dr hab. inż. Kazimierz Jabłoński, prof. PK Politechnika Koszalińska, Katedra Agroinżynierii ul. Racławicka 15-17, Koszalin

Transkrypt

1 Ziemniak Polski 2011 nr 1 1 NOWOCZESNE SPOSOBY UPROSZCZONEJ UPRAWY ROLI I NAWOŻENIA POD ZIEMNIAKI dr hab. inż. Kazimierz Jabłoński, prof. PK Politechnika Koszalińska, Katedra Agroinżynierii ul. Racławicka 15-17, Koszalin P rzy stale wzrastających kosztach produkcji ziemniaków (sadzeniaki, maszyny, środki ochrony roślin oraz robocizna) bardzo ważną rolę w nowoczesnej technologii odgrywa uproszczenie uprawy roli, zastąpienie tradycyjnego obornika przyorywaniem słomy i nawozów zielonych, precyzyjne nawożenie nawozami mineralnymi i oszczędna ochrona plantacji z monitorowaniem zagrożenia chorobami i szkodnikami. Aby uzyskać plony na poziomie t/ha przy mniejszych kosztach produkcji, należy mieć na uwadze znaczenie zdrowotności sadzeniaków i doboru właściwej odmiany do warunków glebowych oraz rygorystycznego przestrzegania terminów agrotechnicznych wszelkich prac polowych. Do najważniejszych czynników wpływających na wielkość plonu i jego jakość w ramach uproszczonej uprawy gleby należą: właściwe nawożenie organiczne i mineralne, uwzględniające zasobność gleby w makroskładniki, terminowe i precyzyjne sadzenie, pielęgnacja i ewentualne nawadnianie oraz skuteczna ochrona przed agrofagami Wysokie i stabilne plony ziemniaków można uzyskać na glebach w dobrej kulturze, zasobnych w składniki mineralne, o dobrych stosunkach wodnych i odczynie lekko kwaśnym. Są to najczęściej gleby II, III i IV klasy bonitacyjnej, kompleksu pszennego, żytniego bardzo dobrego lub dobrego o zawartości próchnicy w warstwie ornej powyżej 2,0% i ph 5,8-6,5. Nie nadają się pod ziemniaki gleby bardzo lekkie i gliniaste, silnie zakamienione, podmokłe oraz na terenach pagórkowatych. Na glebach lekkich V klasy o niskim ph uprawa ziemniaków jest bardzo ryzykowana, a wielkość plonów zależy w dużej mierze od ilości i rozkładu opadów atmosferycznych, wapnowania i właściwego nawożenia. Ziemniaki mogą być uprawiane w każdym stanowisku, jednak większe plony uzyskuje się po przedplonach motylkowych, a mniejsze po zbożach jarych i kukurydzy. Ze względów fitosanitarnych należy unikać stanowiska po wieloletnich roślinach motylkowych, trawach i rzepaku z uwagi na zagrożenie czarną nóżką i możliwość uszkodzeń bulw przez pędraki, których chemiczne zwalczanie jest bardzo kosztowne i mało skuteczne. Nieco słabsze stanowiska po zbożach można poprawić, przyorując słomę po zbiorze kombajnem i stosując zasiew gorczycy lub innych roślin poplonowych. Bardzo ważnym elementem technologii produkcji ziemniaków jest właściwa uprawa roli. Ma ona za zadanie poprawę fizycznych, chemicznych i biologicznych właściwości gleby oraz takie spulchnienie warstwy ornej, aby stworzyć warunki do dobrej wegetacji roślin i jednocześnie ułatwić pracę maszyn zbierających. Pożniwne zabiegi uprawowe pod ziemniaki powinny być uzależnione od rodzaju gleby, rodzaju przedplonu i terminu jego zbioru oraz stopnia zachwaszczenia pola. Po roślinach zbożowych, które są najczęstszym przedplonem pod ziemniaki, na polach niezaperzonych należy zastosować podorywkę lub talerzowanie na głębokość cm i wysiew poplonów. Największą masę zielonki do przyorania uzyska się, wysiewając szybko rosnącą gorczycę w ilości kg/ha lub mieszankę łubinu z peluszką. Można w tym celu zastosować agregat uprawowo-siewny na bazie kultywatora z wałem pierścienio-

