Analiza wykorzystania środków w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w województwie małopolskim w latach

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 866 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2011 Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji Analiza wykorzystania środków w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w województwie małopolskim w latach Wstęp Głównym celem europejskiej polityki regionalnej jest wyrównywanie dysproporcji w zakresie rozwoju gospodarczego, społecznego i przestrzennego przez redystrybucję środków budżetowych w przekroju międzyregionalnym. Zmierza ona do zharmonizowanego rozwoju Unii Europejskiej, czyli do niwelowania różnic, a przez to do osiągania spójności między poszczególnymi regionami. Wiąże się to z poprawą konkurencyjności obszarów najbiedniejszych, a także zmniejszeniem różnic w rozwoju regionów Uwzględnia się 2 podstawowe wskaźniki poziomu rozwoju danego terytorium: PKB na jednego mieszkańca oraz stopę bezrobocia. Należy jednak pamiętać, że wsparcie finansowe ze strony Unii Europejskiej stanowi jedynie uzupełnienie środków własnych kraju ubiegającego się o dofinansowanie realizowanych projektów 1. Celem niniejszej pracy jest ustalenie poziomu i skali przydatności wykorzystanych funduszy europejskich związanych z realizacją Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w województwie małopolskim w pierwszym okresie programowania od momentu akcesji Polski do struktur unijnych, 1 T.G. Grosse, Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej wpływ na rozwój gospodarczy. Przykład Grecji, Włoch, Irlandii i wnioski dla Polski, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2000, s. 7.

2 122 czyli w latach Ponieważ unijny system finansowania projektów opiera się na zasadzie n+2, analiza dotyczy projektów, które zostały rozliczone do końca 2007 r. Pomimo braku kompletnych informacji na temat wszystkich projektów, które uzyskały dofinansowanie możliwe jest ukazanie ogólnych kierunków zmian w poszczególnych obszarach objętych wsparciem. Praca obejmuje analizę 3 priorytetów ZPORR na podstawie wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania. 2. Charakterystyka ZPORR W ramach ZPORR realizowano 3 priorytety operacyjne, z których każdy podzielono na kilka działań, oraz 1 pomocniczy: priorytet 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów: działanie 1.1. Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego, działanie 1.2. Infrastruktura ochrony środowiska, działanie 1.3. Regionalna infrastruktura społeczna, działanie 1.4. Rozwój turystyki i kultury, działanie 1.5. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego, działanie 1.6. Rozwój transportu publicznego w aglomeracjach; priorytet 2. Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach: działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnych rynków pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionach, działanie 2.2. Wyrównywanie szans edukacyjnych przez programy stypendialne, działanie 2.3. Reorientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa, działanie 2.4. Reorientacja zawodowa osób zagrożonych procesami restrukturyzacyjnymi, działanie 2.5. Promocja przedsiębiorczości, działanie 2.6. Regionalne strategie innowacyjne i transfer wiedzy; priorytet 3. Rozwój lokalny: działanie 3.1. Obszary wiejskie, działanie 3.2. Obszary podlegające restrukturyzacji, działanie 3.3. Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i wojskowe, działanie 3.4. Mikroprzedsiębiorstwa, działanie 3.5. Lokalna infrastruktura społeczna; priorytet 4. Pomoc techniczna. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego zasilały finansowo 2 fundusze strukturalne (stąd też w nazwie przymiotnik zintegrowany ): Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ok. 85%) i Europejski Fundusz Społeczny

3 Analiza wykorzystania środków 123 (ok. 15 %; finansował działania w ramach priorytetu 2). ZPORR sfinansowano w głównej mierze ze środków publicznych. Około 72,7% z nich to środki wspólnotowe, a 27,31% to środki krajowe (głównie samorządowe). Udział zasobów prywatnych w finansowaniu inwestycji w ramach programu wynosił tylko 3,5% 2. ZPORR był jedynym programem operacyjnym wdrażanym na poziomie regionalnym. W naborze i ocenie projektów w ramach priorytetów 1 i 3 wiodącą rolę odegrał samorząd województwa. Spośród wszystkich działań tylko działanie 1.6 (rozwój transportu publicznego w aglomeracjach) było wdrażane centralnie. Priorytet 2 wdrażano za pośrednictwem właściwych instytucji (Wojewódzkiego Urzędu Pracy oraz Departamentu Funduszy Strukturalnych w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Małopolskiego) 3. Priorytet 1 współfinansowano z EFRR. Był on ukierunkowany na wzrost atrakcyjności wszystkich regionów. Miały temu służyć inwestycje w infrastrukturę. Priorytetowo traktowano modernizację i rozwój infrastruktury technicznej i społecznej wpływającej na wzrost potencjału regionu jako całości ze znajdującymi się na jego obszarze najbardziej dynamicznymi centrami wzrostu. W ramach priorytetu zdefiniowano 6 celów cząstkowych, których realizacja miała przyczynić się do wzrostu konkurencyjności regionów. Realizacja priorytetu 2 miała się przyczynić do stworzenia warunków rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym i regionalnym oraz poprawy zdolności do programowania i realizacji projektów w zakresie rozwoju zasobów ludzkich na tych szczeblach. Szczególne znaczenie miała realizacja działań przyczyniających się do reorientacji zawodowej pracowników, zanim staną się bezrobotnymi, oraz przekwalifikowanie osób odchodzących z rolnictwa. Realizacja tego priorytetu była powiązana z działaniami realizowanymi w ramach priorytetu 3 rozwój lokalny, ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji na obszarach wiejskich i restrukturyzacji przemysłu. Przy wdrażaniu tego priorytetu korzystano ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, środków budżetu państwa oraz środków pochodzących ze źródeł prywatnych 4. Priorytet 3 dotyczył aktywizacji społecznej i gospodarczej obszarów zagrożonych marginalizacją, aby umożliwić ich włączenie się w procesy rozwojowe kraju i Europy. Realizacji dokonano za pomocą zestawu instrumentów kierowanych do centrów na obszarach wiejskich, obszarów podlegających restrukturyzacji oraz zdegradowanych miast i dzielnic miejskich, terenów poprzemysłowych i powoj- 2 Przygotowanie i realizacja projektów w ramach ZPORR, red. S. Mazur, MSAP, Kraków 2005, s Małopolskie obserwatorium polityki rozwoju, UMWM, Departament Polityki Regionalnej, Kraków 2007, s P.W. Kisiel, Audyt funduszy unijnych, InfoAudit, Warszawa 2005, s

