach kraju, bądź za granicę. W rozdziale II podejmiemy kwestię praktyk zawodowych. Stanowią one formę przygotowania człowieka do wykonywania obowiązków zawodowych. Przyjrzymy się, jakie zmiany można by wprowadzić, aby praktyki odbywały się z większą korzyścią zarówno dla samych praktykantów, jak i pracodawców. W rozdziale III zajmiemy się kwestią szkoleń i kształcenia ustawicznego. Jak wynika z badań prowadzonych przez różne ośrodki istnieje duże zainteresowanie wśród Polaków zdobywaniem dodatkowych kalifikacji. Wskażemy, jakimi szkoleniami zainteresowane są poszczególne grupy, w tym studenci i pracownicy. W rozdziale IV poświęcimy miejsce poradnictwu zawodowemu. Nie można mówić o inwestowaniu w zasoby ludzkie bez poruszania tej problematyki. Celem poradnictwa zawodowego jest dobre przygotowanie człowieka do efektywnego wykorzystania swoich zasobów w danej sytuacji na rynku pracy. W rozdziale V zajmiemy się przedsiębiorczością. Jest to zagadnienie ważne, gdyż zainteresowanie pracą na własny rachunek będzie coraz większe. Należałoby zatem zobaczyć, w jakim stopni nasza sfera instytucjonalna jest przygotowana do wsparcia osób chcących rozpocząć własną działalność. Wybór zagadnień odzwierciedla kwestie priorytetowe w polityce dotyczącej zasobów ludzkich. Jak się okazuje inwestowanie w człowieka, jego wiedzę i umiejętności jest efektywne i przynosi zyski. Od wspólnych działań władz centralnych, a przede wszystkim tych samorządowych, podmiotów gospodarczych, organizacji pozarządowych, czy wreszcie instytucji edukacyjnych, zwłaszcza tych wyższych, zależy, w jakim stopniu ten potencjał zostanie wykorzystany. 8

9 2. RYNEK PRACY A POTENCJAŁ EDUKACYJNY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Województwo opolskie jest najmniejszym przestrzennie regionem w Polsce. Pod względem liczby ludności wyprzedza tylko województwo lubuskie. Jak możemy przeczytać w Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego z roku 2005 region ten na tle kraju wyróżnia się wysokim, ujemnym saldem migracji w większości spowodowanej zagranicznymi wyjazdami zarobkowymi (głównie do Niemiec) 9. Większość mieszkańców zamieszkuje miasta (ponad połowa). Z punktu widzenia rozwoju tego regionu warto zwrócić uwagę na stosunkowo dobrze rozwiniętą sieć dróg krajowych i wojewódzkich oraz dobrą dostępnością komunikacyjną wszystkich jego obszarów. Przez województwo przebiega autostrada A-4 stanowiąca część transportowego korytarza paneuropejskiego z Francji na Ukrainę. Region wydaje się być także dość dobrze uprzemysłowiony. Jak możemy przeczytać w wymienionej uprzednio Strategii: Przemysł charakteryzuje się rozbudowaną struktura działania i równomiernym rozmieszczeniem przestrzennym. Do dominujących branż zalicza się: spożywczą, energetyczną, chemiczną, mineralną, maszynową, metalową i meblarską 10. Jak wynika z analiz przeprowadzonych przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową w roku 2003, a więc rok przed akcesją do Unii Europejskiej, sytuacja województwa opolskiego z wielu powodów jest niekorzystna. Trzeba zarazem przyznać, że mimo pewnych słabych stron regionu, istnieją realne szanse na wykorzystanie obecnego tu potencjału. W opracowaniu Profil wrażliwości gospodarki regionalnej na integrację z Unią Europejską Województwo Opolskie zauważa się, że rola handlu zagranicznego na Opolszczyźnie nie jest znacząca. Województwo zostało zakwalifikowane, obok kujawskopomorskiego, łódzkiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego do grupy regionów cechujących się niską wartością eksportu per capita, średnim udziałem rynku UE w całości eksportu województwa oraz niskim udziałem dóbr technologicznie intensywnych w obrotach eksportowych 11. Pozycja województwa opolskiego, w relacji do innych województw w kraju jest stosunkowo słaba. Jak możemy przeczytać: niska wartość eksportu świadczy o słabej konkurencyjności regionalnej gospodarki, która nie jest w stanie zaoferować dóbr atrakcyjnych dla zagranicznych odbiorców (...) Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego 2005r., s.9, 10 Ibidem s Raport Województwo Opolskie profil wrażliwości gospodarki regionalnej na integrację z Unią Europejką, pod red. K. Gawlikowska-Hueckel, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2003, s Ibidem s. 15 9