2 2 Ziemniak Polski 2011 nr 1 wym, strunowym lub oponowym celem ugniecenia gleby, które przyśpieszy podsiąk wody i wschody wysianych nasion. Do pierwszych przymrozków w większości regionów kraju poplony osiągną masę ok ton z ha, które w działaniu mogą równoważyć pełną dawkę obornika. W celu przyspieszenia rozkładu i mineralizacji poplonów należy po ich rozdrobnieniu broną talerzową lub sieczkarnią polową zastosować jesienią opryskiwacz z rozcieńczonym użyźniaczem glebowym UG max w dawce 0,9 l/ha, a następnie zaorać na głębokość cm. Użyźniacz glebowy UG max, wytworzony ze specjalnego kompostu, zawiera szereg mikroorganizmów, które przyspieszają tworzenie próchnicy i regenerację gleby. Gleba staje się żyźniejsza, poprawia się jej struktura, wchłanianie i magazynowanie wody, uprawa jest łatwiejsza. Mikroorganizmy znajdujące się w tym roztworze przyspieszają rozkład resztek pożniwnych rozdrobnionej słomy i poplonów, przywracają glebie strukturę gruzełkowatą i zwiększają wykorzystanie niektórych składników mineralnych z trudno rozpuszczalnych zasobów glebowych. Dzięki temu zmniejsza się zapotrzebowanie na coraz droższe nawozy mineralne. System korzeniowy roślin ma lepsze warunki rozwoju i większą możliwość penetracji w głębsze warstwy gleby w poszukiwaniu wody i składników pokarmowych. Poprawa i wzbogacenie procesów biochemicznych w glebie pozwala na lepsze wykorzystanie składników z form niedostępnych i z nawozów mineralnych. W miarę poprawy warunków glebowych rośliny stają się silniejsze, odporniejsze na choroby i wydają większe plony. Doświadczenia polowe przeprowadzone na glebach średnio zwięzłych wykazały wzrost plonu ziemniaków o 12,2- -15,1%, a plonu bulw dużych o 20,3% w porównaniu z obiektem kontrolnym (tab. 1). Wpływ wiosennego stosowania użyźniacza glebowego UG max na plon ziemniaków i zawartość na glebach średnio zwięzłych Wariant stosowania użyźniacza UG max Kontrola (nawożenie NPK ) kg/ha) Kontrola + UG max 0,9 l/ha wiosną Nawożenie 80 kg N/ha + UG max 0,9 l/ha wiosną Źródło: badania własne ogólny handlowy ø > 40 mm Plon ziemniaków (t/ha) frakcji sadzeniaków ø mm bulw dużych ø > 50 mm Tabela 1 Procent 35,3 31,1 27,4 21,2 5,2 14,4 39,6 35,8 28,5 25,5 5,8 14,4 38,3 35,0 29,1 25,1 5,8 15,0 Na glebach średnio zwięzłych i zwięzłych w regionach o niedostatecznej ilości opadów w okresie wegetacji pierwszym zabiegiem po żniwach powinno być głęboszowanie na głębokość cm (rys. 1). Zabieg ten likwiduje podeszwę płużną, sprzyja lepszemu ukorzenieniu się roślin, poprawia stosunki wodne w glebie i umożliwia wykorzystanie składników mineralnych z głębszych warstw gleby. W doświadczeniach z głęboszowaniem w okresie bezpośrednio po żniwach uzyskano w latach suchych zwyżkę plonu ziemniaków o ponad 30%, a w latach o przeciętnych opadach ok. 15% w stosunku do obiektu kontrolnego.

