Plan zarządzania dla obszaru

Transkrypt

1 Biebrzański Park Narodowy Plan zarządzania dla obszaru Biebrzański Park Narodowy W ramach projektu: Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech (nr proj. LIFE05 NAT/PL/000101) finansowanego z funduszu UE LIFE-Nature Opracowanie: Michał Budka, Piotr Marczakiewicz, Lars Lachmann, Jarosław Krogulec Opracowano: styczeń 2013 Beneficjent projektu: Partnerzy projektu: Sponsorzy projektu: 1

2 2

3 WSTĘP Niniejszy plan zarządzania został sporządzony w ramach projektu Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech (nr LIFE05 NAT/PL/000101), finansowanego w 75% przez fundusz Unii Europejskiej - LIFE-Nature. Przedmiotem projektu koordynowanego przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP), z Biebrzańskim Parkiem Narodowym jako partnerem odpowiedzialnym za realizację projektu na terenie lokalizacji, był najrzadszy ptak śpiewający kontynentu europejskiego wodniczka. Celem projektu było doprowadzanie do stabilizacji populacji wodniczki w kluczowych miejscach na obszarze jej zasięgu w Polsce i w Niemczech. Miało to nastąpić poprzez jednoczesną poprawę warunków siedliskowych oraz zwiększanie powierzchni tych siedlisk - zwłaszcza tam, gdzie gatunek ten występuje najliczniej (dolina Biebrzy), oraz zapobieganie procesowi wymierania pozostałej populacji (Pomorze Zachodnie i Niemcy). OTOP było wspierane w realizacji projektu przez inne organizacje pozarządowe oraz administracje obszarów chronionych, które zarządzają, monitorują oraz wdraŝają projekt na obszarze dziewięciu lokalizacji (wszystkie wyznaczone jako Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków w ramach sieci ekologicznej Natura 2000). Działania w ramach projektu: zwrócenie uwagi władz, grup interesu oraz społeczności lokalnej na potrzebę ochrony wodniczki oraz na jej wymagania siedliskowe; polepszenie warunków siedliskowych oraz zwiększenie powierzchni siedlisk odpowiadających wodniczce; wypracowanie i utrzymanie mechanizmów finansowych i prawnych, umoŝliwiających wdroŝenie zrównowaŝonego zarządzania sprzyjającego ochronie wodniczki oraz zagwarantowanie odpowiednich środków na działania ochronne w perspektywie długookresowej. Wodniczka Acrocephalus paludicola była niegdyś rozpowszechniona na bagnach i mokradłach całej kontynentalnej Europy. W XX wieku większość tych siedlisk została osuszona dla potrzeb rolnictwa i teraz występowanie tego gatunku zostało ograniczone do wschodniej Polski, Białorusi, Ukrainy, Litwy oraz Węgier. Liczebność wodniczki w Polsce szacowana jest na 3,5 tysiąca śpiewających samców, co stanowi ok. 25% populacji światowej i aŝ 80% populacji Unii Europejskiej. W ujęciu globalnym wodniczka jest obecnie 3

4 najrzadszym i zarazem jedynym zagroŝonym gatunkiem z rzędu wróblowych (status wg IUCN - naraŝony). Jej populacja osiąga liczebność zaledwie par. Dzisiaj utrzymanie siedlisk wodniczki zaleŝne jest od sposobu zagospodarowania przez człowieka, a będąc gatunkiem podatnym na zmiany w tradycyjnych metodach uŝytkowania ziemi, wodniczka jest uzaleŝniona od prowadzenia działań ochronnych. Wodniczka jest wymieniona w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej. W lipcu 2004 roku, w ramach Konwencji Bońskiej dotyczącej ochrony wędrownych gatunków dzikich zwierząt, rząd polski podpisał porozumienie w sprawie ochrony wodniczki. Integralną częścią tego porozumienia jest międzynarodowy plan ochrony wodniczki, który państwa - sygnatariusze zobowiązały się wdroŝyć w Ŝycie na swoich terytoriach. Niniejszy plan zarządzania prezentuje opis przyrodniczy i dane administracyjno-techniczne lokalizacji oraz proponuje konkretne działania ochronne, organizacyjne, techniczne, społeczne, i monitoringowe, jakie naleŝy na tym terenie podjąć, aby zrealizować cele wyznaczone dla ochrony wodniczki i jej siedlisk lęgowych. Plan został opracowany z udziałem i na drodze konsultacji z tzw. Stronami Zainteresowanymi (m.in. prywatni właściciele gruntów, urzędnicy samorządowi, urzędnicy państwowi, słuŝby ochrony przyrody, koło łowieckie, lokalni mieszkańcy). Choć ten plan zarządzania nie ma statusu dokumentu prawnego, jak np. plany ochrony rezerwatów czy parków narodowych, to Biebrzański Park Narodowy i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków stawiają sobie jako cel uzyskanie przeniesienia zapisów niniejszego dokumentu do przyszłego planu ochrony obszarów Natura 2000 Dolina Biebrzy i Ostoja Biebrzańska. 4

5 Spis treści 1. INFORMACJE POŁOśENIE ORAZ INFORMACJE PRAWNE POŁOśENIE LOKALIZACJI ORAZ ODPOWIADAJĄCE JEJ WŁADZE DOSTĘPNE ZASOBY FOTOGRAFII LOTNICZYCH I SATELITARNYCH DESYGNACJE ODNOSZĄCE SIĘ DO OBSZARU LOKALIZACJI PRAWA WŁASNOŚCI I STRUKTURA UśYTKOWANIA GRUNTÓW TECHNICZNA INFRASTRUKTURA LINIOWA, SŁUśEBNOŚCI GRUNTOWE I DROGOWE WARUNKI PRZYZNAWANIA DOTACJI NA ZAKUP GRUNTÓW PRAWNE ZOBOWIĄZANIA DOTYCZĄCE DZIAŁALNOŚCI NA OBSZARZE LOKALIZACJI DOSTĘP PUBLICZNY PROGRAMY DOTACJI FINANSOWYCH INFORMACJE ŚRODOWISKOWE UKSZTAŁTOWANIE TERENU HYDROLOGIA KLIMAT INFORMACJE BIOLOGICZNE ROZMIESZCZENIE POWIERZCHNI BADAWCZYCH ŹRÓDŁA DANYCH I GRUPY NIE W PEŁNI UDOKUMENTOWANE SIEDLISKA ZBIOROWISKA ROŚLINNE SIEDLISKA O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA WODNICZKI WAśNE GATUNKI ROŚLIN I ZWIERZĄT

6 1.4. ODWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE LICZBA DOTYCHCZASOWYCH ODWIEDZAJĄCYCH, ICH CHARAKTERYSTYKA I TRENDY (STAN NA 2008 R.) USŁUGI I UDOGODNIENIA DLA ODWIEDZAJĄCYCH (STAN NA 2009 R.) POSTRZEGANIE PRZEZ ODWIEDZAJĄCYCH POPARCIE SPOŁECZNE DOSTĘP DO OBSZARU ZAANGAśOWANIE LOKALNEJ SPOŁECZNOŚCI HISTORIA DOTYCHCZASOWEGO ZARZĄDZANIA OCENA I UZASADNIENIE ZARZĄDZANIA LOKALIZACJĄ OCHRONA BIEśĄCE SPRAWY I OGRANICZENIA OKREŚLENIE CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA ZARZĄDZANIE LOKALIZACJĄ STAN OBECNY I DOCELOWY CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA ZARZĄDZANIE POTENCJALNE KONFLIKTY OCHRONY WODNICZKI Z OCHRONĄ INNYCH PRZEDMIOTÓW ODWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE ANALIZA OGRANICZEŃ I MOśLIWOŚCI W STOSUNKU DO LOKALIZACJI ANALIZA ODBIORCY ANALIZA SWOT WIZJA I CELE ZARZĄDZANIA WIZJA DŁUGOFALOWA CELE, WSKAŹNIKI I DZIAŁANIA LITERATURA ZAŁĄCZNIKI