10 Województwo opolskie charakteryzuje się także niekorzystną sytuacją jeżeli chodzi o potencjał inwestycyjny. Jak wynika z doświadczeń krajów Unii Europejskiej wiedza oraz nowoczesne technologie mają tendencję do koncentracji regionalnej wokół silnych ośrodków technologicznych, badawczo-rozwojowych oraz w parkach technologicznych zlokalizowanych w specjalnych strefach ekonomicznych. Biorąc pod uwagę priorytety Strategii Lizbońskiej oraz budowę tzw. Europejskiej Przestrzeni Badawczej perspektywy województwa nie wyglądają najlepiej. W wymienionym uprzednio opracowaniu czytamy: region nie jest w pełni gotowy do zdyskontowania pozytywnych impulsów wynikających z procesu integracji z UE 13. A zatem, mamy tu raczej do czynienia z obszarem o niskim zaawansowaniu technologicznym. Jak wynika z analizy województwa pod kątem potencjału innowacyjnego: w przypadku opolskiego należy liczyć się z trudnościami w procesie efektywnego włączenia się w europejski system wymiany doświadczeń technologicznych 14. Z analizy przeprowadzonej przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową wynikają także ważne informacje o możliwych drogach rozwoju tego województwa i ewentualnych inwestycjach zagranicznych. Twórcy opracowania widzą znaczny potencjał związany z położeniem regionu i jego naturalnymi związkami z Niemcami: Tradycyjne dobre kontakty mieszkańców regionu z Niemcami zaowocują wzrostem zainteresowania Niemców rynkiem usług Opolskiego. Ze względu na niższe ceny usług spodziewać się można wzrostu popytu na takie usługi, jak: medyczne, turystyczne, rekreacyjne, kosmetyczne, itp. 15. Zwraca się jednak uwagę na to, że województwo opolskie nie graniczy bezpośrednio z Niemcami, stąd będzie musiało konkurować z innymi regionami (Dolnym Śląskiem, Zachodniopomorskim i Lubuskim). Dobre położenie może przyczynić się nie tylko do korzystania przez obcokrajowców z oferty usługowej województwa, ale istnieje także możliwość bezpośrednich inwestycji zagranicznych dokonywanych na tym terenie. Jak możemy przeczytać w opracowaniu Instytutu: Dla Opolskiego, jako regionu o relatywnie niskich kosztach prowadzenia działalności i stosunkowo dobrej infrastrukturze transportowej, takie sąsiedztwo (z Republiką Czeską, Niemcami, Górnym i Dolnym Śląskiem przyp. aut.) stwarza dużą szansę na lokalizowanie w przyszłości produkcji kooperującej Ibidem s Ibidem s Ibidem s Ibidem s

11 Warto zwrócić uwagę na to, że województwo opolskie charakteryzuje się silnym poczuciem tożsamości regionalnej, ma tradycje gospodarności. Ludność cechuje się znacznym wskaźnikiem mobilności przestrzennej. Mogą wiązać się z tym określone szanse, takie jak: transfer wiedzy, pieniędzy oraz doświadczenia do województwa. Z drugiej zaś strony trzeba wziąć pod uwagę to, że migracja ta może mieć charakter trwały. Odpływ ludności z regionu może mieć znaczny wpływ na gospodarkę. Analizując charakter szkolnictwa wyższego należy zauważyć, że mamy na terenie województwa opolskiego pięć uczelni publicznych (jeden uniwersytet, politechnikę oraz trzy szkoły zawodowe, w tym kolegium nauczycielskie) oraz pięć uczelni niepublicznych (w tym seminarium duchowne). Szkoły wyższe zlokalizowane są przede wszystkim w Opolu. Znajduje się tutaj siedem uczelni. Dwie zlokalizowane są poza stolicą województwa (jedna ma siedzibę w Nysie, druga w Brzegu). Rozwój szkolnictwa wyższego jest bardzo ważny z punktu widzenia rozwoju regionu. Wyższe wykształcenie przekłada się bowiem na większe zarobki mieszkańców, na lepsze ich samopoczucie, w związku z tym na satysfakcję z życia, oraz przyczynia się do zwiększenie ogólnego dobrobytu, podniesienia wydajności pracy, postępu technologicznego. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że konstruując ofertę edukacyjną powinno się wziąć pod uwagę specyfikę rynku pracy. Ważna rolę musi tu odgrywać współpraca pomiędzy uczelniami a podmiotami gospodarczymi. Instytucje edukacyjne powinny także wziąć pod uwagę priorytety wyznaczone w strategii województwa. W przypadku Opolskiego można stwierdzić jednoznacznie, że w ofercie edukacyjnej szkół wyższych dominują kierunki humanistyczne. Sytuacja taka ma miejsce szczególnie w przypadku uczelni prywatnych. Wykształcenie specjalisty na kierunku humanistycznym jest stosunkowo tanie i nie wymaga odpowiedniej infrastruktury technicznej. Należałoby się jednak zastanowić, czy jest to faktycznie opłacalne z punktu widzenia potrzeb rynku, rozwoju województwa. Trzeba także przemyśleć, na ile wykształcenie takie zostanie w przyszłości wykorzystane przez absolwentów takich kierunków. Nie mogąc znaleźć zatrudnienia zasilą szeregi bezrobotnych, bądź też podejmą decyzję o wyjeździe. W wyniku tego może wzrosnąć tylko ich poziom niezadowolenia i frustracji. Wydaje się zatem konieczne propagowanie wykształcenia na kierunkach ścisłych. Byłoby to zgodne z priorytetami UE, która szczególny nacisk kładzie na biotechnologię, czy technologie komunikacyjne. Kierunki studiów powinny być zarazem dostosowane do specyfiki województwa opolskiego. Warto zwrócić uwagę, że szansą dla tego regionu jest dobrze rozbudowana sieć połączeń drogowych i kolejowych. Stwarza to warunki pod rozwój 11

