Scenariusze lekcji dla liceum

Transkrypt

1 Lekcje dla liceum ogólnokształcącego i gimnazjum Scenariusze lekcji dla liceum Lekcja 1 (przedmioty: historia, język polski) Temat: Jednostka wobec tyranii. Cele lekcji: Uczniowie: definiują i operują pojęciami: człowiek sumienia, tyrania, tyrania większości; umiejscawiają postać i postawę ks. Jerzego w kontekście losów innych ikon kultury europejskiej, charakteryzują konflikt wartości przeżywany przez jednostkę w świecie tyranii; odnoszą omawianą problematykę do realiów współczesności. Formy i metody pracy: rozmowa nauczająca z dyskusją, burza mózgów. Materiały dydaktyczne (w załącznikach): do przeczytania przez uczniów przed lekcją: materiał nr 1 fragment przemówienia Jana Pawła II do Konferencji Episkopatu Polski Św. Stanisław patron ładu moralnego, Częstochowa, 5 czerwca 1979 r.; materiał nr 2 Apel Jasnogórski, spotkanie Jana Pawła II z młodzieżą, 18 czerwca 1983 r.; materiał nr 3 sylwetka św. Tomasza Morusa pióra Jana Pawła II; materiał nr 4 sylwetka Sokratesa pióra prof. S. Swieżawskiego; materiał nr 5 obrona Sokratesa, fragmenty wystąpień Sokratesa przed sądem ateńskim; materiał nr 6 fragment listu św. Tomasza Morusa z więzienia w Tower do córki; materiał nr 7 biogram św. Stanisława, biskupa i męczennika; materiał nr 8 i nr 9 kazanie ks. Jerzego z 26 sierpnia 1984 r. lub krótkie fragmenty innych jego homilii. Przebieg lekcji: 1. Wstęp (ok. 10 min.): Jako punkt wyjścia do rozmowy zaproponuj uczniom sformułowanie definicji wzoru człowieka sumienia przedstawionej przez Jan Pawła II (homilia podczas Apelu Jasnogórskiego materiał nr 2). Jaki konflikt rysuje się w relacji między świadomą swych praw i powinności jednostką a niesprawiedliwą władzą (tyrania jednostki, tyrania większości )? 2. Rozwinięcie próba konfrontacji sylwetki ks. Jerzego z reprezentantami wzorca człowieka sumienia : Sokratesem, św. Stanisławem, św. Tomaszem Morusem (ok. 20 min.): Zaproponuj lekturę fragmentu tekstu autorskiego konfrontowanych postaci (ewentualne czytanie) z wybraną homilią ks. Jerzego (lub jej fragmentem). Przedmiotem rozmowy mogą być pytania: Jakie elementy biografii łączą/dzielą wymienione postacie uznane za ludzi sumienia (środowisko pochodzenia, droga kariery, pełnione role, konflikt z władzą państwową)? Co łączy, a co dzieli wymienione postacie w sferze przekonań filozoficznych, systemu wyznawanych wartości, postaw wobec świata społecznego i polityki? Listę wartości zgodnych i rozbieżnych spisz w widocznym dla wszystkich miejscu na tablicy, plakacie. Jakich rozwiązań problemów etycznych dokonali w swoim życiu wspomniane postacie? Jakie pociągnęło to za sobą konsekwencje? Jako podsumowanie zestawienia tych postaci poproś uczniów o: sformułowanie kilku wniosków wynikających

2 z powyższej dyskusji; sformułowanie przez uczniów komunikatu dla rówieśników na temat przeprowadzonej konfrontacji. 3. Zakończenie (ok. 15 min.): Podejmij próbę aktualizacji wzorca człowieka sumienia : kto współcześnie zasługuje na to miano? W wyniku rozmowy może powstać lista/ranking ludzi ze współczesnego kręgu Kościoła, kultury, polityki, mediów. Można też podjąć próbę odnalezienia ich we własnym środowisku. Jakiego rodzaju wrażliwość mogą w nas wzbudzać historyczni i współcześni ludzie sumienia? Innym wariantem realizacji tej części lekcji może być odpowiedź na niektóre pytania w ramach pracy domowej. Lekcja 2 (przedmioty: historia, język polski) Temat: Dylematy zaangażowania kapłana w sprawy publiczne. Cele lekcji : Uczniowie: poznają/doskonalą umiejętność uczestnictwa w debacie oksfordzkiej; poznają jeden z kluczowych epizodów najnowszej historii Polski (czas Solidarności i stanu wojennego); pogłębiają umiejętność