Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie

Transkrypt

1 Patronat POLSKIE TOWARZYSTWO LEKARSKIE POLSKI KOMITET ZIELARSKI ISSN Vol. XVIII Rok za³o enia 1992 Nr 2 (206) Luty 2011 Punktacja: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego: 6 pkt Index Copernicus Wydawnictwo Farmapress : 10,63 pkt Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie W numerze m.in. mgr Bogdan Ostrowski Polska oporna na innowacje w opiece zdrowotnej mgr Aleksandra Góra, dr Joanna Równicka- -Zubik, prof. dr hab. Anna Su³kowska Narastaj¹cy problem fa³szowania leków na polskim rynku farmaceutycznym AMBASADOR FARMACJI PRESTARIUM 5 mg, tabletki powlekane Jedna tabletka powlekana zawiera 3,395 mg peryndoprylu, co odpowiada 5 mg peryndoprylu z arginin¹. Substancje pomocnicza: laktoza jednowodna PRESTARIUM 10 mg, tabletki powlekane Jedna tabletka powlekana zawiera 6,790 mg peryndoprylu, co odpowiada 10 mg peryndoprylu z arginin¹. Substancje pomocnicza: laktoza jednowodna Wskazania do stosowania: PRESTA- RIUM 5 mg: nadciœnienie têtnicze, objawowa niewydolnoœæ serca, stabilna choroba wieñcowa w celu zmniejszenia ryzyka incydentów sercowych u pacjentów z zawa³em miêœnia serca i (lub) rewaskularyzacj¹ w wywiadzie. PRE- STARIUM 10 mg nadciœnienie têtnicze, stabilna choroba wieñcowa w celu zmniejszenia ryzyka incydentów sercowych u pacjentów z zawa³em miêœnia serca i (lub) rewaskularyzacj¹ w wywiadzie. Dawkowanie i sposób podawania PRESTARIUM 5 mg, PRESTARIUM 10 mg. Zaleca siê przyjmowanie leku raz na dobê, rano, przed posi³kiem. Dawka powinna byæ ustalona indywidualnie w zale noœci od reakcji ciœnienia têtniczego. Nadciœnienie têtnicze: PRE- STARIUM 5 mg i PRESTARIUM 10 mg mo na stosowaæ w monoterapii jak i w leczeniu skojarzonym z preparatami z innych grup leków przeciwnadciœnieniowych. Zalecana dawka pocz¹tkowa wynosi 5 mg, podawane raz na dobê, rano. U pacjentów z du ¹ aktywnoœci¹ uk³adu renina angiotensyna aldosteron (w szczególnoœci u pacjentów z nadciœnieniem naczyniowo-nerkowym, zaburzeniami wodno-elektrolitowymi, dekompensacj¹ uk³adu sercowo- -naczyniowego lub ciê kim nadciœnieniem têtniczym) mo e wystêpowaæ nadmierne obni enie ciœnienia têtniczego po podaniu dawki pocz¹tkowej. Nale y wtedy rozpoczynaæ leczenie w warunkach specjalistycznej opieki medycznej, a zalecana dawka pocz¹tkowa wynosi 2,5 mg. Po miesi¹cu leczenia mo na zwiêkszyæ dawkê do 10 mg raz na dobê. Po rozpoczêciu leczenia mo- e wyst¹piæ objawowe niedociœnienie têtnicze; czêœciej dotyczy to pacjentów równoczeœnie leczonych lekami moczopêdnymi. W takich sytuacjach nale- y zachowaæ ostro noœæ, gdy mog¹ wystêpowaæ zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. Jeœli jest to mo liwe, leczenie lekami moczopêdnymi powinno zostaæ przerwane 2 do 3 dni przed rozpoczêciem leczenia. U pacjentów z nadciœnieniem têtniczym, u których nie jest mo liwe przerwanie leczenia lekami moczopêdnymi, leczenie nale y rozpoczynaæ od dawki 2,5 mg. Nale y systematycznie kontrolowaæ czynnoœæ nerek oraz stê enie potasu w surowicy. Kolejna dawka powinna byæ dostosowana do reakcji ciœnienia têtniczego u danego pacjenta. Je eli jest to konieczne, nale y ponownie rozwa yæ leczenie za pomoc¹ leków moczopêdnych. U pacjentów w podesz³ym wieku leczenie nale y rozpoczynaæ od dawki 2,5 mg, która nastêpnie mo e byæ zwiêkszona po miesi¹cu leczenia do 5 mg, a jeœli jest to konieczne do 10 mg, w zale noœci od czynnoœci nerek: Objawowa niewydolnoœæ serca: Zaleca siê, aby wprowadzanie PRESTA- RIUM 5 mg do leczenia skojarzonego z lekami moczopêdnymi nieoszczêdzaj¹cymi potasu i/(lub) preparatami naparstnicy i(lub) beta-adrenolitykami odbywa³o siê w warunkach specjalistycznej opieki medycznej, z zastosowaniem zalecanej dawki pocz¹tkowej 2,5 mg przyjmowanej rano. Jeœli dawka ta jest tolerowana, po 2 tygodniach mo e zostaæ zwiêkszona do 5 mg, stosowanych raz na dobê. Dawkê nale y dostosowaæ w zale noœci od reakcji klinicznej danego pacjenta. W przypadku pacjentów z ciê k¹ niewydolnoœci¹ serca i nale ¹cych do grup du ego ryzyka (pacjenci z niewydolnoœci¹ nerek oraz tendencj¹ do zaburzeñ elektrolitowych, leczeni jednoczeœnie lekami moczopêdnymi i (lub) preparatami rozszerzaj¹cymi naczynia), leczenie nale y rozpoczynaæ pod œcis³¹ kontrol¹ medyczn¹. Pacjenci z du ym ryzykiem wyst¹pienia objawowego niedociœnienia têtniczego tj.: pacjenci z zaburzon¹ gospodark¹ elektrolitow¹ z (lub) bez hiponatremii, odwodnieni lub intensywnie leczeni lekami moczopêdnymi, powinni mieæ wyrównane te zaburzenia, jeœli jest to mo liwe przed rozpoczêciem leczenia. Ciœnienie têtnicze krwi, czynnoœæ nerek oraz stê- enie potasu w surowicy powinno byæ uwa nie kontrolowane zarówno na pocz¹tku jak i w trakcie leczenia. Stabilna choroba wieñcowa: Lek nale y pocz¹tkowo przyjmowaæ w dawce 5 mg raz na dobê, przez dwa tygodnie, nastêpnie dawkê nale y zwiêkszyæ do 10 mg raz na dobê, w zale noœci od czynnoœci nerek i pod warunkiem, e dawka 5 mg by³a dobrze tolerowana. Pacjenci w wieku podesz³ym powinni przyjmowaæ lek w dawce 2,5 mg raz na dobê, przez tydzieñ, nastêpnie w dawce 5 mg raz na dobê przez kolejny tydzieñ. Nastêpnie dawkê zwiêksza siê do 10 mg raz na dobê, w zale noœci od czynnoœci nerek. Dawkê nale y zwiêkszyæ jedynie wówczas, gdy poprzednia mniejsza dawka by³a dobrze tolerowana. Dostosowanie dawki w niewydolnoœci nerek: U pacjentów z niewydolnoœci¹ nerek dawkê nale y dostosowaæ na podstawie wartoœci klirensu kreatyniny: Cl kr 60 ml/min 5 mg na dobê; 30< Cl kr <60 ml/min 2,5 mg na dobê; 15< Cl kr <30 ml/min 2,5 mg, co drugi dzieñ; pacjenci dializowani Cl kr < 15 ml/min 2,5 mg w dniu dializy (klirens peryndoprylatu podczas dializy wynosi 70 ml/min Pacjentom hemodializowanym dawkê nale y podaæ po dializie). Dostosowanie dawki w niewydolnoœci w¹troby: nie ma koniecznoœci modyfikacji dawki. Stosowanie u dzieci i m³odzie y (w wieku poni ej 18 lat): Nie zosta³a ustalona skutecznoœæ oraz bezpieczeñstwo stosowania u dzieci i m³odzie y. Stosowanie nie jest zalecane Przeciwwskazania: nadwra liwoœæ na peryndopryl lub na któr¹kolwiek substancjê pomocnicz¹ lub inne IKA; obrzêk naczynioruchowy w wywiadzie zwi¹zany z uprzednim leczeniem IKA; wrodzony lub idiopatyczny obrzêk naczynioruchowy; drugi i trzeci trymestr ci¹ y. 4.4.Specjalne ostrze enia i œrodki ostro noœci dotycz¹ce stosowania: Stabilna choroba wieñcowa: W przypadku wyst¹pienia epizodu niestabilnej d³awicy piersiowej (ciê kiego lub nie) podczas pierwszego miesi¹ca leczenia peryndoprylem, nale y przeprowadziæ dok³adn¹ ocenê stosunku korzyœci i ryzyka przed kontynuacj¹ leczenia. Niedociœnienie têtnicze: Inhibitory konwertazy angiotensyny mog¹ powodowaæ nadmierne obni enie ciœnienia têtniczego krwi. Objawowe niedociœnienie têtnicze wystêpuje rzadko u pacjentów z niepowik³anym nadciœnieniem têtniczym, pojawia siê czêœciej u pacjentów odwodnionych z powodu stosowania leków moczopêdnych, diety ubogosodowej, dializ, gdy wystêpuje biegunka lub wymioty, lub u pacjentów z ciê kim nadciœnieniem reninozale nym. U pacjentów z objawow¹ niewydolnoœci¹ serca, z lub bez wspó³istniej¹cej niewydolnoœci nerek, obserwowano objawowe niedociœnienie têtnicze. Objawowe niedociœnienie têtnicze wystêpuje czêœciej u pacjentów z ciê k¹, objawow¹ niewydolnoœci¹ serca, w nastêpstwie leczenia du ymi dawkami diuretyków pêtlowych, hiponatremi¹ lub zaburzeniem czynnoœci nerek. U pacjentów ze zwiêkszonym ryzykiem wyst¹pienia objawowego niedociœnienia têtniczego rozpoczynanie leczenia jak i ustalanie dawki powinno odbywaæ siê pod œcis³¹ kontrol¹ lekarsk¹. Powy - sze uwagi dotycz¹ równie pacjentów z chorob¹ niedokrwienn¹ serca lub z chorobami naczyñ mózgowych, u których nag³e obni enie ciœnienia têtniczego mog¹ spowodowaæ wyst¹pienie zawa³u serca lub incydentu naczyniowo- -mózgowego. W przypadku wyst¹pienia niedociœnienia têtniczego, pacjenta nale y po³o yæ na plecach oraz, je eli jest to konieczne, podaæ do ylnie roztwór chlorku sodu 9 mg/ml (0,9%). Wyst¹pienie przemijaj¹cego niedociœnienia têtniczego nie wyklucza póÿniejszego stosowania produktu, co zazwyczaj odbywa siê bez komplikacji, gdy ciœnienie têtnicze krwi zwiêkszy siê wraz ze zwiêkszeniem objêtoœci wewn¹trznaczyniowej. U niektórych pacjentów Informacja o leku na str. 1a, 2a, 2

