Polityka ochrony środowiska. Tomasz Poskrobko

Transkrypt

1 Polityka ochrony środowiska Tomasz Poskrobko

2 Zakres wykładów 1. Polityka środowiska i polityka ekologiczna 2. Zasady i cele polityki ekologicznej 3. Polityka ekologiczna Polski i UE 4. Instrumenty prawno-administracyjne PE 5. Instrumenty pośrednie PE 6. Instrumenty informacyjne i presji społecznej 7. Polityka środowiskowa i zarządzanie środowiskowe

3 Literatura B. Poskrobko, T. Poskrobko, Zarządzanie środowiskiem w Polsce, Wyd. PWE, Warszawa 2012 A. Becla, S. Czaja, T. Poskrobko, Międzynarodowa ochrona środowiska, Wyd. Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław 2014 A. Matuszak-Flejszman, System zarządzania środowiskowego w organizacji, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2007

4 POLITYKA EKOLOGICZNA

5 Początki działalności ochronnej w Polsce Regalia łowieckie lub rybackie, a także górnicze i bartnicze Statuty Kazimierza Wielkiego z 1420 roku - przepisy o karaniu za wyrąb drzewa w cudzym lesie, wypas świń na obcym terenie czy kradzież zboża. Statuty Warckie z 1423 roku - ochrona cisa, zakaz polowania na cudzych terenach Statuty Litewskie z 1529, 1566 i 1588 roku ochrona gniazd sokolich, żeremi bobrowych i drzew bartnych, wprowadzenie kar pieniężnych za łamanie przepisów. Uniwersał Leśny z roku - nakazywano prowadzenie właściwej gospodarki leśnej, zwłaszcza na terenach lasów królewskich (państwowych), zwrócono uwagę na obowiązki obywateli oraz instytucji państwowych w zakresie ochrony zasobów leśnych.

6 Ochrona środowiska w zaborach Galicja - w dniu 5 października 1868 roku Sejm Krajowy dla Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim uchwalił ustawy zakazujące łapania i handlu zwierzętami alpejskimi występującymi w Tatrach (świstak i kozica) i ptakami owadożernymi i śpiewającymi. Zabór pruski Odmienna filozofia ochrony środowiska przyrodniczego. Status obiektów chronionych nadawano poszczególnym, mniej lub bardziej cennym pomnikom przyrody. Zabór rosyjski niemal zerowy poziom rozwoju prawa środowiskowego

7 Rozwój prawa środowiskowego w II Rzeczypospolitej 31 października 1918 roku, Rada Regencyjna wydała dekret o opiece nad zabytkami sztuki i kultury. Zaliczono do nich między innymi ogrody ozdobne, aleje cmentarne i przydrożne oraz okazałe drzewa. 8 lutego 1919 roku Sejm uchwalił Państwową Zasadniczą Ustawę Sanitarną. Zgodnie z nią do podstawowych zadań państwowej służby zdrowia należały: kontrolowanie czystości powietrza, gleby i wody, zaopatrzenie ludności w wodę pitną, właściwe usuwanie wód zużytych i nieczystości (ścieków). 19 września 1922 roku weszła w życie ustawa wodna 7 marca 1932 roku weszła w życie ustawa o rybołówstwie 10 marca 1934 roku weszła w życie ustawa o ochronie przyrody.

8 Rozwój prawa ochrony środowiska po II wojnie światowej ustawa z dnia 7 kwietnia 1949 o ochronie przyrody ustawa z dnia 16 listopada 1960 roku o prawie geologicznym; ustawa z dnia 21 maja 1963 roku o substancjach trujących; ustawa z dnia 21 kwietnia 1966 roku o ochronie powietrza atmosferycznego; ustawa z dnia 17 czerwca 1966 roku o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym; ustawa z dnia 26 października 1971 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów. ustawa z dnia 24 października 1974 Prawo wodne

9 Rozwój prawa ochrony środowiska po II wojnie światowej ustawa z dnia 31 stycznia 1980 o ochronie i kształtowaniu środowiska środowisko to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnię ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka. ochrona środowiska to działanie lub zaniechanie umożliwiające zachowanie bądź przywrócenie równowagi przyrodniczej koniecznej do zapewnienia współczesnemu i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania z zasobów środowiska i zachowania jego wartości.

