Przymusowe przekształcenie spółki jawnej w spółkę komandytową

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 690 Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2005 Katedra Prawa Przymusowe przekształcenie spółki jawnej w spółkę komandytową 1. Uwagi wstępne Przekształcanie spółki handlowej to określone w Kodeksie spółek handlowych postępowanie 2 oparte na zasadzie kontynuacji (wyraża ją art. 553 k.s.h.), w wyniku którego następuje jedynie zmiana typu spółki przekształcanej w typ spółki przekształconej, a podmiot tego procesu pozostaje ten sam. We wspomnianym Kodeksie tytuł IV ( Łączenie, podział i przekształcanie spółek ) dział III dotyczy przekształcenia spółek. W procesie przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową znajdują zastosowanie przepisy tego tytułu zawarte w rozdziale I Przepisy ogólne (art k.s.h.) oraz w rozdziale 5 Przekształcenie spółki osobowej w inną spółkę osobową (art k.s.h.), a także te, do których wymienione przepisy odsyłają. Kodeks spółek handlowych reguluje trzy procedury (sposoby) przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową: Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, Dz.U. nr 94, poz. 1037, ze zm. 2 Ta cecha odróżnia przekształcanie w rozumieniu prawnym od przekształcenia w znaczeniu gospodarczym por. R. Pabis, Przekształcenie spółek handlowych w świetle nowej regulacji (cz. I), Prawo Spółek 2002, nr 6. s Zachowanie tożsamości podmiotu przekształconego gwarantuje przekształcenie w znaczeniu prawnym. Za oparciem przekształcenia spółek handlowych na zasadzie kontynuacji wypowiedzieli się m.in. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Kraków 2001, s. 878; M. Asłanowicz, Z problematyki przekształcania, łączenia oraz podziału osobowych spółek handlowych, PPH 2000, nr 8, s. 31; R. Pabis, Przekształcenie spółek, (cz. I), s. 4 5; tenże, Przekształcanie spółek handlowych w świetle nowej regulacji (cz. III), Prawo Spółek 2002, nr 9, s. 32.

2 6 zwykłą, uproszczoną, szczególną (przymusową). Jeżeli w spółce jawnej nie wszyscy wspólnicy prowadzili sprawy spółki (a jest to możliwe w przypadkach określonych w art k.s.h. i w art. 47 k.s.h.), ale wszyscy wspólnicy wypowiedzieli się za przekształceniem, to wówczas, zgodnie z art. 581 k.s.h., procedurę przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową określają przepisy rozdziału 1, czyli art k.s.h. Te Przepisy ogólne mają zastosowanie do przekształceń każdego typu spółki w inną spółkę, a zatem należy je stosować z uwzględnieniem faktu, że chodzi o przekształcenie spółki osobowej w inną spółkę osobową, i to spółki jawnej w spółkę komandytową. Ten fakt ma duże znaczenie, bowiem do tej przekształcanej spółki osobowej nie można stosować wymogów dotyczących tylko spółek kapitałowych oraz zgodnie z art. 555 k.s.h. do przekształcenia spółki stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące spółki przekształconej (o ile przepisy rozdziału 1 nie stanowią inaczej), czyli w omawianym przypadku przepisy o spółce komandytowej (art. 102 k.s.h. do 124 k.s.h.). Pośród przepisów o spółce komandytowej znajduje się art. 103 k.s.h., który w kwestiach nieuregulowanych w tych przepisach nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów o spółce jawnej, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Wobec powyższego można stwierdzić, że zwykłą procedurę przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową określają: niektóre przepisy zawarte w rozdziale 5 (art. 581 k.s.h. i art. 584 k.s.h.), przepisy ogólne zawarte w rozdziale 1 (art. 551 k.s.h. do art. 570 k.s.h.) stosowane z uwzględnieniem faktu, że chodzi o przekształcenie spółki osobowej w inną spółkę osobową, oraz przepisy o spółce komandytowej (art k.s.h.), i w granicach odesłania z art. 103 k.s.h. przepisy o spółce jawnej. W niektórych kwestiach znajdą zastosowanie przepisy innych ustaw, np. ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym 4, Kodeksu postępowania cywilnego 5, ustawy o rachunkowości 6 oraz ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie 7. Jeżeli wszyscy wspólnicy prowadzili sprawy spółki (art k.s.h.) oraz wszyscy wypowiedzieli się za przekształceniem (art. 581 in fine k.s.h.), to wówczas, zgodnie z art. 582 k.s.h., przekształcenie spółki jawnej w spółkę komandytową odbywa się według procedury uproszczonej. Uproszczenie polega na tym, 4 Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, tekst jednolity Dz.U. 2001, nr 121, poz. 769, ze zm. 5 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. nr 43, poz. 296, ze zm. 6 Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, tekst jednolity Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694, ze zm. 7 Ustawa z dnia 13 października 1994 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, tekst jednolity Dz.U. 2001, nr 31, poz. 359.

