, Ostrava, Czech Republic ZARYS KONCEPCJI RESTRUKTURYZACYJNYCH OPRACOWANYCH DLA POLSKIEGO HUTNICTWA ŻELAZA I STALI

Transkrypt

1 ZARYS KONCEPCJI RESTRUKTURYZACYJNYCH OPRACOWANYCH DLA POLSKIEGO HUTNICTWA ŻELAZA I STALI DISIGN OF CONCEPTION OF RESTRUCTING OF POLISH IRONMAKING INDUSTRY R. Budzik, R. Prusak, Z. Skuza, C. Kolmasiak Politechnika Częstochowska, Wydział Metalurgii i Inżynierii Materiałowej, Katedra Zarządzania Produkcja i Logistyki, ul. Armii Krajowej 19, Częstochowa ABSTRACT In this paper the most important programms of restructing of polish iron and steel industry, that had been worked out after 1992 are presented. Simultaneously, analises of these programms in relation to the situation in sector of metallurgy at this period of time were made. Both, government programms and programms worked out by the management of the greatest polish ironworks were investigated. In addition, current state of the polish ironmaking industry and the chance of its quick privatization are discussed. WPROWADZENIE Prowadzona od początku lat dziewięćdziesiątych restrukturyzacja polskiego hutnictwa nie przyniosła do dnia dzisiejszego zadowalających skutków. Podstawową przyczyną takiego stanu rzeczy jest brak koordynacji działań w całej branży. W efekcie wiele hut działa na granicy upadłości szacowany aktualnie dług całego sektora wynosi 10 mld zł [1], z czego około połowa przypada na huty: Katowice, Sendzimira, Cedler i Florian. Taka sytuacja finansowa spowodowała utratę płynności finansowej przez część zakładów hutniczych, niemożności spłacania odsetek kredytowych i zaciągania nowych zobowiązań. W obliczu tych faktów nierealna staje się modernizacja zaplecza technologicznego, szczególnie w części przetwórczej, co uniemożliwia zmianę niekorzystnej struktury asortymentowej. Niedostosowanie asortymentu do potrzeb rynku znajduje swe odbicie w ujemnym bilansie w handlu zagranicznym import w 1999 roku wynosił 210 mln ton co stanowi dwukrotne przekroczenie planu założonego w 1992 roku [2]. Wszystkie omówione elementy wpływają na sposób postrzegania polskiego hutnictwa zagranicą i zniechęcają ewentualnych inwestorów. 1. RZĄDOWE PLANY RESTRUKTURYZACJI SEKTORA HUTNICZEGO Pierwszym rzeczywistym działaniem zmierzającym do poprawy sytuacji polskiego hutnictwa było zlecenie opracowania studium sektora Konsorcjum Kanadyjskiemu. Opracowany przez konsultantów program nigdy nie stał się dokumentem oficjalnym. Rząd Polski 1 grudnia 1992 roku przyjął jedynie stanowisko w sprawie restrukturyzacji wraz z syntezą studium. Kanadyjscy specjaliści przewidywali, że polskie hutnictwo może osiągnąć zadowalający poziom wyrażony w odpowiednim dostosowaniu struktury produkcji, zwiększeniu międzynarodowej konkurencyjności oraz ograniczenia materiało- i energochłonności w okresie dziesięcioletnim. Głównymi zaleceniami opracowanego planu były [3]: - ograniczenie zdolności produkcyjnej stali surowej do 11,7 mln ton/rok (z 19 mln ton/rok w 1990 r.) i wyrobów gotowych do 8,5 mln ton/rok, - zwiększenie udziału wyrobów płaskich w łącznej produkcji wyrobów płaskich i długich do minimum54%, - zwiększenie udziału ciągłego odlewania stali (COS) z 8% do 75% całkowitej produkcji stali, - 1 -