7 1. INFORMACJE 7

8 8

9 1.1. POŁOśENIE ORAZ INFORMACJE PRAWNE Położenie lokalizacji oraz odpowiadające jej władze Lokalizacja objęta przez niniejszy plan zarządzania odpowiada niezalesionej części Biebrzańskiego Parku Narodowego, bez otuliny Parku. Lokalizacja w całości połoŝona jest na obszarze województwa podlaskiego. Szczegóły dotyczące przebiegu granic administracyjnych pokazane zostały na mapie 1. Dodatkowe informacje, związane z odpowiadającymi lokalizacji władzami, zawarte zostały w poniŝszej tabeli. Tabela 1 Lokalizacja obszaru i odpowiadające jej władze. Nazwa obszaru Powierzchnia (ha) Koordynaty geograficzne (punkty skrajne) Wojewoda Podlaski Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Białymstoku Regionalny Konserwator Przyrody w Białymstoku Marszałek Województwa Podlaskiego Biebrzański Park Narodowy Powierzchnia BPN ha, powierzchnia objęta projektem ha E 22 26' 00'' ' 44'' N 53 12' 49'' ' 45'' Maciej śywno Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku, ul. Lipowa 3, Białystok Lech Margel Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku ul. Mickiewicza 9, Białystok Beata Bezubik Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku ul. Mickiewicza 9, Białystok Jarosław Dworzański Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego w Białymstoku ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1, Białystok Starosta Franciszek Wiśniewski Starostwo Powiatowe w Augustowie ul. 3-ego Maja 29, Augustów Jarosław Augustowski Lech Szabłowski Franciszek Budrowski Joanna Kulikowska Starostwo Powiatowe w Grajewie ul. StraŜacka 6B, Grajewo Starostwo Powiatowe w ŁomŜy ul. Szosa Zambrowska 1/27, ŁomŜa Starostwo Powiatowe w Sokółce ul. Marszałka J. Piłsudskiego 8, Sokółka Starostwo Powiatowe w Mońkach ul. Słowackiego 5a, Mońki Burmistrz / Wójt Gminy Tadeusz Kulikowski - Burmistrz Miasta i Gminy Goniądz, ul. Pl. 11-go Listopada 9

10 68, Goniądz, Stanisław Szleter Wójt Gminy Grajewo, ul. Komunalna 6, Grajewo, Czesław Karpiński Burmistrz Miasta i Gminy Rajgród, ul. Warszawska 32, Rajgród, Robert Ziemkiewicz Wójt Gminy Radziłów, ul. Plac 500-lecia 14, Radziłów, Zdzisław Dąbrowski Wójt Gminy Trzcianne, ul. Wojska Polskiego 10, Trzcianne, Zbigniew Sokołowski Wójt Gminy Wizna, ul. Plac kpt. Raginisa 35, Wizna, Krzysztof Ryszard Moenke Burmistrz Miasta i Gminy Jedwabne, ul. świrki i Wigury 3, Jedwabne, Jerzy Omielan Burmistrz Miasta i Gminy Suchowola, ul. Pl. Kościuszki 5, Suchowola, Tadeusz Ciszkowski Burmistrz Miasta i Gminy Dąbrowa Białostocka, ul. Solidarności 1, Dąbrowa Białostocka, Jan Joka Wójt Gminy Jaświły, Jaświły, Kazimierz Bohusz Wójt Gminy Nowy Dwór, Plac Rynkowy 21, Nowy Dwór, Małgorzata Cieśluk Burmistrz Miasta i Gminy Lipsk, ul. śłobikowskiego 4/2, Lipsk, Tadeusz Drągiewicz Wójt Gminy Sztabin, ul. Augustowska 53, Sztabin, Andrzej Kwieciński Wójt Gminy Bargłów Kościelny, Bargłów Kościelny Krajowy i regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Regionalny Zarząd Gospodarki Komunalnej Regionalne i lokalne biuro Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Regionalne i lokalne biuro Agencji Własności Rolnej Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Dyrektor Biebrzańskiego Parku Narodowego Regionalne Centrum Doradztwa Rolniczego Izba Rolnicza Inne Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej ul. Świętokrzyska 36, Warszawa Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie Ul. Mokotowska 63, Warszawa Związek Komunalny Biebrza Pl. Kościuszki 5, Suchowola Wojewódzkie biuro Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w ŁomŜy; ul. Nowa 2, ŁomŜa Powiatowe biuro Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Mońkach; ul. Białostocka 51, Mońki Agencja Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w Olsztynie ul. Głowackiego 6, Olsztyn Oddział Terenowy w Olsztynie Filia w Suwałkach Ul. Sportowa 22, Suwałki Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku Ul. Lipowa 51, Białystok Roman Skąpski Osowiec-Twierdza 8, Goniądz Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie Szepietowo Podlaska Izba Rolnicza Porosły 36 D, Choroszcz Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego w Białymstoku ul. Jurowiecka 33, Białystok 10

11 Dostępne zasoby fotografii lotniczych i satelitarnych PoniŜej podano szczegóły dotyczące zasięgu fotografii lotniczej i satelitarnej obszaru objętego projektem. Tabela 2 Dostępne zdjęcia lotnicze i satelitarne Biebrzańskiego Parku Narodowego (do roku 2009). Rok wykonania zdjęć Zasięg 2008 Basen dolny i część basenu środkowego BPN 2006 Mapa większości obszaru BPN Szczegóły Ortofotomapa w barwach naturalnych (R, G, B) i w barwach nierzeczywistych (NIR, R, G), skala zdjęcia 1: Ortofotomapa kolorowa z wektorowymi granicami działek (LPIS), skala zdjęcia 1: Miejsce przechowywania kopii Biebrzański Park Narodowy CODGiK w Warszawie, Ośrodki Terenowe Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 2006 Mapa basenu dolnego Ortofotomapa w barwach naturalnych (R, G, B) i w barwach nierzeczywistych (NIR, R, G), skala zdjęcia 1: Biebrzański Park Narodowy Mapa większości obszaru BPN Ortofotomapa kolorowa, skala zdjęcia 1: CODGiK w Warszawie Mapa części obszaru BPN Ortofotomapa czarno-biała, skala zdjęcia 1: Mapa części obszaru BPN Zdjęcia lotnicze czarno-białe w skali 1: CODGiK w Warszawie CODGiK w Warszawie 1999 Mapa całego obszaru BPN 1997 Mapa całego obszaru BPN Mapa całego obszaru BPN Ortofotomapa kolorowa z wektorowymi granicami działek, skala zdjęcia 1: Zdjęcia lotnicze kolorowe w skali 1: Zdjęcia lotnicze kolorowe PHARE w skali 1: Biebrzański Park Narodowy Biebrzański Park Narodowy CODGiK w Warszawie 11

