Rola uniwersytetu w kulturze ± Jan Paweø II (cytaty)

Transkrypt

1 Czøowiek w Kulturze 21 Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawøa II Rola uniwersytetu w kulturze ± Jan Paweø II (cytaty) Pontyfikat Jana Pawøa II zaowocowaø wielkaî ilosâciaî wypowiedzi PapiezÇa o uniwersytecie. Ich charakter jest roâzçnorodny. NiektoÂre sformuøowane zostaøy z tytuøu peønionego urzeî du i skierowane byøy do uczelni katolickich pod postaciaî konstytucji apostolskich; inne, to z kolei przemoâ wienia do sârodowisk uniwersyteckich wygøoszone podczas licznych podroâzçy Ojca SÂ wieî tego. WsÂroÂd nich byøy takzçe fragmenty homilii wygøaszane podczas Mszy sâw. odprawianych na rozpoczeî cie roku akademickiego. ZabierajaÎc gøos na temat uniwersytetu Jan Paweø II czeîsto podkresâlaø swojaî osobistaî z nim wieîzâ ± takzçe uczuciowaî: ¹PamieÎ câ tego, czym jest uniwersytet ± Alma Mater ± noszeî w sobie wciaîzç zçywaî. Nie tylko pamieî câ, ale poczucie døugu, ktoâry nalezçy spøacacâ caøym zçyciemº 1.MoÂwiø tezç jako niegdysiejszy wykøadowca uniwersytecki, profesor, naukowiec: ¹Przez wiele lat ja sam korzystaøem z dobrodziejstw zçycia uniwersyteckiego, wzbogacajaîc sieî wewneîtrznie dzieîki temu, co stanowi jego istoteî: dzieîki gorliwemu poszukiwaniu prawdy i bezinteresownemu przekazywaniu jej møodym i tym wszystkim, ktoâ rzy uczaî sieî zasad sâcisøego rozumowania, aby dziaøacâ w sposoâ b prawy i lepiej søuzçycâ ludzkiej spoøecznosâciº 2. Szerokie zaangazçowanie Jana Pawøa II na rzecz uniwersytetu, jako osârodka kulturotwoâ rczego søuzçaîcego ¹poszukiwaniu prawdy i bezinteresownemu przekazywaniu jej møodymº wynikaøo z bogactwa osobistych dosâwiadczenâ uniwersyteckich PapiezÇa, jednak przede 1 PrzemoÂwienie Ojca SÂ wieî tego Jana Pawøa II do sâwiata nauki, Aula KUL-u, 9 VI 1987 r. 2 Konstytucja Apostolska Ojca SÂ wieî tego Jana Pawøa II O uniwersytetach katolickich (Ex corde Ecclesiae), r.

2 162 wszystkim byøo ono wyrazem gøeî bokiej troski o kondycjeî uniwersytetu, o jego status w zçyciu kulturowym spoøeczenâ stwa, w zçyciu narodu i panâ stwa. Wspo øczesne przemiany kulturowe takzçe zwiaîzane z dokonujaîcym sieî procesem globalizacji nie omijajaî uniwersytetu. Jednym z jego istotnych elementoâ w w ramach zaøozçenâ Unii Europejskiej jest wdrozçenie tak zwanego procesu bolonâ skiego, co w konsekwencji doprowadziøo do pogøeî bienia kryzysu tradycyjnej roli uniwersytetu powodujaîc wiele negatywnych zmian, w wyniku ktoâ rych wspoâ øczesna uczelnia wyzçsza traci autonomieî i przeorganizowujaîc sieî zostaje ¹przedsieÎ biorstwem na garnuszku panâ stwaº, ktoâ re decyduje chociazçby o finansowaniu okresâlonych dyscyplin naukowych. NasteÎpuje zjawisko komercjalizacji wyksztaøcenia wyzçszego, ¹umasowienieº studioâw, upadek tradycyjnej relacji mistrz ±uczenâ, upadek, a takzçe spadek znaczenia wydziaøoâ w i kierunkoâ w humanistycznych, nie moâ wiaîc juzç o rezygnacji z takich fundamentalnych ideaøoâw akademickich jak prawda, a takzçe obiektywnosâcâ wiedzy. W obliczu tych wszystkich negatywnych przemian warto sieî gnaîcâ do skarbca wypowiedzi Jana Pawøa II o uniwersytecie, ktoâ ry poprzez pryzmat wspoâ øczesnosâci wskazywaø w swoim nauczaniu na znaczenie tradycji i nieprzemijalnych wartosâci, na ktoâ rych zbudowana zostaøa kultura europejska, a wraz z niaî uniwersytet, jako ¹arcydzieøo ludzkiej kulturyº. Misja uniwersytetu W Konstytucji Apostolskiej o uniwersytetach katolickich z roku 1990 Jana Pawøa II czytamy, izç najistotniejszaî i podstawowaî misjaî uniwersytetu jest: ¹nieustanne poszukiwanie prawdy poprzez badania naukowe. Przechowywanie i przekazywanie wiedzy dla dobra spoøeczenâstwaº 3. Zatem søuzçba spoøeczenâstwu i caøej kulturze poprzez dziaøalnosâcâ na rzecz rozwoju nauki jest misjaî uniwersytetu, ale takzçe jest niaî ±o czym PapiezÇ wspomina w Krakowie 8 czerwca 1997 roku ±wychowywanie møodych pokolenâ. ¹Czym jest uniwersytet? Jaka jest jego rola w kulturze i w spoøeczenâstwie? Alma Mater. 3 TamzÇe.