2 z zastoinow¹ niewydolnoœci¹ serca, z prawid³owym lub niskim ciœnieniem têtniczym, mo e wyst¹piæ dodatkowe obni enie ciœnienia têtniczego po podaniu produktu PRESTARIUM 5 mg/pre- STARIUM 10 mg. Dzia³anie to jest spodziewane i zazwyczaj nie powoduje przerwania leczenia. Jeœli niedociœnienie têtnicze staje siê objawowe, mo e byæ konieczne zmniejszenie dawki lub przerwanie leczenia produktem PRE- STARIUM 5 mg/prestarium 10 mg. Zwê enie zastawki aortalnej i (lub) zastawki mitralnej/ kardiomiopatia przerostowa: Tak jak w przypadku innych inhibitorów ACE produkt PRESTARIUM 5 mg/prestarium 10 mg nale y stosowaæ ostro nie u pacjentów ze zwê eniem zastawki mitralnej i zawê eniem drogi odp³ywu z lewej komory, tak jak ma to miejsce w przypadku zwê enia zastawki aortalnej lub kardiomiopatii przerostowej. Zaburzenia czynnoœci nerek: W niektórych przypadkach niewydolnoœci nerek (klirens kreatyniny < 60 ml/min) dawka pocz¹tkowa peryndoprylu powinna byæ dostosowana do klirensu kreatyniny u danego pacjenta, a nastêpnie w zale noœci od odpowiedzi na leczenie. U tych pacjentów kontrola stê enia potasu i kreatyniny jest czêœci¹ standardowego postêpowania medycznego. U pacjentów z objawow¹ niewydolnoœci¹ serca, wyst¹pienie niedociœnienia têtniczego po rozpoczêciu leczenia inhibitorami ACE mo e powodowaæ dalsze zaburzenie czynnoœci nerek. W takiej sytuacji mo e wyst¹piæ zazwyczaj przemijaj¹ca, ostra niewydolnoœæ nerek. U czêœci pacjentów z obustronnym zwê eniem têtnic nerkowych lub zwê eniem têtnicy nerkowej jedynej nerki, którzy byli leczeni inhibitorami ACE, obserwowano zwiêkszenie stê enia mocznika we krwi i kreatyniny w surowicy. Zaburzenia te by³y odwracalne po przerwaniu leczenia. Dotyczy to szczególnie pacjentów z niewydolnoœci¹ nerek. W sytuacji, kiedy równoczeœnie wystêpuje nadciœnienie naczyniowo-nerkowe, istnieje zwiêkszone ryzyko wyst¹pienia ciê kiego niedociœnienia têtniczego i niewydolnoœci nerek. U takich pacjentów leczenie nale y rozpoczynaæ pod œcis³¹ kontrol¹ lekarsk¹, od ma³ych dawek, ostro nie je zwiêkszaj¹c. Leczenie moczopêdne mo e byæ czynnikiem predysponuj¹cym do wyst¹pienia tych stanów; nale y wtedy przerwaæ leczenie lekami moczopêdnymi i monitorowaæ czynnoœæ nerek podczas pierwszych tygodni leczenia produktem PRESTARIUM 5 mg/presta- RIUM 10 mg. U niektórych pacjentów bez uprzedniej choroby naczyñ nerkowych obserwowano zwiêkszenie stê enia mocznika we krwi i kreatyniny w surowicy, zazwyczaj przemijaj¹ce i o ma- ³ym nasileniu. Szczególnie dotyczy to sytuacji, gdy produkt PRESTARIUM 5 mg/prestarium 10 mg stosowano jednoczeœnie z lekiem moczopêdnym. Dotyczy to zw³aszcza pacjentów z wczeœniej wystêpuj¹c¹ niewydolnoœci¹ nerek. Mo e byæ konieczne zmniejszenie dawki i (lub) przerwanie leczenia lekiem moczopêdnym i (lub) produktem PRE- STARIUM 5 mg/prestarium 10 mg. Pacjenci poddawani hemodializie: Upacjentów poddawanych dializie z zastosowaniem b³on o du ej przepuszczalnoœci i jednoczeœnie leczonych inhibitorami ACE by³y obserwowane reakcje rzekomoanafilaktyczne. U tych pacjentów nale y rozwa yæ zastosowanie b³on dializacyjnych innego rodzaju lub leków przeciwnadciœnieniowych z innych grup. Transplantacja nerki: Brak doœwiadczenia odnoœnie stosowania produktu PRESTARIUM 5 mg/presta- RIUM 10 mg u pacjentów z niedawno wykonan¹ transplantacj¹ nerki. Reakcje nadwra liwoœci/ obrzêk naczynioruchowy: Obserwowano rzadkie przypadki wystêpowania obrzêku naczynioruchowego twarzy, koñczyn, warg, b³on œluzowych, jêzyka, g³oœni i (lub) krtani u pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE, w tym produkt PRESTARIUM 5 mg/prestarium 10 mg. Obrzêk naczynioruchowy mo e wyst¹piæ w ka - dym momencie leczenia. W razie wyst¹pienia powy szych objawów nale y natychmiast przerwaæ leczenie produktem PRESTARIUM 5 mg/prestarium 10 mg, a pacjent powinien byæ obserwowany do czasu ca³kowitego ust¹pienia objawów. Obrzêki obejmuj¹ce twarz i wargi zazwyczaj ustêpowa³y bez leczenia, jednak leki przeciwhistaminowe okazywa³y siê przydatne w celu z³agodzenia objawów. Obrzêk naczynioruchowy obejmuj¹cy krtañ mo e byæ œmiertelny. Zajêcie jêzyka, g³oœni lub krtani mo e powodowaæ zamkniêcie dróg oddechowych; nale y wtedy zastosowaæ leczenie przewidziane w stanach nag³ych. Leczenie to mo e obejmowaæ podanie adrenaliny i (lub) utrzymanie dro noœci dróg oddechowych. Pacjent powinien byæ pod œcis³¹ kontrol¹ medyczn¹ do czasu ca³kowitego i trwa³ego ust¹pienia objawów. U pacjentów, u których w przesz³oœci wystêpowa³ obrzêk naczynioruchowy niezwi¹zany ze stosowaniem inhibitorów ACE, mo e istnieæ wiêksze ryzyko jego wyst¹pienia podczas leczenia inhibitorami ACE. U pacjentów leczonych inhibitorami ACE rzadko donoszono o wyst¹pieniu obrzêku naczynioruchowego jelit. Pacjenci ci zg³aszali ból brzucha (z nudnoœciami lub wymiotami albo bez nudnoœci lub wymiotów), u niektórych pacjentów nie wystêpowa³ wczeœniej obrzêk naczynioruchowy twarzy a poziomy C1-esterazy by³y prawid³owe. Obrzêk naczynioruchowy zdiagnozowano w wyniku przeprowadzenia takich procedur: tomografia komputerowa jamy brzusznej, ultrasonografia lub zabieg chirurgiczny; objawy ust¹pi³y po przerwaniu podawania inhibitora ACE. Obrzêk naczynioruchowy jelit nale y wzi¹æ pod uwagê podczas diagnozowania ró nicowego pacjentów leczonych inhibitorami ACE, zg³aszaj¹cymi ból brzucha. Reakcje rzekomoanafilaktyczne podczas aferezy LDL: Rzadko, u pacjentów leczonych inhibitorami ACE poddanych aferezie LDL z zastosowaniem siarczanu dekstranu wystêpuj¹ reakcje rzekomoanafilaktyczne zagra aj¹ce yciu. Reakcjom tym mo na zapobiec poprzez czasowe odstawienie inhibitorów ACE przed rozpoczêciem ka dego zabiegu aferezy LDL. Reakcje anafilaktyczne podczas leczenia odczulaj¹cego: U pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE podczas leczenia odczulaj¹cego (np. jadem owadów b³onkoskrzyd³ych) wyst¹pi³y reakcje rzekomoanafilaktyczne. U tych samych pacjentów mo na by³o unikn¹æ wyst¹pienia reakcji poprzez tymczasowe odstawienie inhibitorów ACE, jakkolwiek reakcje nawraca³y po nieumyœlnym ponownym zastosowaniu. Zaburzenia czynnoœci w¹troby: Rzadko, stosowanie inhibitorów ACE jest zwi¹zane z wyst¹pieniem zespo³u rozpoczynaj¹cego siê od ó³taczki cholestatycznej, prowadz¹cej do rozwoju piorunuj¹cej martwicy w¹troby i (czasami) œmierci. Mechanizm powstawania tego zespo³u nie jest wyjaœniony. U pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE, u których rozwinê³a siê ó³taczka cholestatyczna, lub u których obserwuje siê zwiêkszenie aktywnoœci enzymów w¹trobowych, nale- y przerwaæ leczenie inhibitorami ACE i zastosowaæ odpowiednie postêpowanie medyczne. Neutropenia/agranulocytoza/ ma³op³ytkowoœæ/niedokrwistoœæ: Neutropenia lub agranulocytoza, ma³op³ytkowoœæ oraz niedokrwistoœæ by³y obserwowane u pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE. U pacjentów z prawid³ow¹ czynnoœci¹ nerek i bez innych czynników ryzyka neutropenia wystêpuje rzadko. Peryndopryl powinien byæ stosowany ze szczególn¹ ostro noœci¹ u pacjentów z kolagenoz¹ naczyñ, leczonych lekami immunosupresyjnymi, allopurynolem lub prokainamidem, lub gdy czynniki te wystêpuj¹ ³¹cznie, szczególnie jeœli wczeœniej rozpoznano niewydolnoœæ nerek. U niektórych z takich pacjentów odnotowano przypadki rozwoju ciê kich infekcji, które w niektórych przypadkach by³y oporne na intensywne leczenie antybiotykami. U takich pacjentów nale y okresowo kontrolowaæ liczbê bia³ych krwinek. Pacjentów nale y poinformowaæ, aby zg³aszali wszelkie objawy infekcji (np. ból gard³a, gor¹czka). Grupy etniczne: Inhibitory ACE czêœciej powoduj¹ obrzêk naczynioruchowy u pacjentów rasy czarnej ni u pacjentów innych ras. Tak jak inne inhibitory ACE, peryndopryl mo e byæ mniej skuteczny w obni aniu ciœnienia krwi u pacjentów rasy czarnej ni u pacjentów innych ras, prawdopodobnie z powodu ma³ej aktywnoœci reninowej osocza czêœciej wystêpuj¹cej u pacjentów rasy czarnej z nadciœnieniem têtniczym. Kaszel: U pacjentów leczonych inhibitorami ACE mo e wyst¹piæ kaszel. Charakterystyczne jest, e kaszel jest suchy, uporczywy i ustêpuje po przerwaniu leczenia. Kaszel indukowany leczeniem inhibitorami ACE nale y wzi¹æ pod uwagê w trakcie diagnostyki ró nicowej kaszlu. Zabiegi chirurgiczne/znieczulenie: U pacjentów poddawanych rozleg³ym zabiegom chirurgicznym lub znieczuleniu œrodkami powoduj¹cymi niedociœnienie têtnicze, produkt PRESTARIUM 5 mg/pre- STARIUM 10 mg mo e blokowaæ powstawanie angiotensyny II wtórne do kompensacyjnego uwalniania reniny. Leczenie nale y przerwaæ na jeden dzieñ przed planowanym zabiegiem chirurgicznym. Je eli wyst¹pi niedociœnienie têtnicze i rozwa a siê taki mechanizm, mo na je skorygowaæ poprzez zwiêkszenie objêtoœci p³ynów. Hiperkaliemia: U niektórych pacjentów leczonych inhibitorami ACE, w tym peryndoprylem, obserwowano zwiêkszenie stê enia potasu w surowicy. Czynniki ryzyka wyst¹pienia hiperkaliemii to: niewydolnoœæ nerek, pogorszenie czynnoœci nerek, wiek (> 70 lat), cukrzyca, wspó³istniej¹ce zdarzenia, szczególnie odwodnienie, ostra dekompensacja sercowa, kwasica metaboliczna i jednoczesne stosowanie leków moczopêdnych oszczêdzaj¹cych potas (np. spironolakton, eplerenon, triamteren lub amiloryd), preparatów potasu, a tak e zamienników soli kuchennej zawieraj¹cych potas; lub pacjenci, którzy przyjmuj¹ inne leki powoduj¹ce zwiêkszenie stê enia potasu w surowicy (np. heparyna). Stosowanie preparatów potasu, leków moczopêdnych oszczêdzaj¹cych potas lub zamienników soli kuchennej zawieraj¹cych potas, zw³aszcza u pacjentów z zaburzon¹ czynnoœci¹ nerek, mo e prowadziæ do znacznego zwiêkszenia stê enia potasu w surowicy. Hiperkaliemia mo e powodowaæ powa ne, czasami zakoñczone zgonem arytmie. Jeœli jednoczesne stosowanie wymienionych powy ej œrodków jest uwa- ane za w³aœciwe, nale y stosowaæ je z ostro noœci¹ oraz czêsto kontrolowaæ stê enie potasu w surowicy. Pacjenci chorzy na cukrzycê: U pacjentów chorych na cukrzycê, leczonych doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi lub insulin¹, nale y œciœle monitorowaæ stê enie glukozy podczas pierwszego miesi¹ca leczenia inhibitorami ACE. Lit: Nie zaleca siê jednoczesnego stosowania peryndoprylu i litu. Leki moczopêdne oszczêdzaj¹ce potas, preparaty potasu lub zamienniki soli kuchennej zawieraj¹ce potas: Nie zaleca siê jednoczesnego stosowania peryndoprylu i leków moczopêdnych oszczêdzaj¹cych potas, preparatów potasu lub zamienników soli kuchennej zawieraj¹cych potas. Ci¹ a: Nie nale y rozpoczynaæ podawania inhibitorów ACE podczas ci¹ y. Dopóki nie uzna siê kontynuowanej terapii inhibitorem ACE za istotn¹, u pacjentek planuj¹cych ci¹ ê nale y zmieniæ leczenie na alternatywn¹ terapiê przeciwnadciœnieniow¹, która ma ustalony profil bezpieczeñstwa dotycz¹cy stosowania w ci¹ y. Kiedy ci¹ a zostanie rozpoznana, nale y natychmiast przerwaæ leczenie inhibitorami ACE i, jeœli to w³aœciwe, nale y rozpocz¹æ alternatywn¹ terapiê. Substancje pomocnicze: Ze wzglêdu na zawartoœæ laktozy w produkcie, pacjenci z rzadko wystêpuj¹c¹ dziedziczn¹ nietolerancj¹ galaktozy, zespo³em z³ego wch³aniania glukozy i galaktozy lub z niedoborem laktazy typu Lapp nie powinni stosowaæ tego produktu leczniczego. Ci¹ a i laktacja: Stosowanie preparatu nie jest zalecane w pierwszym trymestrze ci¹ y. Preparat jest przeciwwskazany w drugim i trzecim trymestrze ci¹ y. Stosowanie leku u kobiet karmi¹cych piersi¹ nie jest zalecane. Zdolnoœæ prowadzenia pojazdów mechanicznych i obs³ugiwania urz¹dzeñ mechanicznych w ruchu: mo e byæ zaburzona. Dzia³ania niepo ¹dane: W obrêbie ka - dej grupy o okreœlonej czêstoœci wystêpowania objawy niepo ¹dane s¹ wymienione zgodnie ze zmniejszaj¹cym siê nasileniem: bardzo czêsto ( 1/10), czêsto ( 1/100, <1/10), niezbyt czêsto ( 1/1000, <1/100), rzadko ( 1/10000, <1/1000), bardzo rzadko (<1/10000), czêstoœæ nieznana (nie mo e byæ okreœlona na podstawie dostêpnych danych). Zaburzenia krwi i uk³adu ch³onnego: Zmniejszenie stê enia hemoglobiny, hematokrytu, liczby p³ytek krwi, leukopenia/neutropenia oraz przypadki agranulocytozy lub pancytopenii obserwowano bardzo rzadko. U pacjentów z wrodzonym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej bardzo rzadko obserwowano przypadki niedokrwistoœci hemolitycznej. Zaburzenia metabolizmu i od ywiania: Czêstoœæ nieznana: hipoglikemia. Zaburzenia psychiczne: Niezbyt czêsto: zaburzenia nastroju lub snu. Zaburzenia uk³adu nerwowego: Czêsto: bóle g³owy, zawroty g³owy, parestezje. Bardzo rzadko: spl¹tanie. Zaburzenia oka: Czêsto: zaburzenia widzenia. Zaburzenia ucha i b³êdnika: Czêsto: szumy uszne. Zaburzenia serca: Bardzo rzadko: arytmia, d³awica piersiowa i zawa³ miêœnia serca, prawdopodobnie wtórnie do nadmiernego niedociœnienia têtniczego u pacjentów z grup du ego ryzyka. Zaburzenia naczyniowe: Czêsto: niedociœnienie têtnicze i objawy zwi¹zane z niedociœnieniem têtniczym Bardzo rzadko: udar, prawdopodobnie wtórnie do nadmiernego niedociœnienia têtniczego u pacjentów z grup du ego ryzyka. Czêstoœæ nieznana: zapalenie naczyñ. Zaburzenia oddechowe, klatki piersiowej i œródpiersia: Czêsto: kaszel, dusznoœæ. Niezbyt czêsto: skurcz oskrzeli. Bardzo rzadko: eozynofilowe zapalenie p³uc, zapalenie b³ony œluzowej nosa. Zaburzenia o³¹dka i jelit: Czêsto: nudnoœci, wymioty, bóle brzucha, zaburzenia smaku, niestrawnoœæ, biegunka, zaparcia. Niezbyt czêsto: suchoœæ w ustach. Bardzo rzadko: zapalenie trzustki. Zaburzenia w¹troby i dróg ó³ciowych Bardzo rzadko: cytolityczne lub cholestatyczne zapalenie w¹troby. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Czêsto: wysypka, œwi¹d. Niezbyt czêsto: obrzêk twarzy, koñczyn, ust, b³on œluzowych, jêzyka, g³oœni i (lub) krtani, pokrzywka. Bardzo rzadko: rumieñ wielopostaciowy. Zaburzenia miêœniowo-szkieletowe i tkanki ³¹cznej: Niezbyt czêsto: skurcze miêœni. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: Niezbyt czêsto: niewydolnoœæ nerek. Bardzo rzadko: ostra niewydolnoœæ nerek. Zaburzenia uk³adu rozrodczego i piersi: Niezbyt czêsto: impotencja. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: Czêsto: astenia. Niezbyt czêsto: pocenie siê. Badania diagnostyczne: Mo e wyst¹piæ zwiêkszenie stê- enia mocznika we krwi i kreatyniny w osoczu, hiperkaliemia ustêpuj¹ca po odstawieniu leku, szczególnie w przypadku wspó³istniej¹cej niewydolnoœci nerek, ciê kiej niewydolnoœci serca oraz w nadciœnieniu naczyniowo nerkowym. Zwiêkszenie aktywnoœci enzymów w¹trobowych oraz zwiêkszenie stê enia bilirubiny w surowicy obserwowano rzadko. Badania kliniczne: W okresie randomizacyjnym badania EUROPA, zbierano dane dotycz¹cy tylko ciê kich dzia³añ niepo ¹danych. U niewielu pacjentów wyst¹pi³y ciê kie dzia³ania niepo ¹dane: u 16 (0,3%) z 6122 pacjentów otrzymuj¹cych peryndopryl i u 12 (0,2%) z 6107 otrzymuj¹cych placebo. U pacjentów leczonych peryndoprylem, niedociœnienie têtnicze obserwowano u 6 pacjentów, obrzêk naczynioruchowy u 3 pacjentów i nag³e zatrzymanie akcji serca u 1 pacjenta. W grupie otrzymuj¹cej peryndopryl, wiêcej pacjentów zosta³o wycofanych z badania z powodu kaszlu, niedociœnienia czy innych objawów nietolerancji ni w grupie otrzymuj¹cej placebo, odpowiednio 6,0% (n=366) vs 2,1% (n= 129). PODMIOT ODPOWIEDZIALNY: Les Laboratoires Servier, 22, rue Garnier; Neuilly sur Seine, Francja; Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu wydane przez Ministra Zdrowia PRESTARIUM 5 mg nr 11797, PRESTARIUM 10 mg nr Produkty lecznicze wydawane na receptê. Cena urzêdowa detaliczna wynosi odpowiednio: 31,48 PLN dla Prestarium 5 mg; 49,52 PLN dla Prestarium 10 mg. Maksymalna dop³ata pacjenta wynosi: 29,30 PLN dla Prestarium 5 mg; 41,95 PLN dla Prestarium 10 mg. Adres korespondencyjny: Servier Polska Sp. z o.o., Warszawa, ul. Jana Kazimierza 10, tel. (22) , fax (22) Internet: info@pl.netgrs.com. ( )

