WYCHOWANIE I PROFILAKTYKA

Transkrypt

1 WYCHOWANIE I PROFILAKTYKA W ŚWIECIE WARTOŚCI: ISTOTA, ZAGROŻENIA, SZANSE Opr. Zbigniew B. Gaś (wszelkie prawa zastrzeżone)

2 PODSTAWOWE ZAGADNIENIA: Na czym polega istota wychowania i co mu zagraża? Niedostatki wychowania jako przyczyna dysfunkcjonalności wychowanka Relacje między wychowaniem a profilaktyką Wartości i normy jako podstawa wychowania i profilaktyki Normy jako drogi realizacji wartości Warunki skutecznego wprowadzania w świat wartości i norm prawa zastrzeżone 2/43

3 KONTROWERSJE WOKÓŁ ISTOTY WYCHOWANIA Trzeba jasno zdać sobie sprawę z tego, co to jest WYCHOWANIE i jak należy je przeprowadzać, bo obecnie panuje pod tym względem rozbieżność poglądów Arystoteles ( pne) prawa zastrzeżone 3/43

4 WYCHOWANIE to proces wspomagania wychowanka w rozwoju, angażujący dwie osoby: wychowawcę (np. rodzica, nauczyciela, duszpasterza, sąsiada, starszego kolegę) oraz wychowanka (w różnym wieku), pozostające w osobowej relacji, współdziałające w osiąganiu celów wychowawczych tj. pełnej dojrzałości w czterech podstawowych sferach: fizycznej (prowadzenie zdrowego stylu życia), psychicznej (ponoszenie odpowiedzialności za siebie i współodpowiedzialności za otaczający świat), społecznej (pełnienie konstruktywnych ról społecznych) duchowej (posiadanie zdrowego systemu wartości i poczucia sensu istnienia) prawa zastrzeżone 4/43

5 OBSZARY DOJRZEWANIA ZDROWIE I SPRAWNOŚĆ ODPOWIEDZIALNOŚĆ Dojrzałość fizyczna Dojrzałość psychiczna Dojrzałość społeczna Dojrzałość duchowa SKUTECZNOŚĆ W ROLACH SPOŁECZNYCH SYSTEM WARTOŚCI I POCZUCIE SENSU ISTNIENIA prawa zastrzeżone 5/43

6 WARUNKI SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI WYCHOWANKA doświadczanie przez wychowanka zrozumienia i akceptacji poczucie więzi uczuciowych z wychowawcą otwartość we wzajemnych relacjach wzajemny szacunek wychowawcy i wychowanka świadomość granic w życiu i rozwoju dzielenie się odpowiedzialnością za osiąganie zmian w procesie wychowania prawa zastrzeżone 6/43

7 TRZY PUŁAPKI WYCHOWANIA Koncentracja na sferze fizycznej to HODOWLA Koncentracja na sferze społecznej to TRESURA Koncentracja na sferze psychicznej to TRENING Koncentracja na sferze duchowej to WYCHOWANIE prawa zastrzeżone 7/43

8 WIODĄCE PRZYCZYNY OGRANICZONEJ SKUTECZNOŚCI WYCHOWANIA prawa zastrzeżone 8/43

9 DEFICYTY WYCHOWAWCY W ZAKRESIE CECH OSOBISTYCH Ograniczona świadomość siebie i swojego systemu wartości Trudności z przeżywaniem oraz okazywaniem emocji i uczuć dostarczanie wychowankowi dysfunkcjonalnych wzorców postaw i zachowań Brak/nikłe zainteresowanie ludźmi i sprawami społecznymi Niejasne zasady etyczne Ograniczone poczucie odpowiedzialności prawa zastrzeżone 9/43

10 DEFICYTY WYCHOWAWCY Z ZAKRESIE PODSTAWOWYCH UMIEJĘTNOŚCI Niedostatek umiejętności rozumienia wychowanka i okazywania mu tego Trudności w zapewnianiu wychowankowi bezpieczeństwa w sytuacjach trudnych Ograniczone umiejętności sprzyjania pozytywnemu działaniu i dokonywaniu zmian w zachowaniu prawa zastrzeżone 10/43

11 WYBRANE ZAGROŻENIA SPOŁECZNE DLA DOJRZEWANIA FIZYCZNEGO przeciążenie pracą intelektualną ograniczającą ruch i wysiłek fizyczny preferowanie pasywnych form spędzania czasu wolnego niewłaściwa dieta kult mięśni i siły fizycznej (u chłopców) kult zgrabnej sylwetki (u dziewcząt) kult farmakologii chemia lekarstwem na wszystko moda akceptująca samouszkodzenia (np. tatuaże, piercing) prawa zastrzeżone 11/43

