4 punkty naukowe. Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie

Transkrypt

1 Patronat POLSKIE TOWARZYSTWO LEKARSKIE POLSKI KOMITET ZIELARSKI AMBASADOR FARMACJI ISSN Vol. XX Rok za³o enia 1992 Nr 6-7 ( ) Czerwiec-Lipiec punkty naukowe Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie W numerze m.in. Czy Lewiatan zast¹pi Naczeln¹ Radê Aptekarsk¹? dr n. farm., mgr prawa Agnieszka Zimmermann Apteka w obliczu powinnoœci wobec systemu ochrony zdrowia a aktualny stan prawny Informacja o leku na str. 2

2 PRESTARIUM 5 mg, tabletki powlekane Jedna tabletka powlekana zawiera 3,395 mg peryndoprylu, co odpowiada 5 mg peryndoprylu z arginin¹. Substancje pomocnicza: laktoza jednowodna PRESTARIUM 10 mg tabletki powlekane Jedna tabletka powlekana zawiera 6,790 mg peryndoprylu, co odpowiada 10 mg peryndoprylu z arginin¹. Substancje pomocnicza: laktoza jednowodna Wskazania do stosowania: PRESTARIUM 5 mg: nadciœnienie têtnicze, objawowa niewydolnoœæ serca, stabilna choroba wieñcowa w celu zmniejszenia ryzyka incydentów sercowych u pacjentów z zawa³em miêœnia serca i (lub) rewaskularyzacj¹ w wywiadzie. PRESTARIUM 10 mg nadciœnienie têtnicze, stabilna choroba wieñcowa w celu zmniejszenia ryzyka incydentów sercowych u pacjentów z zawa³em miêœnia serca i (lub) rewaskularyzacj¹ w wywiadzie. Dawkowanie i sposób podawania PRESTARIUM 5 mg, PRESTARIUM 10 mg. Zaleca siê przyjmowanie leku raz na dobê, rano, przed posi³kiem. Dawka powinna byæ ustalona indywidualnie w zale noœci od reakcji ciœnienia têtniczego. Nadciœnienie têtnicze: PRESTARIUM 5 mg i PRESTARIUM 10 mg mo na stosowaæ w monoterapii jak i w leczeniu skojarzonym z preparatami z innych grup leków przeciwnadciœnieniowych. Zalecana dawka pocz¹tkowa wynosi 5 mg, podawane raz na dobê, rano. U pacjentów z du ¹ aktywnoœci¹ uk³adu renina angiotensyna aldosteron (w szczególnoœci u pacjentów z nadciœnieniem naczyniowo-nerkowym, zaburzeniami wodno-elektrolitowymi, dekompensacj¹ uk³adu sercowo-naczyniowego lub ciê kim nadciœnieniem têtniczym) mo e wystêpowaæ nadmierne obni enie ciœnienia têtniczego po podaniu dawki pocz¹tkowej. Nale y wtedy rozpoczynaæ leczenie w warunkach specjalistycznej opieki medycznej, a zalecana dawka pocz¹tkowa wynosi 2,5 mg. Po miesi¹cu leczenia mo na zwiêkszyæ dawkê do 10 mg raz na dobê. Po rozpoczêciu leczenia mo e wyst¹piæ objawowe niedociœnienie têtnicze; czêœciej dotyczy to pacjentów równoczeœnie leczonych lekami moczopêdnymi. W takich sytuacjach nale y zachowaæ ostro noœæ, gdy mog¹ wystêpowaæ zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. Jeœli jest to mo liwe, leczenie lekami moczopêdnymi powinno zostaæ przerwane 2 do 3 dni przed rozpoczêciem leczenia. U pacjentów z nadciœnieniem têtniczym, u których nie jest mo liwe przerwanie leczenia lekami moczopêdnymi, leczenie nale y rozpoczynaæ od dawki 2,5 mg. Nale y systematycznie kontrolowaæ czynnoœæ nerek oraz stê enie potasu w surowicy. Kolejna dawka powinna byæ dostosowana do reakcji ciœnienia têtniczego u danego pacjenta. Je eli jest to konieczne, nale y ponownie rozwa yæ leczenie za pomoc¹ leków moczopêdnych. U pacjentów w podesz³ym wieku leczenie nale y rozpoczynaæ od dawki 2,5 mg, która nastêpnie mo e byæ zwiêkszona po miesi¹cu leczenia do 5 mg, a jeœli jest to konieczne do 10 mg, w zale noœci od czynnoœci nerek: Objawowa niewydolnoœæ serca: Zaleca siê, aby wprowadzanie PRESTARIUM 5 mg do leczenia skojarzonego z lekami moczopêdnymi nieoszczêdzaj¹cymi potasu i/(lub) preparatami naparstnicy i(lub) beta-adrenolitykami odbywa³o siê w warunkach specjalistycznej opieki medycznej, z zastosowaniem zalecanej dawki