EKONOMICZNE PROBLEMY TURYSTYKI. Nr 10

Transkrypt

1 EKONOMICZNE PROBLEMY TURYSTYKI Nr 10

2 Rada Naukowa 1. Dr hab. Prof. AWF Stefan Bosiacki 2. Dr prof. WSTiH Jerzy Gospodarek 3. Dr hab. prof. AWFIS Barbara Marciszewska 4. Dr hab. prof. WSE Kazimierz Michałowski 5. Dr Beata Meyer -redaktor naukowy 6. Dr hab. prof. AWFiS Stanisław Miecznikowski 7. Dr hab. prof. US Aleksander.Panasiuk (przewodniczący) 8. Prof. dr hab. Andrzej Rapacz 9. Prof. Ausrine Armaitiene, Klaipeda University, Health Science Faculty 10. Prof. Maja Rozīte, School of Business Administration Turība, Tourism Department 11. Dr Anna Tokarz (sekretarz)

3 SPIS TREŚCI TEORETYCZNE PROBLEMY ROZWOJU TURYSTYKI 1. Andrzej Hadzik Turystyka uzdrowiskowa teoretyczne ujęcie problemu 2. Beata Meyer Zróżnicowanie funkcji pełnionych przez turystykę 3. Adam Pawlicz Promocja uzupełniająca jako element turystycznego promotion- mix miasta 4. Marta Sidorkiewicz Znaczenie konsumentów turystyki biznesowej w rozwoju regionalnym PROBLEMY RYNKU USŁUG TURYSTYCZNYCH 5. Anna Bera Dobrowolne ubezpieczenia turystyczne w ofercie biur podróży 6. Stefan Bosiacki Koniunktura na regionalnym rynku usług turystycznych 7. Katarzyna Majchrzak Konsumpcja turystyczna polskiej klasy średniej 8. Stanisław Miecznikowski, Piotr Lewandowski Innowacja jako istotny czynnik kształtowania pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw na jednolitym rynku usług turystycznych Unii Europejskiej 9. Aleksander Panasiuk Makroekonomiczne planowanie strategiczne na lata w zakresie polityki wspierania podmiotów turystycznych 10. Daniel Szostak Charakterystyka i klasyfikacja ważniejszych obiektów bazy noclegowej współczesnej turystyki 11. Anna Tokarz Możliwości wykorzystania Internetu w procesie rekrutacji przez przedsiębiorstwa turystyczne REGIONALNE PROBLEMY ROZOWJU TURYSTYKI 12. Jadwiga Antoszek Turystyka w zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich województwa lubelskiego 13. Anna Dołowy Stan środowiska jako determinanta rozwoju turystyki wypoczynkowej w gminie Rewal 14. Mirosław Januszewski Inwestycje turystyczne realizowane przez samorządy terytorialne gmin województwa dolnośląskiego. 15. Magdalena Kulbaczewska, Robert Kubicki

4 Wykorzystanie bazy uzdrowiskowej w woj. zachodniopomorskim w latach Agnieszka Lewandowska Atrakcyjność produktu turystyki uzdrowiskowej na przykładzie uzdrowiska Kołobrzeg 17. Tomasz Mańkowski Możliwości rozwoju morskiej turystyki wycieczkowej w Polsce 18. Dawid Milewski Analiza strategiczna rozwoju turystyki w gminach Police i Nowe Warpno 19. Sabina Ren, Agnieszka Wartecka - Ważyńska Wyznaczniki polityki turystycznej w świetle polityki regionalnej województwa lubuskiego

5 WSTĘP Zeszyty naukowe z serii Ekonomiczne Problemy Turystyki prezentują zagadnienia związane z działalnością sektora turystycznego. Ze względu na złożoność i różnorodność zagadnień wiążących się z turystyką, jej przyczynami i konsekwencjami, prowadzone badania mają charakter interdyscyplinarny. Odzwierciedleniem tego jest zróżnicowana problematyka prac zawartych w Ekonomicznych Problemach Turystyki nr 10, będących kontynuacją części wcześniejszych. Wśród prezentowanych zagadnień przeważają kwestie regionalnych uwarunkowań rozwoju i funkcjonowania turystyki. W zeszycie znajdują się również interesujące prace dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstw turystycznych, oraz obsługi ruchu turystycznego z uwzględnieniem usług ubezpieczeniowych i informacji.

6 Andrzej Hadzik Katedra Turystyki, Rekreacji i Zarządzania AWF Katowice Turystyka uzdrowiskowa teoretyczne ujęcie problemu Wstęp Uzdrowiska stanowią obszary, gdzie ma miejsce działalność związana ze świadczeniem usług lecznictwa uzdrowiskowego. Jednak obok pełnienia funkcji leczniczej obszary uzdrowiskowe należą do miejscowości turystycznych realizujących funkcję turystyczną 1. W światowej literaturze przedmiotu można znaleźć różne poglądy na temat znaczenia obszarów uzdrowiskowych 2. W krajach europejskich, w tym w Polsce, uważa się, że do pełnienia swoich funkcji uzdrowiskom potrzebne jest występowanie na ich obszarach naturalnych tworzyw leczniczych (wód mineralnych, borowin). Nie jest to zasada obowiązująca na całym świecie. W USA, według Międzynarodowego Związku Uzdrowisk i Fitness (ISPA) 3, występowanie źródeł mineralnych nie jest konieczne. Według ISPA określanie spa 4 (uzdrowisko) tylko w oparciu o naturalne źródła mineralne jest zbyt wąskie. Stąd ISPA uważa, że o spa można mówić wtedy, kiedy dochodzi w czasie wolnym do relaksu, rozluźnienia, odnowy pod względem fizycznym i psychicznym, a człowiek ma możliwość dobrej zabawy 5. J. Goodrich uważa, że goście na terenach typu spa powinni przede wszystkim mieć możliwość różnorakich usług prowadzących do poprawy zdrowia psychofizycznego 6. Można obecnie wyróżnić różnorakie typologie uzdrowisk, gdzie dostrzega się funkcję leczniczą i turystyczną. Jedną z nich jest model uzdrowisk uwzględniający rodzaje świadczonych usług 7. W światowej statystyce turystycznej w odróżnieniu od polskiej statystyki 8 wszelkie pobyty 1 A. S. Kornak, A. Rapacz: Zarządzanie turystyką i jej podmiotami w miejscowości i regionie. AE, Wrocław 2001, s Zob. Ch. Smith, P. Jenner: Health Tourism in Europe. Travel and Tourism Analyst 2000, No ISPA -International Spa and Fitness Association. 4 Pojęcie spa wywodzi się od nazwy miasta w Belgii położonego blisko Liège, w którym znajduje się źródło wód mineralnych. Spa pochodzi od początkowych liter słów łacińskich solus per aqua oznaczających zdrowie dzięki wodzie. Europejski Związek Uzdrowisk (ESPA The European Spas Association) utożsamia spa ze źródłem wód mineralnych, miejscem bądź miejscowością, gdzie tego typu źródło zostało odkryte. W statystykach ESPA spa ujmuje się jako miasto posiadające naturalne źródła wód mineralnych, a także przedsiębiorstwo świadczące zabiegi przy wykorzystaniu tychże źródeł wód. Ważnym dla działalności w ramach turystyki uzdrowiskowej jest posiadanie przez powyższe źródła właściwości leczniczych. Za: Ch. Smith, P. Jenner: Health Tourism in, op. cit. s., Ibidem. 6 J. N. Goodrich: Health Tourism: A New Positioning for Tourist Destinations. Journal of International Consumer Marketing 1994., vol. 6, No. 3-4, s Wielu uważa, że to świadczone usługi zdrowotne przy wykorzystaniu zakładów i urządzeń uzdrowiskowych, a nie występowanie naturalnych tworzyw leczniczych w rzeczywistości pozwalają wyróżnić obszary uzdrowiskowe spośród miejscowości turystycznych. Za: E. Spivack: Health spa development in the USA: A burgeoning component of sport tourism. Journal of Vacation Marketing 1998.,vol. 4, No.1, s GUS ujmuje osobno w sprawozdaniach z obszarów uzdrowiskowych działalność leczniczą (lecznictwo uzdrowiskowe) i turystyczną. 1