3 Przymusowe przekształcenie spółki jawnej 7 że w procesie przekształcenia stosuje się wszystkie wyżej wymienione przepisy z wyjątkiem art k.s.h., ale to wyłączenie nie dotyczy obowiązku przygotowania dokumentów wymienionych w art pkt 1 i 2 k.s.h., czyli przygotowania projektu uchwały w sprawie przekształcenia spółki jawnej oraz projektu umowy spółki komandytowej jako spółki przekształconej. Procedura szczególna (przymusowa) różni się od procedury zwykłej źródłem (podstawą prawną) zainicjowania procesu przekształcenia. Zgodnie bowiem z art k.s.h., w wypadku śmierci wspólnika spółki jawnej jego spadkobierca może żądać przekształcenia tej spółki w spółkę komandytową i przyznania mu statusu komandytariusza. Wówczas spółka powinna uwzględnić żądanie spadkobiercy zmarłego wspólnika (niekiedy w zmodyfikowany sposób wskazany w art k.s.h.), chyba że pozostali wspólnicy podejmą uchwałę o rozwiązaniu spółki. Jeżeli żądanie zostanie uwzględnione, to wówczas w pozostałym zakresie przekształcenie odbywa się według procedury zwykłej, a nie uproszczonej. Na taki wniosek pozwala brzmienie art k.s.h., który w razie uwzględnienia żądania spadkobiercy zmarłego wspólnika nakazuje spółce wykonanie obowiązków określonych w art k.s.h., charakterystycznych dla zwykłej procedury przekształcenia. Procedura przekształcenia spółki jawnej na żądanie spadkobiercy zmarłego wspólnika tej spółki może być nazwana szczególną, że względu na charakterystyczny dla niej sposób zainicjowania procesu przekształcenia, może być także nazwana procedurą przymusową w tym znaczeniu, że albo spółka jawna przekształci się w spółkę komandytową lub w komandytowo-akcyjną, albo zajdzie przyczyna jej rozwiązania. Przedmiotem dalszych rozważań będzie procedura przymusowa. 2. Przekształcenie spółki jawnej w spółkę komandytową w Kodeksie handlowym Na gruncie Kodeksu handlowego 8 z 1934 r. śmierć wspólnika spółki jawnej stanowiła przyczynę jej rozwiązania (art. 112 pkt 4 k.h.), chyba że w umowie wspólnicy zawarli postanowienie, że w razie śmierci wspólnika spółka ma istnieć nadal z jego spadkobiercami (art k.h.). Wobec takiego postanowienia zawartego w umowie spółki jawnej 9, spadkobierca zmarłego wspólnika jawnego mógł, poprzez złożenie oświadczenia woli, uzależnić swoje pozostanie w spółce od przekształ- 8 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy, Dz.U. nr 57, poz. 502, ze zm. (już nie obowiązuje). 9 To umowa spółki jawnej była przyczyną przystąpienia do niej spadkobierców zmarłego wspólnika i przesłanką prawa zgłoszenia przez nich żądania przekształcenia tej spółki w spółkę

4 8 cenia jej w spółkę komandytową i od przyznania mu statusu komandytariusza. To oświadczenie woli mógł złożyć dopiero po śmierci wspólnika spółki jawnej i nie później niż w terminie sześciomiesięcznym licząc od dnia, w którym dowiedział się o otwarciu spadku. Sformułowanie zawarte w art k.h. pozwalało przyjąć, że takie uprawnienie miał każdy ze spadkobierców, chyba że umowa spółki jawnej zawierała w tym względzie jakieś szczególne postanowienia 10. W przypadku gdy po zmarłym wspólniku jawnym dziedziczył więcej niż jeden spadkobierca, do zainicjowania ewentualnego przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową wystarczyło złożenie wspomnianego oświadczenia woli przez jednego z nich, chociaż takie oświadczenia mogło też złożyć kilku lub wszyscy spadkobiercy. Przekształcenie spółki jawnej w spółkę komandytową było uregulowane w Kodeksie handlowym fragmentarycznie. Kodeks ten normował bowiem tylko podstawę żądania przekształcenia (art zd. 1 k.h.), wkład i sumę komandytową komandytariusza w powstałej w wyniku przekształcenia spółce komandytowej (te elementy umowy były wyznaczone przez udział spadkodawcy wykazany w ostatnim bilansie rocznym albo przez przypadającą na danego spadkobiercę część tego udziału art zd. 2 k.h.), ustąpienie spadkobiercy ze spółki (art zd. 3 i 4 k.h.), termin do wykonywania praw spadkobiercy (art k.h.), a także jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej według prawa spadkowego, gdy we wskazanym terminie uzyskał on status komandytariusza, wystąpił ze spółki jawnej lub ta spółka uległa rozwiązaniu (art k.h.). Żądanie spadkobiercy przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową i przyznania mu statusu komandytariusza prowadziło do przekształcenia w razie uwzględnienia tego żądania (art zd. 2 k.h.). Mogło również nie zostać uwzględnione przez podjęcie odmownej uchwały przez pozostałych wspólników albo uchwały o rozwiązaniu spółki (argument z art k.h.). W pierwszym wypadku spadkobierca (spadkobiercy) mógł bez wypowiedzenia wystąpić ze spółki jawnej (art zd. 3 k.h.). To wystąpienie następowało przez zawiadomienie pozostałych wspólników lub wspólnika uprawnionego do reprezentowania spółki (art zd. 4 k.h.). Dopuszczalność drugiej ewentualności potwierdzał art k.h., w myśl którego reakcją na żądanie przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową mogła być uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki jawnej. Podstawą takiej uchwały mogło być postanowienie zawarte w umowie spółki jawnej (art. 112 pkt 1 k.h.) albo zgoda wszystkich wspólników (art. 112 pkt 2 k.h.). Zgodnie z art. 112 pkt 6 k.h. w związku z art. 118 k.h. również sąd mógł (np. komandytową por. W. Pyzioł [w:] W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1998, s A. Szajkowski, Prawo spółek handlowych, wyd. II, C.H. Beck, Warszawa 1997, s. 191.