3 Ziemniak Polski 2011 nr 1 3 Rys. 1. Głębosze 1-, 3- i 5-zębowe dla małych i dużych gospodarstw rolnych W gospodarstwach rolnych posiadających inwentarz żywy i obornik należy tak zorganizować pracę, aby obornik zastosować jesienią w dawkach t/ha i przyorać w terminie do połowy listopada. Obornik stosowany wiosną opóźnia termin sadzenia, zmniejsza stopień wykorzystania składników mineralnych, utrudnia mechaniczne sadzenie, zwiększa zachwaszczenie plantacji i obniża plony ziemniaków o 15-20%. Jesienne zabiegi uprawowe pod ziemniaki na glebach zwięzłych gliniastych lub ilastych o uregulowanej kwasowości mogą być powiązane z nawożeniem fosforem i potasem. Natomiast na glebach lekkich może nastąpić wymywanie potasu do głębszych warstw gleby, a na glebach kwaśnych fosfor może przechodzić w formy nieprzyswajalne dla roślin. Orka przedzimowa na głębokość cm przy odpowiedniej wilgotności gleby poprawia właściwości powietrzne gleby, zwiększa magazynowanie wody z opadów zimowych, umożliwia bardziej równomierne rozmieszczenie przyoranych poplonów, obornika i nawozów mineralnych oraz skutecznie niszczy nasiona chwastów. Na glebach średnio zwięzłych i zwięzłych wskazane jest doczepianie do pługa brony kolczatki lub ciężkiej brony zębowej celem rozkruszenia brył i wyrównania pola. Najnowsze badania wykazały, że tak przygotowana rola szybko i równomiernie przesycha, co pozwala na wykonanie wcześniejszych wiosennych zabiegów uprawowych i dotrzymanie optymalnych terminów sadzenia ziemniaków. Im wcześniejsza orka przedzimowa, przy wyższej temperaturze gleby i niższej wilgotności, tym lepsze są jej efekty. Orka w warunkach nadmiernej wilgotności, szczególnie na glebach zwięzłych, przyczynia się do większego zbrylenia gleby i pogorszenia jej struktury. Najlepszym terminem orki pod ziemniaki jest II połowa października. Kierunek orki przedzimowej powinien być w miarę możliwości prostopadły do planowanego kierunku sadzenia. Wiosenna uprawa roli ma za zadanie doprowadzenie do takiego stanu spulchnienia i rozdrobnienia gleby, aby stworzyć optymalne warunki do sadzenia, wzrostu i wegetacji roślin oraz ułatwić mechaniczny zbiór. Ponadto zabiegi uprawowe mają na celu ograniczenie ubytków wody z zapasów zimowych, przyśpieszenie ogrzewania gleby i dokładne wymieszanie w warstwie ornej wysianych uprzednio nawozów mineralnych. Właściwie uprawiona gleba nie powinna zawierać brył o średnicy większej niż 25 mm, musi być wyrównana i odpowiednio nośna w celu ułatwienia mechanicznego sadzenia sadzarką. Na takiej glebie łatwiej utrzymać prostoliniowość i dokładność sadzenia. Pierwszym zabiegiem uprawowym na polach zaoranych jesienią powinno być włókowanie lub bronowanie, których celem jest skruszenie skorupy, przerwanie parowania i przyśpieszenie ogrzewania gleby. Zabieg ten powinien być wykonany na przełomie marca i kwietnia. Na kilka dni przed sadzeniem ziemniaków należy opryskać pole użyźniaczem glebowym UG max, jeśli nie zastosowano go jesienią, i wysiać nawozy mineralne NPK w optymalnych dawkach, które uwzględniają zasobność gleby, potrzeby odmian i kierunki ich użytkowania. Jeśli nawozy fosforowe i potasowe wysiano jesienią, wówczas stosujemy tylko nawożenie mocznikiem, a w uprawie ziemniaków na wczesny zbiór saletrą amonową. W celu właściwego przygotowania gleb lekkich i średnich do sadzenia wiosną należy je uprawić na głębokość cm agregatem uprawowym składającym się z kultywatora wąskozębnego z wałem strunowym lub prętowym (rys. 2). Na glebach zwięzłych, niezakamienionych, najlepsze efekty uzyskuje się po zastosowaniu glebogryzarki lub brony wirnikowej z wałem prętowym lub zębatym (rys. 3). Nie należy uprawiać gleb zwięzłych przy nadmiernej wilgotności, gdyż prowadzi to do ich zbrylenia. Nowoczesne agregaty uprawowe posiadają belkę wyrównującą glebę, spulchniacze śladów kół ciągnika, zęby kultywatora wąskozębnego, wały zębate, strunowe lub spiralne. Kierunek jednorazowego przejazdu agregatu powinien być zgodny z kierunkiem sadzenia.

