Kilka uwag na temat roli retoryki w ksztaøceniu humanistycznym

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Kilka uwag na temat roli retoryki w ksztaøceniu humanistycznym"

Edward Jakubowski
8 lat temu
Przeglądów:

1 Czøowiek w Kulturze 21 Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawøa II Kilka uwag na temat roli retoryki w ksztaøceniu humanistycznym ZastanoÂ wmy sieî nad znaczeniem, jakie posiada retoryka w wyksztaøceniu ogoâ lnym, a wieî c odpowiedzmy na pytanie czy, a jezçeli tak to dlaczego warto uczycâ sieî retoryki? JesÂli zaøozçymy, zçe na wyksztaøcenie ogoâ lne skøadajaî sieî dwa podstawowe elementy: 1) wszechstronny rozwoâ j wøadz umysøowych; 2) przyswojenie sobie pewnej ilosâci pozçytecznych w zçyciu wiadomosâci o otaczajaîcym nas sâwiecie, wiadomosâci, ktoâ re poszerzajaî nasz widnokraîg umysøowy, dajaî mozçliwosâcâ orientowania sieî w narzucanych nam przez zçycie zjawiskach, to okazçe sieî, izç nauka retoryki ±jeî zyka ojczystego speønia oba te warunki. Ksztaøci ona bowiem umysø w kierunku logiczno-formalnym i daje mu pewien zasoâ b przesøanek realnych, czyli pewnaî wiedzeî o rzeczywistosâci. Owa zdolnosâcâ jasnego, precyzyjnego formuøowania i wyrazçania swoich mysâli pozwala nam w sposoâ b komunikatywny teî wiedzeî o rzeczywistosâci przekazywacâ innym. Jest to szczegoâ lnie wazçne w obliczu zjawiska, ktoâ re ma dzisiaj miejsce wsâroâ d møodziezçy na wszystkich poziomach edukacji. Zjawiska, na ktoâre wskazujaî coraz czeîsâciej nauczyciele i wychowawcy, a mianowicie analfabetyzmu funkcjonalnego i zwiaîzanego z nim analfabetyzmu kulturowego 1. Analfabetyzm funkcjonalny polega na niezdolnosâci rozumienia napisanego søowa, ktoâ re jest w powszechnym uzçyciu. Dzisiejsi uczniowie i studenci nie potrafiaî czytacâ i nie czytajaî. DosÂwiadczamy dzisiaj zanikania umiejeî tnosâci czytania i pisania, co szczegoâ lnie widoczne jest wsâroâd møodych ludzi, ktoârzy nie beîdaîc wdrazçani w teî 1 Zob. D. Closson, The Closing of the American Heart, Probe Ministries International, 1993.

JesÂli zaøozçymy, zçe na wyksztaøcenie ogoâ lne skøadajaî sieî dwa podstawowe elementy: 1) wszechstronny rozwoâ j wøadz umysøowych; 2) przyswojenie sobie pewnej ilosâci pozçytecznych w zçyciu

2 156 umiejeî tnosâcâ od pierwszych lat szkoøy majaî z tym ogromny problem. Kolejny typ analfabetyzmu, to tzw. analfabetyzm kulturowy. Dotyczy on ucznioâw, studentoâw, ktoârzy czytacâ umiejaî, ale nie saî zdolni do normalnego rozwoju we wspoâ øczesnym sâwiecie z powodu braku informacji potrzebnych do zinterpretowania materiaøu, ktoâ ry czytajaî. Odpowiedzialne za taki stan rzeczy saî modele edukacji, ktoâ re opierajaî sieî na twierdzeniu, zçe zdolnosâci intelektualne i spoøeczne ucznia beî daî rozwijacâ sieî naturalnie, bez pomocy specjalnych tresâci edukacyjnych. Modele te bardziej koncentrujaî sieî na tym, w jaki sposoâb uczniowie zdobywajaî wiadomosâci nizç na tym, czego sieî uczaî. W konsekwencji uczniowie nie saî wdrazçani do zdobywania odpowiedniej ilosâci potrzebnych informacji, stajaîc sieî kulturowymi analfabetami. Tutaj wøasânie z pomocaî przychodzi retoryka, jako umiejeî tnosâcâ m.in. poprawnego moâ wienia, czytania i pisania, poprawnego rozumowania i argumentowania, umiejeî tnosâcâ analizy i interpretacji tekstoâ w, prowadzenia dyskusji, debat i negocjacji. Nauczanie retoryki powinno speøniacâ dwojakiego rodzaju zadania. Z jednej strony uczenâ powinien câwiczycâ sieî w poprawnym i logicznym wyrazçaniu swoich mysâli w mowie i w pisâmie, z drugiej natomiast powinien poznawacâ zasadnicze zjawiska jeî zykowe i ich wøasâciwosâci, aby za ich pomocaî odpowiednio interpretowacâ i w zrozumiaøy sposoâ b wyrazçacâ posiadanaî wiedzeî. W greî wchodzaî tu zatem umiejeî tnosâci teoretyczne, czyli znajomosâcâ podstawowych przynajmniej wiadomosâci z teorii jeî zyka oraz praktyczna znajomosâcâ jeî zyka ojczystego. Nauka gramatyki i stylistyki, a wieî c teorii jeî zykowej daje nam caøy szereg pozçytecznych wiadomosâci. Zjawiska i procesy jeîzykowe saî funkcjami zjawisk i procesoâ w mysâlowych, w jeî zyku odzwierciedlajaî sieî do pewnego stopnia formy i tresâcâ naszych mysâli. Nauka teorii jeî zykowej mozçe bycâ zatem uwazçana za pewnego rodzaju wsteîp do logiki, psychologii czy filozofii, jak to byøo w nauczaniu klasycznym, a podstawowe wiadomosâci z tych nauk powinny wchodzicâ w zakres wyksztaøcenia ogoâ lnego. KolejnaÎ wazçnaî zaletaî nauczania retoryki jest jej powszechnosâcâ, uniwersalnosâcâ. SÂ wiadomosâcâ jeî zyka i zwiaîzanych z nim zjawisk ma bowiem kazçdy czøowiek. JuzÇ przez sam fakt, zçe jest czøowiekiem, niezalezçnie od pracy zawodowej jakaî wykonuje. KazÇdy czøowiek posøuguje sieî jeî zykiem w mysâli i mowie. Widzimy zatem, zçe nauka

