Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym dla wstrząsów w LGOM

Transkrypt

1 WASZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Mat. Symp. str Adam LUKA, Krystyna STEC Główny Instytut Górnictwa, Katowice Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym dla wstrząsów w LGOM Streszczenie Obszar LGOM charakteryzuje się wysoką aktywnością sejsmiczną, która stwarza zagrożenie dla podziemnych wyrobisk jak również jest powodem dyskomfortu i uciążliwości dla mieszkańców tego obszaru. Przy określaniu efektu sejsmicznego na powierzchnię istotne jest poznanie charakteru propagacji fal sejsmicznych dla różnych mechanizmów ognisk wstrząsów. Artykuł przedstawia zagadnienie przestrzennego obrazowania radiacji źródła sejsmicznego w strefie dalekiej dla mechanizmu podwójnej pary sił z równoczesnym uwzględnieniem amplifikacji drgań obszaru LGOM. Jest to bardzo ważny problem w przypadku prognozy lub oceny wpływu drgań sejsmicznych na obiekty budowlane, gdyż wstrząsy górnicze z tych samych rejonów o zbliżonych odległościach epicentralnych oraz energiach mogą mieć bardzo różne amplitudy przyspieszeń drgań gruntu na tych samych stanowiskach sejsmometrycznych.. Wprowadzenie Przy oszacowaniu obciążeń dynamicznych w odległościach bliskich od ogniska wstrząsu istotne jest poznanie charakteru propagacji fal sejsmicznych dla różnych modeli ognisk wstrząsów. Zaobserwowano, że analizowane wstrząsy charakteryzowały się zróżnicowanymi amplitudami przyspieszeń drgań na stanowiskach sejsmometrycznych zlokalizowanych blisko siebie (duża rozpiętość rejestrowanych amplitud przyspieszenia). Część tych różnic można wytłumaczyć lokalną amplifikacją drgań, w tym również amplifikacją topograficzną. Jednak wiele zapisów trudno wytłumaczyć istnieniem jedynie zjawiska amplifikacji drgań przez nadkład. Przeprowadzona analiza tych rejestracji, z równoczesną korelacją z mechanizmami ognisk wstrząsów, tektoniką obszaru epicentralnego i innymi czynnikami dowodzi, że przyczyną różnic rejestrowanych amplitud drgań może być silna kierunkowość radiacji fal sejsmicznych. Wniosek taki można wysnuć po analizie kierunków radiacji źródła sejsmicznego zobrazowanego w trzech wymiarach. Okazuje się przy tym, że wizualizacja taka pozwala w jasny sposób unaocznić różnice w rejestrowanych przyspieszeniach drgań powierzchni i tym samym potwierdzić dany mechanizm ogniska wstrząsu. Opracowano algorytm pozwalający na przedstawienie radiacji amplitud w przestrzeni z użyciem graficznej biblioteki do obrazowania przestrzennego o nazwie OpenGL (Open Graphics Library). adiacja przedstawiana często w literaturze na obrazach płaskich (dwuwymiarowych) nie pozwala na graficzną wizualizację. 39

2 A. LUKA, K. STEC Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym Model propagacji fal sejsmicznych w górotworze dla obszaru LGOM W obszarze LGOM występują cztery podstawowe warstwy skalne różniące się parametrami fizyko-mechanicznymi i sprężystymi ośrodka skalnego a tym samym prędkością propagacji fal sejsmicznych. Należą do nich: czerwony spągowiec, warstwa anhydrytu z dolomitem, pstry piaskowiec oraz trzeciorzęd z czwartorzędem. Przykład budowy geologicznej z ZG udna przedstawia rys. 2.. ys. 2.. Przykład budowy geologicznej masywu skalnego w rejonie OG udna Fig. 2.. An example of geologic structure of rock masses in the OG udna area Przykładowo w części północnej ZG udna, na złożu rudy miedzi zalega ok. 248 metrowy kompleks skał dolomitowo-anhydrytowych obejmujący na głębokości ok. 23 m cienki pokład soli (ok. 7,5 m). Kompleks ten charakteryzuje się dużą twardością oraz sprężystością postaciową i objętościową utworów, które bardzo dobrze przewodzą energię sprężystą. Średni ciężar objętościowy tych skał wynosi ok. 2,7 g/cm 3, twardość akustyczna ok kg/m 2 s, natomiast średnia prędkość fali podłużnej dla tego kompleksu posiada wartość ok m/s. 392

