WYNIKI ODCHOWU ORAZ JAKOŚĆ SUROWCA RZEŹNEGO POZYSKANEGO OD JAGNIĄT UTRZYMYWANYCH NA PASTWISKACH EKOLOGICZNYCH I NAWOŻONYCH MINERALNIE*

Transkrypt

1 Rocz. auk. Zoot., T. 38, z. 2 (2011) WYIKI DCHWU RAZ JAKŚĆ SURWCA RZŹG PZYSKAG D JAGIĄT UTRZYMYWAYCH A PASTWISKACH KLGICZYCH I AWŻYCH MIRALI* * P a w e ł P a r a p o n i a k, J o l a n t a P a s c h m a, A n d r z e j K a c z o r Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Dział Technologii, kologii i konomiki Produkcji Zwierzęcej, Balice k. Krakowa Celem podjętych badań było określenie wpływu zaprzestania nawożenia mineralnego pastwiska górskiego na wyniki produkcyjne jagniąt oraz na jakość pozyskanego surowca rzeźnego. Materiał doświadczalny stanowiło ogółem 20 sztuk jagniąt rasy polska owca górska. Dwie grupy jagniąt pochodzących z urodzeń pojedynczych wraz z matkami spasały systemem rotacyjnym dwa oddzielne pastwiska: użytkowane ekologicznie i nie nawożone oraz intensywnie nawożone (170 kg /ha). bsada jagniąt na pastwisku nie nawożonym wynosiła 8 szt., a na pastwisku intensywnie nawożonym 12 szt. szacowano produkcyjność pastwisk, skład florystyczny oraz zawartość związków azotowych w ich runi. Przeprowadzono uboje doświadczalne 10 szt. tryczków, po 5 szt. z każdej z grup. Dokonano oceny cech produkcyjnych tryczków, przeprowadzono analizę rzeźną oraz ocenę składu chemicznego mięsa. Jagnięta rasy polska owca górska odchowywane na pastwiskach ekologicznych i nawożonych odznaczały się bardzo podobnymi dziennymi przyrostami masy ciała (średnio: 122, 121 g), zbliżonym poziomem cech rzeźnych (wydajność rzeźna: 38,4, 38,1%; udział wyrębów cennych, odpowiednio: 54,3 i 53,4%), który w przypadku obydwu grup należy uznać za niewystarczający. Mięso pozyskane od obydwu grup odznaczało się pożądanym poziomem parametrów prozdrowotnych, a istotnie wyższe stężenie sprzężonego kwasu linolowego w próbkach pozyskanych od grupy ekologicznej wynikało z większego udziału w dawce pokarmowej roślin motylkowych i innych roślin dwuliściennych. ie stwierdzono w zielonce pastwiska nawożonego niekorzystnego wpływu wysokiej zawartości związków azotowych, w szczególności 3, na parametry produkcyjne tak żywionych jagniąt. bserwowane w rolnictwie europejskim tendencje do jego ekstensyfikacji i rosnące zainteresowanie produkcją ekologiczną zauważalne są również w owczarstwie. Żywienie owiec przy wykorzystaniu naturalnych użytków zielonych prowadzi do uzyskania bardziej cenionych przez konsumentów produktów, jest też czynnikiem wspomagającym utrzymanie stabilności ekosystemów pastwisk. Wykazano, że zaprzestanie wypasów na terenach górskich prowadzi do degradacji runi pa- Praca finansowana z tematu nr

2 258 P. Paraponiak i in. stwiskowej wskutek zmniejszenia się jej różnorodności florystycznej, stopniowego zarastania pastwisk, co w konsekwencji przyczynia się do pogorszenia walorów turystyczno-krajobrazowych regionu (Drożdż, 2001). Badania nad intensyfikacją wypasu owiec dowiodły, że nadmierne nawożenie wpływa na uproszczenie składu florystycznego runi pastwiskowej i zmniejszenie pobrania paszy przez zwierzęta. Duża koncentracja pogłowia, charakteryzująca przemysłowe technologie produkcji zwierzęcej, stwarza problemy z utylizacją odchodów, powoduje zatruwanie powietrza amoniakiem, siarkowodorem i metanem, wywołuje też problemy zdrowotne u stłoczonych i zestresowanych zwierząt. Podatność takich zwierząt na epizoocje implikuje konieczność stosowania środków farmaceutycznych, co powoduje wzrost kosztów produkcji, a przy nie zachowaniu odpowiedniego okresu ich karencji ma wpływ na jakość uzyskiwanych produktów (Brzóska i in., 2000). W związku z istniejącymi