3 VOL XVIII Nr 2 (206) ISSN Rok 2011 KONTYNUATOR TRADYCJI CZASOPISMA UTWORZONEGO w ROKU 1871 we LWOWIE Punktacja: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego 6 pkt Indeks Copernicus: Wydawnictwo Farmapress 10,63 pkt Niezale ny Ogólnopolski Miesiêcznik Farmaceutyczno-Medyczny dla Aptekarzy, Farmaceutów, Lekarzy, Producentów i Dystrybutorów Leków Wydawca, Redaktor Naczelny: Wiktor Szukiel tel. kom Pe³nomocnik Wydawcy Z-ca Redaktora Naczelnego: Jadwiga Szymañska tel. kom , tel. (22) Honorowy z-ca Redaktora Naczelnego: mgr prawa Barbara Jendryczko Honorowy z-ca Redaktora Naczelnego: dr n. farm. Marek Jêdrzejczak Sekretarz Redakcji: Bogdan Ostrowski RADA NAUKOWA prof. dr hab. n. farm. Kazimierz G³owniak kierownik Katedry i Zak³adu Farmakognozji z Pracowni¹ Roœlin Leczniczych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie przewodnicz¹cy prof. dr Benito del Castillo Garcia cz³onek Narodowej Akademii Farmaceutycznej w Hiszpanii prof. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan cz³. koresp. PAN i PAU kierownik Katedry i Zak³adu Biofarmacji i Farmakodynamiki, Gdañski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. farm. Wincenty Kwapiszewski honorowy prezes Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego prof. dr hab. n. farm. S³awomir Lipski Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii prof. dr hab. n. farm. Maciej Paw³owski kierownik Katedry Chemii Farmaceutycznej, Uniwersytet Jagielloñski, Collegium Medicum prof. dr hab. n. med. Jerzy Woy-Wojciechowski prezes Polskiego Towarzystwa Lekarskiego dr hab. n. farm. Anita Magowska kierownik Katedry i Zak³adu Historii Nauk Medycznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu dr n. farm. Roman Duda Okrêgowa Izba Aptekarska w Kielcach dr n. farm. Jerzy Jambor prezes Polskiego Komitetu Zielarskiego w Poznaniu dr n. farm. Marek Jêdrzejczak wyk³adowca farmakologii na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego dr n. farm. Jerzy azowski cz³onek Miêdzynarodowej Federacji Farmaceutycznej (FIP) Pomys³ artystyczny i koncepcja typograficzna Bogdan Ostrowski Opracowanie graficzno-techniczne i korekta Zespó³ Redakcja zastrzega sobie prawo adiustacji i skracania nades³anych tekstów. Publikacje w Czasopiœmie Aptekarskim nie mog¹ byæ kopiowane w adnej formie ani adnymi metodami mechanicznymi lub elektronicznymi, ³¹cznie z wykorzystaniem systemów przechowywania i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody wydawcy, Wydawnictwa Farmapress. Realizacja Wydania Biuro Wydawcy i Redakcji: Zofia Soborowska ul. Obarowska 23/2, Warszawa Box 81 tel , fax 24 h cza@cza.pl Kolporta i prenumerata: tel Prenumerata roczna 200 z³, pó³roczna 120 z³ Wp³aty nale y dokonywaæ na konto: Adres strony WWW Czasopisma Aptekarskiego : Czasopismo Aptekarskie ukazuje siê tylko w prenumeracie. Za treœæ tekstów promocyjnych, reklam, og³oszeñ, insertów Redakcja nie odpowiada. Nak³ad nie przekracza egz. Tytu³ i znak s³owno-graficzny prawnie zastrze ony. Œwiadectwo ochronne nr i nr wydane przez Urz¹d Patentowy RP Copyright by FARMAPRESS V Europejski Tydzieñ Profilaktyki Raka Szyjki Macicy 29 stycznia br. zakoñczy³a siê V edycja Europejskiego Tygodnia Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. Inicjatorem obchodów Tygodnia by³o Europejskie Stowarzyszenie Raka Szyjki Macicy (European Cervical Cancer Association). Rak szyjki macicy jest drugim po raku piersi najczêœciej atakuj¹cym m³ode kobiety nowotworem. Z jego powodu co 2 minuty na œwiecie umiera jedna kobieta. Wg danych warszawskiego Centrum Onkologii w 2008 r. w Polsce na raka szyjki macicy zmar³o 1745 kobiet. Rak szyjki macicy nie jest dziedziczny, ani uwarunkowany genetycznie, jest skutkiem zaka enia onkogennymi typami wirusa HPV, spoœród których typy HPV 16 i 18 odpowiadaj¹ za ok. 70% przypadków raka szyjki macicy. Kolejne co do czêstoœci zaka eñ typy: HPV 45, HPV 31 i HPV 33 s¹ odpowiedzialne za kolejne ok. 10% przypadków choroby. Najczêœciej choruj¹ i umieraj¹ kobiety w przedziale wiekowym lata, jednak zaka enie wirusem HPV zagra a kobietom niezale nie od wieku. Optymaln¹ form¹ ochrony przed rakiem szyjki macicy jest po³¹czenie profilaktyki pierwotnej i wtórnej regularnego wykonywania badañ cytologicznych. Profilaktyk¹ pierwotn¹ s¹ szczepienia, których skutecznoœæ zosta³a potwierdzona w badaniach klinicznych. D³ugotrwa³a ochrona przed zaka- eniem, czyli utrzymywanie siê przeciwcia³ w organizmie, któr¹ zapewnia szczepionka, jest szczególnie istotna dla nastolatek i m³odych kobiet. U nich zaka enia onkogennymi typami wirusa HPV mog¹ wystêpowaæ wielokrotnie w ci¹gu ca³ego ycia. Profilaktyka wtórna, cytologia, czyli pobranie wymazu z szyjki macicy, jest czynnoœci¹ zupe³nie bezbolesn¹. Uzyskany w ten sposób materia³ cytologiczny, po odpowiednim przygotowaniu (rozmaz cytologiczny), ogl¹dany jest pod mikroskopem. To pozwala stwierdziæ, czy wœród komórek szyjki macicy nie ma komórek nieprawid³owych, zmian przedrakowych lub komórek raka. Optymalny okres do pobrania materia³u cytologicznego to czas pomiêdzy 10. a 20. dniem cyklu. Badania powinny byæ przeprowadzane rutynowo, po inicjacji seksualnej raz w roku przez pierwsze 3-4 lata, a nastêpnie powtarzane nie rzadziej ni co 3 lata. Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy gwarantuje bezp³atne badania cytologiczne dla ka dej kobiety raz na trzy lata miêdzy 25. a 59. rokiem ycia. Gdyby ka dej kobiecie choæ raz w yciu pobrano cytologiê, ryzyko œmierci z powodu raka szyjki macicy obni y³oby siê o blisko 40%. mgr Edyta Janczewska Szerzej na str niniejszego wydania CzA