3 WASZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Bezpośrednio na skałach dolomitowo anhydrytowych znajduje się warstwa iłowcowa (ok. 24 m) nad, którą zalegają słabo zróżnicowane piaskowce pstrego piaskowca o łącznej miąższości ok. 560 m. Ciężar objętościowy tych utworów wynosi ok. 2,2 g/cm 3 a prędkość fali podłużnej ok m/s. Sejsmicznie jest to ośrodek tłumiący o niedużej twardości akustycznej rzędu 60 6 kg/m 2 s. Trzecie ogniwo stanowią zalegające na pstrym piaskowcu utwory trzecio i czwartorzędowe o małym ciężarze objętościowym i małej prędkości fali podłużnej wynoszącej ok. 600 m/s. Utwory te cechuje duże tłumienie fal oraz nieduża twardość akustyczna rzędu 20 6 kg/m 2 s. Eksploatacja złoża miedzi prowadzona jest na kontakcie utworów czerwonego spągowca i skał cechsztyńskich a głównym obszarem występowania ognisk wstrząsów jest kompleks skał dolomitowo-anhydrytowych, ewentualnie także utworów pstrego piaskowca. Biorąc pod uwagę własności fizyczne poszczególnych kompleksów skalnych i ich twardości akustycznych oraz wyniki pomiarów i obserwacji mikrosejsmologicznych i sejsmicznych prowadzonych na tym terenie, na rys. 2.2 przedstawiono przybliżony model sejsmogeologiczny tego obszaru. Dla ośrodka warstwowego fale sprężyste powstające w warstwie anhydrytu i dolomitu propagują najszybciej wzdłuż granicy pomiędzy pstrym piaskowcem i anhydrytem, na powierzchnię docierają jako pierwsze fale załamane typu P i S. Bezpośrednie fale typu P i S, dla założonego modelu, od odległości ok. 700 m od epicentrum propagują z prędkością pozorną równą prędkości propagacji w warstwie anhydrytu i dolomitu. Fale powierzchniowe pojawiają się dopiero w określonej odległości od epicentrum. Minimalna odległość, na jakiej pojawiają się fale ayleigha wywołane przez fale podłużne P i poprzeczne S dla ośrodka gdzie =0.25 wynosi około 700 m dla fal eyleigha tworzonych z fal P oraz 2500 m dla fal eyleigha tworzonych z fal S. Prawidłowa identyfikacja poszczególnych grup falowych jest podstawą przy określaniu mechanizmu ognisk wstrząsów. ys Model sejsmo geologiczny w LGOM przyjęty do prowadzenia obliczeń propagacji i radiacji fal sejsmicznych (wg Mutke 2004) Fig A seismo geological model of the LGOM used to calculate the seismic wave propagation and radiation (after Mutke 2004) 393

4 A. LUKA, K. STEC Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym Amplifikacja drgań Wielkość efektu sejsmicznego na powierzchni zależy od wielu czynników. Podstawowe z nich to budowa geologiczna warstw przypowierzchniowych, energia sejsmiczna wstrząsu, mechanizm ogniska i zależna od niego radiacja fal sejsmicznych. Parametrem ujmującym wpływ warstw nadkładu czwartorzędowego na intensywność drgań jest współczynnik amplifikacji drgań W f, który zmienia się, w danym miejscu w zależności od charakterystyki częstotliwościowej wstrząsów oraz budowy geologicznej warstw nadkładu. W LGOM występuje lokalnie zmienny nadkład warstw czwartorzędowych (od kilku do ponad 00 m), charakteryzujący się niskimi prędkościami propagacji fal sejsmicznych. Istnienie również płytka strefa małych prędkości (SMP). Współczynnik amplifikacji określono w oparciu o rozpoznanie wykształcenia litologicznego i miąższościowego utworów czwarto i trzeciorzędowych oraz na podstawie pomiarów sejsmicznych, które wykonano w 2004 roku z wykorzystaniem programu MASW (Siata i Chodacki 2005). ys. 3. przedstawia średnią wartość współczynnika amplifikacji dla pasma 2 0 Hz, w którym zawiera się charakterystyka najsilniejszych wstrząsów występujących w LGOM. Wyznaczenie współczynnika amplifikacji zmieniającego się jak widać z rys. 3. od 0.9 do.9 jest potrzebne dla określenia i prawidłowej interpretacji zjawiska radiacji sejsmicznej fal w badanym rejonie. ys. 3.. Mapa amplifikacji drgań gruntu dla wstrząsów z zakresu częstotliwosci 2 0 Hz Fig. 3.. Map of ground motions amplification for mine tremors with frequencies ranging from 2 to 0 Hz 394