4 4 Ziemniak Polski 2011 nr 1 Rys. 2. Agregat do wiosennej uprawy gleb lekkich i średnich pod ziemniaki Rys. 3. Agregat aktywny do wiosennej uprawy gleb ciężkich podczas pracy W trosce o lepszą jakość bulw na glebach zwięzłych i zakamienionych, szczególnie na dużych plantacjach, w wielu krajach Europy podczas wiosennej uprawy usuwa się bryły i kamienie z powierzchni do głębokości cm, aby podczas zbioru zmniejszyć wskaźnik uszkodzeń mechanicznych bulw do minimum. W pierwszej fazie uprawy wyoruje się specjalnym pługiem zagony o szerokości cm i głębokości cm, a następnie podkopuje glebę na tych zagonach na głębokość cm specjalnym odsiewaczem przenośnikowym, który odsiewa bryły i kamienie o średnicy powyżej 3 cm, umieszczając je w uprzednio utworzonych bruzdach. Na uprawionej w ten sposób glebie, pozbawionej kamieni i brył, ziemniaki sadzi się sadzarkami tradycyjnymi lub zagonowymi. Kamienie znajdujące się na głębokości cm nie będą utrudniać pracy maszyn do sadzenia, pielęgnacji oraz zbioru ani przez następnych kilka lat uprawy innych roślin w zmianowaniu i będą stanowić naturalny system odwadniania pola w przypadku nadmiernej wilgotności gleby. W spulchnionej glebie ziemniaki mają dobre warunki do wzrostu i rozwoju w okresie wegetacji, a podczas zbioru wyraźnie zmniejsza się wskaźnik uszkodzeń mechanicznych bulw i uzyskuje się wyższą wydajność pracy maszyn zbierających. Nowe i używane zestawy maszyn do uprawy ziemniaków na glebach zwięzłych i zakamienionych oferują takie czołowe firmy jak: Imac, Prestige, Grimme, Reekie i Kverneland. Z uwagi na wysoką cenę tych maszyn zabiegi odkamieniania pól w Polsce powinny być wykonywane usługowo przez firmy specjalistyczne. Do istotnych czynników obniżających koszty produkcji ziemniaków należy rzędowe, precyzyjne nawożenie mineralne do redlin podczas sadzenia sadzarką oraz stosowanie nowej generacji nawozów wieloskładnikowych o działaniu spowalniającym uwalnianie składników do gleby. Do nawożenia rzędowego można stosować nawozy wieloskładnikowe lub mocznik. W wyniku rzędowego nawożenia do redlin podczas sadzenia można zmniejszyć optymalną dawkę nawozu o 30-40% i uzyskać taki sam plon dzięki efektywnemu wykorzystaniu składników mineralnych przez rośliny. Większa ilość składników mineralnych w pobliżu systemu korzeniowego roślin wpływa na intensywność asymilacji, wzrost plonu bulw dużych i zawartość oraz obniżenie kosztów nawożenia. Doświadczenia polowe potwierdziły korzystne działanie rzędowego nawożenia mocznikiem i nawozami wieloskładnikowymi na odmiany ziemniaka różnej wczesności i przy różnych poziomach nawożenia. Zwyżka plonu bulw handlowych w stosunku do nawożenia tradycyjnego wynosiła przeciętnie 4,9 t/ha, tj. 17,8%, a plonu bulw dużych o 22,2% (tab. 2). Tabela 2 Wpływ rzędowego nawożenia mocznikiem na plony ziemniaków i zawartość Sposób nawożenia ziemniaków Dawka mocznika 120 kg N/ha ogólny handlowy ø > 40 mm Plon (t/ha) bulw dużych ø > 50 mm Zawartość (%)