7 kuracyjne w sanatoriach, kąpieliskach, klinikach uzdrowiskowych i prewentoriach rejestrowane są jako działalność turystyczna 9. Stąd S. Spivack w ramach realizowanej turystyki uzdrowiskowej wyszczególnia tzw. uzdrowiska z usługami dla przyjemności (z ang. amenity spa resort) oraz tzw. uzdrowiska jako miejsca przeznaczenia (z ang. destination spa resort, rys. 1). Ponadto wyróżnia ośrodki, gdzie wykonywane są tylko różnorakie zabiegi bez zakwaterowania (z ang. day spa) 10. Rysunek 1. Typologia uzdrowisk ze względu na świadczone usługi uzdrowisko z usługami dla przyjemności klasyczna uzdrowisko uzdrowisko jako miejsce przeznaczenia luksusowa nowego wieku całościowa odnowa psychofizyczna turystyka uzdrowiskowa ośrodek, w którym świadczone są różnorakie zabiegi bez zakwaterowania zorientowana medycznie zabiegi odchudzające instytuty badawcze hydroterapia tradycyjne centra medyczne szpitale i kliniki centra chirurgii plastycznej inne Źródło: D. Dryglas: Kształtowanie produktu turystycznego uzdrowisk w Polsce. Praca doktorska. Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2005, s. 63. Za: E. Spivack: Health spa development in the USA: A burgeoning component of sport tourism. Journal of Vacation Marketing 1998,vol. 4 No.1, s. 70. W tzw. uzdrowiskach z usługami dla przyjemności cel zdrowotny ma charakter uzupełniający 11, w odróżnieniu od tzw. uzdrowisk jako miejsc przeznaczenia, gdzie cel zdrowotny jest nadrzędny. W tych ostatnich wyróżnia się uzdrowiska: klasyczne (z ang. classic) 12, luksusowe (z ang. 9 A. Kornak: Vademecum strategii i działań operacyjnych w turystyce i uzdrowiskach. Wyd. Wyższa Szkoła Zarządzania, Poznań 2002, s Ośrodki tego typu położone przeważnie w dużych miastach, proponują świadczenia w ciągu dnia i są przeznaczone dla miejscowej ludności zajętej (głównie dla kobiet) robieniem kariery zawodowej i nie mającej czasu na wyjazd do typowych obszarów uzdrowiskowych. 11 Bardzo często w tzw. uzdrowiskach dla przyjemności jako dodatkowe usługi proponuje się programy fitness, które poprawiają sylwetkę gości dzięki odpowiednim ćwiczeniom fizycznym. Zob. E. Spivack: Health spa development in the USA, op. cit. 12 W uzdrowiskach klasycznych proponowane są usługi w ramach programów fitness, odprężających i odchudzających. 2

8 luxury) 13, tzw. nowego wieku (z ang. new age) 14 oraz zorientowane medycznie (z ang. medically oriented) 15. J. Goodrich wyróżnia ponadto tzw. uzdrowiska na statku (z ang. cruise ship spa) 16 oraz uzdrowiska z mineralną wodą leczniczą (z ang. mineral sprig spa) 17. Autor jest zadania, że zawężenie znaczenia obszarów uzdrowisk do obecności źródeł wód mineralnych w Polsce jest nieuzasadnione. Po pierwsze bywa tak, że uzdrowiska posiadają co prawda źródła wód mineralnych, ale nie mając odpowiedniej infrastruktury nie są w stanie realizować swoich podstawowych funkcji: leczniczej, czy turystyki zdrowotnej. Po drugie do poprawy lub podtrzymania zdrowia można wykorzystywać nie tylko środki jakimi są tworzywa naturalne, w tym wody lecznicze. Teoretyczna charakterystyka turystyki uzdrowiskowej W literaturze przedmiotu nie ma pełnej zgodności zakresu turystyki w uzdrowiskach ze względu na pełnione podstawowe funkcje leczniczą i turystyczną 18. Działalność w uzdrowiskach definiuje się jako turystykę uzdrowiskową, turystykę zdrowotną, czy turystykę leczniczą. E. Wysocka, podobnie jak Z. Krasiński, łączy turystykę uzdrowiskową z pobytami w celach leczniczych pod sanatoryjną opieką lekarską 19. A. Jagusiewicz zalicza natomiast pobyty w zakładach uzdrowiskowych do turystyki leczniczej, odróżniając ją od turystyki zdrowotnej 20. Z. Szamborski postrzega turystykę zdrowotną w kurortach jako jedną z działalności uzdrowiskowej służącą odnowie sił psychofizycznych człowieka 21. Według tego autora turystyka zdrowotna jest takim rodzajem działalności turystycznej, której intencja, czas i formy uprawiania wybrane są w sposób dobrowolny, ale zarazem świadomy dla poprawy zdrowia. Charakterystycznymi cechami turystyki zdrowotnej są: 22 motywacja wyjazdu nie związana z odbyciem typowej kuracji uzdrowiskowej-leczniczej; 13 Luksusowe uzdrowiska, które są położone przeważnie w pięknym otoczeniu świadczą w sposób drobiazgowy i indywidualny usługi zdrowotne. Historycznie ten typ uzdrowisk rozwinął się w związku z potrzebami upiększającymi dla kobiet, w tym głównie zabiegami kosmetycznymi. Zob. E. Spivack: Health spa development, op. cit. 14 W tzw. uzdrowiskach nowego wieku świadczone są głównie usługi w ramach wellness, które obejmują całościową odnowę psychofizyczną w sferze duchowej, psychicznej i cielesnej. Stąd w uzdrowiskach tego typu proponuje się ćwiczenia ciała i umysłu, do których można zliczyć jogę oraz filozofię Zen. 15 W uzdrowiskach zorientowanych medycznie głównymi usługami są świadczenia zdrowotne przy wykorzystaniu wód mineralnych i termalnych. 16 Tzw. uzdrowiska na statku proponują różnego rodzaju usługi takie jak sauna, masaż, gimnastyka, fitness oraz aromatoterapia na pokładzie statku. Zob. J. N. Goodrich: Health Tourism: A New Positioning for, op. cit. 17 Uzdrowiska z mineralną wodą leczniczą proponują usługi z wykorzystaniem naturalnych źródeł mineralnych, termalnych oraz słodkiej wody wykorzystywanej przy okazji zabiegów hydroterapii. 18 D. Dryglas: Kształtowanie..., op. cit., s E. Wysocka: Turystyka uzdrowiskowa. Rocznik Dydaktyczny 1996; Z. Krasiński: Kondycja turystyki uzdrowiskowej w Polsce a reformy społeczne w W: Rozwój usług turystycznych u progu XXI wieku. AE, Poznań 1999, s A. Jagusiewicz: Funkcje turystyczne uzdrowisk polskich. Instytut Turystyki, Warszawa 2001, s Z. Szamborski: Turystyka zdrowotna uzdrowiskowa jako istotny element odnowy sił człowieka. W: Zeszyty Naukowe Instytutu Turystyki, Warszawa 1978, nr 6, s Zob.: J. Wolski: Funkcja wypoczynkowo-turystyczna uzdrowisk polskich. Problemy uzdrowiskowe 1986, nr 7-9 ( ). 3