5 WASZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Poniżej pokazano dwa rysunki obrazujące wpływ nadkładu i kierunkowości propagacji fali z ogniska na wielkość rejestrowanego przyspieszenia drgań dla wstrząsu z dnia r. o energii E=,5 0 9 J. ys. 3.2 przedstawia mapę izolinii przyspieszenia drgań gruntu. Przyspieszenia zostały zarejestrowane na licznych stanowiskach powierzchniowych i jak widać nie wykazują kształtu okręgów. Widoczne jest rozciągnięcie izolinii przyspieszenia na kierunku E-W oraz lokalne podwyższenia wartości tego parametru. ys Mapa izolinii maksymalnych przyspieszeń drgań w LGOM po wstrząsie z dnia r. o energii sejsmicznej E=,5 0 9 J Fig Map of contours lines of maximum acceleration of ground motions from the 20 February 2002, E=,5 0 9 J tremor 395

6 A. LUKA, K. STEC Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym... Na rysunku 3.3 przedstawiono mapę izolinii przyspieszenia z uwzględnieniem amplifikacji drgań. W tym przypadku izolinie również nie są regularnymi kołami co świadczy o jeszcze dodatkowym czynniku, oprócz niejednorodnej budowy warstw nadkładu, wpływającym na efekt sejsmiczny na powierzchni. ys Mapa izolinii maksymalnych przyspieszeń drgań w LGOM po wstrząsie z dnia r. o energii sejsmicznej E=,5 0 9 J z uwzględnieniem współczynnika amplifikacji Fig Map of contour lines of maximum acceleration of ground motions from the 20 February 2002, E=,5 0 9 J tremor with the amplification factor taken into account 396

7 WASZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie 4. Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym dla wstrząsów w LGOM 4.. Zarys metody Z analizy rejestracji drgań w strefie epicentralnej i w polu dalekim w obszarze LGOM wynika, że często na stanowiskach zlokalizowanych blisko siebie obserwuje się bardzo dużą rozpiętość rejestrowanych amplitud przyspieszenia. Z pewnością część tych różnic można wytłumaczyć lokalną amplifikacją drgań, w tym również amplifikacją topograficzną. Jednak wiele zapisów nie sposób wytłumaczyć istnieniem jedynie zjawiska amplifikacji drgań przez nadkład. Nasza wiedza o procesach trzęsień Ziemi oraz wstrząsów górotworu opiera się na obserwacji fal sejsmicznych. Obserwuje się zazwyczaj pole przemieszczeń lub pole prędkości na różnych kierunkach i w różnych odległościach od ogniska. Opis tego pola przy pomocy wybranych modeli ogniska pozwala opisywać procesy wstrząsów górotworu przy pomocy określonych parametrów fizycznych. Z reguły reprezentantem ogniska wstrząsu może być odpowiednia superpozycja pojedynczych sił lub par sił. Wektor przemieszczenia u n(x,t) wywołany przez źródło sejsmiczne może być wyrażony przez tensor momentu M pq i funkcję Greene a, G np.w roku 849 Stokes podał jawną postać funkcji Greene a, dla nieskończonego jednorodnego ośrodka, jako przemieszczenie u(x,t), powodowane przez pojedyńczą siłę F przyłożoną w punkcie = 0 i w czasie = 0 oraz działającą w kierunku x m : un( x,t ) ( 3 n m 4 2 n m 4 F( t nm ) 3 /, F( t )d / ) ( 2 n m 4 nm ) F( t ) (4.) jest tutaj odległością od punktu obserwacji x do punktu przyłożenia siły, n i m to kosinusy kierunkowe dla wektora x-, jest deltą Kroneckera, i to prędkości fali P i fali S w ośrodku o gęstości. Pierwszy człon w powyższym równaniu opisuje tzw. bliskie pole, a drugi człon opisuje tzw. pole dalekie(osobno dla fali P i dla fali S). Czynnik radiacji dla pola dalekiego wynosi dla tego modelu jak /, a dla pola bliskiego jak / 3. Najczęściej dla silnych wstrząsów mamy do czynienia z radiacją równoważną podwójnej parze sił. Dlatego należy w powyższym wzorze zastosować podwójną parę sił zamiast siły pojedynczej, dla której rozwiązanie podał Stokes. Przy przyjęciu tensora momentu sejsmicznego M jako wartości stałej na całej powierzchni źródła, a jego liniowy rozmiar jest mały w porównaniu do długości fali, wektor przemieszczenia wywołany działaniem podwójnej pary sił opisanej tensorem M pq w źródle można wyrazić równaniem (Aki i ichards 980). u (x,t) n P P near inter(αn 4 πρα 2 2 far(p) P 4 πρα 4 πρ 3 /β τm (t τ)dτ 4 pq /α M (t ) P pq α d dt M (t pq inter(βn 4 πρβ 2 2 far(s) ) P α 4 πρβ d dt M (t pq M (t pq ) β ) β (4.2)