12 logistyki. Jednym z priorytetów województwa jest także wykorzystanie walorów turystycznych, bazy rekreacyjnej. Warto, aby te zamierzenia znalazły odzwierciedlenie w kierunkach otwieranych na opolskich uczelniach. Ważny problem w województwie opolskim stanowi migracja zarobkowa. Jest to spowodowane silnymi związkami w regionie z Niemcami. Znaczna część mieszkańców województwa to Polacy pochodzenia niemieckiego. Sam region graniczy także z Republiką Czeską, w której można podejmować legalnie zatrudnienie. Warto zwrócić uwagę, że wyjazdem za granicę zainteresowane są przede wszystkim te osoby, które legitymują się wykształceniem zawodowym bądź średnim zawodowym. Wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu Jakość Kapitału Społecznego jednoznacznie wskazują, że zdecydowana większość uczniów z województwa opolskiego bierze od uwagę kwestię migracji. Ogółem 41% stwierdziło, że zamierza wyjechać w celach zarobkowych za granicę, lecz nie na stałe. Przyjmują możliwość powrotu do Polski. W tej grupie znalazło się 44,6% uczniów szkół zawodowych, 30,0% uczniów liceów ogólnokształcących oraz 50,6% uczniów szkół średnich zawodowych. Wyjazd za granicę w celach zarobkowych bierze i zostanie tam na stałe bierze pod uwagę 5,7% uczniów z województwa opolskiego. Być może wyjedzie, lecz nie na stałe 30,2% uczniów, zaś być może wyjedzie, lecz na stałe 10,7%. Wyjazdu nie bierze pod uwagę tylko 5,0% uczniów. Dane te świadczą o dużym nastawieniu młodych ludzi z województwa opolskiego na mobilność przestrzenną. Może to przynieść liczne korzyści, jeżeli postanowią wrócić w przyszłości do swojego regionu i zainwestować tu zarobione pieniądze. Z drugiej jednak strony trzeba wziąć pod uwagę fakt, że może to stanowić znaczny ubytek ludności dla województwa, a w następstwie przełożyć się na brak fachowców na poziomie zawodowym i technicznym, w tym wykwalifikowanych pracowników niektórych branż. Od kilku lat mamy do czynienia z tendencją do zamykania zasadniczych szkół zawodowych. W związku z powyższym, istnieje prawdopodobieństwo, że zacznie brakować średniego i niższego personelu technicznego. Słusznie zauważa tę sytuację Mieczysław Kabaj: Przedsiębiorstwa muszą zatrudniać określoną liczbę ekonomistów, inżynierów, specjalistów zarządzania, ale nie osiągną dobrych rezultatów bez techników, rzemieślników i robotników wykwalifikowanych, pracowników średniego szczebla, którzy nie muszą legitymować się dyplomem wyższej uczelni, lecz być dobrze przygotowani przez szkoły 12

13 zawodowe do powierzonej im pracy 17. Rozwiązaniem nie może stać się kształcenie zawodowe fachowców w cyklu np. trzy- czy czteromiesięcznym. Tego typu szkolenia, kierowane w szczególności do osób bezrobotnych, nie rozwiążą też problemu braku kadr. Jak pokazują doświadczenia krajów o najwyższej kulturze pracy, a więc: Niemiec, Austrii, czy Szwajcarii, edukacja wykwalifikowanych pracowników powinna odbywać się najlepiej w cyklu czteroletnim i mieć charakter dualny (wykorzystujące w nauce szkołę i miejsce pracy). Zdaniem Kabaja nowoczesne szkoły zawodowe powinny skupić się na kształceniu w szkołach zawodowych fachowców o szerokim zakresie wiedzy i umiejętności, tak aby mogli być oni elastyczni i konkurencyjni na rynku pracy. Koncepcja ta zakłada: 1) wyposażenie ucznia w szeroką wiedzę teoretyczną i zawodową, 2) kształcenie praktyczne o szerokim profilu (np. stolarz powinien mieć uprawnienia do wykonywania różnych specjalności np. stolarza budowlanego, parkieciarza, stolarza artystycznego, itd.), 3) uprawnienia do wykonywania wiązki zawodów (np. hydraulik powinien mieć uprawnienia murarza, murarz uprawnienia tynkarza, itd.), 4) sposób lub mechanizm zmiany zawodu, zdobycia nowego zawodu (czy specjalności) 18. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku studentów przebadanych w ramach niniejszego projektu. Znaczna część osób z tej grupy zamierza wyjechać, ale nie na stałe. Powrót do Polski bierze pod uwagę 33,9% respondentów z tej grupy. Inne odpowiedzi wyglądało następująco: 5,7% studentów zamierza wyjechać zarobkowo za granicę i zostać tam na stałe, 34,1% bierze pod uwagę wyjazd, lecz nie na stałe, 8,2% bierze pod uwagę wyjazd, ale nie na stałe, 10,9% studentów jest przekonanych, że nie wyjedzie w celach zarobkowych za granicę (7,9 odpowiedziało trudno powiedzieć ). Ubytek osób z tej grupy będzie także odczuwalny dla gospodarki regionalnej. W największym stopniu kosztowny stanie się wyjazd absolwentów kierunków technicznych i medycznych, gdyż wydatki poniesione na ich wykształcenie są największe, a możliwości wypełnienia powstałej niszy na rynku pracy najmniejsze. Jak zostało przedstawione powyżej uczelnie w województwie opolskim, zwłaszcza te prywatne koncentrują się raczej na tanich kierunkach. 17 M. Kabaj, Optymalizacja struktur kształcenia zawodowego i popytu na prace [w:] (Re.) U. Jeruszka, Optymalizacja kształcenia zawodowego z punktu widzenia potrzeb rynku pracy, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2002, s Ibidem, s.29 13