4 124 skowych (komplementarnie do działań tworzących podstawy konkurencyjności gospodarek regionalnych w ramach priorytetu 1 oraz priorytetu 2 ZPORR) 5. Środki przeznaczone na finansowanie realizacji tego priorytetu pochodziły z funduszu EFRR, budżetu państwa, budżetu samorządów terytorialnych oraz ze źródeł prywatnych. 3. Stopień wdrożenia priorytetu 1 ZPORR Od początku realizacji programu w ramach priorytetu 1 (z wyłączeniem działania 1.6) podpisano 63 umowy 6 o łącznej wartości dofinansowania 430,19 mln zł, co w stosunku do przyznanej alokacji stanowi 102,23%. Dane na temat dokładnej liczby wszystkich zrealizowanych projektów lub też będących w trakcie realizacji w ramach tego priorytetu, a także wielkości środków, jakie na nie wyasygnowano z uwzględnieniem wysokości dotacji, zawiera tabela 1. W ramach działania 1.6 (nieujętego w całym zestawieniu) realizowano 1 projekt zintegrowany transport publiczny w aglomeracji krakowskiej którego wartość całkowita wyniosła 269,4 mln zł. Dofinansowanie projektu z funduszy strukturalnych wyniosło 109,6 mln zł, co stanowi 40,7% jego wartości. Do 31 grudnia 2007 r. nie został on całkowicie rozliczony 7. Największym zainteresowaniem cieszyły się działania 1.1 oraz 1.3, dlatego to właśnie one cechowały się największym stopniem realizacji na koniec 2007 r. Najwyższą wartość spośród wszystkich działań osiągnęły projekty realizowane w ramach działania 1.1 modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego. Działanie 1.3, którego procentowy wskaźnik płatności z kont programowych wynosi 98,28%, było realizowane w ramach 2 podprojektów: infrastruktura edukacyjna i infrastruktura ochrony zdrowia. Środki finansowe, o które ubiegali się beneficjenci, mieściły się w przedziale od 300 tys. zł (koszt jednego środka transportu dla zakładu opieki zdrowotnej) do prawie 50 mln zł (II etap budowy auditorium Maximum UJ). Na koniec 2007 r. w ramach priorytetu 1 w trakcie realizacji było 21 projektów. Obejmowały one: transport publiczny (2 projekty), infrastrukturę drogową (2), ochronę środowiska (3), infrastrukturę edukacyjną (1), ochronę zdrowia (2), kulturę i turystykę (6) i społeczeństwo informacyjne (5). 5 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (Dz.U. nr 166, poz. 1745). 6 Stan na 31 grudnia 2007 r. 7 Sprawozdanie z realizacji programu w województwie małopolskim Nr R/2007/ZPORR/12., Małopolski Urząd Wojewódzki w Krakowie, Kraków 2008, s. 2 4.

5 Analiza wykorzystania środków 125 Tabela 1. Realizacja projektów w ramach priorytetu 1 stan na 31 grudnia 2007 roku (w mln zł) Wyszczególnienie Liczba podpisanych umów Łączne dofinansowanie Wydatki kwalifikowalne Płatności z kont programowych ogółem zrealizowanych ogółem zrealizowane wartość % alokacji wartość % alokacji Priorytet ,19 249,99 548,97 97,85 346,08 82,24 Działanie ,54 134,54 260,60 101,10 162,56 84,09 Działanie ,12 35,69 56,09 85,53 40,50 82,34 Działanie ,53 58,58 119,21 103,88 84,59 98,28 Działanie ,18 13,60 79,10 94,40 46,39 73,82 Działanie ,82 7,59 33,97 86,75 12,04 40,99 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie.