5 Przymusowe przekształcenie spółki jawnej 9 w razie sporu) rozwiązać spółkę jawną albo orzec o ustąpieniu np. spadkobiercy zmarłego wspólnika jawnego. Warto wreszcie podkreślić, że gdy śmierć wspólnika była przyczyną rozwiązania spółki jawnej (umowa nie przewidywała wstąpienia spadkobierców wspólnika do tej spółki ani trwania spółki między pozostałymi wspólnikami), wspólnicy tej spółki mogli bezzwłocznie po zajściu takiej przyczyny ułożyć się w kwestii dalszego trwania między nimi umowy spółki jawnej (art. 119 k.h.). W przeciwnym razie spadkobiercy zmarłego wspólnika mogli domagać się przeprowadzenia likwidacji spółki jawnej. Jeżeli żądanie spadkobiercy zostało uwzględnione, należało, w myśl ogólnych zasad, sporządzić umowę spółki komandytowej w formie aktu notarialnego (art. 145 k.h.) o treści uzgodnionej przez wspólników. Ta umowa musiała być zgodna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami o spółce komandytowej, a jak już wspomniano, udział spadkodawcy, wykazany w ostatnim bilansie rocznym, albo przypadająca na danego spadkobiercę część tego udziału, wyznaczały w spółce przekształconej (komandytowej) wkład oraz sumę komandytową (art zd. 2 k.h.) tego spadkobiercy, który stał się komandytariuszem. Do powstania spółki komandytowej niezbędny był wpis tej spółki do rejestru handlowego (art k.h.). Jeżeli w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, uzyskał on status komandytariusza, to za zobowiązania spółki dotychczas powstałe (czyli do momentu przekształcenia) odpowiadał on jedynie według zasad prawa spadkowego (art k.h., ta sama zasada odpowiedzialności obowiązywała wówczas, gdy we wspomnianym, sześciomiesięcznym terminie spadkobierca ze spółki jawnej wystąpił lub spółka uległa rozwiązaniu). Ponieważ żądanie przekształcenia powinno być zgłoszone również w terminie sześciomiesięcznym licząc od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku (art k.h.), mogło się okazać, że w tym terminie nie powstała jeszcze spółka komandytowa (nie wpisano jej do rejestru handlowego), a zatem spadkobierca nie uzyskał statusu komandytariusza. Wobec tego gdy spadkobierca uzyskał status komandytariusza po upływie wspomnianego sześciomiesięcznego terminu, to za zobowiązania spółki jawnej odpowiadał (jak się wydaje) na ogólnych zasadach, a nie na zasadach prawa spadkowego. Celem przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową na tle Kodeksu handlowego była przede wszystkim ochrona praw spadkobiercy (spadkobierców), który nie chciał przyjąć na siebie surowej odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej (odpowiedzialność całym swoim majątkiem, solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami), lecz chciał być wspólnikiem (skoro miał takie prawo z mocy umowy spółki jawnej), ale odpowiadającym za zobowiązania spółki tylko do wysokości sumy komandytowej. Żądanie spadkobiercy nie narażało interesów