2 - określenie docelowego poziomu importu i eksportu na poziomu odpowiednio 1,1 i 2,1 mln ton/rok, - ustalenie środków niezbędnych do realizacji procesu restrukturyzacji na poziomie ok. 4,5 mln USD, - redukcję zatrudnienia do poziomu 43,5 tys. osób (ze 147 tys. w roku 1990), przy szczególnym uwzględnieniu wydzielaniu z hut podmiotów gospodarczych prowadzących działalność pozahutniczą i obsługową, - zmniejszenie pracochłonności z 22 do 6 roboczogodzin, - niestosowania wsparcia rządowego dla kontynuowanych inwestycji, które nie są zgodne z programem restrukturyzacji. Program ten spotkał się z dużą krytyką wśród polskich specjalistów. Poddawano w wątpliwość poprawność oszacowania kosztów procesu, konieczność likwidacji części hut czy też określenie docelowych zdolności produkcyjnych w zakresie ciekłej stali. Opracowanie to nie stało się nigdy podstawą kompleksowego rozwiązania dla polskiego hutnictwa. Rząd Polski pozostawił inicjatywę w rękach kierownictw hut, które samodzielnie starały się opracowywać strategie własnej działalności. Doprowadziło to do tego, że plany poszczególnych przedsiębiorstw nie były ze sobą powiązane i szereg zakładanych inwestycji dublowało istniejące lub planowane moce produkcyjne. Narastająca potrzeba integracji działań w ramach polskiego hutnictwa sprawiła, że w czerwcu 1998 roku Rząd Polski zatwierdził Program Restrukturyzacji Przemysłu Hutnictwa Żelaza i Stali. Opracowanie to oparte było o trzy kluczowe daty. Do końca 2001 roku planowano zakończenie prywatyzacji branży. W 2003 roku zakładano zakończenie procesów restrukturyzacji zatrudnienia. W roku 2005 polskie hutnictwo powinno osiągnąć zdolność konkurowania na wolnym rynku. Koszty działań oszacowano na 12 mld zł, z czego blisko 8,5 mld zł. przeznaczono na inwestycje, 800 mln zł. na osłonę socjalną procesu, 2,5 mld zł a na dokapitalizowanie spółek 280 mln zł. na działania związane z ochroną środowiska [4]. Za strategiczne cele opracowania przyjęto: - zwiększenie efektywności ekonomicznej hut, - przekształcenie struktury własnościowej hut w kierunku własności prywatnej, - osiągnięcie konkurencyjności na międzynarodowym rynku przy poprawie jakości i struktury produkcji. Ważnym elementem tego programu było uwzględnienie stworzenia Hutniczego Pakietu Socjalnego (HPS), który w znaczącym stopniu odciążyłby huty od kosztów związanych z restrukturyzacją zatrudnienia. Do podpisania tego dokumentu doszło w styczniu 1999 roku. Zawierał on między innymi wytyczne do udzielania pomocy z środków rządowych a także funduszu PHARE. Pogarszająca się sytuacja finansowa hut oraz wzrastający import wyrobów stalowych stały się w maju 2000 roku bodźcem do uaktualnienia Programu Restrukturyzacji Hutnictwa z czerwca 1998 roku. Stworzono dwa scenariusze, których realizacja uzależniona została od możliwości zdobycia odpowiednich środków na dokończenie procesów restrukturyzacji technologicznej, organizacyjnej i finansowej hut. Scenariusz podstawowy był kontynuacją programu z czerwca 1998 roku i zakładał dokończenie realizowanych procedur prywatyzacyjnych. W głównej mierze dotyczyło to inwestycji planowanych do zrealizowania w Hucie Katowice, a mianowicie budowy trzeciej linii COS oraz uruchomienia linii zintegrowanego odlewania i walcowania blach. W Hucie im. T. Sendzimira natomiast jako działanie niezbędne wymieniano konieczność modernizacji części przetwórczej zakładu tak aby zwiększyć konkurencyjność jego wyrobów. Dodatkowo zwracano uwagę na potrzebę współpracy dwóch największych polskich hut, która dotyczyłaby nie tylko kooperacji wsadowej, lecz również programów inwestycyjnych. Bezproblemowa realizacja tego scenariusza mogłaby w znaczący sposób wpłynąć na poprawę - 2 -