6 126 Chcąc sklasyfikować wymienione projekty ze względu na ich wielkość, przyjęto, że projekt duży to taki, którego wartość przekracza 2 mln euro 8. 7 projektów zakwalifikowano jako duże, zaś 14 jako małe 9. Projekty realizowane w ramach priorytetu 1 były dofinansowywane w całości z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Działanie 1.1, które uzyskało największą wartość dofinansowania projektów dotyczących infrastruktury drogowej, miało równocześnie największy udział EFRR w całości dofinansowania (198,50 mln zł). Działanie 1.6, wdrażane centralnie, uzyskało wartość dofinansowania EFRR niemal o połowę niższą, bo wynoszącą 109,6 mln zł. Zakładane wskaźniki produktu, rezultatu i oddziaływania (Mu) przedstawione w tabeli 2 wskazują na docelowe wielkości dla całego kraju. Wartość wskaźnika Mp odzwierciedla natomiast stan tych wskaźników osiągnięty na 31 grudnia 2007 r. w woj. małopolskim. Stopień realizacji wskaźnika to wielkość obrazująca poziom wskaźnika w woj. małopolskim w odniesieniu do całego kraju 10. Celem projektów realizowanych w ramach priorytetu 1 miało być podniesienie poziomu i jakości wyposażenia infrastrukturalnego w Małopolsce w stosunku do regionów pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej. Tabela 2. Wskaźnik postępu rzeczowego realizacji priorytetu 1 w ramach ZPORR stan na 31 grudnia 2007 roku Priorytet 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów Jednostka miary wskaźnika Wartość wskaźników Mu (zakładany) Mp (od początku realizacji) Stopień realizacji wskaźnika Wskaźnik produktu Liczba wdrożonych projektów w ramach priorytetu z zakresu: 1. Transport szt ,94% 2. Transport publiczny szt ,75% 3. Środowisko szt ,00% 4. Kultura i turystyka szt ,00% 5. Infrastruktura edukacyjna szt ,00% 6. Infrastruktura ochrony zdrowia szt ,47% 7. Technologie informacyjne (IT) szt ,00% 8 Według kursu euro = 3,6015 zł, tj. 7,203 mln zł. 9 Sprawozdanie z realizacji, s Tabele ze wskaźnikami produktu, rezultatu i oddziaływania dla poszczególnych priorytetów zamieszczone w dalszej części pracy zostały zbudowane analogicznie.

7 Analiza wykorzystania środków 127 cd. tabeli 2 Priorytet 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów Jednostka miary wskaźnika Wskaźnik rezultatu Wartość wskaźników Mu (zakładany) Mp (od początku realizacji) Stopień realizacji wskaźnika 1. Długość dróg km ,346 77,56% 2. Udział transportu publicznego w transporcie ogółem % 3% 31278,1 2,40% 3. Ilość oczyszczonych ścieków hm 3 4% 265,77 6,40% 4. Liczba turystów (polskich i zagranicznych) os. 5% ,66% 5. Liczba absolwentów szkół wyższych os Średni wiek aparatury medycznej w zakładach opieki zdrowotnej biorących lata 1 7,5. udział w badaniu 7. Liczba podłączeń do internetu % 20%.. Wskaźnik oddziaływania 1. PKB mld zł +2% ,60% 2. Stopa bezrobocia % 2% 12,50% 5,50% Źródło: Sprawozdanie z realizacji, s. 2. Spośród wszystkich projektów wdrożonych w ramach priorytetu 1 w woj. małopolskim największy udział miały projekty z zakresu transportu i transportu publicznego. Osiągnęły poziom realizacji wskaźnika produktu w skali kraju odpowiednio 23,94% i 18,75%. Projekty tej kategorii należały do działania 1.1, w ramach którego podpisano największą liczbę umów o najwyższej wartości dofinansowania z EFRR. Pozwala to wnioskować, jak duże było zapotrzebowanie na rozbudowę i modernizację dotychczasowej sieci dróg w woj. małopolskim. W ramach realizowanych projektów działania 1.1 zakładano zmniejszenie liczby rannych i zabitych w wypadkach drogowych o 3% w skali kraju. Już teraz wiadomo, że wskaźnik ten był niedoszacowany, gdyż udało się osiągnąć poziom 11,47% na obszarze samego woj. małopolskiego. Mimo to wielkość wskaźnika świadczy o tym, że zadania realizowane w ramach tego działania dały znaczącą poprawę, zmniejszając umieralność poszkodowanych w wypadkach. W wyniku realizacji projektów w ramach działania 1.1 powierzchnia terenów inwestycyjnych zakończonych projektów wyniosła 537,6 ha, co daje wskaźnik rezultatu w wysokości 141,47% w stosunku do pierwotnie zakładanej dla całego kraju. Zadania realizowane w ramach priorytetu 1 w Małopolsce przyczyniły się do uzyskania na koniec 2007 r. poziomu PKB w wysokości 71,75 mld zł. W skali

8 128 całego kraju planowano wzrost PKB o 1%, woj. małopolskie przyczyniło się do realizacji tego założenia na poziomie 16,6%. Jeśli chodzi o drugi ze wskaźników stopę bezrobocia, przewidywano jego spadek o 4% w całej Polsce. Wdrażanie priorytetu 1 w województwie małopolskim pozwoliło na obniżenie poziomu bezrobocia o 5,5%. Wartości te jednoznacznie wskazują, że projekty realizowane w ramach priorytetu 1 wpłynęły pozytywnie na sytuację gospodarczą woj. małopolskiego i całego kraju. 4. Absorpcja funduszy i ocena wskaźników w ramach priorytetu 2 ZPORR W ramach priorytetu 2 od początku jego funkcjonowania podpisano 263 umowy (według stanu na 31 grudnia 2007 r.). Łączna wartość dofinansowania wyniosła 110,70 mln zł, co w odniesieniu do przyznanej alokacji stanowi 104,99% 11. Województwo małopolskie zakończyło na koniec 2007 r. realizację 122 projektów, co stanowi prawie połowę wszystkich podpisanych w Małopolsce umów (46%). Tym samym należy do tych województw, w których stan zaawansowania realizacji projektów (postęp rzeczowy) przekracza średni stan zaawansowania projektów w skali całego kraju. Pod względem zaawansowania finansowego projektów w ramach priorytetu 2 należy do grupy województw, w których poziom ich realizacji jest najwyższy. Aż ponad 1/3 środków zakontraktowanych w Małopolsce zostało wypłaconych na realizację projektów już zakończonych (udział wydatków poniesionych w projektach zrealizowanych w stosunku do wartości podpisanych umów wyniósł 35%). Działania 2.1, 2.3 i 2.4 w ramach priorytetu 2 były realizowane przez Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, pełniący funkcję instytucji wdrażającej. Średnia wartość wsparcia na jednego beneficjenta ostatecznego w projektach wdrażanych przez tę instytucję wyniosła 2129 zł. Najniższa wartość wsparcia wyniosła 1450 zł (w ramach projektów z działania 2.1), a najwyższa 2777 zł (w ramach projektów z działania 2.4) 12. Główną formą realizowanych projektów w ramach działania 2.1 były szkolenia językowe oraz kursy zawodowe, a także szkolenia informatyczne lub okołozawodowe. Z kolei w przypadku działania 2.3 beneficjenci ostateczni mieli możliwość zdobycia różnego rodzaju kwalifikacji zawodowych. W ramach 5 projektów przeprowadzono warsztaty bezpośrednio związane z przedsiębiorczością dla 114 osób, a w przypadku kolejnych 5 projektów zastosowano formę wsparcia w postaci 11 Sprawozdanie z realizacji, s Programy operacyjne w obszarze rozwoju zasobów ludzkich w Małopolsce. Raport za 2007 rok, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Kraków 2008, s