tendencjami do ekologicznej produkcji mięsa owczego celowe wydaje się poznanie związku między zaprzestaniem nawożenia mineralnego pastwiska górskiego a efektywnością jego produkcji oraz produkcyjnością utrzymywanych w takim systemie jagniąt. Celem podjętych badań było określenie wpływu zaprzestania nawożenia mineralnego pastwiska górskiego na wyniki produkcyjne odchowywanych na nim jagniąt oraz na jakość pozyskanego surowca rzeźnego. Materiał i metody Doświadczenie było realizowane na pastwiskach Stacji wczarstwa Górskiego (SG) Instytutu Zootechniki PIB w Bielance, gmina Raba Wyżna. Materiał doświadczalny stanowiło ogółem 20 sztuk jagniąt rasy polska owca górska. Dwie grupy jagniąt pochodzących z urodzeń pojedynczych wraz z matkami [maciorki dobrane pod względem wieku (2 3 laktacja), jak najbardziej zbliżonej masy ciała i wydajności mlecznej oraz kondycji] spasały systemem rotacyjnym dwa oddzielne pastwiska, każde z nich o powierzchni około 0,36 ha i podzielone na 6 kwater (odchów mlecznopastwiskowy). Pierwsze pastwisko użytkowane ekologicznie nie nawożone (); drugie intensywnie nawożone (; 170 kg /ha zgodnie z zasadami DPT; norma U). bsada jagniąt na pastwisku nie nawożonym wynosiła 8 szt., a na pastwisku intensywnie nawożonym 12 szt. Wyższa obsada zwierząt na pastwisku intensywnie nawożonym wiąże się z jego zakładaną wyższą produkcyjnością. Przeprowadzono ocenę produkcyjności pastwisk (metoda koszenia i ważenia runi chronionej przed spasaniem w klatkach pastwiskowych po 1 szt. w obrębie każdej kwatery przeprowadzana co miesiąc), ich składu botanicznego (metoda botanicznowagowa) oraz określono zawartość związków azotowych w runi. a podstawie ważeń kontrolnych oszacowano średnie przyrosty masy ciała 10 szt. wybranych losowo i przeznaczonych do uboju tryczków, po 5 szt. z każdej z grup doświadczalnych (wiek 180 dni). kreślono przedubojową masę ciała przed i po 24-godzinnym głodzeniu. kreślono masę tuszy ciepłej i schłodzonej (po 24 godzinach schładzania w temp. +4 C), oszacowano wydajność rzeźną zimną. Ustalono klasy handlowe umięśnienia i otłuszczenia tusz owczych, opracowane w ramach

3 dchów jagniąt na pastwiskach ekologicznych i nawożonych 259 systemu klasyfikacyjnego URP, gdzie klasa,, jest oceną najwyższą, a klasa,,p najniższą. Przeprowadzono punktową ocenę otłuszczenia tusz (skala od 1 do 5 punktów), uwzględniono grubość warstwy tłuszczu na ich zewnętrznej i wewnętrznej stronie (1 najmniejsze otłuszczenie, 5 największe otłuszczenie). Przeprowadzono podział tusz na półtusze, a następnie dokonano rozbioru półtuszy prawej na wyręby. kreślono masę i udział wyrębów cennych (udziec, comber, antrykot i łopatka) oraz skład tkankowy udźca. cena chemiczna objęła skład chemiczny mięsa (m. longissimus dorsi) oraz oznaczenie zawartości najważniejszych od strony żywieniowej frakcji kwasów tłuszczowych (metoda chromatografii gazowej). Wyniki badań opracowano statystycznie metodą jednoczynnikowej analizy wariancji. Analizę post-hoc wykonano testem RIR (rozsądnej istotnej różnicy) Tukey a. Powyższe obliczenia wykonano za pomocą procedury,,anova/manova pakietu Statistica for Windows. Wyniki W tabeli 1 zawarto wyniki oceny produkcyjności runi pastwisk doświadczalnych podczas trwania sezonu wegetacyjnego. ajwyższą produkcyjność obiektu odnotowano w miesiącu V 0,82 kg/m 2, natomiast dla pastwiska w miesiącu VI 1,37 kg/m 2. We wszystkich badanych okresach (miesiące: V IX) uzyskane wartości dla pastwiska były statystycznie istotnie wyższe od uzyskanych w obrębie obiektu. Wartość średnia produkcyjności za cały okres wegetacyjny dla pastwiska kształtowała się na poziomie 0,60 kg/m 2, natomiast