3 Rola uniwersytetu w kulturze ±Jan Paweø II 163 Alma Mater Jagellonica... OkresÂlenie to stosuje sieî takzçe do uczelni ± imatogøeîboki sens. Mater ±matka, czyli ta, ktoâra rodzi i ktoâra wychowuje, ksztaøci. Uniwersytet ma w sobie podobienâ stwo do matki, [jakiesâ macierzynâstwo]. Podobny jest do niej przez troskeî macierzynâ skaî. Ta troska jest natury duchowej: rodzenie dusz do wiedzy, do maîdrosâci, ksztaøtowanie umysøoâ w i serc. Jest to wkøad nieporoâ wnywalny z niczymº 4. Uniwersytet, pracujaîc na rzecz spoøeczenâstwa i caøej kultury, wypeønia swe powoøanie poprzez prowadzenie badanâ naukowych oraz nauczanie i formacjeî studentoâ w, ktoâ rzy ¹z wøasnej woli towarzyszaî swym nauczycielom, zøaîczeni z nimi taî samaî miøosâciaî wiedzyº 5.To im Jan Paweø II dedykuje te oto søowa wypowiedziane 2 czerwca 1980 roku w siedzibie UNESCO w ParyzÇu: ¹SaÎ to miejsca [uniwersytety ±dop. autora], o ktoârych trudno nie moâwicâ bez gøeî bokiego wzruszenia. Warsztaty pracy, przy ktoâ rych powoøanie czøowieka do poznania i konstytutywny zwiaîzek samego czøowieczenâ stwa z prawdaî, jako celem poznania, staje sieî codziennaî rzeczywistosâciaî, niejako chlebem powszednim tylu mistrzoâ w, czcigodnych koryfeuszy nauki i jej praktycznego zastosowania, a wokoâ ø nich møodych badaczy i adeptoâ w nauki oraz rzeszy studentoâ w sâciaîgajaîcych do tych osârodkoâw poznania i wiedzy. Znajdujemy sieî tutaj jak gdyby na tych najwyzçszych szczeblach drabiny, po ktoâ rej czøowiek od samego poczaîtku wspina sieî ku poznaniu rzeczywistosâci sâwiata, jaki go otacza ±a takzçe tajnikoâ w wøasnego czøowieczenâ stwa. Ten historyczny proces w naszej epoce dosieî gnaîø nieznanej przedtem mozçliwosâci i otworzyø przed ludzkim umysøem nieznane przedtem horyzonty. Trudno byøoby tutaj wchodzicâ w jakiekolwiek szczegoâ øy ±tak bogaty jest rozwoâ j nauki, tak wielokierunkowa specjalizacja na drodze ludzkiego poznaniaº 6. 4 PrzemoÂwienie Ojca SÂ wieîtego na spotkaniu z okazji 600-lecia Wydziaøu Teologicznego Uniwersytetu JagiellonÂskiego, KrakoÂw, KosÂcioÂø sâw. Anny, r. 5 List papiezça Aleksandra IV do Uniwersytetu Paryskiego, 14 kwietnia 1255, WsteÎ p, Bullarium Diplomatum, t. III, Turyn 1858, s. 602., za: Jan Paweø II, Konstytucja Apostolska Ojca SÂ wieî tego Jana Pawøa II O uniwersytetach..., dz. cyt. 6 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie w siedzibie UNESCO, ParyzÇ, 2 czerwca 1980, w: PrzemoÂwienia i homilie Ojca SÂwieÎtego Jana Pawøa II, Wydawnictwo ZNAK, KrakoÂw 2008, s. 293.

4 164 Umiøowanie prawdy ze wzgleî du na niaî samaî powinno bycâ nie tylko wyznacznikiem wszystkich badanâ naukowych, ale ±jak podkresâliø PapiezÇ 9 czerwca 1987 roku w Lublinie ±powinno roâ wniezç stanowicâ zasadeî jednoczaîcaî sârodowisko akademickie: ¹Kiedy przemawiam do Was, czcigodni Pan stwo, mam przed oczyma duszy wszystkie te sârodowiska, te wspoâ lnoty, w ktoâ rych søuzçba poznaniu ± czyli søuzçba Prawdzie ±staje sieî podstawaî ksztaøtowania czøowieka. [...] SøuzÇaÎc prawdzie z miøosâci do prawdy i do tych, ktoârym jaî przekazujemy, budujemy wspoâ lnoteî ludzi wolnych w prawdzie, tworzymy wspoâ lnoteî ludzi zjednoczonych miøosâciaî do prawdy i miøosâciaî wzajemnaî w prawdzie, wspoâ lnoteî ludzi, dla ktoâ rych miøosâcâ prawdy stanowi zasadeî jednoczaîcej ich wieîziº 7. W Krakowie 8 czerwca 1997 roku Jan Paweø II wskazaø natomiast na uniwersytet jako wspoâ lnoteî, ktoâ ra poprzez wspoâ lny wysiøek badaczy powoøana jest do odkrywania nie tylko prawdy o czøowieku i otaczajaîcym sâwiecie, ale tezç do zmierzania ku Prawdzie najwyzçszej, ku Bogu, jako ostatecznemu celowi czøowieczenâ stwa: ¹Powoøaniem kazçdego uniwersytetu jest søuzçba prawdzie: jej odkrywanie i przekazywanie innym. Wymownie wyraziø to artysta projektujaîcy kapliceî sâw. Jana zkeît, ktoâra zdobi teî kolegiateî. Sarkofag Mistrza Jana zostaø umieszczony na barkach postaci uosabiajaîcych cztery tradycyjne wydziaøy Uniwersytetu: MedycyneÎ, Prawo, FilozofieÎ i TeologieÎ. Przywodzi to na mysâl ten wøasânie ksztaøt uniwersytetu, ktoâ ry poprzez wysiøek badawczy wielu dyscyplin naukowych stopniowo zblizça sieî ku Prawdzie najwyzçszej. Czøowiek przekracza granice poszczegoâ lnych dyscyplin wiedzy, tak aby ukierunkowacâ je ku owej Prawdzie i ku ostatecznemu speønieniu swego czøowieczenâstwa. MozÇna tutaj moâwicâ o solidarnosâci roâzçnych dyscyplin naukowych w søuzçbie czøowiekowi i odkrywaniu coraz peøniejszej prawdy o nim samym i o otaczajaîcym go sâwiecie, [o kosmosie]. Czøowiek ma zçywaî sâwiadomosâcâ, izç prawda jest poza i ¹ponadº nim samym. Czøowiek nie tworzy prawdy, ale ona sama sieî przed nim odsøania, gdy jej szuka wytrwale. Poznanie prawdy rodzi jedynaî w swym rodzaju duchowaî radosâcâ (gaudium veritatis). 7 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie Ojca S wieîtego do sâwiata nauki, Aula KUL-u..., dz. cyt.