9 korzystanie z niektórych urządzeń leczniczych oraz terapii wyłącznie jako dodatkowa atrakcja aktywnego wypoczynku wybrana w sposób dobrowolny, ale po konsultacji lekarskiej; opinia lekarska dotycząca miejsca, okresu i ogólnych zasad pobytu, a także formy aktywnego wypoczynku, jednak nie stanowiąca żadnego przymusu związanego z nadzorem medycznym, a uzależniona tylko od samokontroli, świadomości oraz rozwagi turysty. Według J. Wolskiego turystyka zdrowotna związana jest ze świadomym i dobrowolnym udaniem się na pewien czas poza miejsce zamieszkania w czasie wolnym od pracy, w celu regeneracji ustroju poprzez aktywny wypoczynek psychofizyczny 23. Turystyka zdrowotna jest traktowana jako ważna składowa procesu odnowy psychofizycznej, szczególnie w środowisku wielkomiejskim 24. Według W. Gaworeckiego najważniejszymi motywami, dla których turyści podejmują się trudu uprawiania turystyki zdrowotnej są: 25 odnowa sił jako główny cel, któremu turyści podporządkowują odpowiedni tryb życia w miejscowości odwiedzanej; stan zdrowia turysty, który objawia się wyczerpaniem lub przemęczeniem, powodującym potrzebę spędzenia urlopu, wakacji w sposób zaproponowany przez lekarza; aktywny model wypoczynku dozowany indywidualnie. Rysunek 2. Podstawowe funkcje społeczno-gospodarcze uzdrowisk uzdrowisko funkcja lecznicza funkcja turystyczna lecznictwo uzdrowiskowe turystyka lecznicza (zdrowotna) inne rodzaje turystyki turystyka zdrowotna turystyka wypoczynkowa turystyka uzdrowiskowa turystyka kwalifikowana wellness Źródło: Opracowanie własne na podstawie literatury przedmiotu m. in.: D. Dryglas: Kształtowanie produktu turystycznego..., op. cit., s. 86. M. Januszewska definiuje turystykę uzdrowiskową (...) jako wyjazdy związane z kuracją sanatoryjną, rehabilitacją i leczeniem uzdrowiskowym, powiązane z zabiegami 23 J. Wolski: Turystyka zdrowotna a uzdrowiska europejskich krajów socjalistycznych. Problemy Uzdrowiskowe 1970, nr Zob.: J. Wolski: Działalność wypoczynkowo-turystyczna uzdrowisk polskich, a potrzeby współczesnego człowieka. Problemy Uzdrowiskowe 1979, nr 12 (146). 25 W.W Gaworecki: Turystyka. PWE, Warszawa 2003, s