9 Analiza wykorzystania środków 129 subsydiowanego zatrudnienia świadczonego na rzecz 172 osób. W tym działaniu również realizowano projekty w formie kursów języka angielskiego, które stanowiły uzupełnienie szkoleń zawodowych. O ile projekty realizowane w ramach działania 2.3 były skierowane do osób odchodzących z rolnictwa, to beneficjentami działania 2.4 były osoby podlegające reorientacji zawodowej, zagrożone procesami restrukturyzacyjnymi. Projekty w ramach tego działania, podobnie jak w przypadku działania 2.3, obejmowały szkolenia i kursy zawodowe 13. Liczba beneficjentów, którzy wzięli udział w zakończonych projektach realizowanych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie na dzień 31 maja 2008 r. wyniosła osób (w nawiasach podano docelową liczbę beneficjentów, do których kierowane były projekty; ich łączna liczba wynosi ), z czego: działanie osób (20 448), działanie osób (1751), działanie osób (2621). Średnia wartość projektu realizowanego w Małopolsce w ramach priorytetu 2 kształtowała się na poziomie 594 tys. zł i była wyższa od średniej krajowej (540 tys. zł) o prawie 10%. Stąd też woj. małopolskie znajduje się w gronie województw o najwyższej średniej wartości realizowanych projektów w ramach tego priorytetu 14. Analizując dane zamieszczone w tabeli 3, można zaobserwować, że działanie 2.2 cieszyło się największym zainteresowaniem spośród wszystkich 263 projektów w ramach priorytetu 2. Całkowita wartość projektów w ramach tego działania wyniosła 50,43 mln zł, z czego dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Społecznego wyniosło 39,36 mln zł. Z otrzymanych środków można było wspierać rozwój edukacyjny młodzieży wiejskiej i studentów przez programy stypendialne. Łączna wartość stypendiów wypłaconych uczniom i studentom z Małopolski wyniosła: dla uczniów zł (średnia miesięczna wartość 109,33 zł), dla studentów zł (średnia miesięczna wartość 278,56 zł). Działanie 2.5 było jako jedyne w ramach ZPORR bezpośrednio ukierunkowane na rozwój przedsiębiorczości (w ramach priorytetu 3 także działanie 3.4). Od początku realizacji programu podpisano umowy na 27 projektów o całkowitej wartości 19,13 mln zł, które miały na celu wsparcie powstawania nowych mikroprzedsiębiorstw, jak również zapewnienie nowo zarejestrowanym podmiotom pomocy w wykorzystaniu dostępnych instrumentów wsparcia. Wysokość dofinansowania EFS wyniosła 15,87 mln zł. 13 Sprawozdanie z realizacji, s Programy operacyjne, s

10 130 Tabela 3. Realizacja projektów w ramach priorytetu 2 stan na 31 grudnia 2007 roku (w mln zł) Wyszczególnienie Liczba podpisanych umów Łączne dofinansowanie Wydatki kwalifikowalne Płatności z kont programowych ogółem zrealizowanych ogółem zrealizowane wartość % alokacji wartość % alokacji Priorytet ,70 40,45 132,02 91,04 62,48 59,26 Działanie ,51 17,50 36,37 84,77 21,08 65,5 Działanie ,36 16,22 50,43 99,05 21,75 61,92 Działanie ,20 2,07 7,88 80,33 4,08 55,42 Działanie ,06 1,79 7,96 75,98 4,15 52,85 Działanie ,87 2,13 15,51 103,78 6,26 55,87 Działanie ,67 0,75 13,88 88,86 5,16 44,07 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie.

11 Analiza wykorzystania środków 131 Tabela 4. Wskaźnik postępu rzeczowego realizacji priorytetu 2 w ramach ZPORR stan na 31 grudnia 2007 roku Priorytet 2. Wzmacnianie rozwoju zasobów ludzkich w regionach Jednostka miary wskaźnika Wartość wskaźników Mu (zakładany) Mp (od początku realizacji) Stopień realizacji wskaźnika Wskaźnik produktu 1. Liczba osób objętych wsparciem w ramach priorytetu: os ,31% mężczyźni % kobiety % Młode osoby (16 25 lat), w tym: % mężczyźni % kobiety % Liczba projektów wdrożonych (rozpoczętych) w ramach priorytetu (do monitorowania również projekty kontynuowane szt ,42% i zakończone) Wskaźnik rezultatu 1. Udział osób objętych wsparciem w ramach priorytetu, które znalazły nowe zatrudnienie w ciągu 6 miesięcy od zakończenia % 12 12,67%. udziału w projekcie: mężczyźni % 50 43,94%. kobiety % 50 56,06%. poza rolnictwem % 12 47,06%. poza przedsiębiorstwem lub w jego ramach (wyłączając pracujących w restrukturyzowanych % 12 10,64%. gałęziach przemysłu) 2. Udział studentów/uczniów, którzy ukończyli rok akademicki/szkolny wśród % / wszystkich biorących udział w projekcie mężczyźni % / kobiety % / Wskaźnik oddziaływania Zatrudnienie według sektorów gospodarki % 44,7 48,10%. rolnictwo % 17,2 19,90%. przemysł % 31 27,50%. usługi % 51,8 52,60%. Źródło: Sprawozdanie z realizacji, s. 5.