3 sytuacji finansowej Huty Katowice. Budowa linii COS o zdolności produkcyjnej 1,5 mln ton/rok umożliwiłaby wejście huty do sektora wyrobów płaskich. HUTA KATOWICE (HK) Produkty HK STAL (COS I COS II) Królewska 185 H. Batory 160 H. Pokój 90 Eksport 785 Wyroby płaskie HK Maszyny płaskie ZOWB Blacha na kraj 655 Przetw. hutnicze 265 Blacha na eksport 365 HTS 600 Rys. 1. Możliwe powiązania Huty Katowice z innymi uczestnikami rynku po uruchomieniu trzeciej linii COS (wartości w tysiącach ton) [5] HUTA KATOWICE (HK) Produkty HK STAL Surówka HK STAL Wyroby płaskie HK HTS 435 H Cz 500 H. Batory 160 Królewska 150 Bankowa 150 COS I COS II Cedler 350 Andrzej 100 Eksport 350 H. Pokój 90 Rys. 2. Możliwe powiązania Huty Katowice z innymi uczestnikami rynku po uruchomieniu ZOWB (wartości w tysiącach ton) [5] - 3 -

4 Produkcja slabów jest znacznie bardziej opłacalna niż półwyrobów z Walcowni Zgniatacz lub Walcowni Ciągłej Kęsów. Z kolei uruchomienie ZOWB o zdolności produkcyjnej 2,15 mln ton/rok oprócz obniżenia kosztów (w porównaniu z klasyczną technologią) pozwoliłoby na zwiększenie konkurencyjności nie tylko samej Huty Katowice, ale również całego polskiego hutnictwa. Do realizacji obu tych inwestycji wymagany jest udział inwestora najlepiej z branży który nie tylko umożliwiłby zwiększenie asortymentu, ale również rozszerzenie rynków zbytu. Docelowo w przypadku zrealizowania zamierzeń inwestycyjnych Katowice produkowałaby ok. 5,4 mln ton ciekłej stali rocznie przy możliwości utrzymywania szerokich więzów kooperacyjnych z innymi hutami (rys 1 i 2)[5]. Scenariusz alternatywny oparty został o sytuację, w której nie wszystkie zamierzenia prywatyzacyjne zostaną zrealizowane. Opracowany został w dwóch wariantach różniących się stopniem realizacji pierwotnych zamierzeń. Wariant pierwszy zakładał brak inwestorów w Hucie Katowice, a tym samym niezrealizowanie planowanych w tym przedsiębiorstwie inwestycji. Oznaczałoby to w praktyce dalsze pogarszanie się sytuacji finansowej huty, utratę możliwości obsługi długów oraz zdolności zaciągania kredytów. Dodatkowo w hucie pozostałaby ta sama, nieopłacalna struktura asortymentowa, w której blisko 60% stanowią półwyroby. Zgodnie ze scenariuszem niezbędne w takiej sytuacji byłoby zamknięcie jednego wielkiego pieca oraz konwertora, co przełoży się z jednej strony na zmniejszenie zdolności produkcyjnych w zakresie ciekłej stali do 3 mln ton/rok, z drugiej natomiast strony na zamknięcie Walcowni Ciągłej Kęsów i Walcowni Zgniatacz. Niemożliwa byłaby również kooperacja wsadowa z Hutą im. T. Sendzimira. Działania takie stałyby się powodem redukcji zwolnień nie tylko w samej Hucie Katowice, ale również w spółkach od niej zależnych. Wariant drugi oparty został na założeniu, iż w Hucie Katowice uda się zrealizować część zamierzonych inwestycji (budowa COS), a w Hucie im. T. Sendzimira nie zostanie zainstalowana maszyna do ciągłego odlewania wlewków płaskich. W wyniku tego Katowice utrzymałaby pełne zdolności produkcyjne ciekłej stali oraz możliwa byłaby kooperacja wsadowa pomiędzy obiema hutami. Zmniejszenie uległyby natomiast w stosunku do scenariusza podstawowego o 22% zdolności produkcyjne stali surowej polskiego hutnictwa. 