8 A. LUKA, K. STEC Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym... We wzorze tym P near jest wyrażeniem radiacji w bliskim polu, która z odległością zmienia się jak / 4. p inter() i p inter() są czynnikami radiacji w polu pośrednim, zmieniającymi się z odległością jak / 2. P far(p) i P far(s) są czynnikami radiacji w polu dalekim dla fal P i S, charakteryzującym się spadkiem jak /. Praktycznie więc pole bliskie maleje wielokrotnie szybciej niż pole dalekie czy też pole pośrednie. Czynniki radiacji są kombinacją kosinusów kierunkowych, j. I tak przykładowo niżej podane są rozwiązania dla prostych przypadków, gdy obliczane jest przemieszczenie w punkcie x, w odległości od źródła i dla cosinusów kierunkowych x, y i z. Czynnik radiacji w polu dalekim zależy od chwilowych pochodnych czasowych w czasie = t - /, gdzie = dla fal P oraz = dla fal S. Przykładowo w dalekim polu dla fal P otrzymuje się: u P x far x;t u P x M M M M t x d dt x z xz y z zx 2A x x z x d dt z d u t u x x Składowa x pola przemieszczeń w punkcie obserwacji x, jest w tym przypadku wynikiem działania podwójnej pary sił, para (,3) i para (2,3). Z równania powyższego, po różniczkowaniu, można otrzymać prędkość drgań cząstek górotworu (to co rejestrujemy przez sejsmometry). Dochodzi się tutaj do ważnego w praktyce podziału pola przemieszczeń na część bliską tzw. pole statyczne, oraz część daleką tzw. pole dynamiczne. Dla ogniska punktowego można uważać, że znajdujemy się w dalekim polu przemieszczeń, jeśli spełniony jest warunek (Brune, 976): yz y zy y z x z dt y t (4.3) gdzie: prędkość propagacji fali poprzecznej, częstość kołowa. (4.4) ównież dla ognisk o skończonych rozmiarach, przybliżone wyrażenia dalekiego pola przemieszczeń są ważne jedynie na odległościach dużych w porównaniu z rozmiarami tych ognisk Przykład obliczeniowy Dla silnego wstrząsu z ZG udna, zaistniałego pod miastem Polkowice w dniu r. o energii E=,5 0 9 J zarejestrowano bardzo zróżnicowane amplitudy drgań dla różnych stanowisk położonych blisko siebie. Przyjęto, że przyczyną takich rejestracji może być silna kierunkowość radiacji amplitud. ozwiązania radiacji przedstawiane w literaturze na obrazach płaskich, nie pozwalają na czytelne wyjaśnienie problemu. W związku z powyższym 398