12 132 Realizacja działań w ramach priorytetu 2 była dofinansowywana z Europejskiego Funduszu Społecznego. Ten instrument polityki zatrudnienia i zwalczania bezrobocia na obszarze Wspólnoty miał służyć realizacji zadań wynikających z Europejskiej strategii zatrudnienia, wpisanych m.in. w ten priorytet ZPORR na obszarze Małopolski. Liczba osób objętych wsparciem w ramach priorytetu 2 wyniosła Stanowi to 7,31% realizacji wskaźnika produktu zakładanego dla całego kraju. Planowano, że na całkowitą liczbę beneficjentów projektu przypadnie 50% kobiet i 50% mężczyzn. Na podstawie danych na 31 grudnia 2007 r. (zob. tabela 4) można stwierdzić, że nie udało się osiągnąć takiego rezultatu, kobiety stanowią bowiem jedynie 37% beneficjentów. Założenia programowe ZPORR przewidywały, że 12% osób, które skorzystało ze wsparcia w ramach priorytetu 2, powinno znaleźć nowe zatrudnienie w ciągu 6 miesięcy od momentu zakończenia udziału w projekcie. W woj. małopolskim wskaźnik ten jest wyższy i wynosi 12,67%, jednocześnie przekracza poziom średniej krajowej (10,91%). Spośród wszystkich osób, które znalazły nowe zatrudnienie, 56% stanowią kobiety. Na uwagę zasługuje fakt, że spośród wszystkich osób, które znalazły zatrudnienie w ciągu 6 miesięcy od zakończenia udziału w projekcie, aż 47,06% znalazło nowe miejsce pracy poza rolnictwem. Wskaźnik ten należy do najwyższych w skali całego kraju. Jest to wyraźny sygnał, że prowadzone przez Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie działania związane z reorientacją zawodową w ramach priorytetu 2 odniosły skutek. W przypadku działań 2.1, 2.3 i 2.4 realizowanych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, głównie z zakresu szkoleń, kursów i doradztwa zawodowego, ok. 57% uczestników ocenianych projektów miało konkretne oczekiwania związane z udziałem w zajęciach (tabela 5). 43% uczestników przystąpiło do projektów bez żadnych specjalnych oczekiwań 15. Analiza danych tabeli 5 wskazuje, że główną przyczyną udziału w projektach mających na celu rozwój umiejętności, a także reorientację zawodową była chęć podniesienia kwalifikacji w obecnie wykonywanym zawodzie (61,2%). Oczekiwania dotyczyły często także rozwoju osobistych predyspozycji (28,3%), poprawy samooceny i wzrostu pewności siebie (14,2%) oraz zdobycia nowego zawodu (13%). W tabeli 6 zaprezentowano dane dotyczące rezultatów cyklu szkoleń i kursów. Spośród wszystkich beneficjentów aż 59% uważa, że udało im się zdobyć nowe umiejętności, a 28% sądzi, że zdobyli wiedzę specjalistyczną przydatną w wykonywanym przez nich zawodzie. 15 Ocena bieżąca projektów w ramach Działań 2.1, 2.3 i 2.4 ZPORR, VRG Strategia, Kraków 2008, s. 29.

13 Analiza wykorzystania środków 133 Tabela 5. Oczekiwania uczestników przystępujących do projektu Rodzaje oczekiwań Liczba uczestników % respondentów a Podniesienie kwalifikacji w obecnie wykonywanym zawodzie ,2 Rozwój osobistych predyspozycji ,3 Poprawa samooceny i wzrost pewności siebie ,2 Zdobycie nowego zawodu ,7 Nauka języka obcego lub poprawa jego znajomości 83 11,3 Nawiązanie kontaktów zawodowych, poznanie nowych ludzi 72 9,8 Rozwój umiejętności pracy z innymi 36 4,9 Zdobycie umiejętności obsługi komputera 14 1,9 Zdobycie prawa jazdy 7 1,0 a Rozmówcy mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Źródło: Ocena bieżąca projektów, s. 29. Spośród wszystkich beneficjentów projektu 103 osobom (8%) udało się znaleźć nową pracę. Tylko 6,4% respondentów nie potrafiło wskazać żadnych rezultatów uczestnictwa w projektach realizowanych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie 16. Tabela 6. Rezultaty uczestnictwa w projekcie w ocenie beneficjentów Rodzaje rezultatów Liczba uczestników % respondentów a Zdobycie nowych umiejętności (np. obsługa komputera, znajomość języka obcego) ,3 Nabycie specjalistycznej wiedzy przydatnej w wykonywanym zawodzie ,0 Uzyskanie nowych uprawnień ,2 Zdobycie nowego zawodu 103 8,0 Nie udało się osiągnąć żadnych rezultatów 83 6,4 Nie wiem, trudno powiedzieć 3 0,2 a Rozmówcy mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Źródło: Ocena bieżąca projektów, s Ibidem, s. 44.