5 Rola uniwersytetu w kulturze ±Jan Paweø II 165 [...] W tym przezçyciu radosâci z poznania prawdy, [gaudium veritatis] mozçna widziecâ takzçe jakiesâ potwierdzenie transcendentnego powoøania czøowieka, wreîcz jego otwarcia sieî na nieskonâczonosâc⺠8. Misja uniwersytetu, ktoâ rej istotnym elementem jest nakierowanie na osiaîgnieî cie ostatecznego celu czøowieczenâstwa, nie jest jednak jakimsâ fatalizmem, czy bøeî dem, ale przeciwnie, jest programem dla sârodowisk akademickich na drodze do odkrycia Boga, o czym PapiezÇ powiedziaø 9 czerwca 1987 roku w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim: ¹Nieustanne odnajdywanie twoâ rczego dynamizmu ducha zakøada zdecydowanaî woleî caøej wspoâ lnoty uniwersyteckiej, w szczegoâ l- nosâci profesoroâ w i wøadz akademickich, przekraczania samych siebie, i zçywaî cnoteî teologicznaî nadziei. Nauka, wiedza nie uznajaî fatalizmu, lecz starajaî sieî w wolnosâci budowacâ przyszøosâcâ... PrzyszøosÂc nie jest juzç fatalizmem, ktoâ remu trzeba sieî poddacâ, lecz programem, zadaniem do wspoâlnej realizacji, przy pomocy sâwiatøa BozÇegoº 9. Autonomia uniwersytetu Misja uniwersytetu, roâwniezç w wymiarze kulturowym, nie beîdzie mozçliwa do zrealizowania bez zachowania przez uniwersytet autonomii. W wyniku procesu bolonâ skiego nastaîpiøo uzalezçnienie uniwersytetu od struktur panâ stwa, ktoâ re decyduje o jego finansowaniu. Programy nauczania kierunkoâ w i specjalnosâci studioâ w saî podporzaîdkowane okresâlonym standardom nauczania i wymagajaî akceptacji ministra. Uniwersytet zostaø wreî cz zredukowany do roli ¹przedsieÎ biorstwaº, ktoâ re aby przetrwacâ musi rezygnowacâ z autonomii i podporzaîdkowacâ sieî reguøom ekonomicznym dostosowujaîc oferteî edukacyjnaî do wymogoâ w i potrzeb rynku pracy. Wszystkie te zmiany godzaî w instytucjonalnaî autonomieî uniwersytetu. Jan Paweø II w dokumencie wydanym w roku 1990 w Konstytucji Apostolskiej opowiedziaø sieî za utrzymaniem autonomii uniwersytetu: ¹Uniwersytet po- 8 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie Ojca S wieîtego na spotkaniu z okazji 600-lecia Wydziaøu Teologicznego Uniwersytetu JagiellonÂskiego..., dz. cyt. 9 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie do spoøecznosâci KUL, 9 czerwca 1987 r.

6 166 siada instytucjonalnaî autonomieî, bez ktoârej nie mozçe wypeøniacâ skutecznie swoich zadanâ i ktoâ ra gwarantuje jego czøonkom wolnosâcâ akademickaî, strzegaîc praw jednostki i wspoâ lnoty w granicach zakresâlonych przez wymogi prawdy i dobra wspoâlnegoº 10. ¹Instytucjonalna autonomiaº ±zaznacza PapiezÇ ±ma tu oznaczacâ, zçe ciaøo zarzaîdzajaîce instytucjaî akademickaî jest i pozostaje wewnaîtrz tej instytucji. ¹WolnosÂc akademickaº jest gwarancjaî udzielonaî wszystkim, ktoâ rzy zajmujaî sieî nauczaniem i pracaî badawczaî, pozwalajaîcaî im poszukiwacâ prawdy ±w zakresie wybranej przez siebie dziedziny wiedzy i zgodnie z metodami wøasâciwymi dla tej dziedziny ±wszeî dzie tam, gdzie prowadzi ich analiza i zgromadzone dane, oraz dzielicâ sieî rezultatami tych poszukiwanâ poprzez nauczanie i publikacje, z zachowaniem wspomnianych warunkoâ w, to jest z poszanowaniem praw jednostki i spoøecznosâci w sâwietle wymogoâ w prawdy i dobra wspoâ l- negoº 11. Gwarancja ¹wolnosÂci akademickiejº oparta jest na ¹podmiotowosÂci wspoâlnoty osoâbº. W roku 1997 Jan Paweø II wezwaø wspoâlnoteî akademickaî do obrony podmiotowosâci uniwersytetu jako wøasânie ¹podmiotowosÂci wspoâ lnoty osoâ bº, ktoâ ra ¹rodzi sieî z samej natury bytu osobowego: odpowiada w pierwszym rzeî dzie godnosâci ludzkiej osoby. Jest tej godnosâci potwierdzeniem, sprawdzianem ±zarazem wymogiem, zaroâ wno w zçyciu osobistym, jak i zbiorowym. [...] ¹Czøowiek jest podmiotem posâroâ d sâwiata przedmiotoâ w dlatego, zçe jest zdolny poznawczo obiektywizowacâ wszystko, co go otacza. Dlatego, zçe przez swoâj umysø zwroâcony jest ¹z naturyº ku prawdzie. W prawdzie zawiera sieî zâroâ døo transcendencji czøowieka wobec wszechsâwiata, w ktoâ rym zçyje. WøasÂnie poprzez refleksjeî nad wøasnym poznaniem czøowiek odkrywa, zçe sposoâ b jego bytowania w sâwiecie jest nie tylko caøkowicie roâzçny od wszystkiego innego posâroâd sâwiata, lecz zçe jest takzçe wyroâzçniony, nadrzeî dny wobec 10 Zob. Dokument Soboru WatykanÂskiego II, Konstytucja duszpasterska o KosÂciele w sâwiecie wspoâøczesnym Gaudium et spes, n. 59. Gravissimum educationis, n. 10, w: Konstytucja Apostolska Ojca SÂwieÎtego Jana Pawøa II O uniwersytetach katolickich..., dz. cyt. 11 Konstytucja Apostolska Ojca S wieîtego Jana Pawøa II O uniwersytetach katolickich Ex corde Ecclesiae, Watykan, r., przyp. 15.

7 Rola uniwersytetu w kulturze ±Jan Paweø II 167 wszystkiego innego w jego obreî bie. Czøowiek zauwazça po prostu, zçe jest osobowym podmiotem, osobaî. Staje oko w oko wobec swojej godnosâci! [...] Uczelnie, warsztaty pracy poznawczej, dziaøajaîce wedle wielorakiej metodologii, saî do tego wezwane w sposoâb szczegoâ lny [do zachowania podmiotowosâci ±przyp. autora]. SaÎ do tego wezwane ¹od wewnaîtrzº: z racji swej konstytucji, ktoâ ra jest nieodzowna w søuzçbie prawdy. SaÎ do tego wezwane roâ wniezç niejako ¹od zewnaîtrzº ±ze wzgleîdu na spoøeczenâstwo, wsâroâd ktoârego zçyjaî i dla ktoâ rego dziaøajaî. Spoøeczen stwo oczekuje od swych uniwersytetoâ w ugruntowania wøasnej podmiotowosâci, oczekuje ukazania racji, ktoâre jaî uzasadniajaî, oraz motywoâw i dziaøanâ, ktoâre jej søuzçaî. Z tym tezç jest sâcisâle zwiaîzany wymoâ g wolnosâci akademickiej, czy tezç søusznej autonomii uniwersytetoâ w i uczelni. Ta wøasânie autonomia na søuzçbie prawdy poznawanej i przekazywanej jest warunkiem niejako organicznym podmiotowosâci caøego spoøeczenâ stwa, wsâroâ d ktoârego uniwersytety speøniajaî swojaî misjeî º 12. Autonomia uniwersytetu to przede wszystkim wolnosâcâ badanâ naukowych, prowadzonych niezalezçnie od aktualnej wøadzy politycznej i ekonomicznej. Jan Paweø II zwroâ ciø uwageî na problem ¹kolonializmu intelektualnegoº przemawiajaîc na forum Papieskiej Akademii Nauk w Rzymie 10 listopada 1979 roku: ¹Poszukiwanie prawdy jest zadaniem nauk podstawowych. Badacz na tym pierwszym szlaku nauki odczuwa caøy urok søoâw sâwieîtego Augustyna: ¹Intellectum valde Amaº, ¹bardzo kochaj rozumº i wøasâciwaî mu funkcjeî poznawania prawdy. Nauka czysta jest dobrem zasøugujaîcym na wielkaî miøosâcâ, jest bowiem poznaniem, czyli doskonaleniem inteligencji czøowieka. Bardziej nawet nizç za zastosowania techniczne winna bycâ czczona sama przez sieî, jako integralna czeî sâcâ kultury. Nauki podstawowe saî dobrem powszechnym, ktoâ re kazçdy lud powinien moâ c rozwijacâ w peøni swobodnie, niezalezçnie od wszelkich form zalezçnosâci mieî dzynarodowej lub kolonializmu intelektualnego. Badania podstawowe powinny bycâ niezalezçne od wøadzy politycznej i gospodarczej, ktoâ ra powinna przyczyniacâ sieî do ich rozwoju, nie stawiajaîc przeszkoâ d ich twoâ rczemu rozwojowi i nie podporzaîdkowujaîc ich 12 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie Ojca S wieîtego do sâwiata nauki..., dz. cyt.