12 Desygnacje odnoszące się do obszaru lokalizacji Cały obszar lokalizacji połoŝony jest w granicach Biebrzańskiego Parku Narodowego (BPN). Na obszarze BPN dominują tereny znajdujące się pod ochroną krajobrazową ( ha) i częściową ( ha), na których prowadzone są zabiegi ochrony czynnej. Ochroną ścisłą objętych jest ha terenów leśnych. Strefy całoroczne wokół gniazd gatunków strefowych obejmują obszar ha, natomiast strefy okresowe ha. Biebrzański Park Narodowy utworzony został w celu ochrony jednego z najrozleglejszych w Europie Środkowej obszarów bagiennych. Do zadań Parku, zgodnie z przepisami Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późn. zm. naleŝy: ocena aktualnego stanu oraz określenie potrzeb i kierunków ochrony, wykonywanie badań naukowych i prowadzenie monitoringu środowiska przyrodniczego, prowadzenie działalności dydaktycznej, wykonywanie obsługi ruchu turystycznego z zachowaniem wymogów ochrony przyrody oraz zwalczanie przestępstw i wykroczeń z zakresu ochrony przyrody. Wszelkie działania na terenie BPN muszą być podporządkowane ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed innymi działaniami. Szczegóły dotyczące desygnacji odnoszących się do obszaru lokalizacji podano w tabeli 3 oraz przedstawiono na mapie 2. Dokumentację dotyczącą powołania Biebrzańskiego Parku Narodowego zawarto w załączniku 1, Obszaru Natura 2000 w załączniku 2 i 3, ostoi Ramsar w załączniku 4. 12

13 Tabela 3 Desygnacje odnoszące się do obszaru lokalizacji. Desygnacja Zasięg Nazwa obszaru chronionego i inne szczegóły Ostoja Ramsar Całość Biebrzański Park Narodowy od roku. Park Narodowy Całość Biebrzański Park Narodowy od r.; brak obowiązującego planu ochrony, obecnie realizowane są zadania ochronne roczne, w 2001 r. opracowano projekt Planu Ochrony Biebrzańskiego Parku Narodowego, który nie został zatwierdzony ze względu na zmiany prawne. Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Całość Całość Ostoja Biebrzańska PLB200006; powołana na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku (Dolina Biebrzy PLC200001), plan w trakcie przygotowania. Dolina Biebrzy PLH200008; obszar zgłoszony przez Rząd Polski w kwietniu 2004 r., zaakceptowany przez Komisję Europejską w listopadzie 2007 r., plan w trakcie przygotowania. Ostoja Ptaków IBA Całość Dolina Biebrzy PL044; kryterium kwalifikujące: C1, C2, C3. Jest to naukowe nadanie rangi obszarowi, a nie niesie za sobą ochrony prawnej. Zgodnie z europejskim prawodawstwem ostoje IBA powinny być objęte ochroną jako OSO Znaleziska Zabytki Stanowiska archeologiczne Sośnia - zespoły zabytków krzemiennych typowych dla mezolitycznej kultury północno-janisławickiej, Woźnawieś - ślady osadnictwa schyłkowo paleolitycznego, mezolitycznego i neolitycznego. Twierdza Osowiec, Kanał Augustowski, budynki i budowle we wsiach leŝących na terenie BPN i w jego otulinie. Na terenie BPN i jego najbliŝszych okolicach stwierdzono 2026 stanowisk archeologicznych, spośród których w przypadku 1919 stwierdzona została chronologia. Kilka obszarów uznanych zostało za stanowiska archeologiczne (np. rejon Czerwonego Bagna, Olszowej Drogi, Wólki Piasecznej, Twierdzy Osowiec) ze względu na moŝliwość natrafienia na znaleziska związane z intensywnymi walkami prowadzonymi w czasie I Wojny Światowej. Lokalizacje stanowisk archeologicznych zawierają miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gmin. Wszelkie prace poszukiwawcze, wykopaliska i roboty ziemne w rejonie stanowisk archeologicznych naleŝy uzgadniać ze słuŝbami konserwatorskimi. Obwód łowiecki Całość Biebrzański Park Narodowy. Redukcja liczebności wybranych gatunków zwierząt wykonywana jest w ramach realizacji zadań ochronnych. Rozmiar oraz sposób pozyskania zwierząt określany jest przez dyrekcję BPN. Obwód wędkarski Całość Polski Związek Wędkarski, Zarząd Okręgowy w Białymstoku. Wędkowanie na obszarze BPN jest moŝliwe po uzyskaniu licencji wędkarskiej na połów w łowisku specjalnym Biebrzańskiego Parku Narodowego. Istnieją dodatkowe przepisy określające zasady wędkowania na obszarze BPN. 13

14 Prawa własności i struktura użytkowania gruntów Około 41% powierzchni Biebrzańskiego Parku Narodowego stanowią grunty prywatne o bardzo duŝym rozdrobnieniu. Szacuje się, Ŝe mogą być one własnością właścicieli (Sieńko 2005). Wiele działek ma nieuregulowany stan prawny dotyczący praw własności. W znacznym stopniu utrudnia to skuteczną ochronę i zarządzanie obszarem. Dopuszczalny sposób zagospodarowania gruntów określony jest w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Z ich treścią zapoznać się moŝna w siedzibach odpowiednich urzędów administracji samorządowej. Projekty i zmiany studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw w części dotyczącej BPN i jego otuliny, wymagają uzgodnień z dyrektorem parku narodowego w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody parku narodowego. PowyŜsze uzgodnienia prowadzone są przez pracowników BPN. W 2008 r. BPN rozpoczął wydzierŝawianie gruntów Skarbu Państwa właścicielom prywatnym. Do 31 sierpnia 2012 r. powierzchnia gruntów wydzierŝawionych lub oddanych w uŝytkowanie przez Biebrzański Park Narodowy wynosiła ,4 ha, potem uległa zmniejszeniu. Wszystkie prowadzone przez dzierŝawców działania muszą być zgodne z celami ochrony przyrody BPN i wymagają wcześniejszego uzgodnienia z dyrekcją Parku. Ponadto dzierŝawcy zostali zobowiązani do wykonania inwentaryzacji przyrodniczej i opracowania planu działalności opiniowanego przez Park. Szczegóły dotyczące praw własności (stan na rok 2009) na obszarze BPN przedstawiono na mapie 3, natomiast sposób uŝytkowania gruntów na mapie 4. Dodatkowe informacje zawarte są na rysunkach 1 i 2 oraz w tabeli 4. Podsumowując moŝna stwierdzić, Ŝe większość lasów w BPN naleŝy do Skarbu Państwa, natomiast grunty niezalesione (łąki, pastwiska i nieuŝytki rolne) w połowie naleŝą do właścicieli prywatnych, a w połowie do Skarbu Państwa. Właśnie na tych terenach niezalesionych skupia się niniejszy plan zarządzania. Od roku 2005 BPN zintensyfikował swoje wysiłki, by zakupić grunty od prywatnych właścicieli, szczególnie na terenach niezalesionych, by móc na nich prowadzić aktywne środki ochrony czynnej. Do dziś do własności Skarbu Państwa dodano od tego czasu około 1070 ha. 14

15 Rysunek 1 Struktura własności gruntów w granicach BPN (stan na 2009 r.). Rysunek 2 Struktura użytkowania gruntów na terenie BPN według ewidencji (stan na 2009 r.). Tabela 4. Własności gruntów oraz struktura ich uŝytkowania na terenie BPN. Stan na r. Grunty Skarbu Państwa w innym zarządzie: PKP, Zarządy Dróg, Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych Własność Skarbu Państwa Inna własność Lp. Wyszczególnienie W zarządzie W innym Razem % RAZEM % Prywatna % Komunalna % Parku zarządzie 1. Powierzchnia ogółem 32610, , ,06 58, ,61 41,0 706,33 1, ,00 100,0 2. Grunty leśne 13644,03 114, ,41 23,2 1765,72 3,0 6,36 0, ,49 26,2 W tym niezalesione 228,00 228,00 228,00 3. Grunty rolne ogółem 1896,54 766, ,12 4, ,75 19,0 192,59 0, ,46 23,7 W tym do zalesienia 3,48 3,48 3,48 4. Grunty orne ogółem 69,97 15,78 85,75 353,72 1,17 440,64 0,7 15