pocz¹tkowej 2,5 mg przyjmowanej rano. Jeœli dawka ta jest tolerowana, po 2 tygodniach mo e zostaæ zwiêkszona do 5 mg, stosowanych raz na dobê. Dawkê nale y dostosowaæ w zale noœci od reakcji klinicznej danego pacjenta. W przypadku pacjentów z ciê k¹ niewydolnoœci¹ serca i nale ¹cych do grup du ego ryzyka (pacjenci z niewydolnoœci¹ nerek oraz tendencj¹ do zaburzeñ elektrolitowych, leczeni jednoczeœnie lekami moczopêdnymi i (lub) preparatami rozszerzaj¹cymi naczynia), leczenie nale y rozpoczynaæ pod œcis³¹ kontrol¹ medyczn¹. Pacjenci z du ym ryzykiem wyst¹pienia objawowego niedociœnienia têtniczego tj.: pacjenci z zaburzon¹ gospodark¹ elektrolitow¹ z (lub) bez hiponatremii, odwodnieni lub intensywnie leczeni lekami moczopêdnymi, powinni mieæ wyrównane te zaburzenia, jeœli jest to mo liwe przed rozpoczêciem leczenia. Ciœnienie têtnicze krwi, czynnoœæ nerek oraz stê enie potasu w surowicy powinno byæ uwa nie kontrolowane zarówno na pocz¹tku jak i w trakcie leczenia. Stabilna choroba wieñcowa: Lek nale y pocz¹tkowo przyjmowaæ w dawce 5 mg raz na dobê, przez dwa tygodnie, nastêpnie dawkê nale y zwiêkszyæ do 10 mg raz na dobê, w zale noœci od czynnoœci nerek i pod warunkiem, e dawka 5 mg by³a dobrze tolerowana. Pacjenci w wieku podesz³ym powinni przyjmowaæ lek w dawce 2,5 mg raz na dobê, przez tydzieñ, nastêpnie w dawce 5 mg raz na dobê przez kolejny tydzieñ. Nastêpnie dawkê zwiêksza siê do 10 mg raz na dobê, w zale noœci od czynnoœci nerek. Dawkê nale y zwiêkszyæ jedynie wówczas, gdy poprzednia mniejsza dawka by³a dobrze tolerowana. Dostosowanie dawki w niewydolnoœci nerek: U pacjentów z niewydolnoœci¹ nerek dawkê nale y dostosowaæ na podstawie wartoœci klirensu kreatyniny: Cl kr 60 ml/min 5 mg na dobê; 30< Cl kr <60 ml/min 2,5 mg na dobê; 15< Cl kr <30 ml/min 2,5 mg, co drugi dzieñ; pacjenci dializowani Cl kr < 15 ml/min 2,5 mg w dniu dializy (klirens peryndoprylatu podczas dializy wynosi 70 ml/min Pacjentom hemodializowanym dawkê nale y podaæ po dializie). Dostosowanie dawki w niewydolnoœci w¹troby: nie ma koniecznoœci modyfikacji dawki. Stosowanie u dzieci i m³odzie y (w wieku poni- ej 18 lat): Nie zosta³a ustalona skutecznoœæ oraz bezpieczeñstwo stosowania u dzieci i m³odzie y. Stosowanie nie jest zalecane. Przeciwwskazania: nadwra liwoœæ na peryndopryl lub na któr¹kolwiek substancjê pomocnicz¹ lub inne IKA; obrzêk naczynioruchowy w wywiadzie zwi¹zany z uprzednim leczeniem IKA; wrodzony lub idiopatyczny obrzêk naczynioruchowy; drugi i trzeci trymestr ci¹ y. Specjalne ostrze enia i œrodki ostro noœci dotycz¹ce stosowania: Stabilna choroba wieñcowa: W przypadku wyst¹pienia epizodu niestabilnej d³awicy piersiowej (ciê kiego lub nie) podczas pierwszego miesi¹ca leczenia peryndoprylem, nale y przeprowadziæ dok³adn¹ ocenê stosunku korzyœci i ryzyka przed kontynuacj¹ leczenia. Niedociœnienie têtnicze: Inhibitory konwertazy angiotensyny mog¹ powodowaæ nadmierne obni enie ciœnienia têtniczego krwi. Objawowe niedociœnienie têtnicze wystêpuje rzadko u pacjentów z niepowik³anym nadciœnieniem têtniczym, pojawia siê czêœciej u pacjentów odwodnionych z powodu stosowania leków moczopêdnych, diety ubogosodowej, dializ, gdy wystêpuje biegunka lub wymioty, lub u pacjentów z ciê kim nadciœnieniem reninozale nym. U pacjentów z objawow¹ niewydolnoœci¹ serca, z lub bez wspó³istniej¹cej niewydolnoœci nerek, obserwowano objawowe niedociœnienie têtnicze. Objawowe niedociœnienie têtnicze wystêpuje czêœciej u pacjentów z ciê - k¹, objawow¹ niewydolnoœci¹ serca, w nastêpstwie leczenia du ymi dawkami diuretyków pêtlowych, hiponatremi¹ lub zaburzeniem czynnoœci nerek. U