10 Polityka ekologiczna klasycznej teorii polityki Arystotelesa polityka to sztuka rządzenia państwem w celu osiągnięcia dobra wspólnego. Można więc przyjąć, że polityka ekologiczna to świadome i celowe dążenie państwa, samorządów terytorialnych i podmiotów gospodarczych od osiągnięcia postawionych celów ekologicznych

11 Zakres polityki ekologicznej Ochrona środowiska Kształtowanie środowiska Gospodarowanie środowiskiem

12 Ochrona środowiska Ochrona środowiska jest to ograniczanie lub ukierunkowanie korzystania z ożywionych i nieożywionych zasobów i walorów przyrody celem zapewnienia ciągłości ich użytkowania i utrzymania właściwej jakości elementów biosfery. Ochrona środowiska wyraża się w ograniczeniach wolności osobistych, szczególnie w odniesieniu do dysponowania prywatną własnością zasobów i walorów przyrody;

13 Kształtowanie środowiska Kształtowanie środowiska jest to świadome wprowadzanie zmian w ekosystemach i krajobrazach czyli, pomoc człowieka w takim ukierunkowaniu ich rozwoju, który zapewni wysoki stopień ich samo reprodukcji i jednocześnie przyniesie możliwie największe korzyści gospodarcze i społeczne, zarówno obecnie, jak i w bliższej oraz dalszej perspektywie.

14 Kształtowanie środowiska Kształtowanie środowiska polega na: kompensacji, czyli uzupełnianiu brakujących (przeważnie wyeliminowanych przez człowieka) ogniw obiegu materii i energii w celu zwiększenia produktywności ekosystemów, ich zdolności asymilacyjnych lub poprawy walorów estetycznych i mikroklimatycznych środowiska, mających wpływ na przyrodnicze warunki życia i rozwoju człowieka redukcji niektórych elementów ekosystemu lub krajobrazu, najczęściej nadmiernie rozwiniętych ze względu na wcześniejszą ingerencję człowieka; rekultywacji, czyli odtworzeniu zdegradowanych ekosystemów przez wyeliminowanie czynników powodujących degradację, na przykład nadmierne zasolenie lub zbytnie odwodnienie; kształtowaniu krajobrazów, stosownie do wymogów zachowania różnorodności biologicznej i normalnych ukształtowanych w procesie ewolucji - środowiskowych warunków życia człowieka.

15 Gospodarowanie środowiskiem Gospodarowanie środowiskiem jest to korzystanie z zasobów, walorów i usług środowiska dla zaspokojenia potrzeb osobniczych i społecznych ludzi, przy jednoczesnym: ograniczaniu strat i zachowaniu największej ostrożności w przekształcaniu ekosystemów lub tworów geologicznych przy eksploatacji zasobów nieodnawialnych, wspomaganiu procesów przyrodniczych poddawanych antropopresji przy użytkowaniu zasobów odnawialnych, celem zapewnienia trwałości i wydajności ich funkcjonowania, wykorzystywaniu walorów, sił i procesów przyrodniczych, tak aby nie przerywać naturalnych dróg obiegu materii, energii i informacji w ekosystemach.