dla obiektu nawożonego mineralnie 1,04 kg/m 2 (P 0,05). Pastwisko Pasture Tabela 1. Produkcyjność pastwisk doświadczalnych (kg zielonki/m 2 ) Table 1. Productivity of experimental pastures (kg forage/m 2 ) Miesiąc Month V VI VII VIII IX x x SD x SD 0,82 a 0,20 1,17 b 0,23 0,65 a 0,15 1,37 b 0,20 0,60 a 0,10 1,17 b 0,15 0,51 a 0,10 0,88 b 0,12 0,40 a 0,07 0,59 b 0,10 0,60 a 0,20 1,04 b 0,33 a, b, c jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,05. a, b, c the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = pastwisko użytkowane ekologicznie, nie nawożone. pastwisko intensywnie nawożone azotem. organic and unfertilized pasture. intensively fertilized pasture. Podobnie jak w przypadku produkcyjności, w runi obiektu stwierdzono wyraźnie wyższą zawartość związków azotowych w każdym miesiącu sezonu wegetacyjnego (tab. 2).

4 260 P. Paraponiak i in. Pastwisko Pasture Tabela 2. Zawartość związków azotowych w runi pastwisk doświadczalnych Table 2. Concentration of nitrogen compounds in the sward of experimental pastures VI -og VII -og Miesiąc Month VIII -og IX -og Średnia Mean -og , , , , ,16 Aa 1418 Aa 2, , , , ,80 Bb Bb 1 % p.s.m. 2 mg/kg p.s.m. 1 % air dry matter. 2 mg/kg air dry matter. a, b, c jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,05. A, B, C jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,01. a, b, c the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = A, B, C the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = 0.01., patrz tab. 1., see Table 1. Zawartość azotu ogólnego w powietrznie suchej masie próbek (p.s.m.) pobranych z pastwiska zawierała się w granicy 1,84 2,85% (odpowiednio, miesiące: VII i VIII), a w przypadku areału kształtowała się na poziomie 2,50 4,31% (odpowiednio, miesiące: VI i VII). Wartość średnia omawianego parametru wyniosła 2,16% dla runi i 3,80% dla, a zaobserwowane różnice kształtowały się na statystycznie wysoko istotnym poziomie (tab. 2). Grupa Group Jednoliścienne Monocotyledonous plants trawy grasses Dwuliścienne Dicotyledonous plants motylkowe leguminosae koniczyna biała white clover Inne ther, patrz tab. 1., see Table 1. Tabela 3. Udział poszczególnych grup roślin w runi pastwisk (%) Table 3. Share of individual groups of plants in the pasture sward (%) Pastwisko Pasture 55,0 72,5 55,0 72,5 45,0 27,5 22,5 9,2 19,2 9,2 22,5 18,3

5 dchów jagniąt na pastwiskach ekologicznych i nawożonych 261 Grupa Group SD średnie dzienne przyrosty masy ciała (g) mean daily weight gains (g) masa ciała przed głodzeniem (kg) live weight (kg) 25,3 1,9 Tabela 4. Wybrane parametry tuczne i rzeźne tryczków doświadczalnych Table 4. Some fattening and slaughter parameters of experimental rams masa ciała po głodzeniu (kg) empty body weight (kg) 24,2 1,7 masa tuszy ciepłej (kg) hot carcass weight (kg) 9,6 0,8 Cecha Trait masa tuszy schłodzonej (kg) cold carcass weight (kg) 9,3 0,7 masa półtuszy prawej (kg) weight of right halfcarcass (kg) 4,7 0,3 wydajność rzeźna (%) dressing percentage 38,4 1,4 udział wyrębów wartościowych z łopatką (%) proportion of valuable cuts with shoulder (%) 54,3 0,8 mięso w udźcu (%) meat in leg (%) 72,2 2,1 tłuszcz w udźcu (%) fat in leg (%) 8,2 1,4 kości w udźcu (%) bones in leg (%) 19,6 1,9 x x SD ,1 2,2 23,9 1,9 9,4 0,8 9,1 0,8 4,6 0,4 38,1 1,7 53,4 0,6 72,6 2,6 8,8 1,8 18,6 1,6, patrz tab. 1., see Table 1. Grupa Group szt. head szt. head Tabela 5. Wyniki oceny konformacji i otłuszczenia tusz według systemu URP Table 5. Results of carcass conformation and fatness grading according to the URP system Konformacja URP URP conformation U R P dyskw. rejected tłuszczenie atness , patrz tab. 1., see Table 1.