3 Kilka uwag na temat roli retoryki w ksztaøceniu humanistycznym 157 retoryki umiejeî tnie i we wøasâciwy sposoâ b traktowana jest doskonaøym narzeî dziem ksztaøcenia umysøu pod wzgleî dem logiczno-formalnym, daje takzçe caøy szereg przydatnych w zçyciu wiadomosâci, realizujaîc dwa zasadnicze zadania ksztaøcenia ogoâ lnego: wszechstronnie rozwija nasze zdolnosâci umysøowe oraz pomaga zdobywacâ wiedzeî o otaczajaîcym nas sâwiecie. JesÂli chodzi o praktycznaî naukeî jeîzyka, to jej znaczenie ksztaøcaîce jest roâ wniezç doniosøe, poniewazç câwiczenia w umiejeî tnosâci wysøawiania sieî saî zarazem câwiczeniami w umiejeî tnosâci mysâlenia. Ponadto, zwieî kszanie zasobu søownictwa nieodøaîcznie idzie w parze z rozwijaniem zasobu pojeî ciowego. JeÎ zyk jest z jednej strony nieocenionym narzeî dziem mysâlenia, a poza tym jest skarbnicaî dosâwiadczenâ i wiedzy, ktoâraî przekazali nam nasi przodkowie. KazÇdy czøowiek uczaîc sieî jeî zyka przez nasâladowanie nie tylko ksztaøtuje w sobie nowy sposoâb mysâlenia, ale zarazem przyswaja sobie wiedzeî zdobywanaî przez poprzednie pokolenia. Wiedza ta nie ma granic, dlatego czøowiek uczy sieî jeî zyka od chwili, kiedy wymoâ wiø pierwszy wyraz, azç do samej sâmierci. W pierwszych latach przyswaja sobie nie tylko wyrazy lecz i formy gramatyczne, nasteî pnie poszerza swoâ j zasoâ b søownictwa. KazÇda z tych umiejeî tnosâci jest pewnym krokiem naprzoâ d w kierunku rozwoju umysøowego. A zatem widzimy, zçe câwiczenia w praktycznej umiejeî tnosâci posøugiwania sieî jeî zykiem majaî roâ wnie wazçne znaczenie jak i nauka teorii jeî zykowej. CÂ wiczaîc umiejeî tnosâcâ wysøawiania sieî rozwijamy zdolnosâci sâcisøego mysâlenia, a wzbogacajaîc zasoâb søownictwa, wzbogacamy i pogøeî biamy jednoczesânie zasoâ b pojeî ciowy. Nauka sztuki retoryki oproâ cz zadanâ intelektualnych ma takzçe wpøyw na ksztaøtowanie sieî uczucâ etyczno-spoøecznych, mozçe bycâ roâ wniezç szkoøaî wyksztaøcenia estetycznego. JeÎ zyk jest funkcjaî naszego mysâlenia, ale nalezçy pamieîtacâ, zçe czøowiek rozwija teî umiejeîtnosâcâ dzieî ki temu, zçe zçyje w spoøecznosâci innych osoâb, zçyje zçyciem spoøecznym. Pozostawiony sam sobie nigdy nie doszedøby do rozwoju mowy. UmiejeÎ tnosâcâ porozumiewania sieî, posøugiwania sieî jeî zykiem, ktoâry jest niezbeî dnym warunkiem naszego rozwoju umysøowego, posiadamy dzieîki spoøeczenâstwu, wsâroâd ktoârego wzrosâlisâmy i zçyjemy. WdrazÇanie møodych i nie tylko møodych ludzi w ten spoøeczny pierwiastek jeî zyka mozçe pozytywnie wpøynaîcâ na rozbudzenie sieî uczucâ etyczno-

zdobywacâ wiedzeî o otaczajaîcym nas sâwiecie.