8 168 swym wøasnym celom. Jak kazçda prawda, prawda naukowa rozliczacâ sieî musi jedynie ze sobaî i PrawdaÎ najwyzçszaî, ktoâraî jest BoÂg, StwoÂrca czøowieka i wszelkiej rzeczyº 13. W Rzymie 11 listopada 2002 roku Ojciec S wieî ty przypomniaø spoøecznosâci akademickiej o koniecznosâci bezkompromisowej obrony autonomii uniwersytetu: ¹SpoøecznosÂc naukowa, ktoâra broni swej uprawnionej autonomii przed ekonomicznymi i politycznymi siøami nacisku, zachowuje niezalezçnosâcâ od opinii wieî kszosâci oraz nie ulega pogoni za zyskiem, lecz bezinteresownie daîzçy do prawdy i dba o dobro wspoâ lne, mozçe pomagacâ i søuzçycâ narodom sâwiata. W wypeønianiu tego zadania zçadne instytucje nie saî w stanie jej wyreîczyc⺠14. WolnosÂc badanâ naukowych To co z nauki czyni narzeîdzie dla pozanaukowych celoâw, co godzi w zasadeî bezinteresownego poznania prawdy, godzi takzçe w wolnosâcâ badanâ naukowych. Jan Paweø II przemawiajaîc w ParyzÇu w siedzibie UNESCO w roku 1980 z wielkaî troskaî wskazaø na istniejaîce realne zagrozçenia dla wolnosâci badanâ naukowych: ¹O ile buduje nas w pracy naukowej ±buduje i najgøeî biej raduje zarazem ±oâ w rys bezinteresownego poznania prawdy, ktoâ rej uczony søuzçy z najwyzçszym oddaniem, a nieraz i z narazçeniem zdrowia czy nawet zçycia ±o tyle musi niepokoicâ wszystko to, co sprzeciwia sieî zasadom bezinteresownosâci i obiektywizmu, co z nauki czyni narzeî dzie innych, pozanaukowych celoâw; wieîcej, co tylko takie cele stawia i zakøada, wymagajaîc od ludzi nauki, aby stali sieî ich søugami, nie pozwalajaîc im samodzielnie saîdzicâ i rozstrzygacâ, w caøkowitej wolnosâci ducha, o humanistycznej i etycznej godziwosâci tychzçe celoâ w lub grozçaîc konsekwencjami w wypadku odmowyº Jan Paweø II, PrzemoÂwienie do Papieskiej Akademii Nauk, Rzym, 10 listopada 1979, Wyd. ZNAK, KrakoÂw 2008, s Jan Paweø II, Odkrywac zdumiewajaîcaî prawdeî o czøowieku i sâwiecie, 11 XI 2002 ±Do uczestnikoâw zgromadzenia plenarnego Papieskiej Akademii Nauk. 15 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie w siedzibie UNESCO, ParyzÇ, 2 czerwca 1980, w: PrzemoÂwienia i homilie Ojca SÂwieÎtego..., dz. cyt., s. 293.

9 Rola uniwersytetu w kulturze ±Jan Paweø II 169 Nauka traktowana instrumentalnie dla celoâ w pozanaukowych jest niezdolna do odkrywania prawdy w zgodzie z dobrem czøowieka i prowadzi nieuchronnie do ¹kryzysu wiarygodnosâci naukiº. Ojciec S wiety podjaîø ten temat 15 listopada 1980 roku w Kolonii: ¹MoÂwilisÂmy dotaîd sâwiadomie o nauce, ktoâra stoi w søuzçbie kultury i w ten sposoâ b w søuzçbie czøowieka. Byøoby to jednak zbyt maøo, gdybysâmy ograniczyli sieî do tego jedynie aspektu. SzczegoÂlnie w obliczu kryzysu musimy pamieîtacâ o tym, zçe nauka nie jest jedynie søuzçbaî innym celom. Poznanie prawdy ma sens samo w sobie. Jest ono dokonaniem o charakterze ludzkim i osobowym, ludzkim dobrem wysokiej rangi. Czysta ¹teoriaº sama jest pewnaî formaî ludzkiej praxis, a czøowiek wierzaîcy oczekuje najwyzçszej praxis, jednoczaîcej z Bogiem na wieki; jest ona widzeniem, jest wieî c ¹teoriaκ. Mo wimy o ¹kryzysie wiarygodnosâci naukiº. Tak, nauka ma wtedy sens i søusznosâcâ, kiedy uznaje sieî jaî za zdolnaî do odkrywania prawdy i kiedy w prawdzie uznaje sieî dobro czøowieka. Wtedy jest tezç usprawiedliwione zadanie wolnosâci nauki; jak bowiem inaczej mozçna osiaîgnaîcâ ludzkie dobro, jesâli nie w wolnosâci? Nauka powinna bycâ wolna takzçe w tym sensie, zçe nie beî daî jej w sposoâ b istotny okresâlaøy cele posârednie, potrzeby gospodarcze czy interesy ekonomiczne. Nie znaczy to, zçe powinna bycâ w sposoâ b zasadniczy oddzielona od praxis. ZÇ eby jednak mogøa oddziaøywacâ na praktykeî, musi bycâ najpierw okresâlona przez prawdeî, a wieî c otwarta ku prawdzie. Nauka, wolna i poddana tylko prawdzie, nie da sieî dopasowacâ do modelu funkcjonalistycznego ani do zçadnego innego modelu, ktoâ ry zawezaøby rozumienie naukowej racjonalnosâci. Nauka musi pozostacâ otwarta, a takzçe zroâzçnicowana; nie powinnisâmy sieî bacâ utraty jednoczaîcej orientacji podstawowej. Jest ona dana w troistosâci osobowego rozumu, wolnosâci i prawdy, w troistosâci, na ktoâ rej opiera sieî i w ktoâ rej jest zagwarantowana roâ zçnorodnosâcâ konkretnych urzeczywistnien⺠Jan Paweø II, PrzemoÂwienie do ludzi nauki, Kolonia, 15 listopada 1980, w: PrzemoÂwienia i homilie Ojca SÂwieÎtego..., dz. cyt., s