6 262 P. Paraponiak i in. Analogiczną tendencję odnotowano w zawartości w formie azotanowej ( 3 ): próbki runi mg/kg p.s.m. (odpowiednio, miesiące: VI i VII), mg/kg p.s.m. (miesiące: VI i VII; tab. 2). Wartość średnia 3 dla runi obiektu wyniosła 1418, a dla runi mg/kg p.s.m (P 0,01). Ruń pastwiska charakteryzował niemal o 20% wyższy udział roślin jednoliściennych (tab. 3). Bujny przyrost traw areału intensywnie nawożonego, skutkujący znaczącym wzrostem udziału roślin tej grupy w runi, miał bezpośredni wpływ na obniżenie jego pokrycia roślinami dwuliściennymi, w tym koniczyną białą. Tryczki ekologiczne i odchowywane na pastwisku zasilanym nawozami mineralnymi odznaczały się zbliżonymi dziennymi przyrostami masy ciała za cały okres trwania eksperymentu: 122, 121 g (tab. 4). Zwierzęta osiągnęły końcową masę ciała przed głodzeniem, odpowiednio: 25,3 i 25,1 kg, a w opisywanej cesze po 24-godzinnym głodzeniu, odpowiednio: 24,2 i 23,9 kg (P>0,05). W konsekwencji, nie stwierdzono istotnych różnic w masie tuszy ciepłej i schłodzonej oraz masie prawej półtuszy: tryczki odpowiednio: 9,6, 9,3 i 4,7 kg; tryczki odpowiednio: 9,4, 9,1 i 4,6 kg. Wydajność rzeźna w grupie wyniosła 38,4, a w grupie 38,1 kg (P>0,05). Udział wyrębów cennych kształtował się na poziomie 54,3 () i 53,4% (, tab. 4). Udźce tryczków spasających obiekt intensywnie nawożony mineralnie odznaczały się nieznacznie wyższą zawartością mięsa (72,6%) i tłuszczu (8,8%), przy równoczesnym niższym udziale kości (18,6%) w porównaniu z grupą ekologiczną (odpowiednio: 72,2, 8,2 i 19,6%; P>0,05). Tusze tryczków z obydwu ocenianych grup zostały zakwalifikowane do analogicznych klas oceny konformacji (URP; tab. 5). Po 2 tusze z każdej z grup sklasyfikowano jako,, i,,p, a po 1 tuszy zdyskwalifikowano. Wyniki oceny otłuszczenia według systemu URP wyniosły 1 i 2 pkt., przy czym 1 pkt przyznano 4 tuszom i 2 tuszom, natomiast 3 tusze i 1 uzyskały ocenę 2 pkt. (tab. 5). Grupa Group Tabela 6. Skład chemiczny mięsa (%) oraz udział wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (g/100 g wszystkich oznaczonych kwasów tłuszczowych) Table 6. Chemical composition of meat (%) and content of polyunsaturated fatty acids (g/100 g of all fatty acids) Wyszczególnienie Item sucha masa białko ogólne tłuszcz surowy PUA PUA 6/3 CLA dry matter crude protein crude fat 22,94 19,79 1,48 26,5 1,59 2,08 Bb 22,41 20,24 1,78 24,2 2,09 1,22 Aa a, b, c jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,05. A, B, C jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,01. a, b, c the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = A, B, C the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = 0.01., patrz tab. 1., see Table 1.