6 10 pozostałych wspólników spółki jawnej, bowiem mogli oni nie uwzględnić tego żądania i wówczas: a) wspólnik spadkobierca mógł bez wypowiedzenia wystąpić ze spółki, b) wspólnik spadkobierca mógł pozostać w spółce jako wspólnik jawny, c) mogło nastąpić rozwiązanie spółki jawnej (zob. wyżej). 3. Szczególne (przymusowe) przekształcenie spółki jawnej w spółkę komandytową w Kodeksie spółek handlowych Z przyczyn wskazanych w uwagach wstępnych niniejszego artykułu, przekształceniem przymusowym 11 nazywany jest przypadek przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową, uregulowany w art k.s.h. Z tego przepisu wynika, że w wypadku śmierci wspólnika spółki jawnej jego spadkobierca może żądać przekształcenia tej spółki w spółkę komandytową i przyznania statusu komandytariusza. Spółka powinna uwzględnić żądanie spadkobiercy zmarłego wspólnika, chyba że pozostali wspólnicy podejmą uchwałę o rozwiązaniu spółki. Uwzględnienie żądania spadkobiercy ma miejsce nie tylko w razie przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową, ale także wówczas, gdy pozostali wspólnicy podejmą uchwałę o przekształceniu spółki jawnej w spółkę komandytowo-akcyjną, przyznając spadkobiercy żądającemu przekształcenia status akcjonariusza tej spółki (art k.s.h.). Spadkobierca może zgłosić żądanie w terminie sześciu miesięcy od dnia stwierdzenia nabycia spadku (art k.s.h.), a uwzględniając je spółka powinna wykonać obowiązki, o których mowa w art k.s.h. (co wynika z art k.s.h.). Jeżeli we wskazanym terminie spadkobierca uzyska status komandytariusza lub akcjonariusza spółki komandytowo-akcyjnej albo w tym czasie spółka zostanie rozwiązana, odpowiada on za zobowiązania spółki dotychczas powstałe jedynie według przepisów prawa cywilnego. Regulacja przymusowego przekształcenia spółki jawnej w komandytową ma swój pierwowzór w Kodeksie handlowym z 1934 r. (zob. wyżej), ale konstrukcja tego pierwowzoru przekształcenia została w Kodeksie spółek handlowych zmieniona. Brzmienie art. 583 k.s.h. rodzi wątpliwości, nie tylko w związku z treścią art. 114 k.h. (ustawodawca może bowiem zmieniać koncepcje legislacyjne), ale także ze względu na inne przepisy Kodeksu spółek handlowych. Najważniejsze różnice w stosunku do regulacji Kodeksu handlowego polegają na tym, że: 1) art. 114 k.h. uzależniał żądanie przekształcenia od treści umowy spółki jawnej, która pozwalała na istnienie tej spółki nadal ze spadkobiercami wspólnika spółki jawnej art k.s.h. nawiązuje wyłącznie do zdarzenia w postaci 11 A. Witosz, Przekształcenia spółek w Kodeksie spółek handlowych omówienia, wzory, przepisy, wskazówki praktyczne, Bydgoszcz Katowice 2001, s. 67.