4 TREŒÆ SPRAWY ZAWODU Wybiórka w pigu³ce 6 Bogdan Ostrowski Polska oporna na innowacje w opiece zdrowotnej 9 Jerzy azowski O przysz³oœci zawodu farmaceuty na 70. Œwiatowym Kongresie FIP w Lizbonie 12 s. 8 NIEZWYK E BIOGRAFIE NIEZWYK YCH FARMACEUTÓW Wojciech Œlusarczyk Aptekarze jako cz³onkowie elit spo³ecznych Kujaw i Pomorza Gdañskiego w latach NAUKA I PRAKTYKA Aleksandra Góra, Joanna Równicka-Zubik, Anna Su³kowska Narastaj¹cy problem fa³szowania leków na polskim rynku farmaceutycznym 24 s. 20 Tadeusz B¹belek Resweratrol wspania³y dar natury 28 Jerzy Jambor Grzybienie bia³e symbol koj¹cej mocy roœlin 35 INFORMACJE FARMACEUTYCZNE Bogdan Ostrowski Problem nie tylko mêski 38 ANGIELSKI W PRAKTYCE FARMACEUTYCZNEJ s. 24 Jolanta Suchocka-Strysko, Christopher A. Strysko Spotkania z angielskim cz. IX 41 INFORMACJE Edyta Janczewska V Europejski Tydzieñ Profilaktyki Raka Szyjki Macicy 45 SUPLEMENT Spis treœci Czasopisma Aptekarskiego za rok s. 35

5

6 SPRAWY ZAWODU WYBIÓRKA W PIGU CE Visanne W Polsce jest ju dostêpny lek Visanne (dienogest 2 mg) bêd¹cy pierwszym i jedynym preparatem doustnym przeznaczonym do d³ugotrwa³ego stosowania, który zosta³ opracowany specjalnie z myœl¹ o leczeniu kobiet z endometrioz¹. Jak wykaza³y badania kliniczne, Visanne istotnie ³agodzi ból zwi¹zany z endometrioz¹, a tak e znamiennie redukuje zmiany w przebiegu choroby. Endometrioza, na któr¹ mo e cierpieæ nawet co dziesi¹ta kobieta w okresie reprodukcyjnym, to przewlek³a, bolesna, obci¹ aj¹ca organizm choroba. Endometrioza jest stanem, w przebiegu którego dochodzi do wzrostu tkanki endometrialnej poza jam¹ macicy, w postaci wszczepów tkankowych, które wywo³uj¹ odczyn zapalny i powstawanie tkanki bliznowatej, prowadz¹c do dolegliwoœci bólowych. Wszczepy najczêœciej lokalizuj¹ siê na b³onie œluzowej jamy brzusznej oraz jej narz¹dach macicy, jajnikach, jelitach i pêcherzu moczowym. Inne lokalizacje (p³uca, oko, blizna po ciêciu cesarskim) spotykane s¹ znacznie rzadziej. NURSEA Synoptis Pharma, producent marki NUR- SEA, wprowadza na rynek siódmy suplement diety i jednoczeœnie pierwszy swój produkt dla dzieci elki witaminowe Vita Kic Kic. Sk³ad produktu zosta³ dostosowany do zalecanego dziennego spo ycia przez dzieci, tak aby nie powodowaæ ryzyka przedawkowania witamin. Vita Kic Kic to zestaw witamin i minera³ów w formie lubianych przez dzieci elków. Zawartoœæ witamin w elkach uwzglêdnia przyjmowanie przez dzieci witamin w posi³kach serkach, soczkach, p³atkach œniadaniowych, warzywach i owocach. Suplement zawiera pe³en kompleks witamin i, w tym witaminê D, która jest niezbêdna dla prawid³owego rozwoju koœci dzieci. W sk³adzie el- Boehringer Ingelheim zdecydowa³ siê na outsourcing us³ug logistycznych podpisuj¹c umowê z Fiege. Obs³uga logistyczna Boehringer Ingelheim obejmie produkty lecznicze oraz suplementy diety i bêdzie mia³a miejsce w Centrum Logistycznym Fiege w Mszczonowie. Wszystkie pomieszczenia magazynowe zosta³y przygotowane zgodnie z wymogami szeroko pojêtego prawa farmaceutycznego, zaleceniami inspekcji farmaceutycznej oraz zasadami Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej. Produkty przechowywane bêd¹ w specjalnie do tego celu wydzielonej i przystosowanej strefie magazynu, z zachowaniem temperatury w przedziale C oraz wilgotnoœci nieprzekraczaj¹cej 70%. Dodatkowo pomieszczenie hurtowni wyposa one zostanie w ch³odnie z zakresem temperatur 2-8 C. We wszystkich pomieszczeniach magazynowych zainstalowane zosta³y certyfikowane urz¹dzenia termoregulacyjne, umo liwiaj¹ce ca³odobow¹ kontrolê oraz rejestracjê temperatury i wilgotnoœci powietrza, instalacje wentylacyjno-oddymiaj¹ce oraz systemy alarmowe, informuj¹ce o odstêpstwach od za³o- onych warunków sk³adowania. ków znajduj¹ siê tak e wspomagaj¹ce odpornoœæ dziecka cynk i selen. elki Vita Kic Kic maj¹ oryginalny kszta³t króliczków, pyszne owocowe smaki i s¹ ró nokolorowe. Ich sk³ad zosta³ opracowany w oparciu o wytyczne Instytutu ywnoœci i ywienia dotycz¹ce zalecanego dziennego spo ycia dla dzieci miêdzy 4 a 6 rokiem ycia. elki posiadaj¹ pozytywn¹ opiniê Centrum Zdrowia Dziecka i s¹ dostêpne w aptekach. Forma elków jest szczególnie przyjazna dla dzieci, poniewa nie ma ryzyka zakrztuszenia tward¹ tabletk¹. Nie zawieraj¹ tak e sztucznych barwników. 6 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206) 2011

7 SPRAWY ZAWODU Prof. dr hab. n. farm. Kazimierz G³owniak prorektor ds. wspó³pracy z zagranic¹ i szkolenia podyplomowego, kierownik Katedry i Zak³adu Farmakognozji z Pracowni¹ Roœlin Leczniczych UM w Lublinie i jednoczeœnie przewodnicz¹cy Rady Naukowej Czasopisma Aptekarskiego, zosta³ powo³any w sk³ad Komisji Medycznej Leku Naturalnego i Roœlinnego FARMAKOPEI EURO- PEJSKIEJ. Profesor K. G³owniak jest jedynym reprezentantem Polski i Europy Œrodkowo- Wschodniej w tej Komisji. Pierwsze posiedzenie Komisji odby³o siê w dniach br. w Strasburgu. Z ostatniej chwili Apteki od wczoraj (tj. od 2 lutego br.) Ÿle wyceniaj¹ leki recepturowe lub odmawiaj¹ ich wykonania. Ministerstwo Zdrowia wprowadzi³o o godzinie w dniu 2 lutego 2011 r. rozporz¹dzenie zmieniaj¹ce sposób wyceny leku robionego w aptece. Rozporz¹dzenie obowi¹zuje dok³adnie od chwili jego og³oszenia. Dzisiaj dociera do aptek wiadomoœæ, e od wczoraj Ÿle wyceniaj¹ wykonywane dla pacjentów leki. Chc¹c byæ w zgodzie z zaskakuj¹cym rozporz¹dzeniem, które nie da³o farmaceutom ani chwili na przygotowanie siê do wprowadzanych zmian, apteki mog¹ tylko i wy³¹cznie odmawiaæ wykonywania leków recepturowych i czekaæ na wykonanie i wdro enie nowych wersji oprogramowania komputerowego obs³uguj¹cego apteki. Apteki od dawna borykaj¹ siê z takim postêpowaniem wszystkich Ministrów Zdrowia, jednak tym razem zosta³y przekroczone wszelkie dopuszczalne zasady polityki lekowej Pañstwa. Taka dzia³alnoœæ godzi w prawa pacjentów i zagra a ich zdrowiu. Prezes Rady Œl¹skiej Izby Aptekarskiej dr farm. Stanis³aw Piechula Aktualne problemy rozpoznawania i leczenia alergicznych schorzeñ skóry i astmy, to temat wiod¹cy 7. Akademii Dermatologii i Alergologii zorganizowanej z okazji XIX Œwiatowego Dnia Chorego w S³upsku i w Ustce. Konferencja odby³a siê w dniach luty. Organizatorem spotkania by³y Sekcja Dermatologiczna PTA, Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii GUMed oraz Oddzia³ Pediatryczny Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w S³upsku. Uczestnicy konferencji otrzymali 27 punktów edukacyjnych. Zaproszenie POLSKIE STOWARZYSZENIE FARMACEUTÓW ONKOLOGICZNYCH Cz³onek ESOP zaprasza na I WIOSENNE SEMINARIUM PSFO BÓL NOWOTWOROWY które odbêdzie siê w dniach kwietnia 2011 r. w Wojskowym Domu Wypoczynkowym w Ryni nad Zalewem Zegrzyñskim Informacje o programie, warunkach uczestnictwa oraz karty zg³oszeñ podane s¹ na stronie internetowej Kwartalnik Rok za³o enia 2000 PATRON EDUKACYJNY Farmacja Onkologiczna ONCOLOGY PHARMACY IN POLAND AND IN THE WORLD CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206)