10 170 Uniwersytet miejscem formacji ¹caøego czøowiekaº ZaweÎ zçenie dziaøalnosâci uniwersytetu jedynie do przekazywania wiedzy i ksztaøcenia rzesz waîsko wykwalifikowanych specjalistoâw sprowadza uniwersytet do roli wyzçszej szkoøy zawodowej, w ktoâ rej niepraktyczne dyscypliny teoretyczne, takie jak filozofia czy teologia tracaî na znaczeniu i muszaî ustaîpicâ na rzecz dyscyplin technicznych czy zawodowych. Uniwersytet wtedy speøniacâ beî dzie swoâ j wøasny cel, gdy stworzy odpowiednie warunki dla wszechstronnego rozwoju caøego czøowieka, jego potencjaøu umysøowego i duchowego. Aby to osiaîgnaîcâ, konieczna jest jednak formacja caøego czøowieka, ktoâraî to mysâl Ojciec SÂ wieî ty zawarø w adhortacji Ecclesia in Europa: ¹Ujawnia sieî tutaj szczegoâ lna rola uniwersytetoâ w jako powszechnej wspoâ lnoty nauk, a nie tylko jako zbioru roâzçnych specjalnosâci; w obecnej sytuacji wymaga sieî od nich, aby nie poprzestawaøy wyøaîcznie na nauczaniu, na przekazywaniu wiedzy technicznej i zawodowej, ktoâra jest bardzo wazçna, ale niewystarczajaîca, lecz by staraøy sieî tezç peønicâ gorliwie misjeî wychowawczaî w søuzçbie nowych pokolenâ, odwoøujaîc sieî do dziedzictwa ideaøoâ w i wartosâci, ktoâ re cechowaøy minione tysiaîclecia. Uniwersytet beîdzie moâgø w ten sposoâb dopomoâc Europie odnalezâcâ i zachowacâ wøasnaî «duszeî», ozçywiajaîc owe chrzesâcijanâ skie korzenie, ktoâre daøy jej poczaîtekº 17. PrzemawiajaÎc w CzeÎstochowie 6 czerwca 1979 roku Jan Paweø II ponownie wskazywaø, izç wiedza nie mozçe bycâ traktowana instrumentalnie, jedynie jako narzeî dzie podporzaîdkowane celom praktycznym, lecz ma søuzçycâ rozwojowi caøego czøowieka: ¹MysÂleÎ, zçe coraz bardziej w sâwiecie wspoâ øczesnym, w roâzçnych tego sâwiata systemach, wytworzonych na gruncie roâ zçnych ideologii, ktoâ re zresztaî majaî dosâcâ wspoâ lny korzenâ, coraz bardziej beî dzie oczywiste, zçe sama tylko produkcja wyksztaøconych, wysoko wyszkolonych, wyspecjalizowanych jednostek nie rozwiaîzuje zagadnienia. Nie rozwiaîzuje zagadnienia czøowieka. Droga uniwersytetu, droga spoøeczenâstwa ludzkiego, droga narodu i ludzkosâci, to droga do wyzwalania czøowieczenâ stwa, tego 17 Jan Paweø II, Posynodalna Adhortacja Ecclesia in Europa, Synod biskupoâw obradowaø w dniach 1-23 X 1999 r., ogøoszona 28 czerwca 2003 r.

11 Rola uniwersytetu w kulturze ±Jan Paweø II 171 wielkiego potencjaøu mozçliwosâci ducha ludzkiego, umysøu, woli i serca ±ksztaøtowanie wielkiego czøowieczenâ stwa, dojrzaøego czøowieczenâ stwa. OczywisÂcie, zçe uniwersytet tezç tego nie zrobi sam. On ma w tym pomoâc. Bardzo dobrze, jezçeli w tym nie przeszkadza. Uniwersytet jest wspaniaøym sârodkiem do celu, instytucja uniwersytetu jest jednym z arcydzieø ludzkiej kultury. Zachodzi tylko obawa, czy to arcydzieøo nie ulega w dzisiejszej epoce odksztaøceniu i to w wymiarze globu... Nie wiem, juzç sieî na tym nie znam, ale bojeî sieîº 18. W podobnym tonie, niejako kontynuujaîc waîtek, Jan Paweø II wypowiedziaø sieî w Rocca di Papa II 25 marca 2004 roku: ¹Uniwersytet to jest jakisâ odcinek walki o czøowieczenâ stwo czøowieka. Z tego, zçe sieî nazywa uniwersytetem albo wyzçszaî uczelniaî, jeszcze nic nie wynika dla sprawy czøowieka. Owszem, mozçna nawet wyprodukowacâ ±zøe wyrazçenie, brutalne wyrazçenie ±mozçna wytworzycâ serieî ludzi wyuczonych, wyksztaøconych, ale problem jest nie w tym, chodzi o to, czy sieî wyzwoliøo ten olbrzymi potencjaø duchowy czøowieka, przez ktoâ ry czøowiek urzeczywistnia swoje czøowieczenâ stwo. To jest decydujaîceº 19. Zadaniem uniwersytetu jest pozwolicâ czøowiekowi na wszechstronny rozwoâ j, na uwolnienie potencjaøu duchowo-intelektualnego, a takzçe przekazanie mu umiejeî tnosâci samodzielnego mysâlenia: ¹Zadaniem uniwersytetu jest takzçe uczycâ, ale w gruncie rzeczy jest on po to, zçeby czøowiek, ktoâry do niego przychodzi, ktoâry ma swoâj wøasny rozum juzç co nieco rozwinieî ty i pewien zasoâ b dosâwiadczenia zçyciowego, nauczyø sieî mysâlecâ sam. Uniwersytet jest po to, zçeby wyzwoliø ten potencjaø umysøowy i potencjaø duchowy czøowieka, zçeby pomoâgø w jego wyzwoleniu sieî ±ale to wyzwolenie jest aktem wøasnym, aktem osobowym tego czøowieka. OczywisÂcie we wspoâlnocie, uznajeî to, nie jestem zçadnym indywidualistaî (nawet w Osobie i czynie zwalczam zaroâ wno indywidualizm, jak i totalizm. Totalizm ten, azçeby uøatwicâ spraweî nie tyle sobie, co innym, nazwaøem tam antyindywi- 18 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie do profesoroâw i studentoâw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, CzeÎ stochowa, 6 czerwca 1979 r. 19 TamzÇe.