7 Przymusowe przekształcenie spółki jawnej 11 śmierci wspólnika spółki jawnej, a nie wspomina wyraźnie o treści umowy tej spółki, jako podstawie żądania spadkobiercy zmarłego wspólnika przekształcenia jej w spółkę komandytową; 2) art. 114 k.h. mówił o spadkobiercach i o każdym spadkobiercy art. 583 k.s.h. konsekwentnie posługuje się pojęciem spadkobiercy w liczbie pojedynczej; 3) z art zd. 2 k.h. wynikało, że spółka jawna stanie się spółką komandytową w razie uwzględnienia żądania spadkobiercy art zd. 2 k.s.h. stanowi: spółka powinna uwzględnić żądanie spadkobiercy ; 4) jeżeli żądanie przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową nie zostało uwzględnione, spadkobierca na gruncie Kodeksu handlowego mógł wystąpić ze spółki jawnej bez wypowiedzenia art. 583 k.s.h. nie przewiduje w takiej sytuacji możliwości wystąpienia spadkobiercy ze spółki jawnej; 5) art. 114 k.h. nie przewidywał zastępczego uwzględnienia żądania przekształcenia art k.s.h. uznaje żądanie spadkobiercy przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową za uwzględnione, gdy spółka jawna ulegnie przekształceniu w spółkę komandytowo-akcyjną i spadkobierca uzyska w niej status akcjonariusza; 6) art. 114 k.h. nie przewidywał wprost uchwały wspólników o rozwiązaniu spółki jawnej, jako reakcji na żądanie spadkobiercy o przekształcenie jej w spółkę komandytową, ale możliwość takiego rozwiązania spółki jawnej wynikała pośrednio z art k.h. (z przyczyn wskazanych w art. 112 pkt 1, 2 i 6 k.h.) art zd. 2 in fine k.s.h. wyraźnie wskazuje, jako negatywną reakcję na takie żądanie spadkobiercy, uchwałę o rozwiązaniu spółki podjętą przez pozostałych wspólników; 7) art k.h. pozwalał skorzystać spadkobiercy z prawa żądania przekształcenia spółki jawnej w komandytową w terminie sześciomiesięcznym liczonym od dnia, w którym dowiedział się on o otwarciu spadku art k.s.h. ten sześciomiesięczny termin do zgłoszenia żądania nakazuje liczyć od dnia stwierdzenia nabycia spadku; 8) jeżeli w terminie określonym w art k.h. spadkobierca uzyskał status komandytariusza albo wystąpił ze spółki, lub spółka uległa rozwiązaniu, odpowiadał za zobowiązania spółki dotychczas powstałe jedynie według zasad sprawa spadkowego art k.s.h. ustala taką samą zasadę odpowiedzialności, inaczej jednak liczony jest początek sześciomiesięcznego terminu, a ponadto wspomniana zasada odpowiedzialności dotyczy także spadkobiercy, który w tym sześciomiesięcznym terminie uzyska status akcjonariusza w powstałej w wyniku przekształcenia spółce komandytowo-akcyjnej, a nie dotyczy przypadku ustąpienia spadkobiercy ze spółki; 9) art. 114 k.h. nie regulował procedury przekształcenia art. 583 k.s.h. w związku z art. 581 k.s.h. reguluje taką procedurę przekształcenia, a jest nią

