SPRAWOZDANIE. z prowadzenia w 2009r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie (zakres z rozporządzenia)

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE z prowadzenia w 2009r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie (zakres z rozporządzenia) pt.: "OPRACOWANIE MODELOWEGO ROZWIĄZANIA GOSPODARSTWA EKOLOGICZNEGO UKIERUNKOWANEGO NA WIELOGATUNKOWĄ PRODUKCJĘ ZWIERZĘCĄ (tytuł tematu badawczego) Realizowany przez: INSTYTUT ZOOTECHNIKI PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY zrealizowanego na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr RR-re /09 z dnia r. wydanej na podstawie 15a ust. 4 pkt rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 kwietnia 2007r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz. U. Nr 67, poz. 446, z późn. zm.). Kierownik tematu : Główni wykonawcy: dr inż. Jacek Walczak Prof. dr hab. Eugeniusz Herbut, doc. dr hab. Jolanta Paschma, doc. dr hab. dr inż. Agata Szewczyk, dr inż. Dorota Mazur, dr inż. Paweł Paraponiak, dr Wojciech Krawczyk, inż. Piotr Radecki, mgr Tomasz Pająk

2 1. Cel realizacji tematu Chów zwierząt staje się bardzo atrakcyjną i skuteczną metodą na poprawę efektywności ekonomicznej gospodarstw ekologicznych. W dobie wzrostu zainteresowania jakością produktów zwierzęcych, co raz większa rzesza konsumentów poszukuje certyfikowanych wędlin, jaj i mleka oraz innych produktów pochodzenia zwierzęcego. Rolnictwo polskie ma ogromne predyspozycje do rozwijania ekologicznej produkcji zwierzęcej ze względu na warunki środowiskowe, geograficzne jak i społeczne. Z tego względu w ostatnich latach nastąpił szybki wzrost liczby gospodarstw ekologicznych, przede wszystkim na terenach południowo-wschodniej i środkowej Polski. Gospodarstwo rolne w systemie rolnictwa ekologicznego jest traktowane nie tylko jako przedsiębiorstwo produkcyjne, ale również jako część otaczającego go ekosystemu, z którym jest ściśle związane. Produkcja w gospodarstwie ekologicznym odbywa się w oparciu o naturalne metody produkcji, rolnicy zobowiązani są chronić środowisko a stopień oddziaływania produkcji rolnej na jego jakość nie powinien być większy niż to jest nieuniknione (Kristensen i Struck Petersen, 2001; Wawiernia, 2004). Mając na względzie całokształt poruszonej powyżej specyfiki ekologicznego utrzymania zwierząt, za cel podjętego projektu badawczego uznać należy, opracowanie, wdrożenie i optymalizację kompleksowych technologii chowu bydła, trzody chlewnej i drobiu dla potrzeb krajowych gospodarstw ekologicznych. Dla realizacji wyznaczonego celu, niezbędne jest osiągnięcie celów cząstkowych, będących niezależnymi etapami prac badawczych. Należą do nich: - Opracowanie i wdrożenie systemów utrzymania zwierząt i ptaków w warunkach chowu ekologicznego. - Opracowanie i wdrożenie efektywnych metod żywienia zwierząt i ptaków w oparciu o ekologiczną bazę paszową. - Ustalenie poziomu dobrostanu i możliwości jego optymalizacji w ekologicznych warunkach utrzymania. - Opracowanie oraz wdrożenie zasad higieny i profilaktyki w ekologicznym chowie zwierząt i ptaków - Ocena środowiskowego oddziaływania ekologicznych metod produkcji na środowisko naturalne. - Ekonomiczna waloryzacja efektywność ekologicznego chowu zwierząt w warunkach krajowych.

3 - Oszacowanie jakości produktów pochodzenia zwierzęcego uzyskiwanych metodami ekologicznymi. - Określenie hodowlanej efektywności krajowych ras zwierząt i ptaków dla potrzeb chowu ekologicznego. - Utworzeniu demonstracyjnych stanowisk dydaktycznych dla celów szkolenia producentów w zakresie rolnictwa ekologicznego. Uzyskane wyniki badań stanowić będą znaczący i jak dotąd jedyny wkład wiedzy o sposobie i tempie przystosowania drobiu wobec zmiennego środowiska. 2. Omówienie przebiegu badań W omawianym okresie realizacji tematu zgodnie z przyjętym harmonogramem przeprowadzono etap dotyczący optymalizacja warunków środowiskowych w ekologicznym chowie zwierząt - część 2. Celem drugiej części etapu była ocena wpływu wprowadzonych w części pierwszej działań optymalizacyjnych w zakresie najbardziej istotnych problemów ograniczających produkcyjny potencjał genetyczny zwierząt, na jakość uzyskiwanych produktów. Na podstawie uzyskanych wyników poprzednich etapów określono podstawowe ograniczenia technologiczne dotyczące pokrycia zapotrzebowania pokarmowego, wartości odżywczej pasz, warunków mikroklimatycznych pomieszczeń, higieny wybiegów i kwater, higieny pozyskiwanych produktów, przechowywania odchodów oraz ochrony zdrowia zwierząt. Następnie zastosowano szereg rozwiązań mających na celu zniesienie bariery ustanowionej przez wspomniane czynniki. Realizacja bieżącego etapu pozwoliła na ocenę wpływu poprawy jakości środowiska na jakość produktów. Ze względu na ograniczenie wnioskowanego poziomu finansowania wykonano jedynie niewielką część planowanych badań. Ogółem badaniami objęto: 30 krów czarno-białych, 16 lochy ras pbz, wbp, 270 warchlaków 240 tuczników 300 szt. kur nieśnych, ras Zielononóżka kuropatwiana i ISA Brown 600 szt. kurcząt rocznie rasy Rodh Island Red. 60 ha UR z przeznaczeniem na ekologiczną bazę paszową.