12 WYBRANE ZAGROŻENIA SPOŁECZNE DLA DOJRZEWANIA PSYCHICZNEGO zacieranie granic w życiu i rozwoju (prawa a nie obowiązki) promowanie egocentryzmu ( jestem najważniejszy na świecie ) akceptowanie egoizmu ( wszystko mi się należy ) promowanie konsumpcjonizmu (np. reklamy dla dzieci, natychmiastowa gratyfikacja, systemy kredytowe) promowanie agresywnych sposobów w osiąganiu celów samozadowolenie jako cel rozwoju (żyć przyjemnie a nie odpowiedzialnie) prawa zastrzeżone 12/43

13 WYBRANE ZAGROŻENIA SPOŁECZNE DLA DOJRZEWANIA SPOŁECZNEGO osłabianie roli rodziny w życiu dziecka oderwanie ról społecznych od wieku życia dziecka (np. dziecięca biznesmania czy gwiazdorstwo) zagrożenia dla funkcjonowania w rolach zawodowych deformowanie szeregu ról społecznych (np. kobieta, mężczyzna, kibic, biznesmen, dobroczyńca, lobbysta, autorytet moralny) podważanie autorytetów społecznych (rodziców, nauczycieli, duszpasterzy itp.) i wprowadzanie pseudo autorytetów celebrytyzm prawa zastrzeżone 13/43

14 WYBRANE ZAGROŻENIA SPOŁECZNE DLA DOJRZEWANIA DUCHOWEGO redefinicja wartości np. WOLNOŚĆ -> samowola MIŁOŚĆ -> seks OTWARTOŚĆ -> bezkrytycyzm TOLERANCJA -> akceptacja dysfunkcji i patologii Dysonans poznawczy dotyczący wartości np. DOBRO/ZŁO -> mniejsze zło POSZANOWANIE ŻYCIA -> aborcja i eutanazja PRAWA CZŁOWIEKA -> prawa silniejszego eliminowanie niektórych wartości np. RADYCJA -> nowoczesność PATRIOTYZM -> europejskość NARÓD -> obywatel RODZINA -> związek nieformalny, samotny rodzic, single Ograniczanie roli/eliminowanie/zwalczanie religijności i wprowadzanie laickości prawa zastrzeżone 14/43

15 TRUDNOŚCI ZWIĄZANE W REALIZACJĄ ZADAŃ ROZWOJOWYCH (B. VARENHORST) doświadczanie fizycznej dojrzałości seksualnej reorganizacja systemu wartości rozwijanie indywidualności i tożsamości wyrastanie z egocentryzmu kształtowanie zobowiązań społecznych uzyskanie autonomii prawa zastrzeżone 15/43

16 TRUDNOŚCI ZWIĄZANE Z ZASPOKAJANIEM POTRZEB: HIERARCHIA POTRZEB Transcendencja: pomoc innym w samorealizacji Samorealizacja: osobisty rozwój Potrzeby estetyczne: piękno, forma, równowaga itp. Potrzeby poznawcze: wiedza, znaczenie, samoświadomość Potrzeby szacunku (uznania): osiągnięcia, odpowiedzialność, reputacja Potrzeby przynależności i miłości: rodzina, uczucia, związki z rówieśnikami Potrzeby bezpieczeństwa: opieka, porządek, prawo, granice, stabilność itp. Potrzeby biologiczne: powietrze, jedzenie, picie, schronienie, sen, seks itp. prawa zastrzeżone 16/43

17 BŁĘDNE KOŁO WYCHOWAWCZE Niedojrzały, dysfunkcjonalny wychowanek Niedojrzały, niekompetentny wychowawca Niekorzystne wpływy środowiskowe i społeczne prawa zastrzeżone 17/43

18 ZACHOWANIE DYSFUNKCJONALNE DZIECI I MŁODZIEŻY Pojawiają się wówczas, gdy poziom dojrzałości nie jest adekwatny do wieku i roli społecznej nastolatka. One to: pełnią rolę narzędzi (CO? - profilaktyka jako walka z konkretnymi zachowaniami) dzięki którym możliwe jest zaspokajanie potrzeb (PO CO? - profilaktyka jako działania edukacyjne, uczące alternatywnych zachowań) a ich istotą jest dezorganizacja systemu wartości (W IMIĘ CZEGO? - profilaktyka jako przywracanie wartości) prawa zastrzeżone 18/43

19 ISTOTA ANALIZY ZACHOWANIA DYSFUNKCJONALNEGO DLACZEGO? Pytanie o przyczyny Teorie nt. etiologii Czynniki ryzyka i chroniące ZACHOWANIE DYSFUNKCJONALNE Picie alkoholu Palenie papierosów Lekceważenie norm Stosowanie przemocy Wagary itd. PO CO? Zaspokajanie potrzeb Rola rozwojowa zachowania Wspieranie wychowanka prawa zastrzeżone 19/43