5 Ziemniak Polski 2011 nr 1 5 Rzędowy podczas sadzenia 35,9 32,7 22,6 5,77 16,1 Rzutowy (tradycyjny) 31,3 27,8 18,5 4,91 15,7 Wzrost plonu Źródło: badania własne t/ha % 4,6 4,9 4,1 0,86-14,7 17,8 22,2 17,5 0,4 Producenci sadzarek krajowych i z importu mogą na zamówienie dostarczyć wersje tych maszyn wyposażone w dozowniki lub siewniki do nawożenia rzędowego (rys. 4 i 5). Dozowniki do nawożenia ziemniaków mogą być nadbudowane z przodu lub z tyłu na sadzarkach i umożliwiają wysiew określonych dawek nawozów granulowanych podczas sadzenia. Zespół wysiewający typu kołeczkowego lub ślimakowego napędzany jest z osi kół sadzarki poprzez przekładnię zębowo-łańcuchową. Przez regulowany otwór podający nawóz przechodzi przewodami do redlic wygarniających sadzarki, wysypuje się tuż przed lemieszem redlicy, która żłobiąc rowek na określoną głębokość, przykrywa ziemią wysiany nawóz, a po wysadzeniu ziemniaków talerze lub obsypniki zagarniające tworzą określony kształt redliny. Takie rozwiązanie techniczne jest najczęściej stosowane w krajowych 2-rzędowych sadzarkach taśmowo-czerpakowych i łańcuchowo-czerpakowych. Rys. 4. Sadzarka 2-rzędowa Kora 2 z dozownikiem do nawożenia rzędowego Rys. 5. Sadzarka 4-rzędowa Kverneland z siewnikiem do nawożenia rzędowego W niektórych rozwiązaniach zagranicznych (Grimme, Cramer, Kverneland) siewniki nawozowe znajdują się z przodu i są zagregatowane na stałe z 2- lub 4-rzędową sadzarką. Napęd zespołu wysiewającego jest przekazywany od osi sadzarki poprzez przekładnię zębowo-łańcuchową. Dawkę nawozu ustawia się precyzyjnie na przekładni zębowej. Nawóz podawany jest do krótkich przewodów, a stąd kierowany do redliczek pracujących na głębokości 6-8 cm ustawionych w odstępie cm od siebie. Redlice sadzarki wygarniają w glebie bruzdę dla sadzeniaków, zasypując umieszczone nawozy, a następnie talerze zagarniające tworzą redliny. Wysiane nawozy znajdują się w glebie w odległości ok. 5 cm z obu stron sadzeniaka na tej samej głębokości. Znacznie wyższe efekty produkcyjne uzyska się, jeśli do rzędowego wysiewu do redlin zastosuje się nawozy wieloskładnikowe nowej generacji, jak: nitrophoska, viking lub ENTEC perfekt, zawierające stabilizator formy amonowej wydłużający przemianę azotu w glebie. Najlepszy okazał się sposób aplikowania nawozów z obu stron sadzeniaka. Efekty produkcyjne lokalizacji nawozu pod sadzeniak są znacznie niższe, szczególnie gdy w okresie przed zwarciem rzędów wystąpią susze. Umieszczone pod sadzeniakiem nawozy ujemnie wpływają na długość systemu korzeniowego i rośliny w przypadku