selekcjonowania i krytyki źródeł oraz konfrontowania ich z opracowaniami; porównują przeciwstawne punkty widzenia na wybrane zagadnienie; definiują i operują pojęciem dylemat moralny w odniesieniu do postaci i postawy ks. Popiełuszki. Forma lekcji: debata oksfordzka lub dyskusja seminaryjna. Materiały dydaktyczne: a/ materiał nr 10 procedury dydaktyczne (debata oksfordzka i dyskusja seminaryjna); b/ teksty źródłowe: materiał nr 11 Kościół przyniósł Polsce Chrystusa fragment homilii Jana Pawła II na Placu Zwycięstwa w Warszawie, 2 czerwca 1979 r.; materiał nr 12 Bierzmowanie dziejów fragment homilii Jana Pawła II na Błoniach w Krakowie, 10 czerwca 1979 r.; materiał nr 13 Nie ma większej miłości fragment homilii Jana Pawła II w Niepokalanowie, 18 czerwca 1983 r.; materiał nr 2 Apel Jasnogórski, spotkanie Jana Pawła II z młodzieżą,18 czerwca 1983 r.; materiał nr 8 i nr 9 homilia ks. Jerzego Popiełuszki z 26 sierpnia 1984 r. lub krótkie fragmenty innych jego homilii; materiał nr 14 świadectwa o ks. Jerzym Popiełuszce; materiał nr 15 pogrzeb ks. Jerzego Popiełuszki w relacji podziemnego pisma Praworządność ; materiał nr 16 definicja męczeństwa ( Encyklopedia Katolicka ) lub materiał nr 17 - Męczeństwo ks. Jerzego fragment eseju ks. prof. J. Sochonia; materiał nr 18 oficjalny protest władz PRL przeciw treści homilii Jana Pawła II wygłoszonej do młodzieży podczas spotkania na Jasnej Górze (materiał nr 2); materiał nr 19 pismo Urzędu ds. Wyznań z 17 września 1984 r. skierowane do władz kościelnych z zarzutami przeciwko ks. Jerzemu Popiełuszce.

3 Uwagi: Lekcja powinna być poprzedzona przygotowaniem (wstęp) i zrealizowana podczas dwóch jednostek dydaktycznych. W trakcie przygotowań uczniowie samodzielnie czytają polecone przez nauczyciela teksty źródłowe. Przebieg lekcji: 1. Wstęp (realizowany poza właściwą lekcją przeznaczoną na debatę): Przedstaw uczniom założenia lekcji (temat i metody), ze względu na konieczność przygotowania się ta część odbywa się z odpowiednim (kilkudniowym) wyprzedzeniem poza zasadniczą lekcją. Rozdaj uczniom materiały źródłowe, z którymi powinni zapoznać się w ramach przygotowań do debaty. Zapoznaj uczniów z złożeniami debaty oksfordzkiej. Dokonaj koniecznego uściślenia reguł (np. liczby uczestników, czasu wystąpień). Sformułuj jasno tezę (np.: Ks. Popiełuszko trafnie/nietrafnie odczytał przesłanie ideowe i etyczne Jana Pawła II skierowane do Polaków podczas pielgrzymek do kraju; Misja kapłana była/nie była do pogodzenia z zaangażowaniem w działalność na rzecz zdelegalizowanej przez komunistów Solidarności ; Zaangażowanie polityczne jest/nie jest do pogodzenia z misją kapłana). Następnie dokonaj w drodze losowania podziału ról między zespoły (kto broni, a kto zwalcza tezę). Instrukcje merytoryczne dla uczestników Zasadniczą kwestią do poruszenia będzie próba odpowiedzi na pytanie: Czy możliwe jest łączenie misji kapłana z zaangażowaniem w życie narodu (zwłaszcza w przełomowych momentach dziejów)? Szukając odpowiedzi na podstawie lektury rozdanych wcześniej tekstów źródłowych, uczniowie zastanawiają się nad następującymi kwestiami szczegółowymi: Jaką wizję społecznej odnowy zarysował Jan Paweł II podczas pierwszej pielgrzymki do Polski? Materiały do analizy: materiał nr 11 - homilia Jana Pawła II wygłoszona w Warszawie na Placu Zwycięstwa, 2 czerwca 1979 r. (Chrystus kluczem do rozumienia człowieka i narodu, naród kluczem do rozumienia jednostki, prawo obywatelstwa dla Chrystusa w każdym miejscu kuli ziemskiej). materiał nr 12 - Bierzmowanie dziejów - homilia wygłoszona na krakowskich Błoniach,10 czerwca 1979 r. (wezwanie do wierności autentycznemu dziedzictwu duchowemu narodu; wielkie bierzmowanie Narodu umocnienie na trudny