16 Środowisko przyrodnicze Zasoby środowiska Walory środowiska Usługi środowiska

17 Zasoby naturalne Zasoby naturalne to bogactwa mineralne i organiczne, wykorzystywane przez człowieka w jego procesie życiowym, działalności gospodarczej, twórczej i rekreacyjnej. Zasoby mogą być: odnawialne w długim okresie, np. gleba, drzewostany, odnawialne w krótkim okresie, np. trawy lub inne rośliny jednoroczne i kilkuletnie nieodnawialne zidentyfikowane: eksploatowane, rezerwowe; nieodnawialne hipotetyczne i spekulatywne;

18 Walory środowiska Walory środowiska są to specyficzne układy elementów materialnych i klimatycznych, które wykorzystuje się bez ich fizycznej eksploatacji, np. osobliwości przyrodnicze, mikroklimat, piękno krajobrazu, wzajemny układ (położenie zasobów);

19 Usługi środowiska Usługi środowiska są to walory, siły i procesy przyrodnicze oraz efekty ich istnienia i funkcjonowania, które dostarczają pozamaterialnych wartości niezbędnych do życia i rozwoju ludzkości oraz do przebiegu przyrodniczych procesów gospodarczych. Usługi środowiska mogą być: biologiczno-ekologiczne - usługą jest funkcjonowanie wszystkich tych procesów przyrody, dzięki którym habitat człowieka zapewnia wysoką jakość przyrodniczych podstaw jego życia i rozwoju społeczno-gospodarcze - usługą środowiska jest wszystko to, co ma istotne znaczenie dla normalnego przebiegu procesów gospodarowania, np. rozkładanie odpadów, samooczyszczanie się powietrza i wód, obieg substancji odżywczych w przyrodzie, produkcja miodu, zapylanie roślin uprawnych

20 ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ

21 Zasady polityki ochrony środowiska Można wyróżnić trzy grupy takich zasad: określające charakter polityki ekologicznej (np. skuteczność, obiektywność, bezstronność itp.), określające relacje między polityką ekologiczną a polityką gospodarczą, społeczną i międzynarodową, kierunkujące narzędzia realizacji polityki ekologicznej.

22 Zasady polityki ochrony środowiska Zasada zrównoważonego rozwoju - Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z ogólną polityką państwa. Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, co oznacza konieczność uwzględniania w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego traktowana w następujących kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej, sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej, równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Zasada regionalizacji rozumiana jako: uznanie prawa samorządów terytorialnych do ustalania regionalnych wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych, regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej, skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie.

23 Zasady polityki ochrony środowiska Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej oznacza stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju. Zasada zanieczyszczający płaci oznacza, że przedmiot korzystający ze środowiska jest odpowiedzialny finansowo za przestrzeganie wszystkich wymagań w zakresie jego ochrony oraz za szkody wynikające z jego działalności, bez względu na to, czy działalność ta jest zgodna z prawem, czy niezgodna. Zasada prewencji oznacza przestrzeganie następującej hierarchii przedsięwzięć ochronnych: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń i innych uciążliwości, recykling, tj. zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, ochrona końca rury z zastosowaniem zintegrowanego podejścia do ograniczania i likwidacji odpadów oraz innych zagrożeń.

24 Zasady polityki ochrony środowiska Zasada przezorności zakłada, że wdrażania nowych rozwiązań, szczególnie w zakresie biotechnologii i modyfikowanych organizmów powinno być podejmowane dopiero wtedy, gdy istnieje naukowo udowodniona pewność efektów i skutków ich wdrażania (stosowania). Zasada stosowania najlepszych dostępnych, uzasadnionych ekonomicznie technik i technologii oznacza stosowanie technologii ochrony środowiska charakteryzujących się możliwie najmniejszą presją na środowisko, nie powodującą przy tym zbyt wysokich, nieuzasadnionych kosztów Zasada subsydiarności oznacza umiejscowienie kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na takim szczeblu zarządzania (wojewódzkim, powiatowym, gminnym), który zapewni skuteczne i efektywne podejmowanie decyzji.