16 W tym na cele parku Deputaty 3,00 3,00 3,00 Wydzierżawione Nieużytki 66,97 66,97 66,97 Łąki i pastwiska ogółem 1826,57 750, ,57 4, ,03 18,0 191,42 0, ,82 23,0 W tym na cele parku 5. Deputaty Wydzierżawione Nieużytkowane 1826, ,57 182,57 6. Wody ogółem 872,84 872,84 1,6 0,37 0,0 960,55 1,6 7. Grunty zadrzewione i zakrzewione 136,43 19,50 155,93 0,3 339,74 1,0 1,16 0,0 496,83 0,8 8. Nieużytki 15585,96 588, ,21 27, ,11 18,0 69,94 0, ,26 45,7 9. Tereny pozostałe 474,37 145,84 620,21 1,1 68,29 0,0 435,91 1,0 1124,41 1,9 16

17 Techniczna infrastruktura liniowa, służebności gruntowe i drogowe Szczegóły dotyczące technicznej infrastruktury liniowej oraz słuŝebności gruntowych i drogowych na obszarze BPN przedstawione zostały w poniŝszej tabeli oraz na mapie 5. Tabela 5 Techniczna infrastruktura liniowa Biebrzańskiego Parku Narodowego (stan na 2009 r.). Infrastruktura Właściciel/Zarządca Opis Drogi publiczne 17 GDDKiA, samorządy: województwa, powiatu lub gminy W zaleŝności od kategorii są własnością Skarbu Państwa, samorządów województwa, powiatu lub gminy. Wszystkie drogi publiczne przebiegające przez teren BPN muszą być udostępnione do ruchu. Drogi lokalne Biebrzański PN Zgodnie z obowiązującymi przepisami, właściciele gruntów muszą mieć zapewniony dojazd do swych posesji i działek. Linie kolejowe PKP S.A. Dwie linie kolejowe jednotorowe przecinają teren BPN: Białystok -Ełk i Sokółka-Suwałki. Istnieje obowiązek zapewnienia dostępu i moŝliwości konserwacji wszystkich przebiegających przez teren Parku linii kolejowych. Linie energetyczne Linie telekomunikacyjne Sieć wodociągowa i kanalizacyjna Zakład Energetyczny Białystok S.A. naleŝący do Polskiej Grupy Energetycznej Telekomunikacja Polska S.A. Gminne Komunalne Zakłady Drogi wodne Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie Teren BPN przecinają trzy napowietrzne linie energetyczne wysokiego napięcia: Białystok-Augustów oraz dwie linie Białystok- Ełk (w tym jedna kolejowa). Zaopatrzenie w energię elektryczną miejscowości połoŝonych w granicach BPN opiera się na systemie sieci 110 kv. Rozprowadzanie energii elektrycznej do poszczególnych odbiorców odbywa się poprzez system napowietrznych linii sieci SN 15 kv. Istnieje obowiązek zapewnienia dostępu do wszystkich linii energetycznych przebiegających przez teren BPN. Nadziemne i podziemne linie biegnące do miejscowości połoŝonych wewnątrz BPN i w jego okolicy. Istnieje obowiązek zapewnienia dostępu oraz umoŝliwienia konserwacji wszystkich linii przebiegających przez teren BPN. Stopień zwodociągowania gmin leŝących na terenie BPN wynosi ok. 70% i naleŝy do najniŝszych w Polsce. Istnieje silna dysproporcja pomiędzy prawie pełnym zwodociągowaniem miast i znaczącym obszarów wiejskich a brakiem zorganizowanego oczyszczania i odprowadzania ścieków. Istnieje obowiązek zapewnienia dostępu i moŝliwości konserwacji wszystkich sieci wodociągowych i kanalizacyjnych przecinających teren Parku. Kanał Augustowski na odcinku od 0,0 do 83,0 km jest kanałem Ŝeglugowym klasy I. Rzeka Biebrza od ujścia Kanału Augustowskiego do ujścia do Narwi jest rzeką swobodnie płynącą klasy I. Ruch turystyczny odbywa się równieŝ rzekami niebędącymi drogami wodnymi: Jegrznią i Ełkiem z Rajgrodu do ujścia Biebrzy. NatęŜenie ruchu na wodach leŝących w granicach Parku regulowane jest przez dyrekcję BPN. Urządzenia Wojewódzki Zarząd Do zadań zarządu naleŝy modernizacja, utrzymanie, eksploatacja

18 melioracji wodnych Melioracji i Urządzeń Wodnych w Białymstoku i ewidencja istniejących urządzeń melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych Warunki przyznawania dotacji na zakup gruntów Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późn. zm. park narodowy tworzy się w celu zachowania róŝnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieoŝywionej oraz walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów. Zgodnie z powyŝszym wszystkie działki zakupione lub zarządzane przez BPN mogą być wykorzystywane wyłącznie w celach ochrony przyrody. Parkowi narodowemu przysługuje prawo pierwokupu nieruchomości połoŝonej w jego granicach. Środki na ten cel mogą być uzyskane z budŝetu Państwa, Narodowego lub Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska oraz innych funduszy celowych. Dotacje na zakup gruntów oraz działania związane z czynną ochroną przyrody mogą być uzyskiwane w ramach projektów ochronnych, w których BPN jest jedną ze stron. Źródła finansowania zakupu gruntów podano w tabeli 6. Tabela 6 Źródła finansowania zakupu gruntów na terenie BPN w latach Dotacja Powierzchnia [ha] Dotacja Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) zakup ziemi w celu ochrony cennych gatunków związanych z ekstensywnie uŝytkowanymi łąkami w Biebrzańskim Parku Narodowym EU LIFE-Nature Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech (LIFE05 NAT/PL/000101), z czego 243,61 ha wykupów sfinansowano z dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. 104, ,43 Wykupy w ramach pierwokupu 36,45 Projekt LIFE+ Polskie Ostoje Ptaków (LIFE09 NAT/PL/000263) 36,26 Projekt LIFE+ Zabezpieczenie populacji orlika grubodziobego Aquila clanga w Polsce: opracowanie Krajowego Planu Ochrony oraz podstawowe działania ochronne (LIFE08 NAT/PL/000511) Projekt LIFE+ "Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie środkowym doliny Biebrzy. Etap I (LIFE09 NAT/PL/000258) Dotacja NFOŚiGW Ochrona zagroŝonych gatunków ptaków na obszarze Natura 2000 :Ostoja Biebrzańska poprzez wykup gruntów 6,59 136,57 58,35 18

19 Dotacja NFOŚiGW Ochrona zagroŝonej populacji obuwika pospolitego (Cypripedium calceolus) poprzez wykup gruntów w Biebrzańskim Parku Narodowym. 11,32 Wykonanie prawa pierwokupu 36,45 Zakup nieruchomości (środki własne BPN) 12,47 Inne 29, Prawne zobowiązania dotyczące działalności na obszarze lokalizacji Zgodnie z Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody, wszelkie projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw, w części dotyczącej parku narodowego i jego otuliny, wymagają uzgodnienia z dyrektorem parku narodowego. Realizacja inwestycji liniowych celu publicznego na obszarze parku narodowego jest moŝliwa tylko w uzasadnionych przypadkach, gdy brak jest rozwiązania alternatywnego i po zagwarantowaniu kompensacji przyrodniczej. Decyzję o realizacji inwestycji podejmuje minister właściwy do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii dyrektora parku narodowego. Minister, w uzgodnieniu z dyrektorem parku, ustala zakres, miejsce, termin i sposób wykonania kompensacji przyrodniczej, zobowiązując do jej wykonania nie później, niŝ w terminie rozpoczęcia działań powodujących negatywne oddziaływanie. Koszty kompensacji przyrodniczej ponosi podmiot realizujący plan lub przedsięwzięcie. Dotychczas na obszarze BPN kompensacje wykonano jedynie raz, w ramach planowanej budowy obwodnicy Sztabina. Jej zakres obejmował odkrzaczanie oraz wykaszanie łąk w okolicach leśniczówki Barwik (basen dolny) w 2008 roku..dodatkowo zaplanowano budowę oczka wodnego zlokalizowanego poza granicami BPN. Bardziej szczegółowe przepisy odnośnie oceny oddziaływania na środowisko oraz realizacji kompensacji przyrodniczych zawarte są w Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. W latach w toku postępowania w sprawie ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu BPN uzgodnił 394 inwestycje zlokalizowane w jego granicach i otulinie (Grygoruk 2006). Szczegóły przedstawiono w tabeli 7. Tabela 7 Inwestycje uzgodnione z BPN na obszarze Parku i jego otuliny w latach (Dane własne BPN). Rodzaj inwestycji 19 Liczba pozytywnych opinii Rodzaj inwestycji Budowa budynków mieszkalnych 86 Budowa innych budynków 7 Liczba pozytywnych opinii