czas, jaki nadchodzi; afirmacja godności osoby ludzkiej i podstawowych praw człowieka). Rewolucyjne wątki w programie papieskim. Człowiek wierzący a zaangażowanie w politykę: Czy i w jakim stopniu Sierpień 1980 r. i Solidarność była odpowiedzią na papieski apel sprzed roku? Czym była Solidarność : ruchem odnowy opartym na wartościach ewangelicznych czy organizacją polityczną? Czy przemiany wniesione przez Solidarność mogły ominąć aspekt polityczny? Czy polityka jest z natury skażona, podejrzana? Polski ksiądz wobec pokojowej rewolucji Solidarności i dramatu uśmiercania nadziei (stan wojenny). Jak ks. Jerzy pojmował społeczną misję kapłana w szczególnym momencie historii swojego narodu? (Idea Mszy św. za Ojczyznę ). Jakie uniwersalne przesłanie o godności osoby ludzkiej i jej podstawowych prawach niosły homilie ks. Jerzego? Materiały do analizy: - materiał nr 8 i nr 9 homilie ks. Jerzego; - materiał nr 14 świadectwa o ks. Jerzym Popiełuszce; - materiał nr 15 - pogrzeb ks. Jerzego Popiełuszki w relacji podziemnego pisma Praworządność ; - materiał nr 13 Nie ma większej miłości, fragment homilii Jana Pawła II w Niepokalanowie, 18 czerwca 1983 r.; - materiał nr 2 Apel Jasnogórski spotkanie Jana Pawła II z młodzieżą, 18 czerwca 1983 r. Obowiązek obrony prawdy, godności i podstawowych praw człowieka. Czy obowiązek ten odnosi się tylko

4 do przekazywania zasadniczych prawd wiary; czy obejmuje też głoszenie prawdy o historii konkretnego narodu, o obecności Boga w jego dziejach i aktualnym życiu społeczeństwa? Czy dotyczy przekazywania prawdy o człowieku, o jego losie, o konkretnych cierpieniach, prześladowaniach? Jakie postulaty wynikają z głoszenia godności osoby ludzkiej i jej podstawowych praw w sytuacji ich ignorowania lub naruszania? Odrębnym punktem odniesienia dla zespołów mogą być oceny i zarzuty wobec Kościoła ze strony komunistycznej władzy. Materiały do analizy: materiał nr 18 Oficjalny protest władz PRL przeciw treści homilii Jana Pawła II do młodzieży podczas spotkania na Jasnej Górze (Apel Jasnogórski, materiał nr 2); materiał nr 19 - pismo Urzędu ds. Wyznań z 17 września 1984 r. skierowane do władz kościelnych z zarzutami przeciwko ks. Jerzemu Popiełuszce. Rezultaty samodzielnej refleksji, uczniowie mogą przeanalizować w świetle definicji męczeństwa w rozumieniu Kościoła (materiał nr 16). Rekomendowana może też być lektura eseju ks. Sochonia (materiał nr 17). 2. Rozwinięcie właściwa lekcja (ok min.): Debata (zgodnie z procedurą). 3. Zakończenie (ok. 15 min.): Podsumowanie przez nauczyciela i uczniów jak oceniają taką formę dyskusji? może to być np. rundka bez przymusu (każdy po kolei wyraża jedną wadę i jedna zaletę na temat tej formy pracy). Lekcja 3 (przedmioty: historia, wiedza o społeczeństwie) Temat: Polityka władz komunistycznych wobec Kościoła w okresie stanu wojennego. Cele lekcji: Uczniowie: poznają/doskonalą umiejętność uczestnictwa w debacie oksfordzkiej lub dyskusji seminaryjnej; zapoznają się/pogłębiają umiejętność uczestnictwa w zajęciach typu gra symulacyjna; pogłębiają rozumienie pojęć totalitaryzm, autorytaryzm, mowa nienawiści i dostosowują je do opisu realiów systemu politycznego PRL, analizują politykę władz PRL w kontekście katalogu fundamentalnych praw człowieka; analizują i oceniają wpływ propagandy państwa na życie jednostki i społeczeństwa; doskonalą umiejętności językowe (obcojęzyczny wariant gry raport ). Forma lekcji: lekcję można przeprowadzić alternatywnie w oparciu o metody: a/ praca w zespołach i prezentacja z elementami gry symulacyjnej: efektem pracy ma być raport prezentacja; b/ dyskusja seminaryjna (uczestnicy przekonują się wzajemnie do tezy); c/ debata oksfordzka: drużyny rywalizują o przekonanie publiczności. Materiały dydaktyczne: a/ procedury dydaktyczne: dyskusja seminaryjna, debata oksfordzka. b/ teksty źródłowe (podane poniżej w instrukcji dla uczniów): fragmenty konstytucji PRL (stan prawny z 1983 r.); Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 1948 r.; materiał nr 2 Apel Jasnogórski, spotkanie Jana Pawła II z młodzieżą 18 czerwca 1983 r,;