10 przyrodoleczniczymi świadczonymi na podstawie konsultacji lekarza uzdrowiskowego 26. D. Dryglas uważa, że turystyka uzdrowiskowa 27 (uzdrowiskowy produkt turystyczny) powstaje poprzez złożenie trzech funkcji: leczniczej (I filar turystyki uzdrowiskowej) oraz wypoczynkowej (turystycznej) i profilaktycznej, które stanowią II filar turystyki uzdrowiskowej 28. Z zagranicznych autorów zajmujących się analizowaną problematyką należy wymienić C. Kaspara, według którego nowoczesne podejście do zadań w uzdrowiskach musi obok typowej kuracji uwzględniać także działalność turystyczną w celu utrzymania równowagi psychofizycznej człowieka 29. Wyodrębnia on w uzdrowiskowej turystyce zdrowotnej trójfazowy cykl trwający 3 tygodnie obejmujący: 30 odpoczynek z zajęciami relaksacyjno antystresowymi oraz rekreacyjno-kulturalnymi; typową aktywność ruchową i zabiegi lecznicze (np. trening zdrowotny, masaże, kąpiele termalne); odprężenie psychiczne z edukacją pro zdrowotną. Analiza teoretyczna podstawowych funkcji uzdrowisk pozwala wyodrębnić wśród turystyki uzdrowiskowej, poza główną turystyką zdrowotną, również turystykę leczniczą (zdrowotną) odbywaną w ramach funkcji leczniczej, a także inne rodzaje turystyki, których zasadnicze cele nie obejmują szeroko rozumianego zdrowia, czy leczenia jakiejś dysfunkcji (rys. 2) 31. Autor uważa, że turystykę leczniczą, która rozwija się dzięki funkcji leczniczej w uzdrowiskach należy również zaliczyć do jednej z rodzajów turystyki zdrowotnej. Wynika to z nadrzędności pojęcia zdrowie w stosunku do terminu leczenie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 32 zdrowie można określić jako wartość, dzięki której jednostka lub grupa mogą z jednej strony realizować swoje aspiracje i potrzebę satysfakcji, a z drugiej strony zmieniać się lub radzić sobie ze środowiskiem 33. Pojęcie zdrowia stanowi kategorię, w której jednostki nie spełniające 26 M. Januszewska: Znaczenie produktu uzdrowiskowego w rozwoju turystyki w Polsce. W: Markowe produkty turystyczne. Red. A. Panasiuk. US, Szczecin 2004, s Pojęcie turystyki uzdrowiskowej ma w literaturze przedmiotu różne określenia: w angielskojęzycznej spa tourism, niemieckiej Kurtourismus, a rosyjskiej курортный туризм. Zob. Turystyka uzdrowiskowa w Polsce. POT, Warszawa D. Dryglas: Kształtowanie produktu turystycznego uzdrowisk w Polsce. Op. cit., s Zob. C. Kaspar: Uzdrowiska dzisiaj - refleksje ekonomiczne i praktyczne. Problemy uzdrowiskowe 1977, nr 9 (119). 30 Zob. C. Kaspar: Die Tourismuslehre im Grundriss. Verlag Paul Haupt, Bern - Stuttgart Por. D. Dryglas: Kształtowanie..., op. cit., s WHO-World Healt Organization. 33 Współcześnie lansowane jest podejście holistyczne, które reprezentuje powstała w 1986 r. koncepcja modelu zdrowia według T. Hancocka i F. Perkinsa, oparta o tzw. mandale zdrowia. Mandale w odróżnieniu od poglądu, że jednostka to ciało i dusza, stanowią koncepcję ujmującą człowieka całościowo. Mandale pokazują człowieka od strony cielesnej, psychologicznej i społecznej, połączonych z oddziaływaniem czynników naturalnych, psychospołecznych oraz zachowań jednostkowych. W tej koncepcji jednostka ludzka umiejscowiona jest centralnie, mając równocześnie duszę, ciało i rozum. Kręgi otaczające człowieka, czyli kultura, rodzina oraz biosfera, pokazują natomiast różnorakie powiązania między sobą. Główna odpowiedzialność za zdrowie człowieka jest tutaj przesunięta z profesjonalnej opieki medycznej na indywidualną umiejętność życia. W tej koncepcji, służba zdrowia nie jest jedyną odpowiedzialną instytucją za zdrowie społeczeństwa. Obok niej odpowiedzialność leży w sferach pozainstytucjonalnych i pozamedycznych. Jednostka ludzka, jako główny podmiot w oddziaływaniu na własne zdrowie, dokonuje cały czas wyborów pozytywnych lub negatywnych dla zdrowia w swoim zachowaniu. Zawężenie pojęcia zdrowia człowieka według tej koncepcji tylko do kategorii medycznych jest dużym i nieuzasadnionym uproszczeniem. 5

11 jego kryteriów w odniesieniu do swojego aktualnego stanu zdrowia ujawniają potrzeby zdrowotne. Według WHO stanowią one takie zakłócenie w stanie zdrowia lub samopoczuciu, które wymaga interwencji w postaci działań leczniczych, rehabilitacyjnych lub pomocy społecznej a także działań zapobiegawczych 34. Wynika z tego, że leczenie uzdrowiskowe obejmujące według I. Ponikowskiej 35 przede wszystkim choroby przewlekłe jest swego rodzaju pomocnym narzędziem dla osiągania stanu zdrowia 36. W turystyce leczniczej, podobnie jak w innych rodzajach turystyki zdrowotnej, cel związany z poprawą zdrowia jest najważniejszy. Turystyka zdrowotna w uzdrowiskach jest realizowana ponadto przez turystkę wypoczynkową, turystykę kwalifikowaną oraz wellness, gdzie osiągnięcie wysokiego stanu zdrowia jest w większym stopniu możliwe, niż w zdrowotnej turystyce leczniczej, ponieważ w tych rodzajach aktywności uczestniczą głównie osoby nie posiadające widocznych jednostek chorobowych 37. Turystyka wypoczynkowa w formie wczasów, kolonii, zimowisk, pobytów weekendowych, zielonych szkół pozwala na obszarach uzdrowiskowych realizować potrzebę odnowy psychofizycznej człowieka, przy wykorzystaniu do tego występujących czynników naturalnych, w tym głównie klimatu i wody 38. Innym rodzajem turystyki, gdzie cel zdrowotny dominuje, jest turystyka kwalifikowana. Według W. Gaworeckiego turystyka kwalifikowana jest...czasową, dobrowolną, wymagającą przygotowania kondycyjnego i zawodowo-turystycznego, częstą zmianą miejsca w przestrzeni, połączoną ze zmianą codziennego trybu życia, zaspokojeniem potrzeb ruchu i wysiłku fizycznego, osobistego kontaktu z innym środowiskiem społecznym, przyrodniczym i kulturowym, oraz potrzeb informacyjno-poznawczych 39. Turystyka kwalifikowana jest realizowana na obszarach uzdrowiskowych w ramach turystyki: kolarskiej, narciarskiej, jeździeckiej, motorowodnej, pieszej (nizinnej, górskiej), żeglarskiej, speleologicznej, kajakowej, motorowej oraz nurkowania 40. W odróżnieniu od lecznictwa uzdrowiskowego, gdzie o pobycie decydują głównie różnorakie choroby przewlekle, w działalności turystycznej w uzdrowiskach ważnym okazuje się współcześnie potrzeba szeroko rozumianej regeneracji człowieka w aspekcie fizycznym i psychicznym poprzez działania profilaktyki pierwotnej 41. Stąd D. Dryglas dostrzega na obszarach uzdrowiskowych 34 Zob. C. Włodarczyk: Polityka zdrowotna w społeczeństwie demokratycznym. Wyd. Vesalius, Łódź-Kraków-Warszawa Uzdrowiska zapraszają. Informator Atlas Uzdrowisk Polskich. Red. J. Sielicka. Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie, Warszawa 2005, s Występują jednakże dysfunkcje, gdzie nie możliwe jest uzyskanie zgodnie z definicją optymalnego stanu zdrowia np. u inwalidów. 37 D. Dryglas: Kształtowanie..., op. cit., s G. Gołembski: Kompendium wiedzy o turystyce. PWN, Warszawa-Poznań 2002, s W.W. Gaworecki: Turystyka. Op. cit., s J. Merski: Turystyka kwalifikowana. WSzE, Warszawa 2002, s Profilaktyka uzdrowiskowa dzieli się na : pierwotną, dotyczącą ludzi jeszcze zdrowych (turystów), ale już zagrożonych czynnikami ryzyka, takimi jak: stres, palenie papierosów, brak aktywności fizycznej, nadciśnienie czy nadużywanie używek; 6