20 Budowa chlewni 3 Budowa lub remont oczyszczalni ścieków 5 Budowa obór 68 Remonty dróg 6 Budowa garaŝy na sprzęt rolniczy 7 Remonty mostów 3 Budowa innych budynków 28 Budowa stacji paliw 4 gospodarczych Budowa zbiorników na gnojowicę i płyt 92 Budowa wieŝ przeciwpoŝarowych 1 gnojowych Budowa silosów 2 Budowa wieŝ telekomunikacyjnych 5 Inwestycje z zakresu budownictwa wodnego na potrzeby rolnictwa Budowa budynków mieszkalnych letniskowych Plan zagospodarowania przestrzennego dla budownictwa letniskowego obejmujący około 15 potencjalnych działek siedliskowych 2 Budowa sieci elektroenergetycznych 18 Budowa sieci kanalizacyjnych 7 Budowa sieci telekomunikacyjnych Budowa innych obiektów rekreacyjnych 8 Budowa sieci wodociągowych 18 Budowa wieŝ widokowych 4 Inne inwestycje W roku 2007 Biebrzański Park Narodowy uczestniczył w procesie tworzenia i uzgadniania planów zagospodarowania przestrzennego miejscowości położonych w granicach Parku i w jego strefie ochronnej. Zestawienie uzgadnianych dokumentów planistycznych przedstawiono w tabeli 8. Tabela 8 Zestawienie uzgadnianych dokumentów planistycznych w 2007 roku (dane własne BPN). Dokument planistyczny Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo (tereny BPN oraz otuliny) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego części gminy Wizna Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Goniądz (tereny BPN oraz otuliny) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dotyczący części obszaru miasta i gminy Goniądz (tereny BPN oraz otuliny) Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jaświły. (Obszar problemowy na terenie BPN). Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Jaświły (Obszar problemowy na terenie BPN) Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podlaskiego (tereny Parku oraz otuliny) Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowy Dwór 20

21 W przypadku terenów, dla których nie ma obowiązujących dokumentów związanych z zagospodarowaniem przestrzennym, na obszarze BPN i jego otuliny, inwestycje prywatne realizowane są na podstawie decyzji o warunkach zabudowy. Projektowane inwestycje muszą być uzgadniane przez dyrektora Parku, zgodnie z zapisami Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W 2007 roku Biebrzański Park Narodowy zajmował się 159 sprawami dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego BPN i otuliny. Sprawy dotyczyły uzgodnień decyzji o warunkach zabudowy (87 postanowień), decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego (10 postanowień) oraz studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego łącznie z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (4 postanowienia). Wydano 94 postanowienia pozytywne, 5 negatywnych i 2 częściowo negatywne. Szczegóły przedstawia tabela 9. Tabela 9 Uzgadniane inwestycje na obszarze BPN w 2007 roku. Uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy w granicach BPN Budowy linii światłowodowej relacji Gdańsk Olsztyn Suwałki Białystok we wsiach: Ostrowie, Jastrzębna Pierwsza, Jastrzębna Majątek, Balinka (gm. Sztabin) Realizacji zabudowy zagrodowej we wsi Sośnia w gminie Radziłów Budowy mostu drogowego zlokalizowanego we wsiach Stary RogoŜyn w gminie Lipsk oraz Koniuszki w gminie Nowy Dwór Odmowa uzgodnienia projektu decyzji dla inwestycji zlokalizowanych w granicach BPN Budowa napowietrznej linii elektroenergetycznej relacji Mogielnice Kopytkowo w części przebiegającej przez nieruchomości znajdujące się w ochronie czynnej we wsiach Mogielnice i Dębowo (gm. Sztabin), w związku z czym inwestycja wymagała zgody Ministra Środowiska Budowa linii światłowodowej relacji Gdańsk Olsztyn Suwałki Białystok w obrębach: Lasy Państwowe Nadleśnictwo Czarna Białostocka, Sławno, Suchodolina, Sadek, Miedzianowo, Zwierzyniec Mały, Hamulka, Kuderewszczyzna, Trzyrzeczki (gm. Dąbrowa Białostocka), inwestycja przebiegać miała przez obszar objęty ochroną ścisłą, w 2007 roku inwestor opracowywał nowy przebieg inwestycji Realizacja zabudowy zagrodowej we wsi Dębowo (gm. Sztabin), brak przyzwolenia na realizację inwestycji w strefie zalewowej Pozwolenia ustawowe i licencje Wszystkie obiekty będące źródłem szkodliwych oddziaływań na środowisko zlokalizowane są poza granicami BPN. Jednak ich bliskie sąsiedztwo wywiera wpływ na przyrodę Parku. Szczegóły odnośnie wydawanych pozwoleń i licencji na ich funkcjonowanie zamieszczono w załączniku 5. 21

22 Na obszarze BPN istnieje prawna moŝliwość wydania zezwoleń na pozyskiwanie roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową, jeŝeli nie spowoduje to zagroŝenia dla dziko występujących populacji. Szczegóły dotyczące zasad wydawania wyŝej wymienionych pozwoleń reguluje Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody z późniejszymi zmianami Dostęp publiczny Obszar Biebrzańskiego Parku Narodowego jest miejscem prowadzenia gospodarki przez miejscową ludność. Wśród uŝytków rolnych wyraźnie dominują łąki i pastwiska uŝytkowane corocznie lub co kilka lat. Udział gruntów ornych jest niewielki i ogranicza się jedynie do obrzeŝy BPN. Tereny wykorzystywane rolniczo obejmują róŝny areał w poszczególnych latach i uzaleŝnione są w duŝej mierze od warunków wodnych. Do momentu wprowadzenia wielkoobszarowego koszenia specjalistycznym sprzętem w ramach projektu LIFE Wodniczka w roku 2007, w latach mokrych wykaszane było około ha, natomiast w latach suchych nawet ponad ha. Rolnicy nie mają specjalnych ograniczeń co do sposobu prowadzenia gospodarki na obszarach będących ich własnością. Sieć osadnicza wewnątrz granic lokalizacji jest słabo rozbudowana, składa się z pięciu małych osad wiejskich (Budne-śarnowo, Sośnia, Gugny, Olszowa Droga i Budy). Ludność tych wsi liczy zaledwie kilkadziesiąt osób i ciągle maleje. Nieco większe zaludnienie występuje w miejscowościach sąsiadujących z Parkiem oraz na obszarach, które zostały wyłączone z granic BPN, tworząc w jego wnętrzu enklawy (RogoŜynek, Jałowo, Jagłowo, Dębowo, Polkowo, Jasionowo, Kopytkowo). W Ŝadnej z wyŝej wymienionych miejscowości nie ma zlokalizowanych zakładów przemysłowych. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem, a ich liczba równieŝ wyraźnie maleje. W lasach zarządzanych przez BPN, z wyjątkiem drzewostanów objętych ochroną ścisłą i stref całorocznych wokół gniazd gatunków strefowych, realizowane są zabiegi hodowlane i ochronne. Polegają one na poprawie struktury drzewostanów, odnawianiu luk powstałych w wyniku intensywnych Ŝerów kornika drukarza, przebudowie drzewostanów, ograniczaniu skutków silnego Ŝerowania niektórych gatunków owadów. Prywatne lasy w Biebrzańskim Parku Narodowym są źródłem drewna dla lokalnej ludności, gdyŝ nie ma istotnych prawnych przeszkód w ich eksploatacji. Sieć drogową Biebrzańskiego Parku Narodowego i jego okolic stanowią: 4 drogi krajowe (19, 668, 669, 673), po których przebiega tranzyt międzynarodowy o parametrach ruchu cięŝkiego, 7 dróg wojewódzkich o nawierzchni utwardzonej, 22