8

9 ISSN Vol. XVIII Rok za³o enia 1992 Nr 2 (206) Luty 2011 Punktacja: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego: 6 pkt Index Copernicus: Wydawnictwo Farmapress : 10,63 pkt Czasopismo Aptekarskie : 4,15 pkt Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie POLSKA OPORNA NA INNOWACJE W OPIECE ZDROWOTNEJ Bogdan OSTROWSKI Redakcja Czasopisma Aptekarskiego w Warszawie cza@cza.pl W grudniu ubieg³ego roku na konferencji w Warszawie Grupa Robocza na Rzecz Innowacji w Ochronie Zdrowia przedstawi³a nowy raport oceniaj¹cy system ochrony zdrowia w Polsce pod k¹tem dostêpnoœci dla pacjentów nowoczesnych technologii medycznych, sprzêtu oraz leków. Grupa Robocza na Rzecz Innowacji w Opiece Zdrowotnej to powsta³y w roku 2007 zespó³ naukowców, ekspertów ds. zdrowia publicznego, przedstawicieli publicznej i prywatnej s³u by zdrowia, a tak e reprezentantów pacjentów i producentów nowoczesnych leków oraz aparatury medycznej, którego zadaniem jest wypracowanie i wskazanie rozwi¹zañ, dziêki którym Polacy bêd¹ mieli szerszy dostêp do nowoczesnych oraz sprawdzonych metod diagnozowania i leczenia, a œrodowisko medyczne do innowacji technologicznych pozwalaj¹cych im na równe uczestnictwo w œwiatowym dorobku medycyny. Osoby w nim zrzeszone to wybitni naukowcy, lekarze, krajowi konsultanci i eksperci m.in. z Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytetu Jagielloñskiego, Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Gdañskiego Uniwersytetu Medycznego, Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, przedstawiciele publicznej i prywatnej s³u by zdrowia oraz producentów leków i sprzêtu medycznego. Dzia³alnoœæ Grupy jest wspierana ze œrodków otrzymanych z Pharmaceutical Research and Manufacturers of America (PhRMA). Celem dzia³ania Grupy jest analiza i ocena dostêpu do innowacji w polskim systemie ochrony zdrowia oraz opracowywanie rozwi¹zañ systemowych, które pozwol¹ na zwiêkszenie tego dostêpu w skali porównywalnej do innych krajów Unii Europejskiej. Cz³onkowie Grupy Roboczej na Rzecz Innowacji w Opiece Zdrowotnej to: Magdalena Bojarska z Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, prof. Stanis³awa Golinowska zinstytutu Zdrowia Publicznego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego, Anna Janczewska-Radwan z Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Wyrobów Medycznych POLMED, prof. Jacek Jassem z Gdañskiego Uniwersytetu Medycznego, prof. Waldemar Karnafel z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, dr Micha³ KaŸmierski reprezentuj¹cy Amerykañsk¹ Izbê Handlow¹, prof. Maciej Krzakowski z Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Sk³odowskiej- -Curie, konsultant krajowy ds. onkologii klinicznej, dr Krzysztof anda z Fundacji Watch Health Care, dr Maciej Niewada z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, ks. Arkadiusz Nowak przedstawiciel Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotne, prof. Antonina Ostrowska z Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, dr hab. n. med. Mieczys³aw Pasowicz z Polskiego Stowarzyszenia Dyrektorów Szpitali, prof. Andrzej Rychard ze Szko³y Nauk Spo³ecznych Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Agnieszka Szpara przedstawicielka Ogólnopolskiego Zwi¹zku Prywatnych Pracodawców S³u by Zdrowia, Pawe³ Sztwiertnia ze Zwi¹zku Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceutycznych

10 SPRAWY ZAWODU Infarma, doc. dr hab. n. med. Wies³aw Tarnowski z Samodzielnego Szpitala Klinicznego im. prof. W. Or³owskiego CMKP, prof. Witold T³ustochowicz z Wojskowego Instytutu Medycznego, konsultant krajowy ds. reumatologii. Cz³onkowie Grupy okreœlili swoje zainteresowania tymi obszarami innowacyjnoœci, które ich zdaniem maj¹ w polskich warunkach zasadnicze znaczenie w skutecznej i racjonalnej terapii medycznej a wiêc: nowoczesna infrastruktura w ochronie zdrowia, aparatura medyczna oraz innowacyjne leki. Wa nym elementem wed³ug ekspertów Grupy jest te wdro enie nowoczesnego zarz¹dzania w opiece zdrowotnej, które przyczyni³oby siê do tego, e system by³by bezpieczniejszy i przyjaÿniejszy dla pacjenta, a jednoczeœnie bardziej efektywny. Pierwszy raport diagnozê Grupa Robocza na Rzecz Innowacji w Opiece Zdrowotnej sporz¹dzi³a w roku 2008, wykazuj¹c znaczne ograniczenia w dostêpnoœci polskich pacjentów do nowoczesnej medycyny. Raport 2010, nosz¹cy tytu³ Zwiêkszanie dostêpu do innowacji w ochronie zdrowia w Polsce, jest zatem odpowiedzi¹ na pytanie, czy kolejne dwa lata, jakie up³ynê³y od og³oszenia pierwszego raportu, przynios³y znacz¹c¹ poprawê w tej kwestii. Brak nowych regulacji prawnych, które u³atwia³yby dostêp do innowacji, niedostatek podstawowych narzêdzi, takich jak rejestry chorób, niewystarczaj¹cy dostêp do nowoczesnego sprzêtu, niewykorzystywanie potencja³u opieki ambulatoryjnej oraz domowej, zaledwie 1% wzrost liczby badañ klinicznych w porównaniu z rokiem 2009, systemowe hamulce w udostêpnianiu innowacyjnych leków to wed³ug ekspertów Grupy Roboczej na Rzecz Innowacji w Opiece Zdrowotnej kluczowe bariery w dostêpie do innowacji w ochronie zdrowia w Polsce. Jednoczeœnie jednak eksperci zwrócili uwagê na pozytywne zmiany, g³ównie zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ Agencji Oceny Technologii Medycznych. Bariery w dostêpie do innowacji s¹ szczególnie groÿne w sytuacji, w której polskie spo³eczeñstwo siê starzeje i spraw¹ kluczow¹ jest przygotowanie systemu ochrony zdrowia do wzmo onego zapotrzebowania na œwiadczenia. Tymczasem np. brak rejestrów gromadz¹cych dane o zdrowiu i chorobach ludnoœci niejednokrotnie uniemo liwia zaplanowanie leczenia nawet w tak podstawowych kwestiach jak ustalenie potrzebnej liczby ³ó ek na oddzia³ach szpitalnych. Kuleje te stosowanie technologii informatycznych i w konsekwencji systemy raportowania. Dochodzi do paradoksalnych sytuacji, w których z dokumentów wynika, e wiêcej osób umiera na nowotwory p³uc, ni na nie choruje. Drugie wydanie raportu poœwiêciliœmy analizie dostêpu do innowacji w leczeniu i profilaktyce nowotworów, cukrzycy oraz osteoporozy, które w perspektywie starzenia siê populacji stanowi¹ coraz wiêksze wyzwanie dla systemu opieki zdrowotnej, generuj¹c wysokie koszty ekonomiczne i spo³eczne. Mimo zauwa alnej poprawy dostêp do nowoczesnej diagnostyki, leczenia i rehabilitacji w tych obszarach nadal jest mocno ograniczony. W rezultacie czêsto nie udaje siê uratowaæ ludzi, którzy mogliby jeszcze przez wiele lat yæ i pracowaæ wyjaœni³a na warszawskiej konferencji cz³onek Grupy Roboczej prof. Antonina Ostrowska. Wiele do yczenia pozostawia zaopatrzenie w sprzêt i wyroby medyczne oraz ich racjonalne lokowanie i wykorzystanie. Wed³ug danych OECD w Polsce dostêpnoœæ do badañ diagnostycznych z u yciem rezonansu magnetycznego oraz tomografii komputerowej nale y do najni szych wœród krajów UE. Sprawne funkcjonowanie sektora zdrowotnego zale y te od bardziej powszechnego wykorzystywania nowoczesnych technologii takich jak e-health, chirurgia ma³o inwazyjna czy inny nowoczesny sprzêt leczniczy. Rozwój warunków do leczenia na odleg³oœæ czy krótszy czas rekonwalescencji po operacjach oznacza³by dla systemu skrócenie czasu hospitalizacji i wymierne oszczêdnoœci finansowe. Z kolei szybsze i precyzyjniejsze diagnozowanie to klucz do zwiêkszenia skutecznoœci leczenia, co ma szczególne znaczenie dla pacjentów z nowotworami, cukrzyc¹ czy osteoporoz¹. Tak- e zaopatrzenie w materia³y medyczne jest w Polsce wyj¹tkowo skromne. Na przyk³ad na liœcie refundacyjnej w 2009 r. w Polsce znajdowa- ³o siê 50 opatrunków, podczas gdy w Czechach by³o ich a W 2010 roku Ministerstwo Zdrowia zaproponowa³o szereg nowych rozwi¹zañ. Wiele z nich mo e przynieœæ pozytywne efekty. Przyk³adem projekt ustawy o systemie informacji w ochro- 10 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206) 2011

11 SPRAWY ZAWODU nie zdrowia. Inne budz¹ w¹tpliwoœci. Trudno dziœ na przyk³ad oceniæ, na ile postulowane przez Ministerstwo zamro enie wydatków na refundacjê na poziomie 17 proc. ograniczy dostêp do nowoczesnych leków. Na razie wed³ug danych IMS innowacyjne leki stanowi¹ jedynie 15 proc. polskiego rynku aptecznego, co plasuje Polskê na jednym z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej. Zdaniem ekspertów Grupy Roboczej na Rzecz Innowacji w Opiece Zdrowotnej kluczowe bariery w dostêpie do innowacji w ochronie zdrowia w Polsce to brak nowych regulacji prawnych, które u³atwia³yby dostêp do innowacji, niedostatek podstawowych narzêdzi takich jak rejestry chorób, niewystarczaj¹cy dostêp do nowoczesnego sprzêtu, niewykorzystywanie potencja³u opieki ambulatoryjnej oraz domowej, zaledwie 1% wzrost liczby badañ klinicznych w porównaniu z rokiem 2009, systemowe hamulce w udostêpnianiu innowacyjnych leków. Niew¹tpliwie istotn¹ barier¹ wiêkszego dostêpu do nowoczesnej diagnostyki, leczenia i opieki jest niski poziom finansowania ochrony zdrowia, trwaj¹cy przez d³ugi czas. Dostêp do innowacji w ochronie zdrowia jest w Polsce istotnie ograniczony tak e ze wzglêdu na brak d³ugookresowej perspektywy w racjonalizowaniu wydatków oraz opór wobec wdra ania do codziennej praktyki popieranych formalnie strategii innowacyjnych UE a tak e deklarowanych priorytetów, zapisanych w krajowych dokumentach takich jak Narodowy Program Zdrowia i Strategia Rozwoju Ochrony Zdrowia. Dokumenty mamy ca³kiem dobre, ale dzia³ania im odpowiadaj¹ce wysoce niedostateczne podsumowa³a tê kwestiê prof. Stanis³awa Golinowska. Obszerne omówienie tego tak wa nego raportu Grupy Roboczej na Rzecz Innowacji w Opiece Zdrowotnej 2010 zamieœcimy w kolejnym wydaniu Czasopisma Aptekarskiego. WCI ATRAKCYJNE CENY Adres do korespondencji: Redakcja Czasopisma Aptekarskiego Warszawa, ul. Obarowska 23/2 tel CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206)