14 Wydaje się, że należy przedsięwziąć różnego rodzaju działania, które będą zachęcały młodych ludzi bądź do pozostania na terenie województwa opolskiego (ta opcja dotyczy zwłaszcza specjalistów, fachowców) bądź do powrotu i inwestowania w regionie (dotyczy to szczególnie osób, które pracują bądź zamierzają pracować za granicą). Sytuacja Opolskiego jest o tyle trudna, że absolwenci mogą migrować nie tylko poza terytorium Polski, ale także do innych województw. W sąsiedztwie znajdują się bowiem tak silne ośrodki jak: Górny i Dolny Śląsk, gdzie oferta rynku pracy może być lepsza. Należy zarazem zachęcać młode osoby do zdobywania doświadczenia zawodowego oraz wiedzy za granicą. W jakimś stopniu może w tym pomóc europejski program informacyjny EURODESK. Program ten istnieje w 29 krajach i finansowany jest przez Komisję Europejską oraz rządy państw w nim uczestniczących. Funkcjonuje na trzech szczeblach europejskim (Europejskie Biuro Eurodesku w Brukseli), poszczególnych państw (odpowiadają za to Krajowe Biura Eurodesku), regionalnym i lokalnym (Regionalne i Lokalne Punkty Informacyjne). Można tu uzyskać informacje dotyczące studiowania i pracy w poszczególnych krajach UE, szkoleń i możliwości zdobywania funduszy w Polsce i w Europie. Młodzież ma możliwość nawiązania kontaktów z rówieśnikami i organizacjami z zagranicy. Regionalne Biuro Eurodesku w województwie opolskim znajduje się w Brzegu 19. Podsumowując: 1) Oferta edukacyjna w województwa opolskim w większym stopniu, zwłaszcza na poziomie szkolnictwa wyższego, powinna być dostosowana do wymogów rynku i priorytetów przewidzianych w strategiach rozwoju. 2) Należy większy nacisk położyć na rozwój kierunków technicznych, specjalistycznych, które są droższe, aczkolwiek wiedza przez nie przekazywana znajduje praktyczne zastosowanie. 3) Powinna być kontynuowana i rozpowszechniana współpraca pomiędzy Politechniką Opolską a szkołami, zwłaszcza ponadgimnazjalnymi. Pomoc w tym zakresie można oczekiwać ze strony instytucji samorządowych. 4) Należy zwrócić większą wagę na współpracę pomiędzy uczelniami a podmiotami gospodarczymi. 5) Wydaje się, że nauczanie w szkołach zawodowych powinno mieć szeroki zakres. Należy tu zwrócić uwagę na duże zainteresowanie migracją w tej grupie. Stąd wypadałoby się zastanowić nad konsekwencjami takiego stanu rzeczy. Okazać się 14

15 może, że zacznie w coraz większym stopniu brakować fachowców i wykwalifikowanych pracowników niskiego szczebla. Konieczne są zatem działania, które przyczynią się do pozostania w kraju części planujących migrację osób, a wyjeżdżających będą skłaniać do powrotu oraz inwestowania w regionie zarobionych środków. 6) Migracja absolwentów szkół wyższych będzie niekorzystna dla województwa opolskiego. Ta migracja nie musi odbywać się za granicę, lecz np. do pobliskich województw. Wydaje się konieczne przedstawienie interesujących perspektyw i możliwości rozwoju dla młodych ludzi kończących studia. Takie działania powinny być podejmowane we współpracy pomiędzy: instytucjami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi, podmiotami gospodarczymi i uczelniami. 7) Należy rozpowszechniać wiedzę na temat możliwości kształcenia się za granicą. Edukacja w innych krajach Unii Europejskiej pozwoli na nawiązywanie przez młodych ludzi z województwa opolskiego kontaktów, które mogą zostać w przyszłości wykorzystane w prowadzeniu biznesu, czy przy współpracy między instytucjami samorządowymi. Nauka za granicą pozwala także na zdobycie wiedzy, o którą trudno, najczęściej z powodów finansowych w Polsce. Lepsza infrastruktura europejskich uczelni pozwala uzyskać wyższe kwalifikacje, większe doświadczenie strona internetowa poświęcona europejskiemu programowi informacyjnemu - EURODESK 15

16 3. PRAKTYKI ZAWODOWE Bezrobocie wśród młodych osób jest poważnym problemem w Polsce, stąd wszelkiego rodzaju rozwiązania, które mogą przyczynić się do jego zmniejszenia są niezmiernie ważne. Jak podają dane Eurostat-u poziom bezrobocia w różnych krajach Europy wygląda następująco: Polska 38,1%, Francja 21,8%, Węgry 20,4%, Finlandia 19,9%, Hiszpania 18,6%, Czechy 18,4%, Niemcy 14,1%, Wielka Brytania 12,7%, Norwegia 11,7%, Irlandia 8,5%. Dla porównania w Stanach Zjednoczonych 11,4% 20. Jak podaje Główny Urząd Statystyczny stopa bezrobocia w grupie wiekowej lata w pierwszym kwartale 2004r. wynosiła 45,9%, a w I kwartale 2005r. 41,2% 21. Problemowi bezrobocia wśród młodzieży mogą przeciwdziałać praktyki zawodowe. Ich celem jest przede wszystkim umożliwienie zdobycia odpowiednich umiejętności do wykonywania określonego zawodu. Praktykant ma możliwość sprawdzenia wiedzy teoretycznej, jaką wyniósł ze szkoły. Praktyki pozwalają poznać wymagania, obowiązki związane z pełnieniem danej roli zawodowej, stanowią także szansę zdobycia zatrudnienia. Z takiej sytuacji wynikają także korzyści dla pracodawcy. Dzięki praktykom zawodowym istnieje bowiem możliwość znalezienia dobrego pracownika. Pracodawcy często narzekają na kompletny brak przygotowania zawodowego absolwentów. Ci ostatni zaś skarżą się na to, że w szkole nie poświęcano nauczaniu praktycznemu zbyt wiele czasu. Szkoły, najczęściej z przyczyn finansowych, decydują się na mniejszą ilość godzin kształcenia stricte zawodowego. Koszty materiałów, urządzeń, wreszcie nauczycieli, czy instruktorów często są wysokie. Tracą na tym zazwyczaj obie strony; zarówno uczniowie, bądź studenci, którzy narzekają na niską jakość praktyk zawodowych, bądź krótki czas ich trwania, jak i pracodawcy, do których trafiają absolwenci w małym stopniu przygotowani do wykonywania swojego zawodu. Praktyki zawodowe dotyczą przede wszystkim uczniów szkół zawodowych, średnich zawodowych i studentów, którzy zanim opuszczą uczelnię powinni zdobyć odpowiednie umiejętności praktyczne. Bezrobocie wśród młodych ludzi w województwie opolskim, podobnie zresztą jak w innych regionach, jest duże. Na koniec 2005r. w urzędach pracy było tu zarejestrowanych osób w wieku lata. Grupa ta stanowiła łącznie 20,5% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych 22. W dokumencie przygotowanym przez 20 Strona internetowa Eurostat-u, the Statistical Office of the European Communities 21 Dane statystyczne za Głównym Urzędem Statystycznym 22 Dane statystyczne za Wojewódzkim Urzędem Pracy w Opolu, strona internetowa: 16