23 drogi powiatowe i gminne, o róŝnej jakości nawierzchni, obsługujące głównie ruch lokalny i turystyczny, drogi lokalne, wykorzystywane przez miejscową ludność w celu dotarcia na tereny uŝytkowane rolniczo. Główną oś komunikacyjną BPN, przebiegającą wzdłuŝ doliny Biebrzy, stanowi droga powiatowa MęŜenin-Strękowa Góra-Osowiec, tzw. Carska Szosa, która po sztucznym nasypie z XIX wieku przecina Bagno Ławki. Ze względu na walory krajobrazowo-widokowe i przyrodnicze odcinek ten jest niezwykle atrakcyjny dla turystyki. W basenie środkowym, w pobliŝu zachodnich i północnych granic Parku, przebiegają jedynie drogi powiatowe i gminne obsługujące ruch lokalny. Dla obsługi komunikacyjnej basenu środkowego szczególne znaczenie ma droga Tama-Woznawieś-Grzędy, która umoŝliwia dojazd do najbardziej atrakcyjnej i najlepiej zagospodarowanej pod względem turystycznym części tego obszaru. W basenie górnym wzdłuŝ doliny Biebrzy przebiega droga powiatowa Mogilnica-Sztabin-Lipsk. W granicach BPN występują liczne drogi lokalne, wyłączone z dostępu publicznego, wykorzystywane przez miejscową ludność w celu dotarcia na tereny uŝytkowane rolniczo. Poruszanie się pojazdami mechanicznymi poza oznakowanymi drogami publicznymi jest zabronione. W uzasadnionych przypadkach istnieje moŝliwość uzyskania pisemnej zgody od dyrekcji BPN na poruszanie się pojazdami mechanicznymi poza drogami publicznymi. Dolinę Biebrzy, na odcinku biegnącym w granicach BPN, przecina sześć dróg z przeprawami mostowymi: droga krajowa nr 8 Białystok-Korycin-Augustów-Suwałki-Granica Państwa, droga krajowa nr 65 Białystok-Ełk-Gołdap-Granica Państwa, droga wojewódzka nr 673 Lipsk-Dąbrowa Białostocka-Sokółka, droga powiatowa Dolistowo-Dębowo-Białobrzegi, która przebiega przez tereny o duŝych walorach krajobrazowo-widokowych i przyrodniczych, umoŝliwia dojazd do Śluzy Dębowo, Kanału Augustowskiego i wsi Jagłowo, droga powiatowa Goniądz-Wołka Piaseczna-Białogrądy, obsługująca ruch lokalny, droga Kamienna Nowa-Jastrzębna obsługująca ruch lokalny. Przez teren BPN przebiegają równieŝ dwie linie kolejowe: Białystok-Ełk oraz Sokółka-Suwałki. Są to linie jednotorowe. Obsługują połączenia lokalne i pociągi dalekobieŝne. Liczba pociągów pasaŝerskich i towarowych na wyŝej wymienionych trasach jest niewielka. Udostępnianie Biebrzańskiego Parku Narodowego turystom odbywa się zgodnie z przepisami Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późn. zm. Warunki udostępniania parku narodowego obejmują w szczególności czas oraz wyznaczone miejsca, w których moŝliwe jest przebywanie ludzi. Turyści mogą za darmo przemieszczać się po wszystkich drogach publicznych w obrębie Parku, natomiast w przypadku odwiedzania szlaków 23

24 turystycznych oraz punktów widokowych muszą zakupić bilet do Parku. Turyści mają do dyspozycji oznakowane szlaki piesze i rowerowe, szlak konny, ścieŝki przyrodnicze i edukacyjne z tablicami informacyjnymi, parkingi dla samochodów, stanowiska do obserwacji zwierząt oraz wieŝe i punkty widokowe (Tabela 10). Szlaki wodne obsługujące ruch turystyczny w granicach BPN to Kanał Augustowski, rzeka Jegrznia i Ełk oraz Biebrza od ujścia Kanału Augustowskiego do ujścia Narwi. Z udostępniania turystycznego wyłączony jest obszar ochrony ścisłej oraz strefy wokół gniazd gatunków strefowych. Sieć dróg publicznych, szlaków, ścieŝek i sieć osadniczą lokalizacji i jej najbliŝszej okolicy pokazano na mapie w załączniku kartograficznym. Tabela 10 Szlaki i ścieżki przyrodnicze przebiegające przez teren Biebrzańskiego Parku Narodowego, stan 2009 r.. Nazwa lub numer według systemu PTTK Znak /Kolor Rodzaj Długość [km] PL y Pieszy, dostępny dla śółty 64,3 WIZNA Burzyn Twierdza Osowiec GONIĄDZ turystyki rowerowej PL-2551-n WIZNA Góra Strękowa Laskowiec Barwik Pieszy, dostępny dla Olszowa Droga Goniądz Dolistowo Jagłowo Trzyrzeczki Niebieski 130,7 turystyki rowerowej Jałowo LIPSK PL-2549-c GUGNY BARWIK Czerwony Pieszy 9,5 PL-2550-y TRZCIANNE Werykle Chojnowo Gugny Stójka śółty Pieszy 20,5 Nowa Wieś TRZCIANNE PL-258-z Pieszy, dostępny dla Zielony 78,3 AUGUSTÓW Jastrzębna LIPSK turystyki rowerowej PL-2540-c RAJGRÓD Okoniówek Rybczyzna Woźnawieś Pieszy, dostępny dla leśniczówka Grzędy Nowy Świat Wilcza Góra Kapli Czerwony 41,6 turystyki rowerowej Dołek Dział Kumkowskiego węzeł szlaków PL-2541-y TAMA Kuligi Orzechówka Węzeł szlaków TAJENKO śółty Pieszy, dostępny dla turystyki rowerowej NOWY ŚWIAT Kopytkowo Jasionowo Dębowo śółty POLKOWO Pieszy 10,1 PL-2545-c GONIĄDZ Wólka Piaseczna Kapice rzeka Ełk RUDA Czerwony Pieszy 29,0 PL-2548-s SOŚNIA MARACHY Czarny Pieszy 1,4 20,3 PL-2547-z OSOWIEC-TWIERDZA Przechody Ciszewo KULIGI PL-2543-z LEŚNICZÓWKA GRZĘDY- Solistowska Góra Łągiew Węzeł szlaków Zielony Pieszy 37,7 Zielony Pieszy 7,0 PL-2542-n LEŚNICZÓWKA GRZĘDY- II i III Grzęda Niebieski Pieszy 4,7 KAPLICZKA PL-2544-s Czarny Pieszy 2,2 24