12 również taki rodzaj działalności turystycznej, który zapewnia dobry stan psychofizyczny człowieka (wellness) 42. W literaturze pojęcie wellness utożsamia się jako dobrostan ogólny czyli stan szczęśliwego, harmonijnego życia, obejmujący nie tylko sferę fizyczną, ale również intelektualną, uczuciową, społeczną i duchową 43. Jednym ze składowych wellness w uzdrowiskach jest fitness. Termin fitness wywodzi się z angielskiego słowa fit, czyli w dobrym zdrowiu fizycznym, głównie w wyniku ćwiczeń 44. Fitness oznacza dobrostan fizyczny-zdrowie, dobrą wydolność i sprawność oraz umiejętność czerpania radości i zadowolenia z wykonywania rekreacyjnych czynności ruchowych 45. Turystka uzdrowiskowa, której podstawę stanowi turystyka zdrowotna może ponadto obejmować inne rodzaje działalności turystycznej. Zaliczamy do nich, uwzględniając kryterium motywu wyjazdu zwłaszcza turystkę: kulturalną 46, biznesową 47, kongresową 48, wiejską 49, przygodową 50 oraz turystykę tranzytową i przygraniczną 51 dla obszarów uzdrowiskowych położonych blisko granicy państwowej. Główne grupy gości i usług uzdrowiskowych Pobyt uzdrowiskowy łączony jest z przyjazdem do miejscowości uzdrowiskowej kuracjuszy i turystów. Wychodząc z teoretycznych założeń należy stwierdzić, że turysta to odwiedzający, który w miejscu odwiedzanym pozostaje przynajmniej na jedną noc, korzystając z usług publicznej lub prywatnej bazy noclegowej 52. G. Gołembski uważa, że turysta to...osoba, która w kraju czasowego pobytu spędziła przynajmniej 24 godziny w celach: wypoczynkowych, leczniczych, wtórną, obejmującą kuracjuszy z dysfunkcjami przewlekłymi, gdzie najważniejszym zadaniem jest niedopuszczenie do powtórnych zaostrzeń, grożących powikłaniami czy nawet kalectwem. 42 D. Dryglas: Kształtowanie..., op. cit., s Pojęcie wellness utożsamia się w literaturze z terminem zdrowie oznaczającym...nie tylko brak choroby lub kalectwa, ale również optymalny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny. Za: A. Pilawska, A. Pilawski, W. Petryński: Zarys teorii i metodyki rekreacji ruchowej. Op. cit., s Ibidem, s Ibidem. 46 W skład turystyki kulturalnej wchodzi turystyka: poznawcza, alternatywna i religijna. Za: G. Gołembski: Kompendium wiedzy, op. cit., s Turystyka biznesowa to wyjazdy zawodowe, w czasie których osoby wyjeżdżające korzystają z podstawowych usług turystycznych, a w czasie wolnym zaspokajają potrzeby wypoczynku, poznania, rozrywki itp. Za: Ibidem, s Turystka kongresowa to krajowy i międzynarodowy ruch osób podejmujących podróż w celu uczestniczenia w konferencjach, zjazdach, kongresach, seminariach itp. Za: Ibidem, s Turystyka wiejska to spędzanie wolnego czasu w środowisku wiejskim. Należą do niej m. in. agroturystyka i ekoturystyka. Agroturystyka jest formą turystyki wiejskiej ściśle związaną z rolnictwem i gospodarstwem rolnym. Ekoturystyka (turystyka ekologiczna) to forma turystyki, która jest ściśle związana ze środowiskiem przyrodniczym i społecznym i równocześnie nie powoduje zmian w tym środowisku. Za: Ibidem, s. 32 i 370; W. Gaworecki: Turystyka. Op. cit., s Turystyka przygodowa (plenerowa rekreacja przygodowa) to niekonsumpcyjna aktywność rekreacyjna odbywająca się w ośrodkach plenerowych, zawierająca element ryzyka, realnego czy tez uświadamianego, której wynik jest nieznany, a wpływ na nią ma zarówno uczestnik, jak i warunki środowiskowe. Za: T. Łobożewicz: Propedeutyka turystyki. AWF, Warszawa 1997, s Turystyka tranzytowa i przygraniczna obejmuje jednodniowe wyjazdy przygraniczne w celu zrobienia zakupów, wzięcia udziału w imprezach lub złożenia krótkiej wizyty. Za: A. Kaczmarek, B. Stasiak, B. Włodarczyk: Produkt turystyczny albo jak organizować poznawanie świata. UŁ, s Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO. ONZ-WTO, UKFiT, Warszawa 1995, s. 5. 7