17 Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu zatytułowanym Strategia sektorowa rynku pracy województwa opolskiego na lata możemy przeczytać, że jednym z celów priorytetowych ma być zwiększenie liczby mieszkańców podwyższających swoje wykształcenie i kwalifikacje. Jednym ze sposobów realizacji tego założenia mają być właśnie praktyki zawodowe dla uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych i studentów, prowadzone w przedsiębiorstwach i wiążące się z poznaniem specyfiki zawodu oraz nabyciem praktycznych umiejętności związanych z ich przyszłym zawodem 23. Jak pisze Stefan M. Kwiatkowski: jednym z głównych celów reformy systemu kształcenia zawodowego jest integracja systemu szkolnego z systemem pozaszkolnym (kształcenie ustawiczne) 24. Chodzi tu między innymi o włączanie pracodawców do procesu kształcenia, organizowanie praktyk i staży zawodowych. Jak pisze natomiast Elżbieta Drogosz-Zabłocka: Charakterystycznym i koniecznym składnikiem edukacji zawodowej jest obecność w tym kształceniu zajęć praktycznych, ułatwiających opanowanie przyszłych zadań zawodowych. Powszechnie uważa się, że cel ten powinien być realizowany we współpracy z pracodawcami i społecznościami lokalnymi 25. Z analizy systemów kształcenia zawodowego wynika, że większość uczniów w Unii Europejskiej na poziomie szkolnictwa średniego kształci się w nurcie zawodowym niż w ogólnym. Najbardziej widoczne jest to w takich krajach jak: Niemcy, Austria, czy Lichtenstein (aż trzy czwarte uczniów wybiera tę ścieżkę edukacyjną). Jak pisze autorka: W Niemczech i w Austrii od dawna instytucje edukacyjne współpracują z przedsiębiorstwami, a współpraca ta postrzegana jest jako element warunkujący wysoką efektywność kształcenia, czego przejawem staje się duży odsetek zatrudnienia absolwentów. I dalej: wejście absolwentów na rynek pracy uważane jest powszechnie za podstawowy cel kształcenia zawodowego i znajduje to swoje odbicie w aktach prawnych (np. planie pięcioletnim we Francji) 26. Rozwiązaniem bezrobocia wśród młodzieży mógłby się stać dualny system kształcenia, który zbliżyłby do siebie przedsiębiorstwa i szkoły. Unia Europejska w wydanej w 1995r. Białej Księdze kształcenia i doskonalenia uznaje szkołę i przedsiębiorstwo jako 23 Strategia sektorowa rynku pracy województwa opolskiego na lata opracowanie dostępne na stronie internetowej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Opolu 24 S. M. Kwiatkowski System edukacji zawodowej w kontekście rynku pracy i procesów integracyjnych w Europie [w:] (red.) U. Jaruszka Optymalizacja kształcenia zawodowego z punktu widzenia potrzeb rynku pracy, Instytut Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2002, s E. Drogosz-Zabłocka Współpraca szkół i przedsiębiorstw zasady, formy i zakres współpracy [w:] (red.) U. Jaruszka Optymalizacja kształcenia zawodowego z punktu widzenia potrzeb rynku pracy, Instytut Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2002, s Ibidem, s