25 Nazwa lub numer według systemu PTTK UROCZYSKO DĘBY - Góra Partyczyzna Kapli Dołek Znak /Kolor Rodzaj Terenowy Ośrodek Edukacyjny (TOE) Czerwony ŚcieŜka edukacyjna 2,0 Terenowy Ośrodek Edukacyjny (TOE) Zielony ŚcieŜka edukacyjna 2,2 "Grobla Honczarowska" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 4,2 "Torfowisko wysokie" Czarny ŚcieŜka edukacyjna 1,0 "Las" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 3,2 "Wokół Fortu IV Twierdzy Osowiec" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 4,5 "Brzeziny Kapickie" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 4,2 "Wydmy" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 2,3 "Barwik" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 2,5 "Długa Luka" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 0,4 Długość [km] "Błota Biebrzańskie - Nowy Lipsk" Czerwony ŚcieŜka przyrodnicza 3 lub 4 "Błota Biebrzańskie - Szuszalewo" Czerwony ŚcieŜka przyrodnicza 2,5 "Las w zasięgu ręki" Zielony ŚcieŜka edukacyjna 0,15 Borek bartny śółty ŚcieŜka edukacyjna 0,25 Biały Grąd Zielony ŚcieŜka edukacyjna 3,2 LO-7001y RAJGRÓD- Wojdy Rybczyzna Woźnawieś Kuligi śółty Rowerowy 19,5 LEŚNICZÓWKA GRZĘDY LO-7002z GRAJEWO Kapice Osowiec OSOWIEC- Zielony Rowerowy 43,5 TWIERDZA BK-7007z OSOWIEC-TWIERDZA Uścianek Wilamówka Trzcianne GUGNY Zielony Rowerowy 25,0 B-11c Podlaski Szlak Bociani Czerwony Rowerowy 60 R-11EURO Velo Odcinek: WIZNA Burzyn Brzostowo Radziłów Klimaszewnica Białaszewo Okół Ruda Modzelówka Zielony Pieńczykówek Stoczek Ciszewo Kuligi Las Grzędy Rowerowy 106,4 Woznawieś Orzechówka Tajenko ŚLUZA SOSNOWO Szlak im. Karola Brzostowskiego WILKOWNIA Balinka Jastrzębna PKP Krasnybór Lebiedzin Podcisówek Huta Niebieski Rowerowy 44,3 SZTABIN BK-7006n OSOWIEC-TWIERDZA Płochowo Goniądz Mońki Jaświły Mikicin Karpowicze Suchowola Okopy Laudańszczyzna Ostrówek Horodnianka Domuraty Niebieski Rowerowy 126 Zwierzyniec Wielki Grodzisk Jałówka Kopciówka Połomin Kizielany Zabrodzie KORYCIN Szlak kajakowy rzeką Biebrzą ROGOśYNEK RUŚ Kajakowy 145,7 Rzeki Jegrznia i Ełk Wariant I: Jegrznia, Ełk, Biebrza, Wariant II: 72,0- Kajakowy Jegrznia, K. Woznawiejski, Ełk, Biebrza 51,4 Kanał Augustowski AUGUSTÓW Śluza Białobrzegi Śluza Borki Śluza Sosnowo-Śluza Dębowo rzeka BIEBRZA Kajakowy 34,2 Szlak konny Puszczy Augustowskiej LEŚNICZÓWKA GRZĘDY Orzechówka Tajenko Śluza Sosnowo, nadleśnictwa: Białobrzegi, Augustów, Płaska, Szczebra, Suwałki, WIGIERSKI PARK NARODOWY Konny

26 Programy dotacji finansowych Spośród gruntów naleŝących do Biebrzańskiego Parku Narodowego do dopłat bezpośrednich z tytułu uŝytkowania ziemi w 2007 roku zgłoszonych zostało 262,08 ha. Programami rolnośrodowiskowymi objętych zostało kolejne 217,03 ha. Były to łąki jednokośne koszone po 1 lipca (147,40 ha) lub po 15 sierpnia (69,63 ha). W 2007 roku, róŝnymi rodzajami dotacji na terenach Skarbu Państwa zarządzanych przez BPN objętych zostało około 1170 ha (Tabela 11). W 2008 roku Biebrzański Park Narodowy rozpoczął dzierŝawienie i uŝyczanie gruntów podmiotom zewnętrznym. W 2012 część umów rozwiązano. Największa powierzchnia gruntów wydzierŝawionych lub oddanych w uŝytkowanie przez Biebrzański Park Narodowy wynosiła ,4 ha (stan na 31 sierpnia 2012 r.). DzierŜawcy zobowiązani zostali do prowadzenia zabiegów ochronnych. W sumie w latach działaniami (odkrzaczanie i koszenie) objęto obszar blisko ha. Spośród gruntów prywatnych połoŝonych wewnątrz granic BPN, do programów rolnośrodowiskowych w latach zgłoszonych zostało ok ha. Były to w zdecydowanej większości półnaturalne łąki jednokośne. W kolejnym 2008 roku zgłoszone zostały następne 325 ha, głównie do pakietu 3.1 Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach. Pozostałe działki prywatne uŝytkowane rolniczo i zgłoszone do dopłat bezpośrednich objęte są płatnościami obszarowymi oraz programem wsparcia obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW). Ze względu na brak aktualnego planu ochrony na obszarze Natura 2000 nie jest moŝliwe uzyskanie dotacji z tytułu zalesiania gruntów rolnych i innych niŝ rolne. Tereny objęte dotacjami przedstawione zostały na mapie w załączniku kartograficznym. Wg informacji GDOŚ powierzchnia gruntów objętych wszystkimi dopłatami obszarowymi w Biebrzańskim Parku Narodowym wynosi ok ha 26

27 Tabela 11 Obszary objęte dotacjami obszarowymi w granicach Biebrzańskiego Parku Narodowego do roku Program Data rozpoczęcia/ zakończenia Rodzaj dotacji Powierzchnia (ha) Wykonywane prace Instytucja otrzymująca dotacje Komentarz Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech 2007 r./ 2011 LIFE Nature ,5 Koszenie Odkrzaczanie BPN i partnerzy projektu Celem projektu jest stabilizacja populacji wodniczki, poprawa warunków siedliskowych oraz zwiększenie powierzchni siedlisk optymalnych Ochrona populacji cietrzewia w BPN 2006 r./ 2008 r. Dotacja NFOŚ Koszenie terenów otwartych Odkrzaczanie BPN Celem projektu jest poprawa warunków siedliskowych cietrzewia Ochrona cennych zbiorowisk roślinnych w BPN 2006 r./ 2008 r. Dotacja NFOŚ 163,8 55,4 915,8 Koszenie Odkrzaczanie Usunięcie gatunków inwazyjnych BPN Celem projektu jest powstrzymanie sukcesji w cennych zbiorowiskach nieleśnych Przywrócenie orła przedniego oraz czynna ochrona orlików krzykliwego i grubodziobego w BPN 2007 r./ 2010 r. Dotacja NFOŚ Koszenie Odkrzaczanie BPN Celem projektu jest poprawa jakości Ŝerowisk orłów, dodatkowo montowane są platformy gniazdowe Programy rolnośrodowiskowe 2007 r./ 2013 r. Utrzymanie łąk ekstensywnych 217,03 Wykaszanie z pozostawieniem części 1785 obszaru niekoszonego BPN Właściciele prywatni Rekompensata utraconych korzyści na skutek prowadzenia ekstensywnej gospodarki Dopłaty bezpośrednie 2007 r./ - Dopłaty bezpośrednie i ONW 262,08 Brak danych Utrzymanie dobrej praktyki rolnej BPN Właściciele prywatni Otrzymywane z tytułu rolniczego uŝytkowania gruntów 27