7 dchów jagniąt na pastwiskach ekologicznych i nawożonych 263 ie stwierdzono wpływu czynnika doświadczalnego na podstawowy skład chemiczny próbek mięsa, podobnie jak i na zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz współczynnik PUA 6/3 (tab. 6). Tym niemniej, tendencja taka zaznaczyła się w stężeniu CLA 2,08 i 1,22 g/100 g wszystkich oznaczonych kwasów tłuszczowych na korzyść mięsa pozyskanego od jagniąt spasających pastwisko ekologiczne (P 0,01). mówienie wyników Podstawowym czynnikiem decydującym o efektywności ekonomicznej produkcji owczarskiej są nakłady na żywienie. Koszty pasz i żywienia owiec stanowią 60 70% kosztów ogółem (Kędzior, 2005), a ich obniżenie może mieć istotny wpływ na poprawę rentowności produkcji oraz być ważnym czynnikiem opłacalności tuczu jagniąt (Korman, 2001; kularczyk i in., 2000). Produkcja owczarska powinna być prowadzona w oparciu o jak najtańsze pasze zielonkę, co w szczególności dotyczy rejonów Polski dysponujących znacznym areałem łąk i pastwisk (Podkarpacie, Małopolska i Sudety), nie konkurujących z innymi formami działalności rolniczej (kularczyk, 2000) oraz powinna być realizowana z wykorzystaniem ras predysponowanych do chowu pastwiskowego. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono znaczne zróżnicowanie w produkcyjności pastwisk w zależności od fazy wegetacji, jak też zastosowania nawożenia lub jego zaniechania. ajwyższy przyrost zielonej masy pastwisk wystąpił w maju i czerwcu, a w późniejszym okresie obserwowano jego stopniowy spadek, co odzwierciedla zmiany w dynamice plonowania pastwisk o krótkim okresie wegetacji, położonych na terenach górskich i podgórskich (Drożdż, 1989). We wszystkich miesiącach sezonu wegetacyjnego stwierdzono istotnie wyższą produkcyjność pastwiska (średnio: 1,0 kg/m 2 /miesiąc) w porównaniu z (średnio: 0,6 kg/m 2 /miesiąc), będącą średnio o ponad 60% wyższą od uzyskanej w obiekcie ekologicznym. Stan ten dowodzi trafności założenia o zwiększeniu o 50% obsady tego pastwiska. Zaistniała różnica była bezpośrednim wynikiem zastosowania nawożenia na pastwisku, co doprowadziło do bardziej intensywnego przyrostu jego runi. iższe o 23 45% plonowanie masy roślinnej w systemie ekologicznym, w porównaniu z konwencjonalnym, potwierdzają wyniki badań innych autorów (Bockenhoff, 1986; Lampkin i Padel, 1994; Zadoks, 1989). Ponadto, intensywne nawożenie przy wzroście produkcji zielonej masy, głównie traw, doprowadziło do zubożenia runi w wartościową od strony żywieniowej koniczynę i zioła. Wysoki poziom nawożenia na pastwisku miał swoje odzwierciedlenie w zawartości związków azotowych w runi tego obiektu. Udział azotu ogólnego był tu średnio o 76% wyższy w porównaniu ze stwierdzonym w runi pastwiska ekologicznego. Jeszcze większą różnicę odnotowano w stężeniu 3, które w próbkach paszy było średnio niemal 9-krotnie wyższe od stwierdzonego w runi pastwiska ekologicznego. Lecerf (1995) oraz Woese i in. (1997) wskazują na większy udział substancji szkodliwych, w tym azotanów w produktach roślinnych

8 264 P. Paraponiak i in. pochodzących z gospodarstw konwencjonalnych. Z kolei Lairon (1986) stwierdza, że produkcja ekologiczna, wskutek ograniczeń nawozowych może w co najmniej 50% obniżyć dopływ azotanów z produktów roślinnych i tym samym znacząco poprawić zdrowotność żywności. Samól i Sokołowski (1980) stwierdzili ostre śmiertelne przypadki u przeżuwaczy żywionych zielonką zawierającą mg 3 /kg. Redukcja 3 do trujących 2 w treści żwacza może być niebezpieczna dla zdrowia a nawet życia zwierząt. W przeciwieństwie do powyższych obserwacji, w