12 172 dualizmem). OtoÂzÇ w tym wszystkim, co dotychczas powiedziaøem, staje sieî jasne, zçe uniwersytet wtedy speønia swoâ j wøasny cel, gdy w okresâlonej wspoâ lnocie ludzi, przy pomocy sârodkoâ w o charakterze naukowo-twoâ rczym, naukowo-badawczym prowadzi do tego, zçe sieî rozwija czøowiek, zçe sieî wyzwala jego wszechstronny potencjaø duchowy. Potencjaø umysøu, woli i serca; formacja caøego czøowiekaº 20. Tylko w ten sposoâ b uformowani ludzie nauki, ksztaøceni w duchu prawdziwej maîdrosâci mogaî wziaîcâ odpowiedzialnosâcâ za losy przyszøych pokolenâ: ¹Oto wielkie wyzwanie ±fragment przemoâ wienia PapiezÇa w Krakowie 08 czerwca 1997 roku ±jakie w sferze badawczej i dydaktycznej staje dzisiaj przed szkoøami wyzçszymi: formowanie ludzi nie tylko kompetentnych w swojej specjalizacji, [czasem waîskiej], bogatych w encyklopedycznaî wiedzeî, ale nade wszystko w autentycznaî maîdrosâcâ. Tylko tak uformowani, beî daî oni mogli wziaîcâ na swe barki odpowiedzialnosâcâ za przyszøosâcâ Polski, Europy i sâwiataº 21. Uniwersytet wobec posteî pu naukowego KonsekwencjaÎ zdeformowanej lub niepeønej wizji czøowieka, jest bøeî dnie rozumiana nauka, ktoâ ra z dobrodziejstwa przemienia sieî w powazçne zagrozçenie dla ludzkosâci. We wspoâ øczesnym sâwiecie, charakteryzujaîcym sieî gwaøtownym posteî pem nauki i techniki odkrycia naukowe i techniczne prowadzaî z jednej strony do ogromnego rozwoju gospodarki i przemysøu, z drugiej jednak zagrazçajaî dobru jednostek oraz spoøeczenâ stwu, zaroâ wno w wymiarze moralnym, duchowym jak i religijnym. PrzemawiajaÎc w Krakowie 8 czerwca 1997 roku Jan Paweø II wskazaø na bøeî dnaî filozoficznaî koncepcjeî czøowieka, stojaîcaî u podstaw zagrozçenâ pøynaîcych ze strony zâle pojeî tego posteî pu naukowego, w konsekwencji ktoâ rego, czøowiek traktowany jest jak ¹surowiecº: ¹Innym warunkiem zdrowego rozwoju nauki, na ktoâry chciaøem zwroâ cicâ uwageî, jest integralna koncepcja osoby ludzkiej. 20 TamzÇe. 21 PrzemoÂwienie Ojca SÂ wieî tego na spotkaniu z okazji 600-lecia Wydziaøu Teologicznego Uniwersytetu JagiellonÂskiego..., dz. cyt.

13 Rola uniwersytetu w kulturze ±Jan Paweø II 173 Wielki spoâr o czøowieka u nas w Polsce wcale sieî nie zakonâczyø wraz z upadkiem ideologii marksistowskiej. Spo r o czøowieka trwa w dalszym ciaîgu, a pod pewnym wzgleîdem nawet sieî nasiliø. Formy degradacji osoby ludzkiej oraz wartosâci zçycia ludzkiego staøy sieî bardziej subtelne, a tym samym bardziej niebezpieczne. Potrzeba dzisâ wielkiej czujnosâci w tej dziedzinie. Otwiera sieî tutaj szerokie pole dziaøania wøasânie dla uniwersytetoâ w, dla ludzi nauki. Zdeformowana lub niepeøna wizja czøowieka sprawia, izç nauka przemienia sieî øatwo z dobrodziejstwa w powazçne zagrozçenie dla czøowieka. Rozwo j wspoâ ø- czesnych badanâ naukowych w peøni potwierdza te obawy. Czøowiek z podmiotu i celu staje sieî dzisiaj nierzadko przedmiotem lub wreî cz ¹surowcemº: wystarczy wspomniecâ o eksperymentach inzçynierii genetycznej, ktoâ re budzaî wielkie nadzieje, ale roâ wnoczesânie takzçe i niemaøe obawy o przyszøosâcâ rodzaju ludzkiego. Zaiste prorocze byøy søowa Soboru Watykan skiego II, do ktoâ rych czeî sto odwoøujeî sieî w spotkaniach ze sâwiatem nauki: ¹Epoka nasza bardziej nizç czasy ubiegøe potrzebuje takiej maîdrosâci, ktoâ ra by wszystkie rzeczy nowe, jakie czøowiek odkrywa, czyniøa bardziej ludzkimi. Przyszøym losom sâwiata grozi bowiem niebezpieczenâ stwo, jesâli ludzie nie stanaî sieî maîdrzejsi (Gaudium et spes, 15) 22 º. PosteÎ p naukowo-techniczy nigdy nie mozçe dokonacâ sieî kosztem posâwieî cenia na ¹oøtarzu naukiº ludzkiej godnosâci, o czym PapiezÇ przypomniaø w Kolonii 15 listopada 1980: ¹Oddajemy blizâniemu braterskaî przysøugeî, kiedy rozpoznajemy w nim godnosâcâ, ktoâra przysøuguje mu jako istocie etycznej; moâ wimy o godnosâci osobowej. Wiara poucza nas, zçe czøowiek jest okresâlony przez to, izç jest obrazem Boga; chrzesâcijanâ ska tradycja dodaje do tego, zçe czøowiek nie mozçe ±juzç ze wzgleî du na niego samego ±bycâ narzeî dziem do jakiegokolwiek celu. Dlatego osobowa godnosâcâ czøowieka jest taî instancjaî, w sâwietle ktoârej nalezçy osaîdzicâ wszelkie kulturowe zastosowanie wiedzy naukowo-technicznejº TamzÇe. 23 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie do ludzi nauki, Kolonia, 15 listopada 1980, w: PrzemoÂwienia i homilie Ojca SÂwieÎtego..., dz. cyt., s