25 Sposób prowadzenia polityki ekologicznej polityka jest uwarunkowana przez ustrój społeczno-gospodarczy. Można wymienić model: liberalny w modelu tym polityka ekologiczna odwołuje się do indywidualnej przedsiębiorczości i odpowiedzialności w sferze ochrony środowiska. Często bazuje na rozwiązaniach, które zmierzają do urynkowienia dóbr i usług środowiska, a więc do objęcia go systemem cen rynkowych model socjaldemokratyczny polityki w modelu tym akcentuje się odpowiedzialność państwa za ochronę środowiska i jej standardy oraz powiązanie polityki ekologicznej z polityką gospodarczą i społeczną

26 Miejsce POŚ w ogólnej polityce państwa OGÓLNA POLITYKA PAŃSTWA Polityka zrównoważonego rozwoju Polityka społeczna Polityka gospodarcza Polityka ekologiczna Polityki szczegółowe Polityki szczegółowe Polityka ochrony przyrody Polityka gospodarki wodnej Polityka ochrony klimatu i atmosfery Polityka ochrony powierzchni Ziemi Polityka gospodarki przestrzennej

27 Polityka ekologiczna Przedmiotem polityki ekologicznej jest środowisko przyrodnicze, jego stan oceniany w punktu widzenia potrzeb biologicznych, społecznych i gospodarczych ludzi. Celem polityki ekologicznej jest zapewnienia wysokiej jakości życia i zdrowia ludzi poprzez skuteczną ochronę środowiska.

28 Cele polityki ekologicznej CEL NADRZĘDNY Cele pośrednie x y z... Cel główny Cele podporządkowane poziomu pierwszego a b c d e f... Cele uboczny Cele podporządkowane poziomu drugiego cele bezpośrednie x y... cele pośrednie

29 Polityka ekologiczna w polskim prawodawstwie Polityka ekologiczna państwa powstaje i funkcjonuje w oparciu o zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, a szczególności na podstawie art Cel polityki ekologicznej państwa jest określony w art. 13. Jest nim stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Zakres polityki ekologicznej wyznacza art , w którym stwierdza się, że polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne i środki finansowe.

30 Polityka ekologiczna w polskim prawodawstwie PEP przyjmuje się na 4 lata. Procedura tworzenia i aktualizacji polityki ma charakter kroczący - przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Projekt PEP opracowuje minister właściwy do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii marszałków województw. PEP uchwala Sejm na wniosek Rady Ministrów. Rada Ministrów przedkłada Sejmowi co 4 lata raport z realizacji polityki ekologicznej państwa.

31 Historia PEP w Polsce W 1990 roku opracowano dokument rządowy Polityka ekologiczna państwa. PEP przyjęto na okres 10 lat W dokumencie tym jednoznacznie określono, że obowiązek ochrony środowiska stanowi element prawidłowego gospodarowania, a wszelka działalność naruszająca go jest niezgodna z prawem. Każdy przepis prawny odnoszący się do korzystania ze środowiska i jego ochrony w jednakowym stopniu dotyczy wszystkich podmiotów gospodarczych i musi być ściśle przestrzegany, bez stosowania odstępstw i wyjątków.

32 Historia PEP w Polsce W okresie powstały trzy dokumenty: Druga polityka ekologiczna państwa na lata Polityka ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa, na lata Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016

33 Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 Działania priorytetowe: zakończenie prac nad wyznaczaniem obszarów siedliskowych w ramach Natura 2000, przyjęcie projektu ustawy o organizmach genetycznie modyfikowanych, zgodnie z prawem UE, zamknięcie wysypisk nie spełniających wymogów UE, wprowadzenie w życie tzw. zielonych zamówień publicznych, wzmocnienie kadry inspekcji ochrony środowiska, która usprawni ochronę środowiska i pozwoli na kontrolę przestrzegania prawa, wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności w ochronie środowiska,

34 Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego, jako podstawy lokalizacji inwestycji, zwiększenie retencji wody, opracowanie krajowej strategii ochrony gleb, promocja wykorzystania metanu z pokładu węgla, ochrona atmosfery, ochrona wód, gospodarka odpadami, modernizacja systemu energetycznego.

35 Polityka Ekologiczna Państwa w latach