badaniach własnych nie odnotowano wpływu wysokiego udziału azotanów w zielonce, osiągającego maksymalny poziom mg/kg p.m.s. (miesiąc VII), na cechy produkcyjne oraz kondycję jagniąt odchowywanych na pastwisku. Brak niekorzystnych objawów mógł mieć pewien związek ze znacznym (choć zmniejszającym się podczas trwania laktacji) pobraniem przez tryczki mleka matek, kosztem niższego udziału zielonki w ich diecie. ie stwierdzono również istotnych różnic w wartości średnich dziennych przyrostów masy ciała, które w grupie wyniosły 122 g, a u tryczków były o 1 g niższe. Wartości przyrostów jagniąt polskiej owcy górskiej podawane przez Roborzyńskiego i Petkowskiego (1989) zbliżone były do prezentowanych wyników i wskazują na niskie tempo wzrostu owiec tej rasy w porównaniu z większością ras hodowanych w Polsce. Masy ciała przed i po głodzeniu w obydwu grupach korespondują z wartościami podawanymi przez Ciurusia i in. (1986). Podobnie jak w przypadku przyrostów, różnice w masie tuszy i półtuszy pomiędzy grupami doświadczalnymi były niewielkie (P>0,05). Słabą mięsność tryczków polskiej owcy górskiej potwierdzają wyniki wydajności rzeźnej: grupa 38,4, grupa 38,1%. U owiec krajowych wartość tej cechy waha się w zakresie 42 55% (Kędzior, 2005). Dotychczasowe prace nad poprawą cech mięsności, a w szczególności zwiększeniem wydajności rzeźnej polskiej owcy górskiej na drodze intensyfikacji żywienia, nie dały pożądanych wyników. Wartość rzeźna tuczonych intensywnie tryczków tej rasy, wynosząca 38,2% (Kieć, 1997 b), była zbliżona do wyników własnych, uzyskanych w tuczu pastwiskowym. cena według systemu URP wykazała, że 80% badanych tusz uzyskało najniższe noty (po 2 sztuki z każdej grupy w klasie,, i,,p ), a 20% (po 1 szt. z grupy i ) zdyskwalifikowano. Kieć (1997 a) stwierdził ponad 40-procentowy udział tusz polskiej owcy górskiej nie kwalifikujących się do skali oceny, natomiast z pozostałych połowa otrzymała najniższą ocenę,,p. tłuszczenie tusz tryczków z obydwu grup było bardzo małe (klasa 1), ze śladowymi ilościami tkanki tłuszczowej na zewnątrz i wewnątrz tuszy i małe (klasa 2) tusze częściowo pokryte cienką warstwą tłuszczu, podobnie jak i nerki. Ta korzystna tendencja znajduje potwierdzenie w rezultatach badań Ciurusia i Drożdża (1988), gdzie tłuszcz był głównie zlokalizowany wokół nerek. Udział wyrębów cennych w półtuszach tryczków doświadczalnych był stosunkowo niski i kształtował się na maksymalnym poziomie 54%. Wartość tej cechy u innych ras górskich kształtuje się w zakresie 58 66% (iżnikowski i Ringdorfer, 1994; Roborzyński i in., 2000). a uwagę zasługuje wysoki udział mięsa w udźcach tryczków i (odpowiednio: 72,2 i 72,6%). Korzystne wyniki uzyskane w tej cesze miały ścisły związek

9 dchów jagniąt na pastwiskach ekologicznych i nawożonych 265 z bardzo niską zawartością tłuszczu i dość niskim udziałem kości w tym wyrębie. Wyniki oceny podstawowego składu chemicznego mięśnia najdłuższego grzbietu wskazują na zbliżoną zawartość suchej masy ( 22,41, 22,94%) i białka (odpowiednio: 20,24 i 19,79%) przy stosunkowo niskim udziale tłuszczu surowego, na poziomie 1,5 1,8% i są one zbliżone do uzyskanych przez Kawęcką i Paraponiaka (2006). Współczynnik PUA 6/3 dla badanych próbek przyjmował wartość: 1,59 () i 2,09 (), co jest wynikiem pastwiskowego żywienia zwierząt. Stwierdzono statystycznie wysoko istotne różnice w zawartości sprzężonego kwasu linolowego (CLA) w mięsie jagniąt obu grup. Wyższą wartość odnotowano w próbkach pozyskanych od grupy ekologicznej 2,08 g/100 g wszystkich oznaczonych kwasów tłuszczowych, co