18 dwa, uzupełniające się ogniwa przyswajania wiedzy 27. Dawid Karbowniczek pisze: Dualny system kształcenia wykorzystując współpracę oświaty i pracodawców kształci uczniów w szkole oraz w zakładzie pracy. Naukę w szkole prowadzą pracownicy dydaktyczni, nauczyciele zgodnie z programem nauczania. Nauka w zakładzie pracy odbywa się w środowisku stałych pracowników oraz przeszkolonego opiekuna praktyk. Pracodawcy mają wpływ na treści kształcenia, organizują praktyczną naukę zawodu i są odpowiedzialni za organizację egzaminów zawodowych w swoich branżach 28. W badań przeprowadzonych w ramach projektu Jakość Kapitału Społeczneo poproszono uczniów z województwa opolskiego, aby ocenili korzyści, jakie wynikają z odbywania praktyk zawodowych. Chodziło tylko i wyłącznie o te praktyki, które odbywano na zewnątrz. Nie brano zatem pod uwagę warsztatów szkolnych. Maksymalnie można było wskazać 3 możliwości. Większość uczniów zwróciła uwagę na to, że praktyki zawodowe stanowią cenne uzupełnienie wiedzy teoretycznej. Tak odpowiedziało 56,3% kobiet oraz 66,0% mężczyzn. W następnej kolejności podkreślano, że praktyki zawodowe pozwalają poznać środowisko pracy. Tę kategorię wskazało 50,7% kobiet oraz 54,0% mężczyzn. Zwrócono także uwagę na to, że: praktyki zawodowe zwiększają szanse na zatrudnienie w firmie, w której się je odbywa (tak sądziło 46,5% kobiet oraz 50,0% mężczyzn), praktyki zawodowe pozwalają poznać procedury, przepisy obowiązujące w praktyce (38,0% kobiet, 19,3% mężczyzn), stanowią dodatkowe źródło dochodów (19,7% kobiet, 24,0% mężczyzn) oraz pozwalają poznać nowych ludzi (28,2% kobiet, 18,0% mężczyzn). Uczniom zadano także pytanie dotyczące negatywnych stron praktyk. Można było wskazać maksymalnie 3 możliwości. Uczniowie zwrócili uwagę na to, że praktykanci otrzymują tylko błahe, proste zadania. Tak odpowiedziało 39,4% kobiet oraz 38,7% mężczyzn. Ponadto stwierdzono, że praktyki zawodowe trwają zbyt krótko. Tak wskazało 26,8% kobiet oraz 33,3% mężczyzn. Znaczna część uczniów na podstawie własnych doświadczeń doszła do wniosku, że pracownicy firm są niechętnie nastawieni do praktykantów (odpowiednio 31,0% kobiet oraz 28,7% mężczyzn. Zwrócono także uwagę na następujące negatywne strony praktyk: nuda podczas ich odbywania (18,3% kobiet, 16,0% mężczyzn), niczego nie można się nauczyć (16,9% kobiet, 14,0% mężczyzn), nie ma określonego programu praktyk, który byłby realizowany (19,7% kobiet oraz 12,7% 27 Biała księga. Nauczanie i uczenie się na drodze do uczącego się społeczeństwa. Komisja Europejska, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 1997, s D. Karbowniczek System dualnego kształcenia zawodowego, czy to się opłaci w Polsce? artykuł dostępny na stronie internetowej 18

19 mężczyzn), nie otrzymuje się świadectw, certyfikatów z tytułu odbywania praktyk (16,9% kobiet oraz 14,0% mężczyzn). Znaczna część uczniów doszła do wniosku, że nie ma negatywnych stron praktyk zawodowych. Tak wskazało 28,2% kobiet oraz 26,0 mężczyzn. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych w listopadzie i grudniu 2005 roku w województwie opolskim w ramach projektu Jakość Kapitału Społecznego należy stwierdzić, że większość pracodawców, zwłaszcza tych, którzy zatrudniają nie więcej niż 9 pracowników, nie przyjmuje do swoich firm praktykantów. Mikro pracodawcy zapytani zostali: Czy zdarza się, że młodzież ucząca się/ studenci odbywają praktyki w Państwa firmie?. Wśród pracodawców, którzy zatrudniają nie więcej niż 9 osób uzyskano następujący rozkład odpowiedzi: 1) tak, przyjmujemy od 1 do 3 praktykantów w ciągu roku tę odpowiedź wskazało 26,6% pracodawców, 2) tak, przyjmujemy od 4 do 6 praktykantów w ciągu roku tak odpowiedziało 3,2% pracodawców, 3) nie, nie przyjmujemy praktykantów 70,1% wskazań. Identyczne pytanie zadano osobom zatrudniającym więcej niż 9 pracowników. W tej grupie: 1) 49,0% w ogóle nie przyjmuje praktykantów, 2) 33,2% pracodawców przyjmuje rocznie od 1 do 3 praktykantów, 3) 10,2% przyjmuje od 4 do 6 praktykantów, 4) 4,4% przyjmuje od 7 do 10 praktykantów, 5) 3,2% przyjmuje powyżej 10 praktykantów, Istotną rolę odgrywa także kwestia długości trwania praktyk. Im więcej czasu młoda osoba poświęca na przyuczanie się do zawodu, tym lepiej go później wykonuje. Wśród pracodawców zatrudniających nie więcej niż 9 pracowników praktykanci przyjmowani są najczęściej na 1 miesiąc. Takiej odpowiedzi udzieliło 46,7% respondentów z tej grupy. Na okres powyżej miesiąca do 3 miesięcy przyjmuje praktykantów 20,2% tych pracodawców, na okres od 3 do 6 miesięcy 9,7%, od 6 miesięcy do 2 lat 13,9%, od 2 do 3 lat 8,0%. Podobny rozkład odpowiedzi występuje w grupie pracodawców zatrudniających więcej niż 9 pracowników. Tutaj 44,3% pracodawców przyjmuje praktykantów na czas jednego miesiąca. Na okres od 1 do 3 miesięcy przyjmuje 21,6% pracodawców z tej grupy, 19