13 krajoznawczych, służbowych, religijnych, rodzinnych, społecznych, politycznych itp. 53. Kuracjusz natomiast to osoba korzystająca z zabiegów i urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego w zakładach leczniczych 54. Z. Krasiński uważa, że kuracjuszem jest...osoba pozostająca pod kontrolą lekarza uzdrowiskowego, bez względu na to, czy przyjechała do uzdrowiska w celach leczniczych, profilaktycznych, czy rekreacyjnych 55. Zasadniczo dwa elementy, czyli cele lecznicze oraz pozostawanie pod uzdrowiskową opieką lekarską wyróżniają kuracjusza (pacjenta) spośród turystów 56. D. Dryglas jest zdania, że każdy kuracjusz z wyjątkiem ludności miejscowej i zamieszkującej w bliskiej odległości uzdrowiska jest turystą 57, ale nie każdy turysta odwiedzający kurort, który będzie poza opieką lekarską zyskuje miano kuracjusza 58. Autorka uważa, że turysta będzie równocześnie kuracjuszem jedynie wtedy, kiedy będzie pozostawał pod kontrolą lekarza, chociażby...przyjechał prywatnie w celach profilaktycznych lub rekreacyjnych 59. D. Dryglas wyróżnia trzy grupy gości w uzdrowiskach: 60 kuracjuszy, dla których zasadniczym celem jest leczenie; kuracjuszy-turystów, których cel jest związany z szeroko rozumianą profilaktyką, czyli zapobieganiem chorobom; turystów, dla których najważniejszy jest cel wypoczynkowy. Uważa się, że istnienie trzech najważniejszych grup gości uzdrowiskowych, czyli kuracjuszy, kuracjuszy-turystów i turystów powoduje wzajemne przenikanie się funkcji: leczniczej i turystycznej, które z jednej strony stają się komplementarne 61 w stosunku do siebie, ale niejednokrotnie nabierają znamion konfliktów G. Gołembski: Kompendium wiedzy, op. cit., s A. Jagusiewicz: Infrastruktura turystyki uzdrowiskowej w Polsce. Instytut Turystyki, Warszawa 2002, s Z. Krasiński: Kondycja turystyki uzdrowiskowej w Polsce, a reformy społeczne 1999 roku. W: Rozwój usług turystycznych u progu XXI wieku. Red. G. Gołembski. AE, Poznań 1999, s A. S. Kornak, A. Rapacz: Zarządzanie turystyką i jej podmiotami..., op. cit., s Autor artykułu uważa, że ujęcie statystyczne terminu turysta w którym mieści się pojęcie kuracjusza jest ważne, bo pozwala precyzyjniej oszacować ruch turystyczny na obszarach uzdrowiskowych. Jednak nie zawsze kuracjusz będzie spełniał kryterium dobrowolnego wyboru, chęci i miejsca pobytu uzdrowiskowego. Turysta realizujący cel zdrowotny robi to nie pod przymusem, z własnych chęci i do miejsca, które wybrał ze względu na realizację celu zdrowotnego. Nie każdy kuracjusz spełnia te kryteria. Niektórych pacjentów zmusza do pobytu uzdrowiskowego związanego z leczeniem uzdrowiskowym trudna sytuacja zdrowotna (ciężka choroba), natomiast nie interesuje ich samo uzdrowisko. Inni pacjenci udający się na leczenie zostają, poprzez skierowanie na pobyt uzdrowiskowy, zmuszeni do wyboru takiego uzdrowiska, do którego prywatnie jako turyści pewnie by się nie udali. 58 D. Dryglas: Kształtowanie produktu..., op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s Powodzenie kuracji leczniczych uzależnione jest również od atrakcyjności turystycznej uzdrowisk (odpowiednie środowisko przyrodnicze, możliwość uprawiania rekreacji, udział w imprezach kulturalnych, wycieczkach itp.). Również typowi turyści korzystać mogą z zabiegów lecznictwa uzdrowiskowego. 62 Konflikty rodzą się w momencie dużego zróżnicowania grup osób pod względem wieku, celu, długości i formy pobytu. Przykładowo, jeśli w jednym ośrodku uzdrowiskowym mamy kuracjuszy w starszym wieku oczekujących spokoju oraz młodych turystów przyjeżdżających zabawić się zwłaszcza nocną porą, to może dojść do różnego rodzaju konfliktów. 8

14 Badania potencjalnego i realnego popytu w Niemczech pozwoliły na określenie czterech głównych segmentów (trendów) i związanych z nimi usług w komercyjnej turystyce zdrowotnej widocznej również w kurortach, czyli: 63 usługi w ramach tzw. wakacji relaksujących (z ang. wellness holidays), gdzie celem wyjazdu do kurortu są: relaks psychofizyczny, przywrócenie organizmowi człowieka sił i witalności; usługi w ramach tzw. wakacji piękności (z ang. beauty holidays) zawierające programy z terapiami i usługami poprawiającymi wygląd gości uzdrowiskowych; usługi w ramach tzw. wakacji leczniczych (z ang. health care holidays) obejmujące metody i terapie zapobiegające lub łagodzące stany chorobowe oraz leczenie różnorakich dysfunkcji psychofizycznych; usługi w ramach tzw. wakacji odmładzających (anty-aging holidays) pozwalające utrzymać lub poprawić kondycję psychofizyczną, a także skutecznie walczyć z negatywnymi dla zdrowia nawykami. Zakończenie Turystyka uzdrowiskowa zyskuje systematycznie na znaczeniu przede wszystkim ze względu na możliwości realizacji celu zdrowotnego, co jest głównie wynikiem wzrostu świadomości pro zdrowotnej wśród społeczeństwa UE. Według Europejskiej Komisji Turystyki w latach popyt na międzynarodową turystykę zdrowotną, która jest realizowana również na obszarach uzdrowiskowych będzie rósł szybciej niż w innych rodzajach turystyki 64. Summary Spa-tourism-theoretical formulation of problem Article concerns of spa-tourism, which health is main aim. However the tourism in health resorts this also realization different kinds of tourism beside health-tourism. It ranks to them especially tourism: cultural, business, congress, country, adventure and transit tourism. In health resorts spend following groups: patients, patients-tourists and tourists, which want to realize service in frames so called: wellness holidays, beauty holidays, health care holidays and anty-aging holidays. Translated by Andrzej Hadzik 63 M. Januszewska: Znaczenie produktu uzdrowiskowego w rozwoju turystyki w Polsce. Op. cit., s Roczne tempo wzrostu popytu na turystykę zdrowotną w analizowanym okresie ma wynosić minimum 3%. Dane Europejskiej Komisji Turystyki. 9

15 Dr hab. Beata Meyer Katedra Zarządzania Turystyką ZRÓŻNICOWANIE FUNKCJI PEŁNIONYCH PRZEZ TURYSTYKĘ Wstęp Spośród szerokiego zakresu znaczeń określenia funkcja, w naukach ekonomicznych najczęściej wybiera się podstawową definicję zaczerpniętą z matematyki, uznając w uproszczeniu, że jest to zbiór relacji jednoznacznych zachodzących pomiędzy dwoma (lub więcej) zbiorami elementów. W przypadku turystyki jej funkcje wynikają ze zróżnicowanych związków i relacji powstających na różnych płaszczyznach życia gospodarczego i społecznego podczas realizacji działalności turystycznej. Przyjmuje się, że funkcje turystyki w sposób bezpośredni wynikają z następstw jej rozwoju, ze względu zaś na dużą interdyscyplinarność turystyki dotyczą zróżnicowanych aspektów funkcjonowania systemów społeczno-gospodarczych 1. Celem opracowania jest klasyfikacja funkcji pełnionych przez turystykę oraz wskazanie na ich różnorodność, przejawiającą się w szerokim spektrum oddziaływania gospodarczego, społecznego i przestrzennego. 1. Zróżnicowanie i charakter funkcji turystyki Wielość funkcji przypisywanych współczesnej turystyce wynika z faktu, iż oddziałuje ona na większość sfer życia człowieka, powodując określone skutki. Konsekwencje rozwoju turystyki mają zróżnicowany zakres i charakter, ale w przeważającej mierze kumulują się na trzech płaszczyznach: gospodarczej, społeczno-kulturowej oraz przestrzenno-środowiskowej. Pierwotny charakter mają zmiany pojawiające się w wyniku rozwoju turystyki na płaszczyźnie społeczno-kulturowej, gdyż dotyczą turystów i realizowanych przez nich celów, co jest istotą turystyki. Obejmują one również przeobrażenia, którym ulegają społeczności (przede wszystkim obszarów recepcji turystycznej) pod wpływem turystyki. Przekształcenia na płaszczyźnie gospodarczej są następstwem procesów wzbudzonych przez konieczność zapewnienia turystom jak najlepszych warunków dla realizacji przyjętych celów podróży, co wymaga odpowiednio rozwiniętej sfery dóbr i usług. Rozwój tej sfery znajduje odzwierciedlenie w gospodarce, a zmiany te można rozpatrywać w ujęciu lokalnym, regionalnym, krajowym, międzynarodowym i globalnym. Wraz z rozwojem turystyki, a w szczególności wraz z pogłębianiem się jej masowego charakteru, coraz wyraźniejsze są skutki 1 W.Gaworecki: Turystyka. PWE. Warszawa 1998, s.302 1