można powiązać z faktem znaczącego zróżnicowania składu florystycznego pastwisk. Większy udział koniczyny i ziół pobranych przez zwierzęta na pastwisku ekologicznym stanowi bardziej wartościowy surowiec do przemian żwaczowych, skutkujących powstaniem, dystrybucją i akumulacją CLA w mięsie oraz w mleku. Korzystny wpływ skarmiania zróżnicowanymi florystycznie paszami zielonymi na poziom CLA stwierdzili Lorenco i in. (2008). Podobną tendencję w przypadku mleka owiec rasy polska owca górska na korzyść surowca pozyskanego od zwierząt skarmianych zielonką pastwiskową, w porównaniu z grupą otrzymującą objętościowe pasze konserwowane zaobserwowali Drożdż i Paraponiak (2010). Podsumowując wyniki doświadczenia należy stwierdzić niski poziom cech tucznych i rzeźnych jagniąt rasy polska owca górska w zróżnicowanym odchowie pastwiskowym. Zaletą jest tu słabe otłuszczenie ich tusz oraz wysokie walory prozdrowotne mięsa, będące wynikiem skarmiania jagniąt zielonką. Zdecydowanie wyższy poziom CLA w mięsie grupy ekologicznej należy wiązać z wyższym udziałem roślin dwuliściennych w runi, co było wynikiem zaprzestania intensywnego nawożenia azotowego. Piśmiennictwo B ö c k e n h o f f. (1986). Analyse der Betriebs- und Produktionsstrukturen sowie der aturalerträge im alternativen Landbau. Berichte über Landwirtschaft, 64: B r z ó s k a., K o r e l e s k i J., H e r b u t. (2000). Środowisko a jakość produktów pochodzenia zwierzęcego. Rocz. auk. Zoot., Supl., 3: C i u r u ś J., D r o ż d ż A., K r u p i ń s k i J. (1986). Przydatność do tuczu i wartość rzeźna mieszańców z dwustopniowego krzyżowania polskich owiec górskich. Zesz. Probl. Post. auk Rol., 303: C i u r u ś J., D r o ż d ż A. (1988). Porównanie wartości rzeźnej jagniąt polskiej owcy górskiej i jej mieszańców trójrasowych. Rocz. auk. Zoot., 15: D r o ż d ż. A. (1989). Wpływ zasobności pastwiska i wysokości runi na pobranie paszy i produkcyjność owiec. Biul. Inf. IZ, 1 2: D r o ż d ż A. (2001). Alternatywne kierunki użytkowania owiec. Rocz. auk. Zoot., Supl., 11: D r o ż d ż A., P a r a p o n i a k P. (2010). valuation of the suitability for processing of milk from organically reared sheep of the Polish Mountain breed under conditions of free or restricted access to pasture. Proc. 3rd Int. Conf.: The Impact of nvironmental Conditions Animal Welfare, Pollutions, conomics. Book of Abstracts. Balice, , pp

10 266 P. Paraponiak i in. K a w ę c k a A., P a r a p o n i a k P. (2006). valuation of meat and milk from sheep of different breeds and their crosses, kept under ecological conditions. Ann. Anim. Sci., 6, 2: K ę d z i o r W. (2005). wcze produkty spożywcze. Wyd. PW, Warszawa, 195 ss. K i e ć W. (1997 a). wca Biała Alpejska (WAS) i jej udział w programie odbudowy pogłowia owiec w południowym regionie Polski.. Mat. międz. konf. nauk.-tech.: rganizacja hodowli oraz ekonomiczne uwarunkowania chowu owiec w gospodarce rynkowej w Polsce, Czechach i Słowacji, Bielsko- -Biała, Wyd. IZ PIB, Kraków, ss K i e ć W. (1997 b). Badania nad wykorzystaniem owiec górskich do produkcji jagniąt rzeźnych. Mat. międz. konf. nauk.: Rola owczarstwa górskiego w realizacji krajowych programów hodowlanych dla owiec. Balice, Wyd. IZ PIB, Kraków, ss K o r m a n K. (2001). Technologiczne możliwości obniżenia nakładów paszowych w chowie owiec. Rocz. auk. Zoot., Supl., 1: L a i r o n D. (1986). ffects of organic and mineral fertilization on the contents of vegetables in minerals, vitamin C and nitrates. Proc. 5th IAM Conference, Witzenhausen (Germany), ,1984, pp L a m p k i n.h., Padel S. (1994). The