2. ALTERNATYWNE PROGRAMY STWORZONE PRZEZ KIEROWNICTWA HUT Niezadowalające efekty realizacji programów rządowych spowodowały występowanie oddolnej inicjatywy od kierownictw hut przejawiającej się w konstruowaniu własnych programów naprawczych sektora. Działania takie odbywały się przy pełnej akceptacji ze strony rządu, który zwracał jednak uwagę na konieczność uwzględnienia w powstających planach konsolidacji branży. Warunek ten spełniały opracowania z roku 2000 stworzone w hutach: Sendzimira i Katowice KONCEPCJA HUTY IM. T. SENDZIMIRA Koncepcja stworzona przez prezesa Huty im. T. Sendzimira (HTS) Piotra Janeczka powstała jako alternatywa dla sytuacji, w której nie udałoby się pozyskać inwestorów dla największych polskich hut. Jej główne założenia przedstawiają się następująco [6]: 1. Konsolidacja hutnictwa wokół jednego silnego zakładu. Według autora integracja powinna nastąpić wokół Huty im. T. Sendzimira, a uczestniczyć w niej powinny huty: Katowice, Częstochowa, Florian i Cedler. 2. Wniesienie do nowo utworzonej firmy akcji Skarbu Państwa w przedsiębiorstwach przetwórczych (huty: Pokój, Buczek, Ferrum). 3. Umiejscowienie w Hucie im. T. Sendzimira wszystkich działań związanych z zarządzaniem, planowaniem strategicznym, logistyką oraz rozwojem produktu. W - 4 -

5 pozostałych hutach pozostawienie tylko tych instalacji, które pozwalają na produkcję wyrobów odpowiadających zapotrzebowaniu rynkowemu. 4. Obniżenie nakładów inwestycyjnych o blisko 3 mld zł poprzez rezygnację z inwestycji dublujących istniejące moce produkcyjne. Dotyczyłoby to przede wszystkim planowanej budowy instalacji do zintegrowanego odlewania i walcowania blach (ZOWB) w Hucie Katowice. Pozwoliłoby to na uzyskanie ok mln zł, za które przeprowadzona miałaby być modernizacja walcowni gorącej w Hucie im. T. Sendzimira, a także budowa trzeciej linii COS w Hucie Katowice. Działania te, według autora powinny pozwolić na powstanie w okresie 2 3 lat silnej firmy, która byłaby zdolna do samodzielnego zaciągania kredytów na inwestycje. Stałaby się ona wtedy atrakcyjna dla potencjalnych inwestorów i możliwa byłaby jej prywatyzacja KONCEPCJA HUTY KATOWICE Główne założenie koncepcji opracowanej przez prezesa Huty Katowice Mirosława Wróbla [5] było podobne jak w przypadku wariantu omówionego w punkcie 2.1, tzn. konsolidacja hutnictwa. Autor zwracał jednak uwagę na konieczność udziału w tym procesie inwestorów, którzy zapewniliby odpowiednie środki na modernizację hut. Integracja nastąpić miała wokół dwóch największych polskich hut Huty Katowice i Huty im. T. Sendzimira, a jej główne założenia były następujące (rys. 3)[5],[7]: 1. Wniesienie do Huty Katowice udziałów Ministerstwa Skarbu Państwa w Hucie Zawiercie, a także wydzielenie wydziałów produkcji walców i walcówki w hutach: Buczek i Cedler, a także stworzenie warunków do integracji Huty Katowice z Hutą Częstochowa. Autor dodatkowo zwracał uwagę na fakt, iż kierowana przez niego spółka zakończyła już część procesów konsolidacji, czyli dokonała fuzji z hutami: Bankowa i Królewska, a także z Walcownią Blach Grubych Batory. 