8 12 procedura zwykła z modyfikacjami wynikającymi ze specyfiki przymusowego przekształcenia. Wydaje się, że wbrew dominującej wykładni, żądanie przekształcenia z art k.s.h. nie powinno być przyznawane każdemu spadkobiercy wspólnika spółki jawnej z mocy samego prawa 12. Z zestawienia bowiem art. 58 pkt 4 k.s.h. w związku z art. 59, art. 60 i art. 64 k.s.h. wynika, że śmierć wspólnika spółki jawnej jest przyczyną rozwiązania spółki, chyba że umowa stanowi inaczej lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Mogą w związku z tym zaistnieć w praktyce różne sytuacje 13. Umowa spółki może przewidzieć, że w razie śmierci wspólnika spółka jawna będzie nadal istniała ze spadkobiercami zmarłego wspólnika albo że spółka będzie istniała nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami (art k.s.h.), ale bez spadkobierców; wspólnicy mogą dopuścić wstąpienie do spółki tylko niektórych ze spadkobierców albo postanowić, że prawa, jakie miał zmarły wspólnik, będą przysługiwały wspólnie wszystkim spadkobiercom, a wówczas do wykonywania praw spadkobiercy powinni oni wskazać spółce jedną osobę (art k.s.h.). Skomplikowane i niejasne zasady pozostawania w spółce jawnej spadkobierców zmarłego wspólnika spółki jawnej wymagają odrębnych rozważań. W tym miejscu wolno jednak wyrazić pogląd, że różna sytuacja prawna tych spadkobierców pozwala stwierdzić, że żądanie przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową z art. 583 k.s.h. powinno przysługiwać tylko tym spadkobiercom (wszystkim, niektórym, jednemu), którym umowa spółki jawnej przyznaje prawo wejścia do tej spółki w miejsce zmarłego wspólnika ( uzgadnianie z art. 64 k.s.h. dotyczy przypadku, gdy spółka jawna po śmierci wspólnika ma trwać nadal z pozostałymi wspólnikami, czyli bez spadkobierców zmarłego wspólnika), a więc prawo pozostania w tej spółce 14. Przyznanie z mocy prawa żądania przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową wszystkim spadkobiercom nie znajduje uzasadnienia choćby wobec osobowego charakteru spółki jawnej oraz faktu, że zgodnie z Kodeksem cywilnym 15, spadkobiercą zmarłego wspólnika spółki jawnej może być także osoba prawna (np. z mocy testamentu lub z mocy ustawy art k.c.). Mimo konsekwentnego posługiwania się przez art. 583 k.s.h. liczbą pojedynczą, żądanie przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową może zgłosić 12 W literaturze przyjmuje się, że roszczenie z art k.s.h. wynika z mocy samego prawa tak np. A. Szumański [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, T. IV, Komentarz do art , C.H. Beck, Warszawa 2004, s Por. K. Strzelczyk [w:] J.P. Naworski, K. Strzelczyk, T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do kodeksu spółek handlowych. Spółki osobowe, LexisNexis, Warszawa 2001, s Tak jak się wydaje; K. Strzelczyk [w:] J.P. Naworski, K. Strzelczyk, T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, op. cit., s Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. nr 16, poz. 93, ze zm.