economics of organic farming An international perspective. CAB International, pp L e c e r f J.M. (1995). L agriculture biologique. Interet en nutrition humaine? Cah. utr. Diet., 6: L o r e n c o M., V a n R a n s t G., V i a e m i n c k B., D e S m e t S., i e v e z V. (2008). Influence of different dietary forages on the fatty acid composition of rumen digesta as well as ruminant meat and milk. Anim. eed Sci. Technol., 145: i ż n i k o w s k i R., R i n g d o r f e r. (1994). Lammfleischproduktion im Alpenraum mit Bergschafen und deren Kreuzungen mit Merino und Schwarzköpfigem leischschaf. Züchtungskunde, 1: k u l a r c z y k S. (2000). konomiczne i rynkowe prognozy produkcji owczarskiej i koziej w Polsce. Zesz. auk. AR Wrocław, 399: k u l a r c z y k S., K o r n i e w i c z A., P a l e c z e k B. (2000). fekt ekonomiczny zastosowania substytutów pasz w odchowie jagniąt. Rocz. auk. Zoot., 1: R o b o r z y ń s k i M., P e t k o w s k i J. (1989). Przydatność polskich owiec nizinnych, długowełnistych i górskich utrzymywanych w warunkach gór i pogórza do produkcji jagnięciny. Biul. Inf. IZ, 5 6: R o b o r z y ń s k i M., K i e ć W., K ę d z i o r W., K n a p i k J., K r u p i ń s k i J. (2000). Wyniki odchowu pastwiskowego, wartość rzeźna oraz jakość mięsa jagniąt mieszańców polskiej owcy górskiej z trykami ras alpejskich. Rocz. auk. Zoot., Supl., 8: S a m ó l S., S o k o ł o w s k i M. (1980). Zatrucie azotanami i azotynami u bydła. Med. Wet., 36: W o e s e K., L a n g e D., B o e s s Ch., B o g l K.W. (1997). A comparison of organically and conventionally grown foods results of a review of the relevant literature. J Sci. ood Agric., 74: Z a d o k s J.C. (1989). Development of farming systems. Pudoc, Wageningen, 90 pp. Zatwierdzono do druku 21 XI 2011 PAWŁ PARAPIAK, JLATA PASCHMA, ADRZJ KACZR Rearing performance and meat quality of lambs kept on organic and minerally fertilized pastures SUMMARY The aim of the study was to determine the effect of discontinued fertilization of a mountain pasture on lamb productivity and meat quality. A total of 20 Polish Mountain Sheep lambs were investigated. Two separate pastures: organic and unfertilized, and intensively fertilized

11 dchów jagniąt na pastwiskach ekologicznych i nawożonych 267 (170 kg /ha) were grazed rotationally by two groups of single-born ewes and their mothers. Stocking density was 8 lambs in the pasture and 12 lambs in the pasture. Pasture productivity, botanic composition and the concentration of nitrogen compounds in pasture sward were estimated. Ten rams (5 animals per group) were subjected to experimental slaughter and their productive traits and chemical composition of meat were evaluated. Polish Mountain Sheep lambs reared on organic and fertilized pastures were characterized by very similar daily weight gains (average of 122 g in group and 121 g in group ) and similar levels of slaughter traits (dressing percentage: 38.4, 38.1%; proportion of valuable cuts 54.3 and 53.4%, respectively), which were considered inadequate for both groups. Meat from both groups manifested adequate level of health-promoting traits. Higher level of CLA in the meat of the organic group was the result of higher proportion of Leguminosae and other Dicotyledonous plants in the sward. A very high level of nitrogen compounds (especially 3 ) in fertilized pasture forage had no negative effect on the production parameters of lambs grazed according to this system. Key words: Polish Mountain sheep, production parameters, meat quality, organic pasture, fertilized pasture