2. Wydzielenie z Huty im. T. Sendzimira Walcowni Rur i jej integracja ze Stalproduktem. Wniesienie do Huty im. T. Sendzimira udziałów Skarbu Państwa w hutach: Florian, Ferrum i Pokój. 3. Połączenie Huty Buczek ze Stalproduktem. 4. Integracja Huty Katowice z Hutą im. T. Sendzimira. Połączenie to, według autora koncepcji, możliwe byłoby jednak dopiero po 2004 roku, czyli po zakończeniu budowy linii do zintegrowanego odlewania i walcowania blach. Główne wątpliwości, które pojawiły się w odniesieniu do omawianej koncepcji, wiązały się z koniecznością uzyskania gwarancji rządowych na modernizację Walcowni Gorącej Blach Huty im. T. Sendzimira, oraz sfinansowanie wkładu Huty Katowice w budowę instalacji ZOWB. Autor zwracał jednak uwagę na możliwość przyspieszenia procesów restrukturyzacji sektora. Oprócz tego poniesione nakłady inwestycyjne pozwoliłyby na podniesienie jakości wytwarzanych produktów, a konsolidacja hut umożliwiłaby redukcję kosztów

6 HUTA KATOWICE (HK) BANKOWA HK STALL ZAWIERCIE KRÓLEWSKA HK LONG BUCZEK HK WBG BATORY HK FLAT CEDLER CZĘSTOCHOWA (stal, blacha gruba,rury) Integracja HK HTS HTS WALCOWNIA RUR Integracja ze SALPRODUKTEM SALPRODUKT Integracja ze SALPRODUKTEM BUCZEK (rury) FLORIAN CEDLER (taśmy i kształtowniki gięte na zimno) FERRUM (rury) POKÓJ Rys. 3. Sposób konsolidacji polskiego hutnictwa zgodnie z koncepcją Huty Katowice [7] 3. AKTUALNY PROGRAM RESTRUKTURYZACJI POLSKIEGO SEKTORA HUTNICZEGO Zaktualizowany Program Restrukturyzacji Polskiego Hutnictwa Żelaza i Stali z 2001 roku zakłada utworzenie spółki Polskie Huty Stali. Wniesione mają być do niej akcje i udziały które Skarb Państwa posiada w przedsiębiorstwach hutniczych. Przede wszystkim dotyczy to hut: Katowice, Sendzimira, Florian i Cedler. Oprócz tego wniesione mają zostać udziały Skarbu Państwa w przedsiębiorstwach handlowych takich jak: Stalexport czy Centrostal. Równocześnie odbywać ma się konsolidacja hutnictwa oparta o pięć głównych grup produktów: blach grubych, wyrobów długich, stali jakościowej, rur i półwyrobów (rys. 4)

7 GRUPA STALEXPORT Ostrowiec WYROBY DŁUGIE Zawiercie Łabędy Szczecin Stalowa Wola GRUPA IMPEXMETAL Częstochowa BLACHY GRUBE, GÓRNICTWO RURY Walcownia Rur Jedność Lucchini STAL JAKOŚCIOWA, KOLEJNICTWO ODLEWNICTWO Małapanew Rys. 4. Konsolidacja produktowa polskiego hutnictwa [8] Bardzo ważnym elementem nowej koncepcji jest przeprowadzenie restrukturyzacji finansowej. Dotyczyć ma ona m.in.: - umorzeń, odroczeń i układów ratalnych wobec instytucji i osób publiczno prawnych takich jak: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, - postępowania ugodowego z bankami finansującymi hutnictwo poprzez odroczenia kredytów, umorzenia części kredytów, utworzenie Rady Wierzycieli, która kontrolowałaby Zarząd Polskich Hut Stali S.A., lub konwersję części wierzytelności na akcje, - negocjacji z dostawcami prowadzących do obniżenia cen dostaw i warunków płatności, - występowania do międzynarodowych