14 174 W tak symbolicznym miejscu, w Hiroszimie 25 lutego w 1981 roku Ojciec SÂ wieîty Jan Paweø II zwroâciø uwageî na straszliwe konsekwencje niewøasâciwego wykorzystania potencjaøu intelektualnego naukowcoâ w wobec czøowieka i przyrody: ¹W wielu krajach stowarzyszenia naukowcoâ w i badaczy wyrazçajaî gøeî boki niepokoâ j swego sârodowiska wobec nieodpowiedzialnego posøugiwania sieî naukaî, ktoâ re zbyt czeî sto powoduje powazçne zakøoâ cenia w roâ wnowadze przyrody lub niesie ze sobaî ruineî i ucisk czøowieka przez czøowieka. PrzychodzaÎ tu na mysâl przede wszystkim fizyka, chemia, biologia, genetyka; søusznie poteîpiacie takie ich zastosowanie i takie dosâwiadczenia, ktoâ rych skutki saî zgubne dla ludzkosâci. Ale przychodzaî roâ w- niezç na mysâl nauki spoøeczne oraz te, ktoâre odnoszaî sieî do zachowanâ ludzkich, a ktoâre bywajaî uzçywane do manipulowania ludzâmi, do døawienia ich umysøoâ w, dusz, godnosâci i wolnosâci. Krytyka nauki i technologii bywa czasem tak ostra, zçe jest niemal poteî pieniem samej istoty nauki. Tymczasem nauka i technologia saî wspaniaøym produktem ludzkiej twoâ rczosâci danej przez Boga, otwierajaîcym niezwykøe mozçliwosâci, z ktoâ rych wszyscy korzystamy. Wiemy jednak, zçe ten potencjaø nie jest neutralny: mozçe on bycâ uzçyty tak dla posteîpu ludzkosâci, jak i dla jej degradacjiº 24. ¹Jestescie uczniami i sâwiadkami Chrystusa na uniwersytecieº Naukowiec, beîdaîc czøowiekiem wierzaîcym ±katolikiem, nie mozçe sprowadzacâ swojej wiary jedynie do sfery zçycia prywatnego. PodejmujaÎc obowiaîzki zawodowe, prowadzaîc prace badawcze czy dydaktyczne ±o czym PapiezÇ powiedziaø w Rocca di Papa 25 marca 2004 ±jest zobowiaîzany swojaî osobistaî postawaî dawacâ sâwiadectwo wiary chrzesâcijanâ skiej na uniwersytecie: ¹DzieÎ ki darowi wiary spotkalisâmy Tego, ktoâ ry wypowiada te zdumiewajaîce søowa: ¹Ja jestem 24 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie na Uniwersytecie NarodoÂw Zjednoczonych w Hiroszimie, 25 lutego 1981, w: PrzemoÂwienia i homilie Ojca SÂwieÎtego..., dz. cyt., s

15 Rola uniwersytetu w kulturze ±Jan Paweø II 175 prawdaîº (J 14, 6). Jezus jest prawdaî wszechsâwiata i historii, sensem i przeznaczeniem ludzkiego zçycia, fundamentem caøej rzeczywistosâci. Wy, ktoâ rzy przyjeî lisâcie teî prawdeî jako powoøanie i pewnik swojego zçycia, powinnisâcie ukazacâ zasadnosâcâ tego wyboru roâwniezç w waszym sârodowisku i w waszej pracy na uniwersytecie. Trzeba zatem postawicâ sobie pytanie: jaki wpøyw wywiera prawda Chrystusa na wasze studia, badania, poznawanie rzeczywistosâci, na integralnaî formacjeî osoby? Zdarza sieî, zçe niektoâ rzy, roâ wniezç ci, ktoâ rzy moâ wiaî, zçe saî chrzesâcijanami, na uniwersytecie zachowujaî sieî tak, jakby Bo g nie istniaø. ChrzesÂcijan stwo nie jest po prostu subiektywnym wyborem opcji religijnej, w gruncie rzeczy irracjonalnym i dotyczaîcym sfery zçycia prywatnego. Jako chrzesâcijanie mamy obowiaîzek dawacâ sâwiadectwo o tym, co stwierdza SoboÂr WatykanÂski II w Konstytucji Gaudium et spes: ¹Wiara bowiem osâwietla wszystko nowym sâwiatøem, ukazuje Boski zamiar co do caøosâciowego powoøania czøowieka i dlatego kieruje umysø ku rozwiaîzaniom w peøni ludzkimº (n. 11). Musimy ukazywacâ, zçe wiara i rozum nie saî ze sobaî sprzeczne, lecz przeciwnie, zçe «wiara i rozum saî jak dwa skrzydøa, na ktoârych duch ludzki unosi sieî ku kontemplacji prawdy» (Fides et ratio, WsteÎp) 25. W pracy naukowej jedynie poznanie poszukujaîce prawdy zespolone z sumieniem naukowca, mozçe søuzçycâ dobru czøowieka, co PapiezÇ podkresâliø podczas przemoâ wienia w UNESCO 2 czerwca 1980 roku: ¹Istotne jest bysâmy usâwiadomili sobie pierwszenâ stwo etyki przed technikaî, prymat osoby wobec rzeczy, wyzçszosâcâ ducha nad materiaî. Sprawie czøowieka søuzçycâ beî dzie jedynie poznanie zespolone z sumieniem. Ludzie nauki, jesâli majaî naprawdeî pomoâ c ludzkosâci, muszaî zachowacâ swiadomosâcâ transcendencji czøowieka wobec sâwiata i Boga wobec czøowiekaº Jan Paweø II, JestesÂcie uczniami i sâwiadkami Chrystusa na uniwersytecie, PrzemoÂwienie Jana Pawøa II do uczestnikoâw VIII MieÎ dzynarodowego Forum MøodziezÇy, w Rocca di Papa, 25 marca Jan Paweø II, PrzemoÂwienie do UNESCO, 2 czerwca 1980, n. 22, AAS 72 (1980), s. 750; w ostatniej czeî sâci cytatu przytoczone saî søowa, ktoâre skierowaøem do Papieskiej Akademii Nauk, 10 pazâdziernika 1979.