5 materiał nr 18 oficjalny protest władz PRL przeciw treści homilii Jana Pawła II do młodzieży podczas spotkania na Jasnej Górze (materiał nr 2); materiał nr 19 pismo Urzędu ds. Wyznań z 17 września 1984 r. skierowane do władz kościelnych z zarzutami przeciwko ks. Jerzemu Popiełuszce; materiał nr 20 Seanse nienawiści artykuł rzecznika rządu Jerzego Urbana (Jana Rema) o Mszach za Ojczyznę; materiał nr 21 To nienawiść spowodowała fragment przemówienia mec. Edwarda Wendego podczas procesu zabójców księdza Jerzego; materiał nr 22 fragment przemówienia końcowego prokuratora Leszka Pietrasińskiego podczas procesu zabójców ks. Jerzego Popiełuszki. materiał nr 23 definicja mowy nienawiści. Uwagi: W razie wyboru metody debaty/dyskusji obowiązują reguły czasowe podane we wstępie do lekcji nr 2. Przebieg lekcji w wariancie prezentacja: 1. Wstęp (ok. 5 min.): Nauczyciel zapoznaje uczniów z wybraną metodą, dokonuje podziału zespołów, rozdaje materiały. 2. Rozwinięcie właściwa lekcja (ok min.): Uczniowie pracują nad raportem np. dla międzynarodowej organizacji obrony praw człowieka. Raport powinien zawierać: a/ wstęp teoretyczny: totalitaryzm i autorytaryzm a demokracja (jakie ważne elementy systemu przesądzają, że ustrój państwa można nazwać totalitarnym; rola oficjalnej ideologii, zakres swobód obywatelskich); b/ wstęp historyczny: stan wojenny w Polsce (w tym ograniczenia swobód obywatelskich); c/ przedstawienie problemu praw człowieka: - pojęcie praw człowieka w konstytucji PRL: czy prawa człowieka i obywatela w konstytucji PRL były traktowane jako przyrodzone i niezbywalne, co było ich podstawą (godność osoby ludzkiej czy nadanie ze strony władzy), czy istniały procedury ich ochrony? Katalog Praw w PRL a Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 1948 r., - stan przestrzegania praw człowieka w PRL; d/ przedstawienie przykładów walki z Kościołem, konkretnych represji i prześladowań; ocena strategii i taktyki władz w tym zakresie: krótkotrwałe i dalekosiężne cele, metody realizacji; e/ wnioski dotyczące postawionej tezy. Dodatkowym wariantem tego rozwiązania, możliwym do zastosowania np. w szkołach z maturą międzynarodową, mogłoby być przeprowadzenie tej części lekcji w języku obcym np. kilkoro uczniów wciela się w przybyszów z zagranicy działaczy organizacji zajmującej się ochroną praw człowieka. Pozostali starają się dostarczyć im ustnie materiał potrzebny do sporządzenia raportu, posługując się językiem obcym. Działacze w tymże języku tworzą raport według podanych wyżej wskazówek. Pozostali uczniowie tworzą raport w języku polskim. Treść obu raportów można porównać na koniec lekcji, zastanawiając się nad przyczynami ewentualnych różnic. W trakcie tworzenia raportu uczniowie powinni odnieść się do następujących kwestii: Jakie było przesłanie Jana Pawła II, co było jego tematem? Jakiej interpretacji poddała je władza? Co mówi to charakterze systemu? Co było treścią postępowanie prokuratorskiego przeciwko ks. Popiełuszce? Co kryje się za pojęciem nadużywanie wolności sumienia? Jakie inne zarzuty stawiano księdzu? Jakie kary groziły w przypadku wyroku skazującego? Co było przedmiotem artykułu Jerzego Urbana (Jana Rema) Seanse nienawiści na łamach czasopisma Tu i teraz? (nauczyciel powinien zwrócić uwagę na funkcję rzecznika rządu, którą J. Urban w tym czasie pełnił.)