6 6 Ziemniak Polski 2011 nr 1 suszy bardziej odczuwają braki wody, które ograniczają wzrost stolonów i bulw. W wielu krajach o nowoczesnym rolnictwie, w tym także w Polsce, produkuje się nawozy wieloskładnikowe o proporcji składników, jaka jest niezbędna dla prawidłowego nawożenia ziemniaków na różne kierunki użytkowania. Nowe generacje nawozów mają granulki jednakowej wielkości z zawartością makro- i mikroelementów oraz stabilizatorem formy amonowej azotu wpływającym na spowolnienie aktywności bakterii odpowiedzialnych za nitryfikację azotu. W rezultacie okres uwalniania i udostępniania azotu do roztworu glebowego zostaje wydłużony nawet do 100 dni. Strat azotu w wyniku wymywania są mniejsze, dlatego można obniżyć dawkę, uzyskując te same lub wyższe plony (tab. 3). Poza tym niektóre nawozy, jak ENTEC perfekt, mają dużą zawartość potasu, wpływającego na lepszą trwałość przechowalniczą, oraz wysoką zawartość rozpuszczalnego w wodzie fosforu i niezbędne mikroelementy. Siarczanowa forma potasu w tych nawozach nawet przy większych dawkach nie powoduje obniżenia zawartości, dlatego też nawozy takie mogą być przydatne w produkcji ziemniaków do przetwórstwa spożywczego na frytki i chipsy oraz dla przemysłu krochmalniczego. Tabela 3 Wpływ nawozów nowej generacji na plony ziemniaków i zawartość System nawożenia Kontrola (mocznik + superfosfat + 60% sól potasowa) ogólny handlowy ø >40 mm Plon (t/ha) sadzeniaków ø mm bulw dużych ø >50 mm Procent 35,0 32,2 21,1 25,2 5,14 14,7 Nitrophoska 12 specjal 39,3 37,0 21,7 29,3 6,25 15,8 Nitrophoska 12 specjal + Basfoliar 36 E 2 x 5 l/ha 40,8 37,9 24,8 29,5 6,48 15,7 Nitrophoska 15 perfekt 37,0 33,6 24,0 25,2 5,72 15,4 Nitrophoska 15 perfekt + Basfoliar 36 E 2 x 5 l/ha 39,0 36,5 23,3 29,1 6,33 16,2 ENTEC perfekt 41,6 39,8 26,3 30,4 6,93 16,7 ENTEC perfekt + Basfoliar 36 E 2 x 5 l/ha 39,4 36,8 24,9 26,6 6,75 17,2 Nitrophoska specjal: 12 N, 12 P, 17 K + 2 Mg + 6 S; Nitrophoska perfect: 15 N, 5 P, 20 K + 2 Mg + 8 S ENTEC perfect: 14 N, 7 P, 17 K + 2 Mg + 10 S poziom nawożenia w doświadczeniach 120 kg N odpowiednie proporcje P i K jak w nawozach nowej generacji taki stosowano na obiekcie kontrolnym, stosując pojedyncze nawozy (mocznik, superfosfat potrójny i 60-proc. sól potasową) Źródło: badania własne Doświadczenia polowe na glebach średnio zwięzłych wykazały przydatność nawozów wieloskładnikowych nowej generacji do nawożenia ziemniaków. Duże zwyżki plonów o dobrej jakości bulw i w wysokości 17,7-23,5% w wyniku zastosowania do nawożenia nitrophoski 12 specjal, nitrophoski 15 perfekt i ENTEC perfekt rekompensują z nadwyżką większe wydatki związane z nawożeniem. Nawozy nowej generacji są znacznie droższe od krajowych nawozów wieloskładnikowych.