12 SPRAWY ZAWODU O PRZYSZ OŒCI ZAWODU FARMACEUTY NA 70. ŒWIATOWYM KONGRESIE FIP W LIZBONIE dr farm. Jerzy AZOWSKI Miêdzynarodowa Federacja Farmaceutyczna (FIP) j.lazowski@wp.pl Ustêpuj¹cy prezes FIP dr Kamal Midha w wyst¹pieniu inauguruj¹cym obrady kongresu nawi¹za³ do przysz³oœci farmacji, mówi¹c, i podobnie jak przysz³oœæ globalnej opieki zdrowotnej jest ona w naszych rêkach, bez wzglêdu na to, czy dotyczy to ma³ej apteki w afrykañskim interiorze, czy nowoczesnej jednostki farmaceutycznej w luksusowym prywatnym szpitalu europejskim. Bêd¹c farmaceutami, praktykami i naukowcami, poœwiêciliœmy swoje ycie globalnemu zdrowiu i jakoœci ycia, by uczyniæ nasz œwiat zdrowym. Przyjêta przez FIP w 2008 r. Wizja 2020 w planie strategicznym deklaruje i zapewnia, e wszêdzie tam, gdzie bêdzie mowa o leku, tam bêdzie obecna FIP. W dalszej czêœci swojego wyst¹pienia dr. Midha mówi³ o wspólnych inicjatywach FIP, WHO i WHPA (World Health Professions Alliance Œwiatowe Przymierze Zawodów Opieki Zdrowotnej), które bêd¹ mia³y wp³yw na stale rozwijaj¹c¹ siê i ewoluuj¹c¹ rolê farmaceutów w opiece zdrowotnej. Mówi¹c o kontaktach z WHPA, stwierdzi³, e nasze wspólne inicjatywy bêd¹ nadal sprzyja³y uznawania i widocznoœci farmaceutów oraz naukowców farmaceutycznych jako wartoœciowych, zintegrowanych, efektywnych i wydajnych cz³onków zespo³ów opieki zdrowotnej. Warunkiem podstawowym dla farmaceutów, by mogli podj¹æ nowe role, jest to, by byli oni dobrze wykszta³ceni i efektywnie szkoleni. Cytuj¹c swoje wyst¹pienie na Kongresie FIP w Pekinie, w 2007 r. powiedzia³, e dla prawdziwej, skoncentrowanej na pacjencie opieki zdrowotnej farmaceuci musz¹ byæ szanowani i musz¹ mieæ równy z innymi zawodami medycznymi status cz³onków zespo³ów opieki zdrowotnej dziêki swojej wiedzy i kompetencjom nabytym w trakcie nowoczesnych i rygorystycznych standardów kszta³cenia. ZMIANA ROLI FARMACEUTY W OPIECE ZDROWOTNEJ Joăo Silveira (wiceprezes Portugalskiego Stowarzyszenia Aptek) uwa a, e aptekarze zajmuj¹ czo³owe miejsce wœród zawodów zwi¹zanych z opiek¹ zdrowotn¹ i ciesz¹ siê du ym zaufaniem spo³ecznym dziêki swojej wiedzy o lekach i problemach zdrowotnych. Jego zdaniem ich przysz³a rola bêdzie polega³a przede wszystkim na zapobieganiu chorobom, prowadzeniu badañ przesiewowych zwi¹zanych z ich wczesnym rozpoznawaniem, dystrybucji produktów medycznych oraz prowadzeniu farmakoterapii. Zwróci³ uwagê, e farmaceuci powinni odgrywaæ znacznie wiêksz¹ ni dotychczas rolê w zapobieganiu chorobom, gdy mo e to poprawiaæ jakoœæ ycia spo³eczeñstwa i przynosiæ znaczne oszczêdnoœci w opiece zdrowotnej, bo ³atwiej i taniej jest zapobiegaæ ni leczyæ. Przyk³adem dzia³añ zwi¹zanych z zapobieganiem chorobom, jakie mog¹ podejmowaæ farmaceuci, jest wspomaganie samoopieki, edukacja (np. w zakresie cukrzycy, zaprzestania palenia tytoniu lub kontroli masy cia³a), promocja zdrowia (w aptekach i szko³ach) oraz propagowanie szczepieñ ochronnych. W przekonaniu J. Silveiry aptekarze w coraz wiêkszym 12 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206) 2011

13 SPRAWY ZAWODU zakresie bêd¹ te uczestniczyæ w rozpoznawaniu i badaniach przesiewowych takich chorób jak cukrzyca, nadciœnienie têtnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej, AIDS, zapalenie w¹troby, astma i inne. W zakresie farmakoterapii aptekarze bêd¹ coraz czynniej uczestniczyæ w przeprowadzaniu przegl¹dów leków stosowanych przez pacjenta, w programach przestrzegania zaleceñ, us³ugach opieki domowej, podawaniu leków, bezpoœrednim obserwowaniu leczenia (np. uzale nieñ lekowych, AIDS i gruÿlicy) i jego monitorowaniu (np. pod katem dzia³añ niepo ¹danych) i w coraz wiêkszym stopniu bêd¹ te musieli anga owaæ siê w nowe kierunki leczenia, takie jak farmakogenetyka. W przysz³oœci bêdzie te nastêpowa³o coraz wiêksze ró nicowanie siê aptek pod wzglêdem zapewnianych przez nie us³ug. J. Silveira zwróci³ te uwagê na to, e Ÿród³em dochodów aptekarzy nie powinna byæ tylko sprzeda leków, bo powinni oni byæ równie wynagradzani za zapewniane us³ugi i ich efekty. Swoje wyst¹pienie zakoñczy³ stwierdzeniem, e aby aptekarstwo odgrywa³o integruj¹c¹ rolê w systemach opieki zdrowotnej, musz¹ istnieæ silne organizacje zawodowe, konieczne jest te nawi¹zanie opartych na wzajemnym zaufaniu relacji z pacjentami, efektywnej wspó³pracy miêdzy farmaceutami i lekarzami oraz innymi zawodami opieki zdrowotnej, a tak e z hurtowniami farmaceutycznymi, przemys³em farmaceutycznym oraz w³adzami pañstwowymi i samorz¹dowymi. Prezes amerykañskiego Stowarzyszenia Prognozowanie Przysz³oœci Farmacji (Pharmacy Foresight) William Zellmer uwa a natomiast, e d³ugotrwa³a perspektywa roli aptekarzy jako dyspensuj¹cych leki bêdzie trudna do utrzymania. Jego zdaniem rola farmaceuty w zapewnianiu pacjentom leków i wiedzy o tym, jak je stosowaæ, jest atrakcyjn¹ wizj¹, która niestety, przynajmniej dotychczas, jest realizowana tylko w niewielkim zakresie, g³ównie w aptekach szpitalnych. Natomiast nadmierna komercjalizacja i nastawienie biznesowe w aptekach ogólnodostêpnych powstrzymuje realizacjê tej wizji. Powiedzia³, e w farmacji stale aktualne s¹ dwa nierozstrzygniête problemy, a mianowicie, czy g³ówn¹ rol¹ farmaceuty powinna byæ tylko czynnoœæ zaopatrywania w leki, czy te aktywnoœæ kliniczna. Jest przekonany, e przymioty zawodowe farmaceutów: dok³adnoœæ, kontrola nad wszystkim i ostro noœæ hamuje rozwój dzia³añ klinicznych. Powszechne wœród farmaceutów cechy osobiste, jak introwertyzm, unikanie ryzyka, s³abe poczucie w³asnej wartoœci, równie powa nie powstrzymuj¹ ich od podejmowania tej dzia³alnoœci. Rodzi siê pytanie, czym kieruje siê aptekarstwo: czy tworzeniem zysku i gromadzeniem maj¹tku, czy obowi¹zkami zawodowymi, do których nale y œwiadczenie us³ug zdrowotnych indywidualnym pacjentom? Jaka wiêc taktyka mo e zapewniæ zawodowi jasn¹ przysz³oœæ? Podejœcie zapewniaj¹ce zawodowi ochronê prawn¹ z czasem zaniknie i lepiej by³oby, gdyby farmaceutom prawnie okreœlono zakres praktyki zawodowej, który pozwala³by im na prawn¹ niezale noœæ w oferowanych us³ugach, za które otrzymywaliby wynagrodzenie. Nale y te pamiêtaæ o tym, e ochrona prawna jest postrzegana jako ochrona interesów farmaceutów, a nie pacjentów. W. Zellmer zaproponowa³ do rozwa enia dwa rodzaje zmian niezbêdnych dla transformacji roli farmaceuty. Pierwsza to reforma kszta³cenia, prawne okreœlenie praktyki, wprowadzenie wynagrodzenia za us³ugi kliniczne, œciœlejszy kontakt z lekarzami i zapewnienie pacjentom prywatnoœci w aptekach oraz nadanie szerszych uprawnieñ technikom farmaceutycznym. Druga to zmiana poczucia w³asnej wartoœci. Aby realizowaæ skoncentrowane na potrzebach pacjentów CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206)

14 SPRAWY ZAWODU us³ugi farmaceutyczne, farmaceuci powinni znaæ oczekiwania pacjentów, a pacjenci powinni wiedzieæ, czego mog¹ od nich oczekiwaæ. Temat ten poruszy³a prof. Janine Traulsen (Wydzia³ Nauk Farmaceutycznych Uniwersytetu w Kopenhadze). Powiedzia³a, e wprawdzie dostêpne s¹ wyniki badañ dotycz¹cych zadowolenia pacjentów, ale nieliczne tylko s¹ badania dotycz¹ce oczekiwañ pacjentów od farmaceutów. Uwa a te, e obecnie rola farmaceuty w opiece zdrowotnej jest niewidoczna. Dla poznania tych oczekiwañ pacjentów i tego, jakie maj¹ o nich wyobra enie farmaceuci, prof. Traulsen przeprowadzi³a ankietowe badanie pilota owe w duñskich aptekach ogólnodostêpnych. Wyniki tego badania wykaza³y, e pomimo pewnej zbie noœci pogl¹dów pacjentów i farmaceutów nie s¹ one zgodne. Oczekiwania ze strony pacjentów wi¹ ¹ siê z tradycyjnymi zadaniami farmaceutów i aptek: zaopatrywaniem w leki, szybk¹, uprzejm¹ i przyjazn¹ obs³ug¹, udzielaniem informacji o dostêpnoœci leków i ich cenach, a tak e oczekuj¹ oni od personelu apteki rzetelnych informacji i porad o stosowaniu leków. Z kolei farmaceuci wyobra- aj¹ sobie, e pacjenci oczekuj¹ od nich bardziej zaawansowanych us³ug zdrowotnych. Niestety, w wielu krajach apteka stale jeszcze jest postrzegana jako sklep detaliczny, a jej personel potrafi tylko sprzedawaæ leki i jest zainteresowany wy³¹cznie robieniem pieniêdzy. Takie podejœcie wymaga g³êbokiego zastanowienia siê i rzetelnej analizy, która powinna staæ siê podstaw¹ dzia- ³añ zmierzaj¹cych do zmiany tych pogl¹dów. O przysz³oœci zawodu by³a te mowa w czasie sesji pod has³em: Nowe modele biznesu aptecznego: tendencje w aptekach ogólnodostêpnych, zorganizowanej przez sekcje FIP: aptek ogólnodostêpnych, farmacji administracyjnej, Grupê M³odych Farmaceutów FIP oraz Miêdzynarodow¹ Federacjê Studentów Farmacji. We wprowadzeniu do sesji Thomas Meningham z Amerykañskiego Stowarzyszenia Aptekarzy powiedzia³, e dotychczasowy model biznesowy apteki, który nie zmienia³ siê od wielu dziesiêcioleci, musi ulec zmianie wobec rozwijaj¹cych siê i destrukcyjnych si³ rynkowych. Opieranie siê tej koniecznoœci z powo³ywaniem siê na zasady moralne, filozoficznej lub polityczne mo e tylko spowolniæ, ale nie zatrzymaæ nieuchronne wprowadzanie technik i systemów, które bêd¹ mog³y zapewniaæ lepsz¹, szybsz¹ i tañsz¹ opiekê zdrowotn¹. Przyniesie to opiece zdrowotnej, a zw³aszcza farmaceutom, wiele zagro eñ, ale i mo liwoœci. Zarz¹dzaj¹cy bêd¹ przejmowali kontrolê nad wieloma decyzjami i finansowaniem opieki zdrowotnej, wymagaj¹c wiêkszego wk³adu pracy przy mniejszych zarobkach i zwiêkszonej odpowiedzialnoœci. Niezbêdne jest jego zdaniem wypracowanie wy szych standardów przygotowywania leków oraz zapewniania opieki pacjentom. Karin Graf z niemieckiej ABDA stwierdzi³a, e organizacje aptekarskie na ca³ym œwiecie opracowuj¹ i upowszechniaj¹ nowe us³ugi poznawcze z myœl¹ o wzmocnieniu roli farmaceutów. W AB- DA polega to na rozpoznawaniu i opracowywaniu odpowiednich us³ug, ich testowaniu i ocenie, okreœlaniu standardów jakoœciowych, opracowywaniu narzêdzi wdra ania oraz negocjowaniu kontraktów na te us³ugi z instytucjami ubezpieczeñ zdrowotnych, które uwzglêdniaj¹ wynagrodzenie farmaceutów za ich œwiadczenie. ABDA jest te odpowiedzialna za rozwój i ocenê holistycznych i kompleksowych us³ug, takich jak opieka farmaceutyczna i zarz¹dzanie lekami, a tak e prostszych us³ug, jak np. doskonalenie umiejêtnoœci w samodzielnym stosowaniu leków. Jednym z takich programów, który ma na celu poprawê samokontroli poziomu glukozy przez chorych na cukrzycê typu II, by³o wprowadzenie us³ugi pomiaru tego poziomu w blisko 25% aptek niemieckich. Pomimo ogólnokrajowych wysi³ków wdra anie tego projektu okaza³o siê jednak niewystarczaj¹ce, by kontynuowaæ tê us³ugê po roku. G³ówn¹ przeszkod¹ by³a zbyt ma³a liczba pacjentów zainteresowanych us³ug¹ oraz to, e potrzeby pacjentów czêsto nie by- ³y zaspokajane tak¹ pojedyncz¹ us³ug¹. Zdaniem K. Graf w przysz³oœci konieczne bêdzie opracowanie strategii i nowatorskich modeli biznesowych dla utrzymania i kontroli jakoœci, bezpieczeñstwa i skutecznoœci leków. I w tym wyst¹pieniu pre- 14 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206) 2011