16 na płaszczyźnie przestrzenno-środowiskowej. Mają one charakter wtórny i obejmują oddziaływanie turystyki na zagospodarowanie przestrzenni, w tym krajobraz obszaru, na który składają się elementy przyrodnicze i antropogeniczne (rysunek 1). KONSEKWENCJE ROZWOJU TURYSTYKI Płaszczyzna gospodarcza Płaszczyzna społecznokulturowa Płaszczyzna przestrzennośrodowiskowa Zasięg lokalny Zasięg regionalny Zasięg krajowy Zasięg międzynarodowy Zasięg globalny Turyści Ludność obszarów recepcji turystycznej Środowisko antropogeniczne Środowisko przyrodnicze Rysunek 1 Konsekwencje rozwoju turystyki Źródło: opracowanie własne Z charakteru działalności turystycznej, wynikającego z procesu obsługi turystów (realizowanego na pięciu etapach podróży turystycznej) wynika, że bezpośredni wpływ turystyki jest identyfikowany na wszystkich obszarach, przez które przebiega podróż turystyczna (rysunek 2) 2. Funkcje turystyki ujawniając się na wszystkich etapach podróży turystycznej przejawiają się więc nie tylko w obszarach recepcji turystycznej, ale również w obszarach emisji turystycznej oraz tranzytowych. Skutki dla obszarów recepcji turystycznej pojawiające się na etapie pobytu, wynikają z realizacji głównego celu podróży, cechują się największym zróżnicowaniem i zasięgiem, przejawiają się na wielu płaszczyznach, wzajemnie warunkują i stanowią czynnik determinujący dalszy rozwój turystyki. Konsekwencje dla obszarów stałego zamieszkania turystów pojawiają się w fazie przygotowania i podsumowania podróży turystycznej. Wynikają z konieczności podjęcia określonych działań, przed rozpoczęciem podróży turystycznej oraz oceny wyjazdu turystycznego dokonanej po powrocie. Obszary tranzytowe podlegają presji turystyki na etapie przejazdu, do miejsca docelowego i powrotu do miejsca zamieszkania. 2 W sposób pośredni turystyka wpływa na obszary położone poza trasą podróży turystycznej, ale związane np. z pośrednią gospodarką turystyczną. 2

17 Etap I Przygotowanie Etap II Przejazd Etap III Pobyt Etap IV Przejazd Etap V Podsumowanie Konsekwencje dla Obszarów emisji Obszarów tranzytowych Obszarów recepcji Obszarów tranzytowych Obszarów emisji Rysunek 2 Konsekwencje rozwoju turystyki na poszczególnych etapach podróży turystycznej Źródło: Opracowanie własne. Skutki oddziaływania turystyki mogą mieć zarówno charakter pozytywny, jak i negatywny. W przypadku wpływu korzystnego określane są mianem eufunkcji (lub funkcji), w przeciwnym przypadku noszą miano dysfunkcji 3. Każdą z funkcji turystyki można również rozpatrywać w kategoriach funkcji 4 : Oczekiwanych, obejmujących spodziewane efekty turystyki, Postulowanych, obejmujących pożądane efekty turystyki. Rzeczywistych, obejmujących realne efekty turystyki. Na przykład oczekiwane efekty funkcji kształceniowej są związane z realizacją zainteresowań poznawczych turystów, konsekwencje postulowane obejmują pożądany wzrost wiedzy u turystów, skutki rzeczywiste zaś w sposób bezpośredni zależą od organizacji wyjazdu i mogą oznaczać realne podniesienie poziomu wiedzy turystów (w przypadku prawidłowej realizacji podróży) lub jego stagnację czy obniżenie (w przypadku nieprawidłowej realizacji podróży). Funkcja rzeczywista może być jednak nie tylko mniejsza od oczekiwanej, ale również może ją przerastać. W zaprezentowanym przykładzie stanie się tak wówczas, gdy funkcja kształceniowa dodatkowo przyczyni się do poprawy kondycji turystów. 2. Klasyfikacja funkcji pełnionych przez turystykę Najczęściej przyjmowana typologia funkcji turystyki (wg W.Gaworeckiego) wyróżnia dziesięć podstawowych funkcji turystyki: wypoczynkową, zdrowotną, wychowawczą, kształceniową, edukacji kulturowej, kształtowania świadomości ekologicznej, etniczną, 3 W.Alejziak: Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku. ALBIS. Kraków 1999, s W.Gaworecki: op.cit.,..., s.303 3

18 ekonomiczną, miastotwórczą i polityczną 5. Wydaje się jednak, że funkcje: edukacji kulturowej i kształtowania świadomości ekologicznej stanowią część funkcji kształceniowej (potraktowanej w sposób szeroki), brakuje zaś funkcji kształtowania przestrzeni (obejmującej procesy: urbanizacji oraz przekształcania środowiska przyrodniczego), która przy postępującej masowości turystyki nabiera coraz istotniejszego znaczenia. Również funkcje wypoczynkową i zdrowotną można potraktować łącznie, gdyż najczęściej realizowane są łącznie i wzajemnie się warunkują. Można zatem zaproponować następujący podział funkcji turystyki (rysunek 3): Wypoczynkowo-zdrowotna Kształceniowa (w tym edukacji kulturowej oraz kształtowania świadomości ekologicznej) Wychowawcza Etniczna Ekonomiczna Polityczna Kształtowania przestrzeni (urbanizacyjna oraz kształtowania środowiska przyrodniczego) F U N K C J E T U R Y S T Y K I Wychowawcza Wypoczynkowozdrowotna Etniczna Kształceniowa Ekonomiczna Polityczna Kształtowania przestrzeni Wypoczynkowa Zdrowotna Edukacji kulturowej Kształtowania świadomości ekologicznej Urbanizacyjna Kształtowania środowiska przyrodniczego Rysunek 3 Funkcje turystyki Źródło: Opracowanie własne 5 Ibidem, s