4 W dalszym ciągu gromadzono dane doświadczalne odnoszące się do: obserwacji behawioralnych, wyników produkcyjnych, opisu warunków środowiskowych- monitoringu parametrów mikroklimatu, Realizowany w etapie zakres optymalizacji warunków środowiskowych objął wszystkie utrzymywane gatunki i grupy technologiczne. Dotyczył on tak kwestii warunków utrzymania jak i żywienia. Dla bydła wprowadzono wolnostanowiskowy system utrzymania na głębokiej ściółce z dojem w mini hali udojowej. Dla cieląt w miejsce utrzymania pojedynczego wprowadzono odchów grupowy z wykorzystaniem budek na głębokiej ściółce. Od strony żywieniowej wykonano modernizację schematu żywienia krów zwiększając udział upraw polowych i rotację pastwiska. Ze względu na wzrost otłuszczenia świń w okresie zimowym dokonano zmiany obrotu stada omijając ten okres w produkcji. Zastosowano konstrukcje ekranów termicznych w strefach legowiskowych. Dla niosek wprowadzono program świetlny przy użyciu programatora czasowego oraz ogniw fotogalwanicznych. W zakresie produkcji mleka zadanie realizowano na 30 szt. krów czarno białych starego typu. Zwierzęta te objęte zostały rezerwą genetyczną jako rasa rodzima. Taki wybór miał pierwszorzędne znaczenie z punktu widzenia samej idei chowu ekologicznego, który opierać winien się na właśnie takich rasach. W przypadku trzody i drobiu krajowe pogłowie zwierząt w aspekcie ekonomicznym, nie pozwala na uzyskanie zadawalających wyników Jednak dla bydła mlecznego, nieustannie doskonalonego w minionych latach, poziom produkcji w przedziale l za 305 dni laktacji jest wynikiem na poziomie europejskim. Stąd wnioskować należy o dużych możliwościach rozwoju tej populacji. Opracowany dla gospodarstwa schemat obrotu stada zakłada maksymalny jego remont na poziomie 50-60%. Wynika to z konieczności osiągnięcia docelowej liczebności stada na poziomie 20 szt. Krowy utrzymywane wolnostanowiskowo potwierdzają tak wynikami produkcyjnymi, stanem fizjologicznym i behawiorem wyższość tego systemu nad utrzymaniem uwięziowym. Uzyskiwane wyniki produkcyjne krów i cieląt (tab. 1-3) można ocenić jako bardzo dobre nawet w stosunku do średnio intensywnych gospodarstw. W zakresie wyników produkcyjnych loch nie wykazano większych różnic między rasami. Prosięta pochodzące od loch rasy wbp miały jednak wyższe przyrosty dzienne (tab. 4). Na uzyskiwane bardzo dobre wyniki produkcyjne w odchowie prosiąt, miało zastosowanie wiatrołapów zabezpieczających wyjścia na wybiegi. Ograniczyły one w dużym stopniu ucieczkę ciepła z budynku. Podobnie zadziałały ekrany termiczne w systemie głębokiej

5 ściółki dla warchlaków na okres zimowy. Poprawiły one istotnie przyrosty zwierząt obniżając jednocześnie zużycie paszy (tab. 5-6). Jeśli idzie o uzyskiwane wyniki dysekcji tusz, to uzyskane wartości są na bardzo dobrym poziomie (tab.7). Oczywiści e stwierdzono różnice w mięsności i otłuszczeniu na niekorzyść utrzymania w budkach. Wpływ na taki stan miały znaczne wahania temperatur oraz większe zapotrzebowanie bytowe świń z budek. Porównane profile kwasów tłuszczowych wykazały niewielkie zróżnicowanie na korzyść zwierząt utrzymywanych w budkach (tab8). Kwestie zachowania należytych warunków termicznych oraz świetlnych były istotne także dla drobiu a zwłaszcza niosek, utrzymywanych w systemie otwartym. Sterowany elektronicznie system monitoringu środowiska w nioskowozach pozwolił na uniknięcie przepierzenia się kur. Natomiast zastosowanie doświetlania i 14 godzinnego programu świetlnego, pozwoliły na utrzymanie wysokiej nieśności (tab. 9). Wyniki produkcyjne krów doświadczalnych. Tabela 1. Wartość Masa ciała po wycieleniu (kg) 543,1 Wydajność (za 305 dni) (l) % tłuszczu 3,80b % białka 3,52 Ilość kom. somatycznych (n) 335,0 Zdrowotność (n)* 1,0 Czystość (pkt.)** 1,0 * - średnia ilość zwierząt ze schorzeniami kończyn, zapaleniem wymienia, zranieniami itp. ** - oceniana skalą od 1 (czyste) do 5 pkt. (>50 powłok zabrudzonych) (wg Herling A., 2001)