7 Ziemniak Polski 2011 nr 1 7 W okresie zimowym rolnicy powinni zastanowić się nad zakupem w firmach nasiennych sadzeniaków kwalifikowanych odpowiednich odmian. Zdrowe, kwalifikowane sadzeniaki i wzorowa agrotechnika są podstawą uzyskiwania wysokich plonów dobrej jakości. Doświadczenia wykazują, że w ostatnich latach z odmian jadalnych bardzo wczesnych największe plony wydały w kolejności: Denar, Impala, Lord i Miłek; z odmian wczesnych: Vineta, Cyprian, Owacja, Korona i Bellarosa; z odmian średnio wczesnych: Tajfun, Bartek, Kolia, Satina, a średnio późnych Ursus, Jelly i Zeus. Z odmian owych na uwagę zasługują: Pasat, Rumpel, Skawa, Kuras, Sekwana, Jasia, Pasja, Hinga, Bosman i Gandawa. Szczegóły dotyczące prawidłowej i nowoczesnej uprawy roli, nawożenia, sadzenia, pielęgnacji, ochrony oraz zbioru ziemniaków wraz z krótką charakterystyką odmian znajdą plantatorzy ziemniaka w książkach: Nowoczesna uprawa ziemniaków, Sadzenie, pielęgnacja i ochrona ziemniaków oraz Nawożenie ziemniaków, które można zamówić telefonicznie za zaliczeniem pocztowym u autora artykułu, tel. (94) Podsumowanie Uproszczenie uprawy gleby nie oznacza regresu w plonach ziemniaka i pogorszenia ich jakości. Wprost przeciwnie, przestrzegając optymalnych terminów wszystkich zabiegów agrotechnicznych i zasad ochrony przed chwastami, chorobami i szkodnikami, sadzenia kwalifikowanymi sadzeniakami oraz stosując agregatowanie maszyn i odpowiedni ich dobór do warunków glebowych, można uzyskać wysokie plony ziemniaków mniejszym kosztem. Przy wysiewie poplonów na przyoranie i zastosowaniu optymalnych dawek nawożenia mineralnego, uwzględniających zasobność gleby, kierunek użytkowania i potrzeby odmian, stosując nowoczesną technikę wysiewu do redlin podczas sadzenia nawozami nowej generacji, można zrezygnować z kosztownego nawożenia obornikiem. Bardzo ważną rolę w uprawie gleby odgrywa głęboszowanie pożniwne oraz zastosowanie użyźniaczy glebowych przed orką przedzimową lub wiosną przed właściwą uprawą i sadzeniem. Aby uzyskać stabilne plony na poziomie t/ha, należy zrezygnować z uprawy ziemniaków na glebach lekkich V i VI klasy bonitacyjnej, zwrócić uwagę na kwasowość gleby i zawartość próchnicy. Przy wysokich plonach w każdym kierunku użytkowania ziemniaki będą najbardziej opłacalną uprawą w kraju. Literatura 1. Dzienia S., Szarek P Efektywność uprawy bezpłużnej oraz międzyplonów i słomy w produkcji ziemniaków. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 470: ; 2. Jabłoński K Maszyny wieloczynnościowe do uprawy gleby i sadzenia ziemniaków. Ziemn. Pol. 1: 4-10; 3. Jabłoński K Agrotechniczne efekty bezorkowej i zagonowej uprawy ziemniaków. Ziemn. Pol. 4: 4-13; 4. Jabłoński K Agrotechniczne i ekonomiczne efekty uproszczonej uprawy roli pod ziemniaki. Inż. Rol. 3: 21-30; 5. Jabłoński K Technologia uprawy ziemniaków jadalnych i przemysłowych. [W:] Produkcja ziemniaków Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskiego. Wyd. Wieś Jutra Warszawa: 48-71; 6. Jabłoński K Technika zbioru ziemniaka. Agrotechnika 9: 40-43; 7. Jabłoński K Nowoczesna uprawa ziemniaków. PMHZ Strzekęcin: 119 s.; 8. Kobylarz J Tendencje rozwojowe bezskibowej uprawy roli. Pr. PIMR 2: ; 9. Peters R Trends In der Kartoffeltechnik. Landtechnik 6: ; 10. Szeptycki. A Efektywność postępu technicznego w technologiach towarowej produkcji ziemniaka. Rozpr. hab. Inż. Rol. 1 (34) 128 s.