14 134 Przeprowadzone przez Agrotec Polska Sp. z o.o. badania 17 wpływu szkoleń realizowanych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie w ramach działań 2.1, 2.3 i 2.4 ZPORR na sytuację na rynku pracy ich uczestników po zakończeniu udziału w programie, wykazały duże zróżnicowanie w zależności od charakterystyki tych osób. Szkolenia miały zdecydowany wpływ na zmianę miejsca pracy (zob. rys. 1) głównie w przypadku osób młodych, które nie ukończyły 25 lat (29,1%). Większość osób spośród tych, które zmieniły pracę, ukończyło szkolenia w ramach działania 2.3 ZPORR 20% (w ramach działań 2.1 i 2.4 odpowiednio: 11,9% i 8,1%). Można to tłumaczyć dość wysokim udziałem młodych osób (do 24 roku życia) , , ,2 4,6 9, lat lat lat wiek uczestników szkolenia lat powyżej 55 lat Rys. 1. Udział osób, które po szkoleniu zmieniły miejsce pracy, w ogólnej liczbie uczestników (w %) Źródło: Programy operacyjne, s. 44. Na podstawie badań przeprowadzonych również przez Agrotec Polska Sp. z o.o. dotyczących wpływu szkoleń na kwalifikacje oraz możliwość podjęcia nowego zatrudnienia zaobserwowano, że szkolenia w największym stopniu pomogły osobom mającym wykształcenie gimnazjalne i zasadnicze zawodowe (zob. rys. 2). Ponad połowa osób z takim wykształceniem zadeklarowała, że ukończone kursy i szkolenia zapewniły im nowe kwalifikacje oraz umożliwiły podjęcie pracy w nowym zawodzie. 17 Wpływ projektów szkoleniowych realizowanych w ramach Działań 2.1, 2.3, 2.4 ZPORR na zaspokojenie potrzeb lokalnych i regionalnych rynków pracy. Raport końcowy, Agrotec Polska, sierpień 2007.

15 Analiza wykorzystania środków ,9 39,0 49,7 59,4 % ,0 9,3 13, ,1 51,7 36,7 16,6 24,1 0 gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie wyższe wykształcenie uczestników kwalifikacje bez zmian nie mam zdania nabycie kwalifikacji Rys. 2. Udział osób, które dzięki szkoleniom nabyły kwalifikacje umożliwiające im wykonywanie nowego zawodu, w ogólnej liczbie uczestników (w %) Źródło: Programy operacyjne, s. 59. Podobnego efektu nie zaobserwowano w odniesieniu do osób mających wyższe wykształcenie. Być może jest to spowodowane tym, że osoby lepiej wykształcone są w mniejszym stopniu zainteresowane zdobywaniem kwalifikacji niezbędnych do wykonywania nowego zawodu. Częściej są zainteresowane szkoleniami, które podniosą lub uzupełnią ich kwalifikacje, a przez to wpłyną na bardziej efektywne wykonywanie pracy w dotychczasowym zawodzie. 5. Stopień realizacji priorytetu 3 ZPORR Priorytet 3 od momentu rozpoczęcia wdrażania całego programu cieszył się wśród beneficjentów z woj. małopolskiego największym zainteresowaniem. Łącznie podpisano 321 umów (rys. 3) 18. Całkowita wartość dofinansowania wszystkich projektów z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) wyniosła 178,78 mln zł, co daje 101,97% przyznanej alokacji. 18 Na 31 grudnia 2007 r.

16 Priorytet 1 Priorytet 2 Priorytet 3 Priorytet 4 umowy ogółem umowy zrealizowane umowy w trakcie realizacji Rys. 3. Liczba podpisanych umów w ramach ZPORR stan na 31 grudnia 2007 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie. Ze względu na kategorię udzielonej pomocy wśród projektów realizowanych w ramach priorytetu 3 można wyróżnić: 178 projektów z zakresu przedsiębiorczości (zrealizowanych 115), 54 projekty z zakresu ochrony środowiska (40), 33 projekty z zakresu infrastruktury drogowej (29), 26 projektów z zakresu ochrony zdrowia (23), 14 projektów z zakresu infrastruktury edukacyjnej (11), 11 projektów z zakresu rewitalizacji (11), 5 projektów z zakresu turystyki (3). Spośród wszystkich działań realizowanych w ramach priorytetu 3 działanie 3.4 mikroprzedsiębiorstwa, skierowane bezpośrednio do przedsiębiorców, cieszyło się największym zainteresowaniem. Podpisano aż 178 umów o dofinansowanie na łączną kwotę 13,12 mln zł. W ten sposób statystyczny przedsiębiorca otrzymał dofinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości ok. 27% (ok. 73 tys. zł) całości kosztów poniesionych w związku z inwestycjami realizowanymi we własnej firmie. Od początku trwania programu rozwiązano bądź wycofano 32 umowy o dofinansowanie projektów. W ramach działania 3.4 było to 12 umów na łączną kwotę 8,78 mln zł. Do głównych przyczyn ich rozwiązania należały: brak przedstawienia rozliczenia projektu oraz złożenia sprawozdania końcowego z realizacji projektu,