6 Przedział wiekowy (dni życia) Średnie dzienne przyrosty cieląt utrzymywanych grupowo (kg). Tabela 2. Wartość a ,470A ,627A Tabela 3. Ocena poziomu zdrowotności cieląt utrzymywanych w różnych systemach utrzymania. Typy schorzeń Liczba schorzeń Kategoria Masa początkowa prosięcia (kg) Masa odsadzeniowa prosięcia (kg) Przyrost mc prosięcia (kg/dzień) Liczba prosiąt żywo urodzonych (szt.) Układu pokarmowego Dróg oddechowych 2,0 1,2 Wyniki produkcyjne loch. Wbp Rasy Pbz 1,36 1,24 11,67 11,42 0,292 h 0,278h 10,82 10,76 Upadki (%) 4,7 3,9 Tabela 4. aa - różnice istotne przy P 0.05; AA - różnice istotne przy P 0.01

7 Średnie wyniki produkcyjne warchlaków Tabela 5. Początkowa masa ciała [kg] 10,44 Końcowa masa ciała [kg] 30,25 Przyrost dzienny [kg] 0,299 0,021 Zużycie paszy/kg przyrostu 2,943 0,064 [kg] Upadki [%] 4,4 0,9 Wyniki produkcyjne tuczników Tabela 6. Budki Alkierzowo Przyrost dzienny (kg) 0,640 0,730 Dzienne zużycie paszy (kg/szt.) 4,1 3,4 Długość okresu tuczu (dni) Upadki (%) 1,1 0,7 aa - różnice istotne przy P 0.05; AA - różnice istotne przy P 0.01

8 Tabela 7. Wybrane wyniki dysekcji tuczników. Powtórzenie Cecha Alkierzowo Budki Alkierzowo Budki Loszki Wieprzki Wydajność rzeźna [%] 75,39 75,80 78,10 75,80 Długość tuszy [cm] 79,30 80,25 80,75a 78,00a Grubość słoniny (śr. z 5 pomiarów cm) 1,51 abc 2,25 ad 1,19 bdf 2,10 cf Powierzchnia oka polędwicy [cm2] 50,40abc 45,15ad 56,20bdf 43,20cf Masa mięsa polędwicy [kg] 6,41 6,13 6,41 5,98 Masa szynki tylnej bez słoniny [kg] 8,38 8,21 8,75 7,83 Polędwica: Ph 45 5,93 6,77 5,93 6,95 ph 24 5,41 5,75 5,41 6,35 aa - różnice istotne przy P 0.05; AA - różnice istotne przy P 0.01 Tabela 8. Udział procentowy sumy kwasów tłuszczowych mięsa w zależności od systemu utrzymania tuczników Budki Alkierzowo SFA 39,54 39,46 UFA 60,46 59,94 MUFA 46,24 45,31 PUFA 17,42 15,23 n-3 PUFA 0,75 0,80 n-6 PUFA 13,37 14,16 UFA/SFA 1,54 1,54 PUFA 6/3 17,70 17,68 CLA ,273

9 Tabela 9. Wyniki produkcyjne niosek. Wynik 50% nieśności tydzień 22 Nieśność 28 tydzień (%) 91 Dzienne zużycie paszy kg 0,141 Upadki ( %) 1,8 Masa jajka (g) 64,1 Tabela 10. Wyniki produkcyjne brojlerów. Wyniki Przyrost dzienny (kg) 0,045 Dzienne zużycie paszy (kg) 0,161 Waga poubojowa (kg) 2,56 Upadki (%) 1,2 Zużycie wody (l) 0,28 Wyniki dysekcji (g) Pierś Tłuszcz ,2 3. Streszczenie wyników Ograniczony zakres finansowania badań nie pozwolił na wykonanie wszystkich z planowanych analiz. Nie mniej wykonane prace pozwalają stwierdzić możliwość osiągania efektywności produkcyjnej gospodarstw ekologicznych na stosunkowo wysokim poziomie. Zróżnicowanie wyników produkcyjnych między systemami otwartymi, a alkierzowymi jest naturalnym efektem oddziaływania środowiska. Powinno ono jednak być widoczne w zróżnicowaniu cen produktów, tym bardziej, że te pochodzące z otwartych terenów posiadają wyższą jakość odżywczą.