28 28

29 1.2. INFORMACJE ŚRODOWISKOWE Ukształtowanie terenu Dolina Biebrzy jest największym w północno-wschodniej Polsce obniŝeniem terenowym, ciągnącym się na długości ponad 150 km. Jej współczesny kształt związany jest głównie z ostatnim glacjałem, zwanym zlodowaceniem Wisły. Właśnie wówczas, po ustąpieniu lodowca (około 10 tys. lat temu) rozpoczął się proces tworzenia dzisiejszych mokradeł, który trwa nieprzerwanie do chwili obecnej (Banaszuk 2004). Czynnikiem odgrywającym waŝną rolę w kształtowaniu warunków siedliskowych Kotliny Biebrzańskiej jest specyficzna rzeźba terenu. Dolina Biebrzy otoczona jest od wschodu, zachodu i południa przez wysoczyzny morenowe: Białostocką, Kolneńską i Wysokomazowiecką, natomiast od północy graniczy z Pojezierzem Ełckim i Równiną Augustowską. Rzeźba dna doliny jest łagodnie ukształtowana. Największe urozmaicenie występuje na polach wydmowych, nieco mniejsze na piaszczystych powierzchniach mineralnych. Najbardziej płaską powierzchnię mają rozległe torfowiska. Powierzchnia równiny torfowiskowej wznosi się najwyŝej w okolicach Lipska, osiągając m n.p.m. Następnie opada zgodnie z biegiem rzeki do około 114 m w okolicy Rutkowszczyzny i do m na północ od Dolistowa i Goniądza. NajniŜej połoŝone oraz najbardziej płaskie tereny to obszar Bagna Ławki, wznoszący się m n.p.m. Powierzchnie mineralne w dolinie Biebrzy zalegają na róŝnych wysokościach i pochylają się przewaŝnie zgodnie z ogólną pochyłością doliny, miejscami tworząc niewielkie wzniesienia zwane grądzikami (Banaszuk 2004). W dolinie Biebrzy wyróŝnia się trzy jednostki geomorfologiczne zwane basenami (rys. 3). Basen górny obejmuje wąską dolinę o długości 40 km i powierzchni ha, rozpościerającą się na wschód od Sztabina. Pokłady torfu mają miąŝszość 3-6 m i są częściowo podścielone gytią. Pod osadami biogenicznymi znajduje się 5-10 metrowa warstwa utworów piaszczysto- Ŝwirowych. Nad płaską powierzchnią torfowisk górują wyspy morenowe o róŝnej wielkości i kształcie, na których usytuowane są wsie: RogoŜyn, RogoŜynek, Jałowo czy Szuszalewo. Basen środkowy ma kształt zbliŝony do prostokąta o wymiarach 20 x 40 km. Torfowiska zajmują powierzchnię 50 tys. ha, a miąŝszość torfu waha się w granicach od 0, 5 do 3, 0 m. W północnej jego części, pod złoŝami torfu, zalega piasek i Ŝwir, a w południowej osady wodne i glina. WzdłuŜ rzek ciągną się wąskie, mułowe strefy przykorytowe oraz szerokie pasy torfowisk szuwarowych. Północne partie basenu, pozbawione zalewów rzecznych wypełnione są torfami leśnymi lub sporadycznie mechowiskowo-przejściowymi. Zaledwie 2-3 m ponad powierzchnię torfowisk wyniesione są niewielkie wyspy morenowe (podłoŝe mineralne).. Powstały na nich wsie: Dębowo, Polkowo, Jasionowo i Kopytkowo. Od strony północnej na obszar Kotliny Biebrzańskiej wchodzą sandry, zajmując w basenie środkowym rozległe powierzchnie. Układ 29

30 hydrologiczny tej części doliny jest znacznie zmieniony przez człowieka, poniewaŝ wybudowanie kanałów: Augustowskiego, Woznawiejskiego i Rudzkiego spowodowało trwałe obniŝenie poziomu wód gruntowych i przesuszenie torfowisk. Basen dolny Biebrzy ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości km. Torfowiska zajmują tu powierzchnię ha. Bezpośrednio do koryta rzeki przylega strefa mułowa, rozszerzająca się stopniowo do 2 km. Rzeźbę terenu urozmaicają liczne starorzecza oraz ciągnący się od Osowca do kolonii Nowa Wieś - pas wydm, wznoszący się 2-3 m powyŝej torfowisk, który oddziela strefę dolinową Biebrzy od zatorfionej rynny poglacjalnej przylegającej do wysoczyzny. Cechą charakterystyczną basenu dolnego jest płaskie podłoŝe torfowe z występującymi niewielkimi wzniesieniami mineralnymi. MiąŜszość torfu nie przekracza na ogół 2 m, niewiele jest zagłębień o większej miąŝszości, wypełnionych gytią lub torfami mechowiskowymi (śurek 2005). Szczegóły dotyczące geologii obszaru objętego projektem przedstawiono na mapie 8. Rysunek 3 Podział na baseny doliny Biebrzy. Dolinę Biebrzy charakteryzuje trwający tu nadal w przewaŝającej części doliny, akumulacyjny rozwój torfowisk. Jednak na duŝych obszarach, zwłaszcza w basenie środkowym, zaznaczają się równieŝ procesy destrukcji złoŝa torfu. Największe znaczenie ma w nich proces 30

31 decesyjny torfowisk. W granicach BPN w fazie decesji, czyli ubytku masy organicznej, znajduje się 23% gleb hydrogenicznych w basenie górnym, 44% w basenie środkowym i 10% w basenie dolnym. Proces murszenia wywołany został przez działalność gospodarczą człowieka, związaną z prowadzeniem melioracji odwadniających (Banaszuk, Szuniewicz 2001). Specyfiką Biebrzańskiego Parku Narodowego jest duŝy udział gleb hydrogenicznych, zajmujących blisko 92% powierzchni wszystkich gleb (Tabela 12, mapa 9). Znacznie mniejszą powierzchnię zajmują gleby mineralne (4 891 ha) i wody (891 ha). Dominują powierzchniowo lekkie gleby piaszczyste, zaliczane najczęściej do typu gleb rdzawych. Wykształciły się one na przesuszonych piaskach wydmowych i sandrowych. (Tabela 13). Gleby mineralne charakteryzują się niekorzystnymi właściwościami i małą odpornością na degradację. Zawierają mało materii organicznej (zwłaszcza gleby inicjalne), słabo związanej z materiałem mineralnym. Porośnięte są głównie lasami, a tylko niewielka ich część jest uŝytkowana jest jako grunty orne. Tabela 12 Gleby Biebrzańskiego Parku Narodowego (Banaszuk, Szuniewicz 2001). Basen górny Basen środkowy Basen dolny BPN Gleby ha % Ha % ha % ha % Mineralne 451 7, , , ,4 Hydrogeniczne , , , ,6 Ogółem Tabela 13 Gleby mineralne Biebrzańskiego Parku Narodowego (Banaszuk, Szuniewicz 2001) Gleby Basen górny Basen środkowy Basen dolny BPN ha % ha % ha % ha % Gleby inicjalne 49 9, ,0 Gleby rdzawe , , , ,7 Gleby bielicowe i bielice 141 9, , ,2 Gleby brunatne 11 0,7 2 0,1 13 0,3 Gleby płowe 66 36, ,4 Gleby bielicowe i glejobielice 178 6, ,6 Czarne ziemie 18 1,1 68 2,3 86 1,8 Ogółem , , , ,0 Do grupy gleb hydrogenicznymi zaklasyfikowano: gleby torfowe, torfowo-murszowe, murszowate, mułowe i torfowo-mułowe, mułowo-glejowe, torfowo-glejowe oraz mady (Tabela 14). Co prawda w aktualnej systematyce gleb Polski gleby torfowo-glejowe, mułowo-glejowe i mady rzeczne nie naleŝą do działu gleb hydrogenicznych, ale wprowadzony przez Banaszuka i Szuniewicz (2001) podział, uwzględniający specyfikę BPN, wydaje się być uzasadniony. 31