17 Analiza wykorzystania środków 137 brak realizacji projektu, wniosek beneficjenta o rozwiązanie umowy. Najwyższy stopień realizacji płatności z kont programowych uzyskano w przypadku działania 3.5 lokalna infrastruktura społeczna. Na koniec 2007 r. osiągnięto 98,63% poziomu realizacji z kwotą 27,01 mln zł. W ramach poddziałania lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa, dofinansowano 14 projektów, wspierając budowę nowego lub modernizację już istniejącego zaplecza sportowego w placówkach oświatowych województwa. Analiza działań pod względem wysokości środków dofinansowania, jakie otrzymano z EFRR, pozwala stwierdzić, że największą ich ilość przeznaczono na projekty realizowane w ramach działania 3.1 obszary wiejskie, w wysokości 97,26 mln zł. Tak wysoki poziom dofinansowania był wynikiem ciężaru gatunkowego projektów. Miały one znaczny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą woj. małopolskiego. W ramach działania 3.1 podpisano umowy 19 na realizację zadań dotyczących infrastruktury drogowej (31), kanalizacji (18), oczyszczalni ścieków (6) i wodociągów (10). W ramach priorytetu 3 umowy o dofinansowanie podpisano w głównej mierze z mikroprzedsiębiorcami (178) oraz jednostkami samorządu terytorialnego (117 gmin, 10 powiatów). Ogólnej ewaluacji priorytetu 3 dokonano na podstawie oceny 54 projektów wdrożonych i rozliczonych do końca 2007 r. W przypadku tego priorytetu niezwykle trudno jest wskazać działanie lub projekt zasługujący na szczególne wyróżnienie. Problem tkwi w dużej rozpiętości oddziaływania projektów realizowanych w ramach priorytetu 3. Spośród zaprezentowanych w tabeli 8 wskaźników produktu warto zwrócić uwagę na liczbę wdrożonych projektów z zakresu infrastruktury ochrony zdrowia (26), transportu (33), modernizacji terenu (11) i środowiska (54). W ramach programu zakładano zakup sprzętu medycznego dla zakładów opieki zdrowotnej w liczbie 66 sztuk w skali kraju. Liczba ta okazała się nad wyraz źle oszacowana, gdyż w woj. małopolskim na koniec 2007 r. w ramach poddziałania osiągnięto poziom 254 sztuk, co stanowi 403,17% pierwotnie zakładanej liczby. Ważne jest jednak ukazanie skali zjawiska i występujących tendencji istotnych ze względu na niwelowanie poziomu nierówności społeczno- -gospodarczych i terytorialnych, a przez to podnoszenie konkurencyjności regionów Unii Europejskiej. Na skutek dofinansowania zakupów specjalistycznej aparatury medycznej z EFRR uzyskano poprawę diagnostyki prowadzonej w zakładach opieki zdrowotnej, skrócono czas oczekiwania na konsultację, co przekłada się na wydłużony czasu trwania życia mieszkańców Małopolski. 19 Stan na 31 grudnia 2006 r.

18 138 Tabela 7. Realizacja projektów w ramach priorytetu 3 stan na 31 grudnia 2007 roku (w mln zł) Wyszczególnienie Liczba podpisanych umów Łączne dofinansowanie Wydatki kwalifikowalne Płatności z kont programowych ogółem zrealizowanych ogółem zrealizowane wartość % alokacji wartość % alokacji Priorytet ,78 126,86 290,19 115,5 156,89 89,48 Działanie ,26 65,37 145,89 119,98 81,61 89,49 Działanie ,20 16,32 37,87 118,63 22,18 92,64 Działanie ,69 12,30 27,68 113,92 16,53 90,72 Działanie ,12 7,43 37,85 90,81 9,55 65,45 Działanie ,51 25,44 40,90 112,03 27,01 98,63 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie.

19 Analiza wykorzystania środków 139 Tabela 8. Wskaźnik postępu rzeczowego realizacji priorytetu 3 w ramach ZPORR stan na 31 grudnia 2007 roku Priorytet 3. Rozwój lokalny Jednostka miary wskaźnika Wartość wskaźników Mu (zakładany) Mp (od początku realizacji) Stopień realizacji wskaźnika Wskaźnik produktu Liczba wdrożonych projektów w ramach priorytetu z zakresu: 1. Transport szt ,00% 2. Środowisko szt ,00% 3. Kultura i turystyka szt ,08% 4. Infrastruktura edukacyjna szt ,56% 5. Infrastruktura ochrony zdrowia szt ,33% 5. Mikroprzedsiębiorstwa szt ,78% 7. Modernizacja terenu szt ,35% Wskaźnik rezultatu 1. Długość dróg km ,899 30,67% 2. Ilość oczyszczonych ścieków hm 3 2,5% 255,04 6,57% 3. Liczba turystów (polskich i zagranicznych) os. 3% Zmiana w kosztach stałych ośrodków zdrowia z uwzględnieniem wskaźnika % 8% 175,71% 98,40% inflacji 5. Liczba uczniów i wychowanków korzystających z lokalnych obiektów os. 1,9% edukacyjnych 6. Liczba osób zatrudnionych we wspartych mikroprzedsiębiorstwach os. 8% Powierzchnia zmodernizowanych terenów ha ,549 0,06% Wskaźnik oddziaływania 1. PKB mld zł 1% ,6 2. Stopa bezrobocia % 4% 12,5 5,5 Źródło: Sprawozdanie z realizacji, s. 8. Jednym z istotnych elementów wpływających na rozwój lokalny jest infrastruktura drogowa. Od początku realizacji programu w ramach działania 3.1 wybudowano 34 km dróg, co przełożyło się na dostępność obszarów inwestycyjnych o powierzchni 4250 ha, przekraczając czterokrotnie zakładaną wartość w skali kraju.