15 SPRAWY ZAWODU legentka podkreœla³a, e œwiadczenie us³ug farmaceutycznych powinno byæ odpowiednio wynagradzane. Na podobne problemy natrafi³o Fiñskie Stowarzyszenie Aptek, któremu nie uda³o siê wprowadziæ do aptek programu zaprzestania palenia tytoniu. Mówi³ o tym przedstawiciel tego stowarzyszenia Sirpa Peura, który zwróci³ uwagê, e wdra anie ka dego programu powinna poprzedzaæ staranna ocena, czy rzeczywiœcie istnieje zapotrzebowanie na dan¹ us³ugê i czy mo e ona zostaæ uwzglêdniona w systemie opieki zdrowotnej, co sprzyjaæ bêdzie jej akceptacji przez pacjentów. Warwick Plankett z Australijskiego Towarzystwa Farmaceutycznego ostrzeg³ uczestników kongresu, e aktualny poziom refundacji za dyspensowanie produktów farmaceutycznych jest zagro ony na ca³ym œwiecie. Istnieje koniecznoœæ przekszta³cenia modelu biznesowego, zwi¹zanego z zaopatrywaniem w leki w model obejmuj¹cy produkt i us³ugi. Wskaza³ na cztery wa ne wyzwania dla aptek ogólnodostêpnych: 1) koniecznoœæ przekonania aptekarzy do zmian i rozpoczêcia zapewniania us³ug wraz ze sprzeda ¹ leków, 2) zidentyfikowanie odpowiednich us³ug zarz¹dzania zdrowiem i lekami dla efektywnego pokrywania kosztów, 3) znalezienie œrodków na zapewnienie pomocy aptekom ogólnodostêpnym we wdra- aniu nowych us³ug, 4) opracowanie w³aœciwej strategii negocjacji wynagrodzenia z organami rz¹dowymi, instytucjami ubezpieczeniowymi i pacjentami. W dalszej czêœci swojego wyst¹pienia W. Plankett omówi³ pokrótce piêcioletnie kontrakty, jakie Gildia Aptekarzy Australijskich zawiera z rz¹dem, zgodnie z którymi aptekarze oprócz op³aty za dyspensowanie leku s¹ wynagradzani tak- e za dodatkowe us³ugi. Kontrakty te, odnawiane i aktualizowane ju od 20 lat, doskonale siê sprawdzi³y w praktyce, ku obopólnemu zadowoleniu aptekarzy oraz czynników rz¹dowych i ubezpieczeniowych. Koñcz¹c, W. Plunkett powiedzia³, e pacjenci oczekuj¹ wiêkszej kontroli nad opiek¹ zdrowotn¹, która musi byæ zapewniana z odpowiedni¹ jakoœci¹ i przynosiæ mo liwie najlepsze efekty, a farmaceuci i lekarze musz¹ budowaæ mosty u³atwiaj¹ce wspó³pracê we wszystkich us³ugach profesjonalnych. Finansuj¹cy opiekê zdrowotn¹ musz¹ byæ przekonani o oszczêdnoœciach finansowych i korzyœciach zdrowotnych wynikaj¹cych z us³ug œwiadczonych w aptekach. PRZESTRZEGANIE ZALECEÑ W STOSOWANIU LEKÓW Przestrzeganie zaleceñ w stosowaniu leków (medication adherence MADH) ma podstawowe znaczenie w skutecznej i bezpiecznej farmakoterapii. Pod pojêciem tym okreœla siê stopieñ zachowania pacjenta w przyjmowaniu leków zgodnie z zaleceniami uzgodnionymi wspólnie pomiêdzy pacjentem i lekarzem. S³owo adherence (trudne do przet³umaczenia bez uciekania siê do opisu tego, co ono oznacza) jest coraz czêœciej preferowane i stosowane w lecznictwie, w przeciwieñstwie do równie nieprzet³umaczalnego, maj¹cego pejoratywny wydÿwiêk s³owa compliance. Wskazuje ono bowiem na to, e pacjent biernie stosuje siê do poleceñ lekarza, a plan leczenia nie wynika z uzgodnieñ pomiêdzy pacjentem a lekarzem. Konsekwencje nieprzestrzegania zaleceñ (non-adherence N-MADH) mog¹ byæ bardzo CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206)

16 SPRAWY ZAWODU powa ne, a w skrajnych przypadkach mog¹ byæ nawet przyczyn¹ zgonu pacjenta. Jest to te powa ny problem ludzki i ekonomiczny, szczególnie wœród pacjentów powy ej 65. roku ycia. Jak na to wskazuj¹ dane amerykañskie z 2009 r., 1/3 do 1/2 pacjentów w Stanach Zjednoczonych nie przyjmuje leków zgodnie z zaleceniami, samo N-MADH jest tam przyczyn¹ ponad 10% hospitalizacji pacjentów w wieku podesz³ym, 1/4 przyjêæ do domów sta³ej opieki oraz ponad 20% mo liwych do unikniêcia dzia³añ niepo ¹danych. Szacuje siê, e tylko w USA z powodu N-MADH umiera 125 tysiêcy pacjentów rocznie, a koszty opieki zdrowotnej w wyniku tego zjawiska przekroczy³y ju 250 mld USD. Ogólnie mówi¹c: N-MADH, zamierzone lub niezamierzone, mo e byæ spowodowane: nierealizowaniem recepty na lek lub jej niepowtarzaniem; zaprzestaniem stosowania leku przed ukoñczeniem leczenia (antybiotyki!!!); przyjmowaniem niew³aœciwej (zbyt du ej lub ma³ej) dawki leku; przyjmowaniem leku o niew³aœciwym czasie; przyjmowaniem leku przeterminowanego; niew³aœciwym przechowywaniem leku. N-ADH, jak ju wczeœniej wspomniano, jest szeroko rozpowszechnione, trudne do opanowania, zwiêksza koszty opieki zdrowotnej i os³abia efekty zdrowotne.taki stan rzeczy wymaga podjêcia energicznych dzia³añ ze strony wszystkich zawodów zwi¹zanych z opiek¹ zdrowotn¹, a czo³ow¹ rolê w minimalizowaniu N-MADH powinni z natury rzeczy ogrywaæ farmaceuci jako uznani eksperci w dziedzinie leków, a tak e z uwagi na to, e s¹ naj- ³atwiej dostêpnym zawodem opieki zdrowotnej. Tak wiêc nie mog³o zabrakn¹æ tematyki MADH na lizboñskim kongresie, który dyskutowa³ o przysz³oœci zawodu. Jeannie Kim Lee (Kolegium Farmacji Uniwersytetu w Arizonie) omówi³a przeszkody w zapewnianiu MADH oraz to, w jaki sposób farmaceuci mog¹ siê przyczyniaæ do poprawy istniej¹cej sytuacji. Wœród przeszkód utrudniaj¹cych MADH wymieni³a takie czynniki jak skomplikowane terapie, leczenie stanów bezobjawowych (np. nadciœnienia têtniczego lub cukrzycy), wygodnictwo, koszt leku, wzajemne relacje lekarza i pacjenta, system opieki zdrowotnej (np. ograniczony dostêp do leków) lub ogólne problemy pacjenta (np. zapominanie, problemy kulturowe, czynniki emocjonalne i œwiadomoœæ zdrowotna). Na N-MADH szczególnie mog¹ byæ nara eni pacjenci przyjmuj¹cy równoczeœnie wiele leków (polipragmazja), u nich bowiem mo e wystêpowaæ zwiêkszone ryzyko pope³nienia b³êdów medycznych, dzia³añ niepo ¹danych, koniecznoœæ hospitalizacji, ograniczenie codziennej, rutynowej aktywnoœci zawodowej i spo³ecznej oraz zwiêkszone koszty spowodowane np. dzia³aniami niepo- ¹danymi i monitorowaniem leczenia. Dzia³aniami, jakie mog¹ podejmowaæ farmaceuci dla poprawy MADH, s¹ edukacja pacjentów, uproszczenie schematów dawkowania leków, dozowniki (np. pude³ka z tabletkami z przegródkami na dawki dzienne i tygodniowe), sygna³y przypominaj¹ce (np. alarmy dÿwiêkowe lub œwietlne). Ale mimo tych œrodków wiêkszoœæ pacjentów wymaga d³ugotrwa- ³ych interwencji i wa ne znaczenie mo e mieæ utworzenie oddzielnego zespo³u ds. zapewniania MADH, w którym farmaceuta bêdzie wspó³pracowa³ z lekarzem b¹dÿ pielêgniark¹. Nale y te pamiêtaæ o tym, e dzia³ania na rzecz poprawy MADH powinny mieæ charakter ci¹g³y i d³ugotrwa³y, zw³aszcza w odniesieniu do pacjentów z chorobami przewlek³ymi, w przypadku których zaprzestanie takich dzia³añ szybko prowadzi do N-MADH. Z kolei dr Marie Schneider (Wydzia³ Opieki Ambulatoryjnej i Medycyny Spo³ecznej Uniwersytetu w Lozannie) powiedzia³a, e efektywne programy zapewniania MADH powinny byæ elementem polityki biznesowej. Nadmieni³a, e problem N-MADH by³ tematem badañ klinicznych, z których niektóre wykaza³y korzyœci zwi¹zane z udzia³em farmaceuty w dzia- ³aniach na rzecz MADH. Niestety, wyniki tych badañ nie znalaz³y dotychczas odzwierciedlenia w praktyce i kszta³ceniu farmaceutycznym. W dalszej czêœci swojego wyst¹pienia dr Schneider poda³a i omówi³a przyk³ady programów wspieraj¹cych MADH w ró nych krajach. Programy te obejmuj¹ przegl¹danie profili 16 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206) 2011