20 PROFILAKTYKA to kompleksowa interwencja kompensująca niedostatki wychowania, obejmująca równolegle trzy nurty działania: wspomaganie wychowanka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu (budowanie odporności) ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu prawa zastrzeżone 20/43

21 PROFILAKTYKA TO RYZYKO: Rezygnacji z wychowania na rzecz profilaktyki Etykietowania odbiorców działań profilaktycznych Koncentracji na dysfunkcjach i patologiach Oswajania z dysfunkcja i patologią Instrumentalnego wykorzystywania programów profilaktycznych (budowanie pozycji społecznej, wypełniacz czasu, delegowanie do zmiany itp.) Zwalniania z poczucia odpowiedzialności za nieskuteczne wychowanie prawa zastrzeżone 21/43

22 PROFILAKTYKA TO SZANSA NA: Wzrost świadomości o istniejących zagrożeniach Wzrost wrażliwości na dysfunkcjonalność uczniów Przywrócenie funkcjonalności uczniów dysfunkcjonalnych Uzyskanie aprobaty społecznej dla działań profilaktycznych Wczesną interwencję wobec osób wysokiego ryzyka Uzyskanie profesjonalnej pomocy przez osoby dysfunkcjonalne i zagrożone dysfunkcją Stopniowe ograniczanie tematów tabu prawa zastrzeżone 22/43

23 RELACJA MIĘDZY WYCHOWANIEM A PROFILAKTYKĄ prawa zastrzeżone 23/43

24 REASUMUJĄC: WYCHOWANIE I PROFILAKTYKA TO: dwa integralne procesy, różniące się głównie celem, do którego zmierzają ściśle ze sobą powiązane: wychowanie pełni rolę nadrzędną, nadającą profilaktyce sens; profilaktyka zaś kompensuje niedostatki w realizacji procesu wychowawczego mające wspólny fundament, jakim są WARTOŚCI prawa zastrzeżone 24/43

25 WARTOŚCI Wartości to wszystko to: co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa jest godne pożądania, łączy się z pozytywnymi przeżyciami stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich. Wartości obejmują więc zarówno elementy świata materialnego jak i duchowego prawa zastrzeżone 25/43

26 HIERARCHIA WARTOŚCI (WG MAXA SCHELLERA) Religijne Duchowe (estetyczne, prawne i poznawcze) Witalne (biologiczne czucie całego ciała) Utylitarne (użytecznościowe) Wartości hedonistyczne (przyjemność) prawa zastrzeżone 26/43

27 NORMY To powinności, nakazy i zakazy wskazujące sposoby i metody realizowania nadrzędnych wartości. Są one podstawowym spoiwem każdej wspólnoty ludzkiej, porządkują życie społeczne, zapewniają ludziom poczucie bezpieczeństwa. Ze względu na realizowane wartości normy można podzielić na: teologiczne gdzie nadrzędną wartością jest DOBRO, czyli wszelkie działania człowieka określa obowiązek czynienia dobra formalne gdzie nadrzędną wartością jest OBOWIĄZEK, czyli właściwe działanie to bezwzględne realizowanie nakazów obowiązku prawa zastrzeżone 27/43

28 RODZAJE ZACHOWAŃ UWZGLĘDNIAJĄCYCH NORMY MORALNE (WG W. TATARKIEWICZA) Podporządkowanie się ogólnej zasadzie obowiązującej w danym społeczeństwie (np. oddaj co pożyczyłeś) Bezpośrednie, nieuświadomione poczucie, że tak należy postąpić (np. ratowanie tonącego) WARTOŚCI Dokonanie bilansu zysków i strat (działania złożone i czasochłonne) prawa zastrzeżone 28/43

29 WARTOŚCI CHRZEŚCIJAŃSKIE JAKO PODSTAWA WYCHOWANIA I PROFILAKTYKI godność osoby świętość życia ludzkiego centralna rola rodziny opartej na małżeństwie znaczenie wykształcenia wolność myśli, słowa wolność głoszenia własnych poglądów wolność wyznawania religii ochrona prawna jednostek i grup współpraca wszystkich na rzecz wspólnego dobra praca pojmowana jako dobro osobiste i społeczne władza polityczna pojmowana jako służba, podporządkowana prawu i rozumowi, a ograniczona przez prawa osoby i narodów (św.jan Paweł II: Wartości chrześcijańskie duchowym fundamentem Europy) prawa zastrzeżone 29/43

30 4 KROKI WPROWADZANIA WYCHOWANKA W ŚWIAT WARTOŚCI 1. Rozpoznawanie wartości 2. Rozumienie wartości 3. Akceptowanie wartości 4. Respektowanie wartości prawa zastrzeżone 30/43