20 na okres od 3 do 6 miesięcy 5,1%, od 6 miesięcy do 2 lat 15,3%, od 2 do 3 lat 11,0%. Jak można zauważyć, niektórzy pracodawcy inwestują w kapitał ludzki poprzez organizację długookresowych praktyk zawodowych, zapewne po zakończeniu których, dotychczasowy praktykant staje się pełnoprawnym pracownikiem firmy. Pracodawcom z województwa opolskiego postawiono także pytanie, ile z tych osób, które odbywały praktyki w ich firmie, w ciągu ostatnich 24 miesięcy znalazło tu później zatrudnienie. Mikropracodawcy, wskazywali najczęściej, że nie zatrudniali żadnego praktykanta. Tak odpowiedziało 72,8% respondentów z tej grupy. Kolejne 15,8% pracodawców zatrudniło jednego praktykanta, 5,3% - dwóch, 2,1% - dwóch lub więcej (nie odpowiedziało na to pytanie 4,1% respondentów). Podobne wyniki przyniosły badania przeprowadzone wśród firm, w których pracuje więcej niż 9 pracowników. Osoby prowadzące takie przedsiębiorstwa w zdecydowanej większości wskazywały, że nie zatrudniały żadnego z praktykantów. Tak odpowiedziało 61,2% respondentów z tej grupy. 16,5% stwierdziło, że jeden praktykant znalazł zatrudnienie w ich firmie, 7,5% - dwóch, 12,20% - co najmniej trzech (nie odpowiedziało na to pytanie 2,7% respondentów z tej grupy). Należy zarazem podkreślić, że większość pracodawców z województwa opolskiego nie przywiązuje wagi do tego, czy kandydat do pracy jest czy też nie jest absolwentem. Każdego z chętnych do pracy traktuje się jednakowo. W przypadku firm zatrudniających do 9 osób takiej zasady trzyma się 85,1% pracodawców. 11,7% woli innych kandydatów od absolwentów, a 1,6% chętnie zatrudnia absolwentów (1,6% - brak odpowiedzi). Wśród pracodawców z małych, średnich i dużych firm (zatrudniających więcej niż 9 pracowników), odpowiedzi były następujące: dla 86,4% nie ma znaczenia, czy kandydat jest absolwentem, czy też nie, 12,2% woli innych kandydatów od absolwentów, 0,8% preferuje absolwentów (0,6% - brak odpowiedzi). Pracodawcy, którzy niechętnie przyjęliby absolwentów zwracają uwagę na następujące negatywne strony zatrudniania osób z tej grupy (maksymalnie można było podać trzy opcje): brak doświadczenia zawodowego (89,4% w przypadku pracodawców zatrudniających do 9 osób; 93,4% w przypadku firm, w których pracuje więcej niż 9 pracowników), brak umiejętności praktycznych (odpowiednio: 20,7% i 14,8%), nie są samodzielni, wymagają nadzoru (15% i 9,8%), posiadają tylko wiedzę teoretyczną (12,6% i 8,2%), nie znają branży (11,4% i 8,2%). Jak widać większość tych negatywnych stron można by wyeliminować poprzez wcześniejsze praktyki zawodowe. 20

21 Podsumowując należy stwierdzić: 1) Odbywanie praktyk zawodowych trwa zbyt krótko, praktykanci przyjmowani są zazwyczaj na jeden miesiąc. Jest to niewystarczający czas, aby wdrożyć osobę do odpowiedniego wykonywania zawodu. Tak krótki okres nie pozwala jednostce na zdobycie istotnych umiejętności praktycznych, zapoznanie się z rolą zawodową i miejscem pracy. 2) Należałoby traktować praktyki jako trwały element kształcenia, w którym uczeń lub student zdobywa wiedzę praktyczną, weryfikuje w rzeczywistości wiedzę teoretyczną zdobytą w szkole lub na uczelni. Należy zarazem zwrócić uwagę, że w sytuacji wysokiego bezrobocia przed młodymi ludźmi postawione są różnego rodzaju bariery, np. w postaci negatywnego do nich stosunku ze strony innych pracowników firmy. 3) Należy pomyśleć o większej współpracy pomiędzy szkołami a podmiotami gospodarczymi, tak aby ewentualne programy nauczania dostosowywać do wymagań i potrzeb rynku pracy. 4) Trzeba rozpowszechnić wiedzę na temat praktyk zawodowych wśród samych pracodawców i przełamać pewne negatywne stereotypy dotyczące praktykantów. Jak widać z wyników przeprowadzonych badań znaczna część młodych ludzi traktuje praktyki zawodowe jako możliwość zdobycia odpowiednich umiejętności praktycznych, czy nawet jako element zwiększający szanse zdobycia w przyszłości zatrudnienia. Można zatem stwierdzić, że motywacja do odbywania praktyk w coraz mniejszym stopniu wynika z obowiązku edukacyjnego, a coraz częściej z bardzo realnego podejścia do wymogów rynku pracy. Do akcji propagującej ideę praktyk zawodowych powinny się włączy przede wszystkim samorządy terytorialne oraz instytucje edukacyjne. 5) Należałoby także pomyśleć nad rzetelną ewaluacją praktyk. Osoba, która odbywa takie przygotowanie do zawodu u pracodawcy powinna otrzymać opinię, która stwierdzałaby jej stopień przydatność do pracy. 21