20 140 W ramach działania 3.2 realizowano m.in. zadania z zakresu infrastruktury wodno-ściekowej. Efektem tych prac było wybudowanie 6,7 km sieci wodociągowej, 36,4 km sieci kanalizacyjnej oraz 3 oczyszczalni ścieków. Liczba użytkowników podłączonych do tych sieci wyniosła odpowiednio: 378 osób dla sieci wodociągowej i 7892 osoby dla sieci kanalizacyjnej. Występujący na znacznym obszarze woj. małopolskiego problem braku kanalizacji dzięki realizacji projektów w ramach tego działania udało się w niewielkim stopniu zniwelować. Działanie 3.4 miało największy udział w realizacji priorytetu 3. Od początku funkcjonowania tego działania zakończono realizację 115 projektów 20, które podzielono ze względu na miejsce ich realizacji: obszary wiejskie (32 mikroprzedsiębiorstwa), obszary restrukturyzacji przemysłu (95), tereny jednostek samorządu terytorialnego posiadających lokalne programy rewitalizacji (75). Na skutek czterech naborów przeprowadzonych w ramach działania 3.4 ZPORR łącznie zostało zatrudnionych 248 osób. Dla priorytetu 3 określono takie same wskaźniki oddziaływania jak dla priorytetu 1, czyli PKB oraz stopę bezrobocia. Początkowo zakładano, że projekty realizowane w Małopolsce przyczynią się do 2-procentowego wzrostu ogólnego PKB, a także do spadku bezrobocia o 2%. Wiadomo, że na dzień 31 grudnia 2007 r. dla woj. małopolskiego PKB wyniosło mld zł i nastąpił spadek bezrobocia o 5,5%. W wyniku realizowanych zadań Małopolska istotnie przyczynia się do osiągnięcia pierwotnie zakładanej wielkości wskaźników. 6. Podsumowanie Należy pamiętać, że fundusze pomocowe Unii Europejskiej to środki, których funkcją jest wsparcie, a nie zastępowanie działań regionów dążących do poprawy konkurencyjności i osiąganie spójności. Dlatego też nie można skupiać się jedynie na pozyskiwaniu zewnętrznych źródeł finansowania, należy także wykorzystać w pełni własny potencjał, niejednokrotnie nie do końca odkryty. Przedstawione w pracy wartości liczbowe umożliwiają wskazanie występujących tendencji w zakresie absorpcji środków przez woj. małopolskie od momentu akcesji Polski do Unii Europejskiej. Dokonana analiza wielkości oraz wartości wykorzystanych środków w ramach ZPORR pozwala przypuszczać, że program ten odegrał ważną rolę w rozwoju woj. małopolskiego oraz przyczynił się do wzrostu jego konkurencyjności w stosunku do pozostałych regionów UE. 20 Ich liczba nie sumuje się ze względu na brak opisu szczegółowego zasięgu obszarów zdegradowanych poddanych rewitalizacji, wskutek czego podana liczba może być większa od rzeczywistej.

21 Analiza wykorzystania środków 141 Zrealizowane w latach w woj. małopolskim projekty pod względem ilościowym stanowiły 5,15%, natomiast w ujęciu wartościowym 12,53% ogółu projektów w Polsce. Średnia wartość projektu realizowanego w Małopolsce wyniosła 1937,6 tys. zł, natomiast średnia krajowa 796,4 tys. zł. Trzeba jednak podkreślić, że mimo znacznych środków z Unii Europejskiej i państw członkowskich przeznaczanych na wspieranie spójności przestrzennej w Europie, wciąż istnieją obszary źle skomunikowane z resztą Wspólnoty. Oznacza to, że obywatele mieszkający w tych regionach nie korzystają z możliwości, jakie daje nowoczesna gospodarka rynkowa, a lokalne podmioty gospodarcze ponoszą wyższe koszty funkcjonowania. Skutkuje to brakiem napływu kapitału zagranicznego, ponieważ inwestorzy biorą pod uwagę bariery komunikacyjne i ograniczenia związane z wykorzystaniem możliwości rynkowych. Literatura Grosse T.G., Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej wpływ na rozwój gospodarczy. Przykład Grecji, Włoch, Irlandii i wnioski dla Polski, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa Kisiel P.W., Audyt funduszy unijnych, InfoAudit, Warszawa Małopolskie obserwatorium polityki rozwoju, UMWM, Kraków Ocena bieżąca projektów w ramach Działań 2.1, 2.3 i 2.4 ZPORR, VRG Strategia, Kraków Programy operacyjne w obszarze rozwoju zasobów ludzkich w Małopolsce. Raport za 2007 rok, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Kraków Przygotowanie i realizacja projektów w ramach ZPORR, red. S. Mazur, MSAP, Kraków Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (Dz.U. nr 166, poz. 1745). Sprawozdanie z realizacji programu w województwie małopolskim nr R/2007/ZPORR/12, Małopolski Urząd Wojewódzki, Kraków Wpływ projektów szkoleniowych realizowanych w ramach Działań 2.1, 2.3, 2.4 ZPORR na zaspokojenie potrzeb lokalnych i regionalnych rynków pracy. Raport końcowy, Agrotec Polska, sierpień An Analysis of the Use of Funds within the Integrated Regional Operational Programme in the Małopolskie Voivodship, The author analyses the three priorities that make up the Integrated Regional Operational Programme (IROP) being executed in the Małopolskie Voivodship. Using outcome, output and impact indicators and the degree to which they have been realised, the author presents the influence of projects realised within IROP on the voivodship s regional development and competitiveness. With regard to the European Union s system

22 142 for financing projects, which is based on the n+2 principle, the analysis was done based on projects that were closed and settled by the end of Despite the absence of complete information on all projects receiving funding, it was possible to show the general directions of changes in specific areas of support. Analysis of each of the three priorities consists of a description of the degree of their realisation and an assessment of tangible progress indicators within the IROP.