31 KROK 1 ROZPOZNAWANIE WARTOŚCI istotą tego kroku jest nabywanie umiejętności rozpoznawania tego, co jest wartością i odróżniania od tego, co nie jest wartością. dokonuje się głównie przez obserwację zachowań osób znaczących, a więc przede wszystkim: rodziców, nauczycieli, rówieśników, autorytetów społecznych itp. prawa zastrzeżone 31/43

32 KROK 2 ROZUMIENIE WARTOŚCI istotą tego kroku jest rozumowa analiza istoty danej wartości, z możliwością dokonania bilansu zysków i strat dokonuje się głównie w drodze intelektualnej analizy własnych doświadczeń i obserwacji świata zewnętrznego prawa zastrzeżone 32/43

33 KROK 3 AKCEPTOWANIE WARTOŚCI istotą tego kroku jest przyjęcie, że wartości praktykowane przez innych są szansą na godne życie i uzyskanie poczucia przynależności do grupy dokonuje się głównie w drodze doświadczania wzmocnień zewnętrznych za przyjmowanie wartości obowiązujących w danej grupie społecznej prawa zastrzeżone 33/43

34 KROK 4 RESPEKTOWANIE WARTOŚCI istotą tego kroku jest przyjęcie wartości jako podstawy norm przestrzeganych we własnym zachowaniu dokonuje się głównie w drodze doświadczania wewnętrznych wzmocnień za prowadzenie osobiście satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego stylu życia prawa zastrzeżone 34/43

35 WARUNKI SKUTECZNEGO WPROWADZANIA WYCHOWANKA W ŚWIAT WARTOŚCI: 1. Wspieranie rodziny 2. Współpraca wszystkich wychowawców 3. Wychowawca/profilaktyk jako wzór osobowy 4. Wychowanek jako osoba 5. Czytelne dla wychowanka granice 6. Konstruktywna grupa rówieśnicza 7. Doświadczenia społeczne wzmacniające prawidłowy system wartości prawa zastrzeżone 35/43

36 1. WSPIERANIE RODZINY - ALBOWIEM RODZINA: dostarcza wzorców zapewnia oparcie w poszukiwaniu i budowaniu systemu wartości przez pozytywne więzi ułatwia korektę wartości przez wewnętrzne relacje rodzinne utwierdza w dokonywanych wyborach prawa zastrzeżone 36/43

37 2. WSPÓŁPRACA WSZYSTKICH WYCHOWAWCÓW zapewnia jednolity system wartości wdraża i egzekwuje spójne normy zachowań gwarantuje wymianę informacji umożliwiających podejmowanie działań korekcyjnych daje wychowankowi oparcie w różnych sytuacjach życiowych chroni przed manipulacją prawa zastrzeżone 37/43

38 3. WYCHOWAWCA JAKO WZÓR OSOBOWY styl życia oparty na konstruktywnym i stabilnym systemie wartości czytelne dla wychowanka normy zachowania zgodność deklaracji z praktyką życiową nieustające samodoskonalenie prawa zastrzeżone 38/43

39 4. WYCHOWANEK JAKO OSOBA jest wartością samą w sobie (dlatego, że jest, a nie jaki jest) ma prawo do szacunku i godności osobistej ma potencjały, aby ciągle stawać się doskonalszym człowiekiem ma prawo do błędu i szansę jego naprawiania prawa zastrzeżone 39/43

40 5. CZYTELNE DLA WYCHOWANKA GRANICE jasne rozróżnianie dobra i zła czytelne prawa i obowiązki - dostosowane do wieku życia i poziomu dojrzałości zrozumiałe dla wychowanka i realistyczne konsekwencje naruszania granic jednoznaczne rozgraniczenie między akceptacją osoby wychowanka i oceną jego zachowania prawa zastrzeżone 40/43

41 6. KONSTRUKTYWNA GRUPA RÓWIEŚNICZA preferująca społecznie akceptowane wartości przestrzegająca obowiązujące normy zachowania wspierająca w pozytywnych działaniach dająca konstruktywne oparcie w rozwiązywaniu kryzysów w wartościowaniu prawa zastrzeżone 41/43

42 7. DOŚWIADCZENIA SPOŁECZNE WZMACNIAJĄCE ZDROWY SYSTEM WARTOŚCI wzmacnianie konstruktywnego systemu wartości i przestrzegania norm postępowania stosowanie sankcji za naruszanie norm postępowania tworzenie warunków do działania prospołecznego tworzenie środowiska sprzyjającego korekcie systemu wartości i norm zachowania prawa zastrzeżone 42/43

43 KONKLUZJE lekka, łatwa i skuteczna jest demoralizacja, albowiem bazuje na podstawowych potrzebach i ludzkich słabościach wychowanie jest trudne, skomplikowane i narażone na porażki, albowiem bazuje na wartościach i normach przekazywanych przez wychowawców konieczna jest zatem profilaktyka, jako działanie wspomagające wychowanie i kompensujące jego niedostatki prawa zastrzeżone 43/43