instytucji finansowych takich jak EBOR czy Bank Światowy o udzielenie kredytów długoterminowych, - poszukiwania szans polepszenia sytuacji finansowej w sprzedaży części majątku koncernu. W spółce Polskie Huty Stali, zgodnie z projektem, wprowadzone ma zostać zarządzanie koncernowe. Oznacza to m.in.: scentralizowanie systemu zaopatrzenia, zbudowanie sieci sprzedaży zapewniającej sprawny przepływ produktów od producenta do nabywcy, oddzielenie od koncernu całości działalności niehutniczej i przede wszystkim przejście od zarządzania hutami do zarządzania produktami. 4. PODSUMOWANIE Polskie hutnictwo po dziesięciu latach trwania procesów restrukturyzacyjnych wciąż nie jest odpowiednio przygotowane do konkurowania na wolnym rynku. Jedynie sześć hut znajduje się w dobrej kondycji ekonomicznej i aż czternaście przedsiębiorstw ma problemem z uzyskaniem płynności finansowej co grozi im postawieniem w stan upadłości. Niepokój wśród kierownictw hut budzi wzrastający import tanich wyrobów z Rosji i Ukrainy. W roku 2000 zobowiązania polskiego hutnictwa wzrosły o około 1 mld zł. Zaznaczyć należy, że znaczną część zadłużenia hut stanowią zobowiązania przeterminowane. Sytuacja taka powoduje, że banki i inne instytucje finansowe odmawiają udzielenia nowych kredytów. Przekłada się to na niemożność zmodernizowania zaplecza technologicznego i zmiany struktury asortymentowej na bardziej dostosowana do potrzeb rynku. Aktualna i planowana ilościowa i jakościowa oferta polskiego przemysłu metalurgicznego wciąż pozostaje przedmiotem negocjacji z Unią Europejską (UE). Jednym z nielicznych spornych elementów z UE, którego realizacja przebiega w sposób planowy jest restrukturyzacja zatrudnienia (na - 7 -

8 koniec 2000 roku stan zatrudnienia wynosił 36,8 tys. osób docelowo w 2003 roku poniżej 30 tys. osób [9]). Szansy na uzdrowienie sytuacji w polskim hutnictwie można upatrywać w zakładanej w nowym programie restrukturyzacji sektora konsolidacji branży. Warunkiem jednak jest szybkie i konsekwentne realizowanie przyjętych założeń gdyż dla hutnictwa polskiego nie ma już czasu na tworzenie kolejnych, nie realizowanych planów. Szacuje się, iż sprawnie przeprowadzona konsolidacja i realizacja założonych inwestycji pozwoli firmom metalurgicznym od 2005 roku zarabiać na eksporcie [10]. LITERATURA 1. Polskie huty Stali może konsolidować Silesia..., Puls Biznesu, 25 luty 2001 r. 2. Stalowe koncerny nie obawiają się monopolu, Puls Biznesu, 13 luty 2001 r. 3. Uzasadnienie Stanowiska Rządu Rzeczpospolitej Polskiej w Sprawie Restrukturyzacji Polskiego Hutnictwa Żelaza i Stali Warszawa, listopad 1992 r. 4. Program Restrukturyzacji Przemysłu Hutnictwa Żelaza i Stali, Warszawa, czerwiec 1998 r. 5. Wróbel M.: Harmonia Żywiołów, Dąbrowa Górnicza, 1 marzec 2000 r. 6. Sadecki J.: Konsolidacja przed prywatyzacją, Puls Biznesu, 30 marzec 2000 r. 7. Jaźwińska K.: HK też ma koncepcję konsolidacji sektora..., Puls Biznesu, 10 październik 2000 r. 8. Zaktualizowany Program Restrukturyzacji Przemysłu Hutnictwa Żelaza i Stali - koncepcja, Warszawa, grudzień 2000 r. 9. Huty redukują tak, jak chce tego Unia, Puls Biznesu, 20 luty 2001 r. 10. Jaźwińska K.: Od 2005 r. huty mogą zarabiać na eksporcie, Puls Biznesu, 29 marzec 2001 r