6 Jakimi środkami przekazu propagandowego posługuje się autor artykułu (emocje, argumenty, stylistyka)? Jaką odpowiedzialność ponosi za następstwa swoich słów? Czy słowa J. Urbana można uznać za mowę nienawiści? (można skonfrontować z materiałem nr 27 definicją mowy nienawiści ) Czy taki przekaz może prowadzić do zbrodni? Jakie były okoliczności porwania i zabójstwa ks. Jerzego (rekonstrukcja okoliczności porwania i śmierci ks. Jerzego w oparciu o fragmenty przemówienia mec. Edwarda Wendego podczas procesu zabójców księdza)? Czym zajmowała się Służba Bezpieczeństwa (policja polityczna) w PRL? Co w odniesieniu do ks. Jerzego zawierały tezy prokuratora L. Pietrasińskiego (fragment przemówienia końcowego prokuratora podczas procesu zabójców ks. Jerzego Popiełuszki)? Jakie reguły procesowe i elementarne normy etyczne naruszył prokurator? Jaką rolę pełniła prokuratura w PRL? 3.Zakończenie (ok. 15 min.): Prezentacja Raportu. Lekcje dla gimnazjum Lekcja 1 (przedmioty: historia, język polski) Temat: Jak dziś opowiedzieć historię ks. Jerzego? Cele: Uczniowie: doskonalą umiejętność pracy w zespołach; poznają / doskonalą umiejętność realizacji zadania w ramach metody projektu; analizują i konfrontują różne typy źródeł; poznają historię ks. Jerzego i umiejscawiają ją w kontekście historycznym; przekazują w różnej formie wiedzę o ważnym fragmencie historii swojego kraju. Forma lekcji: projekt, praca w grupach, zastosowanie metody burzy mózgów. Materiały dydaktyczne: materiał nr 24 kalendarium życia i śmierci ks. Jerzego; materiał nr 25 Próba odwagi fragment eseju J. Kotańskiego o ks. Jerzym Popiełuszce (epizod ze służby wojskowej); materiał nr 8 i 9 homilie ks. Jerzego Popiełuszki (wybór); materiał nr 14 świadectwa o ks. Jerzym Popiełuszce; materiał nr 15 relacja z pogrzebu ks. Jerzego Popiełuszki na łamach konspiracyjnego czasopisma Praworządność ; materiał nr 20 Seanse nienawiści artykuł rzecznika rządu Jerzego Urbana (Jana Rema) o Mszach za Ojczyznę. Uwagi: Podobnie jak w przypadku wyboru debaty oksfordzkiej jako metody projekt wymaga uprzedniego przygotowania poza właściwymi lekcjami. Przebieg lekcji: 1. Wstęp (projekt prowadzony przez kilka dni): Nauczyciel zapoznaje uczniów z zasadami pracy metodą projektową. Nauczyciel ustala temat, plan realizacji z uwzględnieniem konsultacji merytorycznych z nauczycielem oraz tryb i sposób oceny projektu. Praca w czasie

7 ustalonym z nauczycielem-koordynatorem projektu (np. 7 dni). Faza koncepcyjna a/ Uczniowie zastanawiają się (ewentualna burza mózgów ): co chcą opowiedzieć w swojej historii, jakie elementy biografii ks. Jerzego chcą przedstawić odbiorcom (środowisko, szkoła, seminarium, służba wojskowa, działalność w okresie Solidarności i stanu wojennego, obrona godności i praw człowieka, prześladowania, represje; historia męczeństwa)? Wykorzystanie materiałów źródłowych według uznania nauczyciela (można uwzględnić m.in. kalendarium życia ks. Jerzego, tekst Próba odwagi, artykuł Jerzego Urbana (Jana Rema) Seanse nienawiści ; relację z pogrzebu ks. Jerzego Popiełuszki ). Co jest w stanie zainteresować współczesnego odbiorcę? Jakie cechy osobowości są przyciągające, przekonujące? do kogo chcą dotrzeć ze swoim przekazem (wybór odbiorców)? Powstają odpowiednie listy priorytetów. b/ Uczniowie wybierają formę prezentacji swojej wersji Historii ks. Jerzego, dostosowaną do preferowanego adresata. Można np. zasugerować wydanie jednorazowej gazetki, przygotowanie komiksu, plakatu, reklamy dobrej idei, zorganizowanie muzeum. Faza wykonawcza: uczniowie mogą podzielić się na zespoły zajmując się doborem prezentowanych materiałów, redagowaniem tekstów, stroną graficzną i rozpowszechnieniem, ekspozycją, powieleniem, dystrybucją. 