9 Przymusowe przekształcenie spółki jawnej 13 jeden, niektórzy lub wszyscy spadkobiercy zmarłego wspólnika, którzy z mocy umowy spółki jawnej mają prawo do pozostania w spółce. Trudne do rozstrzygnięcia problemy prawne mogą pojawić się wówczas, gdy tylko jeden z nich żąda przekształcenia, a pozostali chcą być wspólnikami spółki jawnej. Jeżeli żądanie przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową nie zostanie spełnione nawet zastępczo (czyli pozostali wspólnicy spółki jawnej nie podejmą nawet uchwały o jej przekształceniu w spółkę komandytowo-akcyjną), spółka jawna, w myśl art in fine k.s.h., podlega rozwiązaniu z powodu uchwały podjętej w tym przedmiocie przez pozostałych wspólników. To uregulowanie przemawia za trafnością zaproponowanej wykładni, że żądanie przekształcenia może zgłosić tylko spadkobierca wskazany w umowie spółki jawnej. Gdyby przyjąć, że omawiane żądanie z mocy ustawy może zgłosić każdy spadkobierca zmarłego wspólnika spółki jawnej, to ze względu na treść art. 58 pkt 4 k.s.h. uchwała rozwiązywałaby już rozwiązaną spółkę jawną. Ustawodawca nie przewidział w Kodeksie spółek handlowych prawa spadkobierców zmarłego wspólnika spółki jawnej do wystąpienia ze spółki, a zatem wydaje się, że nie uznaje tych spadkobierców za wspólników spółki jawnej 16. Jednakże za trafne można uznać spostrzeżenie, że gdy umowa spółki jawnej stanowi, iż spadkobiercy zmarłego wspólnika wstępują do spółki, to stają się oni quasi-wspólnikami tej spółki w tym znaczeniu, że wobec spółki jako podmiotu prawa przysługują im prawa i obowiązki określone dla spadkobierców, natomiast stają się stroną umowy spółki jawnej (wstępują do niej w miejsce zmarłego wspólnika). Kodeks spółek handlowych odróżnia spółkę jako podmiot (art. 1 2 k.s.h.) od umowy spółki handlowej (art. 3 k.s.h.). Wobec tego omawianym spadkobiercom powinno przysługiwać prawo wypowiedzenia umowy spółki jawnej. Zastępcze przekształcenie spółki jawnej w spółkę komandytowo-akcyjną zamiast w spółkę komandytową budzi wiele wątpliwości, które wymagają odrębnej analizy. Powstać bowiem może także sytuacja, w której wbrew woli spadkobiercy zmarłego wspólnika spółki jawnej, żądającego jej przekształcenia w spółkę komandytową i przyznania mu statusu komandytariusza, nie zostaje on takim wspólnikiem, lecz akcjonariuszem w spółce komandytowo-akcyjnej. W literaturze wyrażono pogląd, że art k.s.h. nie daje spadkobiercy wyboru, a nawet możliwości zaskarżenia do sądu, przyjętego przez wspólników typu spółki przekształconej 17. Wobec akceptacji dla tego poglądu powstaje problem, jak stosować z mocy art. 581 k.s.h. do omawianego, przymusowego przekształcenia, artykuły k.s.h., których art. 583 k.s.h. nie wyłącza. Jeżeli przyjąć, że art W literaturze wyrażono pogląd, że spadkobiercy zmarłego wspólnika nie są wspólnikami w procesie przekształcenia por. A. Witosz, Przekształcenia spółek, s A. Witosz, Przekształcenia spółek, s. 67.