22 4. SZKOLENIA ZAWODOWE, KSZTAŁCENIE USTAWICZNE Zachodzące zmiany, zwłaszcza w obszarze gospodarki, zmuszają do nowego spojrzenia na problemy związane z rynkiem pracy. Jak pisze Mirosława Pluta-Olearnik: Naukowcy udowadniają, że nieuchronnie w ciągu całego życia będziemy mieć do czynienia z gwałtownym i stałym postępem naukowo-technicznym oraz krótkim czasem wdrażania nowych wynalazków w praktyce. Będą rosły wymagania wobec pracowników jako skutek unowocześniania procesów produkcyjno-usługowych i wzrostu standardów wytwarzania29. Na światowym rynku pracy coraz ważniejszą rolę będzie odgrywała konkurencyjność, stąd wymóg ciągłego podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności staje się czymś naturalnym, a wręcz stanowi być albo nie być dla utrzymania statusu pracownika 30. Dlatego też coraz ważniejsza staje się zagadnienia kształcenia ustawicznego, edukacji dla dorosłych. W Strategii Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010, koncepcja uczenia się przez całe życie obejmuje rozwój indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich kontekstach w systemie formalnym i nieformalnym, tj. w szkołach i placówkach kształcenia zawodowego, uczelniach i placówkach kształcenia dorosłych, oraz w ramach kształcenia incydentalnego, a więc w domu, w pracy i w społeczności. Jak możemy dalej przeczytać w tym dokumencie: Koncepcja ta ukierunkowuje działania w taki sposób, by zapewnić odpowiednie możliwości wszystkim osobom dorosłym, pracującym i bezrobotnym, które muszą przekwalifikować się lub podnieść swoje kwalifikacje 31. Jak wynika z raportu IPSOS zatytułowanego Szkolenia w Polsce zrealizowanego na zlecenie Fundacji Obserwatorium Zarządzania i Nowoczesnej Firmy, Polacy chcą się dokształcać 32. W ciągu ostatnich sześciu lat podwoiła się liczba osób indywidualnych, które uczestniczą w szkoleniach. Sondaż ten powstał na bazie badania składającego się z dwóch modułów. Pierwszy z nich to sondaż przeprowadzony na reprezentatywnej próbie losowokwotowej (1005 Polaków w wieku 15 lat i więcej). Drugi moduł to badanie przeprowadzone wśród 546 firm. 29 M. Pluta-Olearnik Koncepcja Life Long Learning wyzwanie dla kształcenia na poziomie wyższym publikacja z konferencji Organizacja procesu dydaktycznego oraz zarządzanie wiedzą w ekonomicznym szkolnictwie wyższym 23 czerwca 2005r. Kraków, s.1 30 K. Symela Projektowanie i ocena programów kształcenia i szkolenia zawodowego [w:] red. H. Bednarczyk i I. Woźniak Diagnozowanie potrzeb edukacyjnych powiatowego rynku pracy, Stowarzyszenie Oświatowe SYCYNA, 2003, s Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku strategia dostępna na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej, 32 Raport Szkolenia w Polsce przygotowany przez IPSOS dla Fundacji Obserwatorium Zarządzania i Nowoczesnej Firmy, 22

23 Jak wynika z raportu prezentującego rezultaty badań przeprowadzonych przez IPSOS przeprowadzonych wśród opolskich pracodawców, ze szkoleń korzysta 90,0% firm zatrudniających więcej niż 9 pracowników. W mikroprzedsiębiorstwach (zatrudniających do 9 pracowników) tego typu kształcenie organizuje 59,0% firm. Wykorzystanie funduszy unijnych w roku 2005 było niewielkie tylko 7,0% firm skorzystało z tego rodzaju środków. W roku 2006 wykorzystanie pieniędzy z Unii powinno jednak wzrosnąć. O dofinansowanie szkoleń z tych środków zamierza się starać 24% firm. Jakie szkolenia cieszyły się największym zainteresowaniem? Największe potrzeby dotyczyły zagadnień administracyjnych i obowiązkowych szkoleń z zakresu BHP (53,0% wskazań), szkoleń zawodowych związanych wprost z wykonywanymi obowiązkami w firmie (49,0%). Jak widać szkolenia dotyczą przede wszystkim spraw związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstw. Co ciekawe, ponad 40,0% firm było zainteresowanych szkoleniem swoich pracowników w takich dziedzinach jak: marketing, PR, promocja, reklama, czy techniki sprzedaży. Jeżeli chodzi o osoby indywidualne, to w styczniu 2005r. 45,0% Polaków było zainteresowanych poszerzaniem swoich kwalifikacji zawodowych. Jest to znaczący wzrost. Ostatnie tego typu badania, realizowane przez IPSOS w 2000r. wskazywały na to, że tego typu dokształceniem się zainteresowanych było 31,0% respondentów. Stąd nastąpił w ciągu ostatnich 6 lat wzrost o 14 pkt. procentowych. Największa grupa osób chce się uczyć języków obcych (28,0%), poszerzać swoje kwalifikacje zawodowe (25,0%), czy umiejętności informatyczne (22,0%), rozwijać umiejętności potrzebne do zdobycia zatrudnienia (21,0%) oraz rozwijać swoje zainteresowania (19,0%). O szkoleniach z zakresu rozwoju umiejętności osobistych myślało 15,0%, a z zakresu zarządzania, umiejętności prowadzenia biznesu 12,0%. W każdej grupie wiekowej odnotowano wzrost zainteresowania szkoleniami. Postawa poszerzania kwalifikacji była najbardziej popularna wśród ludzi młodych, będących w przedziale wiekowym lat. Znaczący jest zarazem dwukrotny wzrost zainteresowania szkoleniami w grupie wiekowej od 50 do 59 lat (z 16% w 2000r. do 30% w 2006r.). Największe zaskoczenie sprawiła grupa osób powyżej 59 roku życia. Tutaj wzrost jest aż siedmiokrotny, z 2% w 2000r. do 14% w 2006r. Osoby powyżej 50 roku życia w największym stopniu były zainteresowane szkoleniami z zakresu: wiedzy ogólnospołecznej (24%), rozwijania własnego hobby (21%). 23