2. Rozwinięcie właściwa lekcja (ok. 30 min.): Przedstawienie efektu końcowego w wybranej formie: wspólna lektura gazetki, zwiedzanie muzeum. 3. Zakończenie (ok. 15 min.): Wspólna ocena projektu. Podsumowaniem mogą być też recenzje odbiorców prezentacji w formie pisemnej. Lekcja 2 (przedmioty: historia, wiedza o społeczeństwie) Temat: Czy ksiądz Jerzy powinien angażować się i narażać życie na rzecz Solidarności? Cele lekcji: Uczniowie: doskonalą umiejętność pracy w zespołach; poznają historię ks. Jerzego w okresie stanu wojennego i okoliczności jego śmierci; poznają formy prześladowań stosowane przez władze komunistyczne wobec ludzi przeciwstawiających się niesprawiedliwości; analizują i dokonują oceny postawy ks. Jerzego w kategoriach moralnych (obrona prawdy i godności człowieka, wiarygodność, poświęcenie, odpowiedzialność) Forma lekcji: dyskusja, zastosowanie metody drzewko decyzyjne. Materiały dydaktyczne: a/ Procedury dydaktyczne: drzewko decyzyjne. b/ Materiały źródłowe: materiał nr 8 i 9 wybrane fragmenty homilii ks. Jerzego; materiał nr 14 świadectwa o ks. Jerzym Popiełuszce; materiał nr 20 Seanse nienawiści artykuł rzecznika rządu Jerzego Urbana (Jana Rema) o Mszach za Ojczyznę lub materiał nr 19 pismo Urzędu ds. Wyznań z 17 września 1984 skierowane do władz kościelnych z zarzutami przeciwko ks. Jerzemu Popiełuszce; materiał nr 21 To nienawiść spowodowała fragment przemówienia mec. Edwarda Wendego podczas procesu zabójców księdza.

8 Przebieg lekcji: 1. Wstęp (ok. 10 min.): Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem i metodą. Wyjaśnia, na czym będzie polegała praca w oparciu o metodę drzewka decyzyjnego. 2. Rozwinięcie (ok. 20 min.): Uczniowie (wspólnie) czytają wybrane homilie i świadectwa o ks. Jerzym. Uczniowie zastanawiają się i wypełniają odpowiednie elementy schematu drzewka decyzyjnego : a/ cele i wartości: W imię jakich wartości występował ks. Jerzy (wartości wiary, uniwersalne wartości humanistyczne)? Jakie cele stawiał przed sobą? Jaką drogę ich urzeczywistnienia akceptował? b/ sytuacja wymagająca podjęcia decyzji: Czy ksiądz Jerzy powinien angażować się na rzecz Solidarności : organizować Msze Św. za Ojczyznę, wygłaszać niewygodne dla władz państwowych homilie, pomagać internowanym? Może powinien ograniczyć się do typowych form działania księdza? c/ rozwiązania: angażować się/nie angażować. d/ skutki pozytywne i negatywne w obu przypadkach: te, które nastąpiły w rzeczywistości: cena, jaką zapłacił ks. Jerzy za wierność swoim ideałom (szykany, represje, nagonka propagandy, okoliczności porwania i śmierci); skutki przewidywane, gdyby zdecydował inaczej (nie angażować się). 3. Zakończenie (ok. 15 min.): Podsumowanie: możliwa jest krótka dyskusja lub ankieta nt: Czy zdaniem uczniów, warto było ponieść taką ofiarę jak ks. Jerzy? Ankieta może być imienna lub anonimowa. Wyniki powinny zostać podane do wiadomości uczestników lekcji.