16 176 Uksztaøtowane sumienie naukowca powinno charakteryzowacâ sieî pewnaî wrazçliwosâciaî etycznaî utrzymujaîcaî koniecznaî wieî zâ pomieî dzy prawdaî i dobrem, co zaakcentowaø Jan Paweø II przemawiajaîc w Krakowie 8 czerwca 1997 roku: ¹W codziennym trudzie pracownika nauki konieczna jest takzçe szczegoâ lna wrazçliwosâcâ etyczna. Nie wystarcza bowiem troska o logicznaî, formalnaî poprawnosâcâ procesu mysâlenia. CzynnosÂci umysøu muszaî bycâ koniecznie wøaîczone w duchowy klimat niezbeî dnych cnoâ t moralnych, jak szczerosâcâ, odwaga, pokora i uczciwosâcâ oraz autentyczna troska o czøowieka. DzieÎ ki wrazçliwosâci moralnej zachowana zostaje bardzo istotna dla nauki wieî zâ pomieî dzy prawdaî a dobrem. Tych dwoâ ch spraw nie mozçna bowiem od siebie oddzielacâ! Zasady wolnosâci badanâ naukowych nie wolno oddzielacâ od odpowiedzialnosâci etycznej kazçdego uczonego. W przypadku ludzi nauki ta odpowiedzialnosâcâ etyczna jest szczegoâ lnie wazçna. Relatywizm etyczny oraz postawy czysto utylitarne stanowiaî zagrozçenie nie tylko dla nauki, ale wprost dla czøowieka i dla spoøeczenâstwaº 27. To w reî kach naukowca spoczywa odpowiedzialnosâcâ za to, aby ¹ludzka mysâl nie zamykaøa sieî na rzeczywistosâcâ Tajemnicyº. ZachowujaÎc ¹dyscyplineÎ rozumu i uczciwosâcâ sercaº czøowiek powinien odwazçnie wkraczacâ na drogeî, na ktoârej mozçe spotkacâ Boga: ¹Na was zatem ±na ludziach kultury i nauki ±(przemoâ wienie Jana Pawøa II w Wilnie w 1993 roku) bardziej nizç na kimkolwiek innym spoczywa odpowiedzialnosâcâ za to, by ludzka mysâl nie zamykaøa sieî na rzeczywistosâcâ Tajemnicy. Ta powinnosâcâ nie zostaje na was naøozçona z zewnaîtrz, jakby po to, by utrudnicâ wasze poszukiwania i ograniczycâ wolnosâcâ, ale w rzeczywistosâci jest konsekwencjaî samej logiki mysâlenia. Kiedy czøowiek mysâli, dosâwiadcza swojej ograniczonosâci, usâwiadamia sobie, zçe nie jest prawdaî, ale zçe wreîcz musi jej szukacâ jakby po omacku. Zarazem przeczuwa, zçe jego poszukiwania nie mogaî i nie powinny sieî ograniczacâ do maøo znaczaîcych i ograniczonych celoâw, jako zçe poteî zçna siøa popycha je coraz wyzçej, ku nieskonâ czonemu. PorywajaÎca przygoda mysâlenia zawiera sieî w tej podstawowej dynamice, ktoâra stawia czøowieka mieîdzy sâwiadomosâciaî wøasnych ograni- 27 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie Ojca SÂ wieîtego na spotkaniu z okazji 600-lecia Wydziaøu Teologicznego Uniwersytetu JagiellonÂskiego..., dz. cyt.

17 Rola uniwersytetu w kulturze ±Jan Paweø II 177 czenâ a potrzebaî absolutu. Dlatego gdy czøowiek ¹mysÂli gøeî bokoº, zachowujaîc dyscyplineî rozumu i uczciwosâcâ serca, wchodzi na drogeî, na ktoârej mozçe spotkacâ Bogaº 28. Uniwersytet musi przetrwacâ ± zadanie dla sârodowisk akademickich PowyzÇsze, zacytowane fragmenty wypowiedzi Ojca SÂ wieî tego stanowiaî kroâ tki przekroâ j stanowiska PapiezÇa w sprawie uniwersytetu, a takzçe jego miejsca w kulturze europejskiej. ZøozÇyøy sieî na nie osobiste dosâwiadczenia PapiezÇa, jako wieloletniego pracownika nauki, ale przede wszystkim ogromne przekonanie Jana Pawøa II o tym, zçe instytucja uniwersytetu byøa i jest nadal odpowiedzialna za wspoâøtworzenie europejskiego dorobku kulturowego wreî cz w wymiarze cywilizacyjnym: ¹Przez wieki (List Jana Pawøa II do rektoroâ w uniwersytetoâ w europejskich uczestniczaîcych w kongresie w Lublinie, Watykan, 24 kwietnia 2004 r.) uniwersytety ksztaøtowaøy duchowaî postacâ obecnej Europy, a chrzesâcijanâskie przesøanie Dobrej Nowiny tworzyøo w nich klimat otwarcia na prawdeî, dobro i pieîkno. Pozwalaøo to odkrywacâ wartosâci humanistyczne niezbeî dne dla integralnego rozwoju osoby ludzkiej i ksztaøtowania cywilizowanych spoøeczenâstwº 29. SÂ rodowiska akademickie pomne odpowiedzialnosâci wobec tak chlubnej historii swoich poprzednikoâ w majaî za zadanie nie zaprzepasâcicâ dorobku przeszøych pokolenâ i przekazacâ ¹te wartosâci duchowe, ktoâ re wpøywaøy na ksztaøt kultury europejskiejº nasteî pnym pokoleniom: ¹Obecny czas gøeî bokich przemian kulturowych niesie szczegoâlne wyzwanie dla sârodowisk akademickich. Stoi przed nimi zadanie, by doøozçycâ wszelkich staranâ, aby dominacja technologii i mysâlenia pragmatycznego nie prowadziøa do zaniedbania tych wartosâci duchowych, ktoâ re w istotny sposoâ b wpøywaøy na ksztaøt kultury europejskiej. SÂ rodowiskom akademickim Europy powierzona jest szczegoâ lna troska 28 Jan Paweø II, PrzemoÂwienie do przedstawicieli sâwiata nauki i kultury, Wilno, 5 wrzesânia 1993, w: PrzemoÂwienia i homilie Ojca SÂ wieî tego Jana Pawøa II, Wydawnictwo ZNAK, KrakoÂw 2008, s List Jana Pawøa II do rektoroâw uniwersytetoâw europejskich uczestniczaîcych w kongresie w Lublinie, Watykan, 24 kwietnia 2004 r.

18 178 o wartosâci, ktoâ re odgrywaøy podstawowaî roleî w twoâ rczym dialogu pomieî dzy logosem racjonalnych interpretacji nauki a ukazywanym przez chrzesâcijanâ stwo logosem sensu i integralnej prawdy ukazujaîcej duchowaî wielkosâcâ sâwiata ludzkiej kultury. Trzeba, aby w kulturze europejskiej ten dialog byø wciaîzç kontynuowany. MozÇna w niej bowiem zauwazçycâ niepokojaîcaî «utrateî pamieî ci i dziedzictwa chrzesâcijanâ skiego, ktoâ rej towarzyszy swego rodzaju praktyczny agnostycyzm i obojeî tnosâcâ religijna, wywoøujaîca u wielu Europejczyko w wrazçenie, zçe zçyjaî bez duchowego zaplecza, niczym spadkobiercy, ktoâ rzy roztrwonili dziedzictwo pozostawione im przez historie (Ecclesia in Europa,7) 30. Cytaty zebraø i opracowaø: The Role of the University in the Culture ± John Paul II (quotations) Summary In this paper the Author notes that the pontificate of John Paul II has resulted in a large number of Pope's statements about the university. Their nature is different. Some statements were formulated because of his office and were directed to a Catholic universities in the form of the apostolic constitution, other speeches were directed to the scholars and were presented at Holy Father's numerous trips. Among them were also fragments of homilies preached during the Mass celebrated at the start of the academic year. Speaking about the university, John Paul II has often stressed his personal, emotional relationship with the university. The author brings quotes from various speeches of Pope. These quotes concern the following issues: the mission of the university; the problem of university autonomy; freedom of scientific research; university as a place of formation of the ¹whole manº; the position of the University towards scientific progress; scientist-catholic at the university as a successor and a witness of Christ; the university needs to survive ±a task for scholars. 30 TamzÇe.