19 Taki podział pozawala na wyraźniejsze rozgraniczenie poszczególnych funkcji turystyki (które i tak w pewnym stopniu się przenikają) oraz uwzględnienie coraz silniejszego wpływu turystyki na przestrzeń. 3. Funkcje turystyki realizowane głównie na płaszczyźnie społeczno-kulturowej Oddziaływanie turystyki na środowisko społeczno-kulturowe ma charakter pierwotny, gdyż podstawową przyczyną podróży turystycznych jest realizacja potrzeb turystów, co ma bezpośredni wpływ właśnie na tę grupę społeczną. Druga grupa podlegająca oddziaływaniu turystyki, to ludność zamieszkująca obszary odwiedzane przez turystów. Do funkcji turystyki realizowanych na płaszczyźnie społeczno-kulturowej można zaliczyć: wypoczynkowo-zdrowotną, kształceniową, wychowawczą, etniczną i ekonomiczną. Większość funkcji dotyczy zarówno turystów, jak i ludności miejscowej, jednakże funkcja wypoczynkowo-zdrowotna w zdecydowanie większym stopniu dotyczy turystów, ekonomiczna zaś ludności obszarów recepcji Funkcja wypoczynkowo-zdrowotna Funkcja wypoczynkowo-zdrowotna jest konsekwencją realizacji jednego z podstawowych celów stawianych przed turystyką, którym jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych człowieka następująca poza miejscem stałego zamieszkania. Połączenie funkcji wypoczynkowej i zdrowotnej turystyki, jest możliwe, gdyż funkcja wypoczynkowa przyczynia się do poprawy stanu zdrowia człowieka, a funkcja zdrowotna (w większości przypadków) dla osiągnięcia optymalnych efektów wymaga wypoczynku. Funkcja wypoczynkowa ma na celu zapewnienie odzyskania sił, możliwego dzięki właściwie realizowanemu wypoczynkowi, którego celem jest likwidacja zmęczenia przejawiającego się w zróżnicowanych zmianach biochemicznych i fizjologicznych organizmu oraz ich odbicia w sferze subiektywnych odczuć człowieka. Skuteczny wypoczynek prowadzi do usunięcia tych zmian i pełnego przywrócenia obniżonej przez zmęczenie sprawności organizmu, zarówno fizycznej, jak i umysłowej 6. Z fizjologicznego punktu widzenia wypoczynek może przybierać formę bierną, gdy następuje minimalizacja aktywności fizycznej i umysłowej (np. turystyka wypoczynkowa, agroturystyka), bądź czynną, gdy podejmowana jest aktywność fizyczna lub umysłowa o różnej intensywności, ujęta w ramy zorganizowanych zajęć (np. turystyka kwalifikowana). Równie istotnym aspektem funkcji wypoczynkowej, jak likwidacja skutków zmęczenia pracą zawodową, jest przywracanie równowagi psychofizycznej. Bardzo często bowiem w realiach współczesnego 6 T.Łobożewicz, G.Bieńczyk: Podstawy turystyki. WSE. Warszawa 2001, s.55. 5

20 świata człowiek traci poczucie panowania nad procesami, w których na co dzień uczestniczy, przez co narażony jest na frustrację, konflikty z otoczeniem i samym sobą 7. Wyjazd turystyczny pozwala na odzyskanie równowagi i poczucia wewnętrznej kontroli nad własnym życiem. Jednocześnie likwidacja zmęczenia jest obecnie tylko jednym z efektów szeroko rozumianego wypoczynku, który powinien służyć także rozwojowi osobowości, podnoszeniu sprawności fizycznej oraz profilaktyce zdrowotnej, przez co łączy się ona z funkcją zdrowotną turystyki, której celem głównym jest dążenie do poprawy stanu zdrowia człowieka (turystyka zdrowotna). Zdrowie rozumiane jest zaś w sposób kompleksowy oznaczając...podstawową wartość indywidualną, warunkującą istnienie i działanie każdego człowieka zgodnie z jego celami (...). Jest to trwała dyspozycja psychofizyczna do względnie systematycznego wydatkowania energii i do stałej regeneracji sił dla odzyskania dobrego samopoczucia psychicznego (...) oraz satysfakcji związanych (...) z osiąganiem celów, do których człowiek dąży (...). Jest to również zdolność do harmonijnego współżycia i działania 8. Zagrożenia zdrowia (poza czynnikami indywidualnymi) w dużej mierze wynikają z zagrożeń środowiskowych towarzyszących współczesnej cywilizacji, których konsekwencje tworzą układ czynników agresywnych, wywołujących zagrożenia warunków zdrowotnych. Potrzeba zachowania w takich warunkach dobrego zdrowia wymaga czasowego oderwania od warunków codziennej egzystencji, co może być realizowane przez wyjazdy turystyczne. Zmiana otoczenia na inne, zwykle bardziej przyjazne człowiekowi, czystsze i bardziej atrakcyjne zapewnia możliwość realizacji funkcji zdrowotnej. Służą temu również nowe formy turystyki pojawiające się w ramach turystyki zdrowotnej obejmujące (poza znanymi od dawna) wyjazdami do uzdrowisk również pobyty w SPA 9, korzystanie z wczasów odchudzających czy odmładzających. Znaczenie funkcji wypoczynkowo-zdrowej turystyki nie ogranicza się jedynie do poprawy kondycji fizycznej i psychicznej poszczególnych turystów. Jest to skutek podstawowy mający dalsze konsekwencje w postaci wzrostu wydajności i efektywności wykonywanej przez nich pracy, co przyczynia się do uzyskiwania lepszych wyników przez przedsiębiorstwa i całą gospodarkę. W takim ujęciu można stwierdzić, że funkcja 7 W.Alejziak: Turystyka..., op.cit., s W.Gaworecki: op.cit., s SPA z łaciny oznacza Sanus Per Aquam", czyli "Zdrowie przez Wodę". Idea SPA łączy rozmaite sposoby pielęgnacji poprzez odpowiednio dobrane zabiegi, najczęściej oparte na terapiach wodnych i masażach. Programy pielęgnacyjne SPA dbają nie tylko o właściwą kondycję całego ciała (nawilżanie, odżywianie i ujędrnianie skóry), ale i umysłu (relaks, odstresowywanie, pobudzenie lub spokój). 6