4 158 spoøecznych. Ponadto sâwiadomosâcâ, zçe jeî zyk, ktoâ ry jest tak znakomitym narzeî dziem mysâlenia, wraz z ktoâ rym przyswajamy sobie wiedzeî caøego szeregu poprzednich pokolenâ posiadamy dzieî ki temu, zçe zçyjemy w spoøeczenâ stwie, rozbudza w czøowieku uczucie wdzieî cznosâci wzgleî dem spoøeczenâ stwa i poczucie zaciaîgnieî tych wobec niego obowiaîzkoâ w. Z drugiej strony przekonanie, zçe pod wzgleî dem jeî zykowym, jak zresztaî pod innymi wzgleî dami, jest sieî zalezçnym od spoøeczenâ stwa, od sârodowiska, w ktoâ rym sieî zçyje øagodzi zbytni indywidualizm i rozwija poczucie solidarnosâci spoøecznej. Tak wieî c zalet uczenia sieî retoryki i jej nauczania jest wiele. Opanowanie sztuki posøugiwania sieî søowem ze znawstwem i umiejeî t- nosâciaî ma ogromne znaczenie, zaroâ wno w naszym zçyciu indywidualnym, jak i spoøecznym. U jednego z polskich pedagogoâ w doby osâwiecenia, JeÎ drzeja SÂ niadeckiego czytamy: ¹Najlepszym dowodem osâwiaty narodu jest wydoskonalenie, czystosâcâ i dokøadnosâcâ jego mowy. Bo w niej jest skøad wszystkich jego mysâli i caøej jego nauki. AtenÂ czykowie, najosâwiecenâ szy w starozçytnosâci naroâ d, lud, ktoâ ry jeî zyk swoâ j powszechnym GrekoÂ w zdaniem z wielkim wymawiaø wdzieî kiem i do najwyzçszego stopnia wydoskonaliø, a nareszcie i wypiesâciø, uwazçali teî naukeî za najwazçniejszaî i najpierwszaîº 2. Several Remarks on the Role of Rhetoric in Humanistic Education Summary In this article the Authoress is thinking about the role of rhetoric in liberal education and answers on question whether and why it is worthy to learn rhetoric? The rhetoric is helpful as the skill of correct telling, reading and writing, correct reasoning and argumentation, skill of analysis and interpretation of texts, leadership of discussion, debates and negotiation. It includes the theoretical skills, that is at least the basic knowledge of theory of language as well as the practical knowledge of native language. 2 J. SÂ niadecki, O fizycznym wychowaniu dzieci, Warszawa 1920, cyt. za: B. Wieczorkiewicz, Zasady poprawnej wymowy polskiej, Warszawa 1947, s. 11.

zçyjemy w spoøeczenâ stwie, rozbudza w czøowieku uczucie wdzieî cznosâci wzgleî dem spoøeczenâ stwa i poczucie zaciaîgnieî tych wobec niego obowiaîzkoâ w.

5 Kilka uwag na temat roli retoryki w ksztaøceniu humanistycznym 159 Teaching of linguistic theory can be the introduction to logic, psychology whether philosophy, as this was in classical teaching. Except intellectual tasks, teaching of the art of rhetoric has its influence on molding ethical and social feelings, can be also the school of aesthetical education. The skill of using words with knowledge and ability has the huge significance, both in our individual as and social life.

Except intellectual tasks, teaching of the art of rhetoric has its influence on molding ethical and social feelings, can

Podobne dokumenty

skazanych, zwiaîzanego z posteîpujaîcaî marginalizacjaî spoøecznaî, wynikajaîcaî przede wszystkim z bezdomnosâci, bezrobocia i naduzçywania alkoholu.

skazanych, zwiaîzanego z posteîpujaîcaî marginalizacjaî spoøecznaî, wynikajaîcaî przede wszystkim z bezdomnosâci, bezrobocia i naduzçywania alkoholu. SèOWO WSTEÎPNE Prezentowana publikacja jest interdyscyplinarnaî proâbaî znalezienia odpowiedzi na pytania dotyczaîce roli wartosâci moralnych zaroâ wno w procesie socjalizacji, jak i w oddziaøywaniach