10 14 k.s.h. jest przepisem szczególnym wobec art k.s.h. w związku z art. 581 k.s.h., to ten ostatni przepis powinien brzmieć: Przekształcenie spółki osobowej w inną spółkę osobową następuje, jeżeli za przekształceniem spółki wypowiedzieli się wszyscy wspólnicy oraz zostały spełnione wymagania, o których mowa w rozdziale 1, chyba że przepisy niniejszego rozdziału (czyli rozdziału 5) stanowią inaczej. W każdym razie trudno zaakceptować rozwiązanie legislacyjne, w myśl którego żądanie przekształcenia jest uwzględnione, jeżeli bez zgody spadkobiercy (spadkobierców) zostanie podjęta uchwała o przekształceniu spółki jawnej w komandytowo-akcyjną i wbrew woli spadkobiercy zostanie mu przyznany status akcjonariusza w tej spółce (art k.s.h.). Wydaje się, że omawiany spadkobierca po prostu nie przystąpi do spółki komandytowo-akcyjnej (czyli do spółki przekształconej), a zatem nie dojdzie do przekształcenia. Sześciomiesięczny termin do zgłoszenia żądania przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową jest liczony od dnia stwierdzenia nabycia spadku (art k.s.h.). Biorąc pod uwagę fakt, że dziedziczenie potwierdza postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (art k.c.), dniem stwierdzenia nabycia spadku będzie dzień uprawomocnienia się wspomnianego postanowienia, a nie data jego wydania. Ponieważ stwierdzenie nabycia spadku nie jest obligatoryjne, może upłynąć wiele lat, zanim spadkobiercy zmarłego wspólnika złożą do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, a może być i tak, że rzeczywiści spadkobiercy nie będą przez lata wiedzieli o tym, iż takie postanowienie zostało wydane. Już choćby z tych przyczyn poprawniej byłoby liczyć omawiany termin tak, jak pod rządem Kodeksu handlowego, czyli od dnia, w którym spadkodawca dowiedział się o otwarciu spadku. Jeżeli w terminie sześciomiesięcznym wskazanym w art k.s.h. spadkobierca uzyska status komandytariusza albo akcjonariusza w spółce komandytowo- -akcyjnej albo spółka jawna zostanie rozwiązana, wówczas za zobowiązania tej spółki dotychczas powstałe odpowiada jedynie według przepisów prawa spadkowego. W literaturze podnosi się, że w myśl art k.s.h. dzień przekształcenia powinien nastąpić w terminie sześciu miesięcy liczonym od stwierdzenia nabycia spadku, a wskazanym w art k.s.h., podczas gdy ten przepis zakreśla tylko termin do zgłoszenia żądania przekształcenia 18. W istocie takie określenie omawianego terminu jest mało precyzyjne 19. Jak już wspomniano, przekształcenie przymusowe następuje w ramach procedury zwykłej. Trudno zatem zgodzić się z interpretacją, że spadkobiercy wspólnika jawnego nie są wspólnikami w procesie przekształcenia, w związku z czym 18 A. Witosz, Przekształcenia spółek, s W kwestii tego terminu por. A. Szumański [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks, s

11 Przymusowe przekształcenie spółki jawnej 15 nie posiadają oni praw do przeglądania i zapoznania się z planem przekształcenia oraz z opinią biegłego. Wątpliwości rodzi także pogląd, że odmowa uczestnictwa w spółce przekształconej może spowodować odpowiedzialność odszkodowawczą tych spadkobierców wobec spółki jawnej 20. Traktowanie spadkobierców zmarłego wspólnika spółki jawnej jako osób trzecich, w sytuacji gdy umowa przewiduje ich wstąpienie do spółki jawnej, nie zasługuje na aprobatę. Tacy spadkobiercy powinni być uznani przez ustawodawcę w procesie przekształcenia spółki jawnej w komandytową jako quasi-wspólnicy i powinni mieć w procedurze przekształcenia podobne prawa jak wspólnicy. Odmienność przymusowego przekształcenia spółki jawnej w komandytową powinna ograniczyć się do specyficznej inicjatywy dokonania tego przekształcenia i do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spółki jawnej według zasad prawa spadkowego do chwili dokonania przekształcenia. Do spółki przekształconej powinni przystąpić tylko ci spadkobiercy, którzy chcą być wspólnikami tej spółki. Compulsory Transformation of Registered Partnerships into Limited Partnerships This article is devoted to a discussion of the transformation of registered partnerships into limited partnerships (or limited joint-stock partnerships) as a result of a demand for such a transformation announced by an heir of a deceased partner in the registered partnership. In accordance with the assumed view, each heir of a deceased partner in a registered partnership is entitled to this demand and this should be taken into consideration by the registered partnership (also through its transformation into a limited joint-stock partnership), unless the remaining partners pass a resolution to dissolve the partnership. In this article, the author presents a different interpretation and assumes that the aforementioned demand is vested in only those heirs who are specified in the partnership articles as successors to the deceased partner s place in the partnership. The author also points out other legislative imperfections applicable to this case of transformation and suggests a new interpretation of applicable legal regulations. 20 A. Witosz, Przekształcenia spółek, s. 68.