9 WASZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie opracowano algorytm pozwalający na przedstawienie radiacji amplitud w przestrzeni. Są to pierwsze tego typu obliczenia przeprowadzone dla wstrząsów górniczych. Dla analizowanego przykładu obliczeniowego przyjęto rozwiązanie mechanizmu wstrząsu z dnia r. dla modelu podwójnej pary sił (tabela 4.). ozwiązanie to wskazuje na kierunek rozrywu przebiegający wzdłuż uskoku udna Główna. Tabela 4.. Parametry mechanizmu ogniska dla wstrząsu z dnia r. o energii E=,5 0 9 J Table 4.. Source mechanism parameters of the 20 February 2002, E=,5 0 9 J tremor Parametry sejsmiczne Data Czas Energia Współrzędne :27,5E+09 J X = 303 m Y = 668 m Typ mechanizmu ogniska ODWÓCONY E E E + 3 Skalarny moment sejsmiczny Momenty sejsmiczne M ij [Nm] (rozwiazanie ścinające) -.232E E E E E E + 4 Całkowity moment sejsmiczny M o =.723E + 4 Płaszczyzna A M T =.732E + 4 Płaszczyzna B Azymyt [] Upad [] Azymyt [] Upad [] 29,7 46,33 08,0 43,73 Osie naprężeń Oś ściskania P Oś rozciągania T Azymyt [] Zanurzenie[] Azymut [] Zanurzenie[] 9,95,30 254, 87,78 Współczynnik dopasowania Q = 5,% Maksymalny błąd wyznaczenia składowych tensora E =.294E + 04 Na rysunku 4. przedstawiono szkic sytuacyjny stanowisk pomiarowych, ogniska wstrząsu i uskoku udna Główna. Amplitudy przyspieszenia drgań na stanowisku nr.. przy ul. Hubala (stanowisko nad uskokiem odległość epicentralna 675 m) okazały się być ponad połowę mniejsze niż amplitudy przyspieszenia zarejestrowane na stanowisku nr. 2 (ul. Miedziana odległość epicentralna 840 m) i na stanowisku nr. 3 (ul. Sosnowa odległość epicentralna 399

10 A. LUKA, K. STEC Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym m). Odległości epicentralne stanowisk są bardzo zbliżone, a różnica w ich lokalizacji polega na tym, że stanowisko 2 i 3 leżą poza uskokiem udna Główna. Wyznaczenie współczynnika amplifikacji zmieniającego się jak widać z rys.3. od 0.9 do.9 jest potrzebne dla określenia i prawidłowej interpretacji zjawiska radiacji sejsmicznej fal w badanym rejonie. Wyznaczenie współczynnika amplifikacji zmieniającego się jak widać z rys.3. od 0.9 do.9 jest potrzebne dla określenia i prawidłowej interpretacji zjawiska radiacji sejsmicznej fal w badanym rejonie. ys. 4.. Szkic sytuacyjny na tle mapy miasta Polkowice, położenia ogniska wstrząsu o energii,5e9 J, wybranych do analizy stanowisk pomiarowych na powierzchni, uskoku udna Główna Fig. 4.. Location sketch of the 20 February 2002, E=,5 0 9 J tremor source position and the surface recording sites, near the udna Główna fault, selected for analysis, against a background of the city of Polkowice 400

11 WASZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Przestrzenne obrazy radiacji amplitud fali S (fale o największych amplitudach w strefie epicentralnej) przedstawiono na kolejnych rysunkach 4.2 a d w różnych rzutach w stosunku do powierzchni terenu. a) b) c) d) ys. 4.2 a d. adiacja amplitud w przestrzeni dla fali poprzecznej S od wstrząsu z dnia r. o energii.5e9 J w ZG udna i dla mechanizmu ogniska przedstawionego w tabeli 4.,2,3 stanowiska sejsmometryczne odpowiednio przy ulicach Hubala, Miedzianej i Sosnowej, płaszczyzna szara powierzchnia, płaszczyzna czarna płaszczyzna poślizgu dla mechanizmu podwójnej pary sił, Fig. 4.2 a d. 3 D images of the total S wave radiation of the 20 February 2002 E=,5 0 9 J tremor for the source mechanism presented in table 4., 2, 3 seismometer recording sites at Habal, Miedziana and Sosnowa Streets, respectively grey plan surface, opaque plane dislocation plane for a double couple source mechanism 40

12 A. LUKA, K. STEC Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym... Z rysunków 4.2 a d widać, że promienie sejsmiczne na drodze ognisko-stanowisko, wykazują ponad dwukrotnie większe amplitudy na stanowisku nr. 2 i 3 (Miedziana i Sosnowa), niż na stanowisku nr. (Hubala). Na rys przedstawiono rzeczywiste rejestracje analizowanego wstrząsu na tych trzech stanowiskach powierzchniowych. Potwierdzają one prezentowane rozwiązanie matematyczne. Na stanowisku Hubala zarejestrowano około mm/s 2, natomiast na stanowiskach Miedziana i Sosnowa zapisy zdecydowanie przekroczyły 000 mm/s 2. Wynika stąd, że w strefie epicentralnej jednym z czynników decydujących o poziomie rejestrowanych przyspieszeń, jest silna kierunkowość radiacji amplitud. g ru n t - X - g ru n t - Y - g ru n t - Z czas [sek] ys Akcelerogram wstrząsu o energii.5e9 J na stanowisku przy ul. Hubala w Polkowicach. Fig Accelerogram of the 20 February 2002, E=,5 0 9 J tremor recorded at Hubal Street seismometer site in Polkowice g ru n t - X - g ru n t - Y - g ru n t - Z czas [sek] ys Akcelerogram wstrząsu o energii.5e9 J na stanowisku przy ul. Miedzianej w Polkowicach. Fig. 4.4 Accelerogram of the 20 February 2002, E=,5 0 9 J tremor recorded at Miedziana Street seismometer site in Polkowice 402