17 SPRAWY ZAWODU lekowych pacjentów (Australia, Szwecja, Wlk. Brytania), przegl¹dy leków stosowanych przez pacjenta (Wlk. Brytania, Niemcy), 30-minutowe wywiady (Szwajcaria). Istniej¹ te specyficzne programy MADH, takie jak w klinice MADH (Szwajcaria), apteki satelitarne i szkolenia farmaceutów w zakresie komunikacji spo³ecznej i strategii promowania dzia³añ na rzecz poprawy MADH. Istotne znacznie bêdzie mia³o jednak, czy za te dodatkowe dzia³ania farmaceuci bêd¹ odpowiednio wynagradzani. Wykazanie korzyœci wynikaj¹cych z udzia³u farmaceutów w poprawie MADH wymaga odpowiednich narzêdzi pozwalaj¹cych na pomiar zmian uzyskanych dziêki podejmowanym przez nich dzia³aniom. Temat ten omówi³ Filip Alves da Costa (Portugalski Instytut Nauki o Zdrowiu). Wyró ni³ on dwa rodzaje metod pomiaru MADH: 1) metody bezpoœrednie: oznaczenie leku we krwi lub w moczu, stosowanie markerów lekowych w docelowym podawaniu leków oraz bezpoœrednia obserwacja leczonych pacjentów; 2) metody poœrednie: informacja uzyskana od pacjenta, liczenie tabletek, urz¹dzenia do monitoringu elektronicznego, przegl¹dy recept lub apteczne zapisy dotycz¹ce leków stosowanych przez pacjenta. Metody bezpoœrednie. Oznaczenie leku we krwi lub moczu potwierdza, e pacjent przyj¹³ ostatnio dawkê leku. Jednak metoda ta nie wykrywa MADH bia³ego fartucha, gdy niektórzy pacjenci przyjmuj¹ leki tylko wtedy, gdy wiedz¹, e bêd¹ poddani badaniu. Obecnoœæ leku w krwi lub moczu niekoniecznie oznacza te, e pacjent stosuje siê do zaleceñ. Podobnie nieobecnoœæ leku nie jest dowodem na N-MADH. Czasami mo e byæ konieczne kilkukrotne pobieranie próbek, co oczywiœcie jest niewygodne dla pacjentów. Stosowanie markerów lekowych z lekami docelowymi jest metod¹ podobn¹ do oznaczenia leku we krwi i czêsto jest wykorzystywane w przypadku leków o d³ugim biologicznym okresie pó³trwania. Metoda ta jest kosztowna i czasoch³onna, mo e jednak byæ przydatna, gdy nie mo na oznaczyæ leku w moczu lub krwi. Bezpoœrednia obserwacja pacjenta jest kosztown¹ metod¹ pomiaru MADH i mo e byæ niepraktyczna w warunkach ambulatoryjnych. W jej przypadku istnieje te problem tzw. udawanego po³ykania, gdy pacjent pozoruje po³kniêcie CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206)

18 SPRAWY ZAWODU SEBASTIAN POLAK, AGNIESZKA SKOWRON, WIOLETTA TURSKA, BARBARA WIŒNIOWSKA Prowadzenie OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ i rozwi¹zywanie problemów lekowych na wybranych przyk³adach Szanowni Czytelnicy, BIBLIOTEKA NAUKOWA CZASOPISMA APTEKARSKIEGO Do sprzeda y przekazujemy ksi¹ kê opracowan¹ przez zespó³ autorski z Wydzia³u Farmaceutycznego Uniwersystetu Jagielloñskiego Collegium Medicum pt. Prowadzenie opieki farmaceutycznej i rozwi¹zywanie problemów lekowych na wybranych przyk³adach Cena ksi¹ ki (wraz z kosztem wysy³ki): dla prenumeratorów od 1 stycznia 2011 r. 45 z³, dla nieprenumeratorów 85 z³ Wp³acaj¹c kwotê na konto nale y podaæ wszystkie dane niezbêdne do wystawienia faktury VAT leku. Metoda ta mo e jednak byæ uzasadniona w niektórych terapiach (np. nadzorowanie za ywania metadonu). Metody poœrednie. Informacje uzyskane od pacjenta obejmuj¹ prowadzenie przez pacjenta dzienniczka za- ywania leków, wywiady z nim i standaryzowane kwestionariusze ankietowe. S¹ to proste i tanie metody pomiaru MADH, ale ich wartoœæ jest zale na od umiejêtnoœci prowadz¹cego wywiad, a w przypadku kwestionariuszy wa ne znaczenie ma dobór s³ów i formu³owanie pytañ. Ponadto metoda ta zak³ada prawdomównoœæ pacjenta. Liczenie tabletek jest jedn¹ z najpowszechniej stosowanych, prostych i tanich metod. Metoda ta jest bardzo przydatna w badaniach klinicznych oraz w niektórych przypadkach w praktyce aptecznej. Przekazuje ona jednak tylko czêœciow¹ informacjê, gdy pacjenci mog¹ przyjmowaæ swoje leki np. w niew³aœciwych porach dnia. Przegl¹dy recept lub zapisy apteczne, aby mog³y byæ wiarygodne, musz¹ zawieraæ dane o liczbie i dacie wydawanych leków i byæ systematycznie prowadzone. ROLA FIP W ROZWOJU ZAWODU Jak wynika z wy ej przedstawionego przegl¹du tylko dwóch tematów omawianych na kongresie, s¹ one mocno osadzone w praktyce farmaceutycznej i chyba najlepiej œwiadcz¹ o tym, e FIP jest rzeczywiœcie czo³ow¹ organizacj¹ farmaceutyczn¹ na œwiecie, konsekwentnie dzia³aj¹c¹ na rzecz rozwoju zawodu, dbaj¹c¹ o jego jakoœæ i wysoki presti zawodowy. Dlatego tak bardzo wa ny jest udzia³ w kongresach FIP przedstawicieli narodowych organizacji farmaceutycznych i dalsze wprowadzanie omawianych na nich idei do programów dzia³ania swoich organizacji. Adres do korespondencji: dr n. farm. Jerzy azowski Warszawa ul. Miko³ajczyka 12/72 tel CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206) 2011

19 wiat Kardiologii i Diabetologii to pierwszy Program Opieki Farmaceutycznej w aptekach wiat Zdrowia. To ogólnopolski program partnerski aptek wiat Zdrowia i producentów dzia aj cych na rzecz ochrony zdrowia w Polsce. Program powsta na bazie wytycznych EuroPharm Forum Stowarzyszenia Europejskich Organizacji Farmaceutycznych i Biura Regionu Europejskiego wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) przy cis ej wspó pracy z IDF (International Diabetic Federation). Wytyczne te zawarte s w Deklaracji z St. Vincent (SVD). Masz chore SERCE? Nie czekaj! Program Opieki Farmaceutycznej wiat Kardiologii i Diabetologii to d ugofalowy program oparty na wytycznych WHO skupia si na edukacji, profilaktyce i prewencji: pomaga pacjentom skuteczniej walczy z chorob wspiera indywidualne apteki w zetkni ciu z du ymi sieciami farmaceutycznymi buduje partnerstwo apteka i producenci wspólnie anga uj si w dzia ania edukacyjne Edukacja i profilaktyka to: mniejsza liczba zgonów i powik a pochorobowych u pacjentów poprawa komfortu ycia pacjenta bezpieczna farmakoterapia promowanie zdrowego stylu ycia wiat Kardiologii i Diabetologii wiat Zdrowia to profesjonalne wsparcie Apteki i Pacjenta.

20 NIEZWYK E BIOGRAFIE NIEZWYK YCH FARMACEUTÓW APTEKARZE JAKO CZ ONKOWIE ELIT SPO ECZNYCH KUJAW I POMORZA GDAÑSKIEGO W LATACH dr n. hum. Wojciech ŒLUSARCZYK Instytut Historii i Stosunków Miêdzynarodowych Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy erymow@wp.pl Od œredniowiecza w³aœciciele aptek nale eli do lokalnych elit spo³ecznych. Za³o enie officina sanitatis wymaga³o posiadania znacznego kapita³u, sprzeda leków by³a zaœ zwykle zajêciem intratnym finansowo. Aptekarze jako ludzie majêtni mogli wiêc realizowaæ siê równie na polu spo³eczno-politycznym. Wprowadzenie studiów farmaceutycznych w XIX w. wzmocni³o aptekarzy jako grupê zawodow¹; odt¹d obok maj¹tku posiadali oni tak e wy sze wykszta³cenie. Zagadnienie przynale noœci aptekarzy do dawnych elit spo- ³ecznych jest niezwykle szerokie i z tego zapewne wzglêdu nie zosta³o do tej pory w pe³ni opracowane. Problem ów wykracza oczywiœcie poza ramy niniejszej publikacji, wiêc skupiê siê w niej wy³¹cznie na obszarze przedwojennego województwa pomorskiego (w granicach z dnia 1.IV.1938 r.), opisuj¹c sytuacjê z lat Miejscowi aptekarze wykazywali bowiem wówczas najwiêksz¹ aktywnoœæ spo- ³eczno polityczn¹ w dziejach omawianego regionu. Postaci, które zostan¹ tu wymienione, nale a³y najczêœciej do jednego pokolenia, a przed odzyskaniem przez Polskê niepodleg³oœci znajdowa³y siê zwykle na pocz¹tku swojej kariery zawodowej, w zwi¹zku z tym w posiadanie w³asnych aptek wesz³y przewa nie dopiero po 1920 r. Ich postawy zosta³y zatem ukszta³towane ju w okresie panowania pruskiego, zaœ póÿniejsza aktywnoœæ by³a efektem, a tak e czêsto kontynuacj¹ przedsiêwziêæ z czasów zaboru. Przed odzyskaniem niepodleg³oœci dzia³alnoœæ spo³eczna cechowa³a przede wszystkim aptekarzy narodowoœci polskiej i by³a ona silnie zwi¹zana z pobudkami natury patriotycznej. Dziêki temu wiêkszoœæ polskich aptek prowincjonalnych pe³ni³a wówczas rolê lokalnych centrów polskoœci. Aptekarze byli czêsto za³o ycielami polskich chórów i kó³ œpiewaczych oraz animatorami innych form ycia kulturalnego. Natomiast ich niemieccy koledzy, nie czuj¹c zagro enia wynarodowieniem, wykazywali zdecydowanie mniejsz¹ aktywnoœæ. Natomiast w okresie miêdzywojnia by³o ju ich zbyt ma³o, by mogli odgrywaæ znacz¹c¹ rolê. W³aœciciele aptek na terenie zaboru rosyjskiego (powiaty rypiñski, lipnowski, nieszawski i w³oc³awski), posiadaj¹cy s³absze tradycje pracy organicznej, przejawiali zdecydowanie mniejsz¹ aktywnoœæ ni ich rodacy zza pruskiej granicy. Mo emy jednak wskazaæ tu Eugeniusza Ostaszewskiego z Chodcza, d³ugoletniego prezesa i za³o yciela chodeckiej OSP, cz³onka miejscowej Rady Miejskiej, twórcê Spó³dzielni Spo ywców, Banku Spó³dzielczego, organizatora orkiestry stra ackiej, a tak e inicjatora powstania lokalnej stacji meteorologicznej. Jeszcze za czasów zaboru pruskiego przyszli w³aœciciele aptek brali udzia³ w jawnych i tajnych organizacjach szkolnych oraz studenckich. Edmund Baranowski, w³aœciciel apteki Pod Or³em w asinie, nale a³ do Zarz¹du Towarzystwa Studentów Polaków. Marian Lakner, 20 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 2 (206) 2011