13 WASZTATY 2005 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie g ru n t - X Pp Sp - g ru n t - Y Pp Sp - g ru n t - Z Pp Sp czas [sek] ys Akcelerogram wstrząsu o energii.5e9 J na stanowisku przy ul Sosnowej ys Accelerogram of the 20 February 2002, E=,5 0 9 J tremor recorded at Sosnowa Street seismometer site in Polkowice 4. Posumowanie Powierzchniowa rejestracja drgań występujących w strefie epicentralnej wstrząsów górniczych z obszaru LGOM, wskazuje często na rozpiętość rejestrowanych amplitud przyspieszenia drgań na stanowiskach zlokalizowanych blisko siebie. Interpretację tego zjawiska przedstawiono na przykładzie silnego wstrząsu z dnia r. o energii,5e9 J z ZG udna wykorzystując przestrzenne obrazowanie radiacji źródła sejsmicznego w strefie dalekiej dla mechanizmu podwójnej pary sił z równoczesnym uwzględnieniem amplifikacji drgań. Uzyskany rozkład radiacji amplitud drgań emitowanych z ogniska wstrząsu nie jest równomierny, lecz występują uprzywilejowane kierunki o czym świadczą rejestracje o ponad połowę mniejszych amplitud przyspieszenia drgań gruntu na stanowisku powierzchniowym nr. (położonym nad uskokiem udna Główna - odległość epicentralna 675 m) w porównaniu do przyspieszeń drgań gruntu rejestrowanych na stanowiskach 2 i 3 (położonych poza uskokiem w odległości epicentralnej odpowiednio 840 i 680 m). Przeprowadzone badania wykazały, że ocena wpływu drgań gruntu na infrastrukturę powierzchniową w oparciu o ogólne zależności uwzględniające energię, odległość epicentralną oraz amplifikację powinna uwzględniać także, przynajmniej w przypadku bardzo silnych zjawisk, radiację źródła sejsmicznego. Literatura [] Aki K., ichards P.G. 980: Quantitative Seismology - Theory and Methods, vol.,2,.h.freeman and Co.,San Francisco. [2] Brune J. N., 970: Tectonic stress and the spectra of seismic shear waves from Earthquakes, Journal of Geoph. es., vol. 75, No

14 A. LUKA, K. STEC Charakterystyka radiacji fal sejsmicznych w obszarze epicentralnym... [3] Chodacki J. Siata. 2005: Zastosowanie metody MASW do wyznaczania profilu prędkościowego warstw przypowierzchniowych, dokumentacja GIG (niepublikowane). [4] Mutke G. 2004: Propagacja fal w górotworze LGOM wraz z jego weryfikacją w: System oceny oddziaływań sejsmicznych na powierzchnię wywołanych przez eksploatację złoża rud miedzi w zakładach górniczych LGOM, projekt celowy GIG, (niepublikowane). Seismic Wave adiation Characteristics in the Epicentral Area of the LGOM Tremors The Legnica Głogów Copper Ore Mining district (LGOM) is characterised by the high seismicity that may endanger underground excavations and create discomfort and uneasiness among the population. In determining the influence of the seismicity in the ground surface it is essential to understand the nature of seismic wave propagation for various tremor source mechanisms. The paper presents the problem of 3D images of the far-field seismic energy radiation for the double couple source mechanism. This problem is of major importance, as far as the prediction and assessment of the interaction of ground motions with residential and industrial buildings are concerned, because mine tremors from the areas of similar epicentral distances and of similar energies considerably differ in ground motion acceleration amplitudes. The results of the study show that the amplification effect alone cannot be said in explanation of the phenomenon of such a variation in ground motion amplitudes. There it occurs yet another factor, namely the seismic wave radiation. Przekazano: 30 marca 2005 r 404