pacjentów ze zwiêkszonym ryzykiem wyst¹pienia objawowego niedociœnienia têtniczego rozpoczynanie leczenia jak i ustalanie dawki powinno odbywaæ siê pod œcis³¹ kontrol¹ lekarsk¹. Powy sze uwagi dotycz¹ równie pacjentów z chorob¹ niedokrwienn¹ serca lub z chorobami naczyñ mózgowych, u których nag³e obni enie ciœnienia têtniczego mog¹ spowodowaæ wyst¹pienie zawa³u serca lub incydentu naczyniowo-mózgowego. W przypadku wyst¹pienia niedociœnienia têtniczego, pacjenta nale y po³o yæ na plecach oraz, je eli jest to konieczne, podaæ do ylnie roztwór chlorku sodu 9 mg/ml (0,9%). Wyst¹pienie przemijaj¹cego niedociœnienia têtniczego nie wyklucza póÿniejszego stosowania produktu, co zazwyczaj odbywa siê bez komplikacji, gdy ciœnienie têtnicze krwi zwiêkszy siê wraz ze zwiêkszeniem objêtoœci wewn¹trznaczyniowej. U niektórych pacjentów z zastoinow¹ niewydolnoœci¹ serca, z prawid³owym lub niskim ciœnieniem têtniczym, mo e wyst¹piæ dodatkowe obni enie ciœnienia têtniczego po podaniu produktu PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg. Dzia³anie to jest spodziewane i zazwyczaj nie powoduje przerwania leczenia. Jeœli niedociœnienie têtnicze staje siê objawowe, mo e byæ konieczne zmniejszenie dawki lub przerwanie leczenia produktem PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg. Zwê- enie zastawki aortalnej i (lub) zastawki mitralnej/kardiomiopatia przerostowa: Tak jak w przypadku innych inhibitorów ACE produkt PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg nale y stosowaæ ostro nie u pacjentów ze zwê eniem zastawki mitralnej i zawê eniem drogi odp³ywu z lewej komory, tak jak ma to miejsce w przypadku zwê enia zastawki aortalnej lub kardiomiopatii przerostowej. Zaburzenia czynnoœci nerek: W niektórych przypadkach niewydolnoœci nerek (klirens kreatyniny < 60 ml/min) dawka pocz¹tkowa peryndoprylu powinna byæ dostosowana do klirensu kreatyniny u danego pacjenta, a nastêpnie w zale noœci od odpowiedzi na leczenie. U tych pacjentów kontrola stê enia potasu i kreatyniny jest czêœci¹ standardowego postêpowania medycznego. U pacjentów z objawow¹ niewydolnoœci¹ serca, wyst¹pienie niedociœnienia têtniczego po rozpoczêciu leczenia inhibitorami ACE mo e powodowaæ dalsze zaburzenie czynnoœci nerek. W takiej sytuacji mo e wyst¹piæ zazwyczaj przemijaj¹ca, ostra niewydolnoœæ nerek. U czêœci pacjentów z obustronnym zwê eniem têtnic nerkowych lub zwê eniem têtnicy nerkowej jedynej nerki, którzy byli leczeni inhibitorami ACE, obserwowano zwiêkszenie stê enia mocznika we krwi i kreatyniny w surowicy. Zaburzenia te by³y odwracalne po przerwaniu leczenia. Dotyczy to szczególnie pacjentów z niewydolnoœci¹ nerek. W sytuacji, kiedy równoczeœnie wystêpuje nadciœnienie naczyniowo-nerkowe, istnieje zwiêkszone ryzyko wyst¹pienia ciê kiego niedociœnienia têtniczego i niewydolnoœci nerek. U takich pacjentów leczenie nale y rozpoczynaæ pod œcis³¹ kontrol¹ lekarsk¹, od ma³ych dawek, ostro nie je zwiêkszaj¹c. Leczenie moczopêdne mo e byæ czynnikiem predysponuj¹cym do wyst¹pienia tych stanów; nale y wtedy przerwaæ leczenie lekami moczopêdnymi i monitorowaæ czynnoœæ nerek podczas pierwszych tygodni leczenia produktem PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg. U niektórych pacjentów bez uprzedniej choroby naczyñ nerkowych obserwowano zwiêkszenie stê enia mocznika we krwi i kreatyniny w surowicy, zazwyczaj przemijaj¹ce i o ma³ym nasileniu. Szczególnie dotyczy to sytuacji, gdy produkt PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg stosowano jednoczeœnie z lekiem moczopêdnym. Dotyczy to zw³aszcza pacjentów z wczeœniej wystêpuj¹c¹ niewydolnoœci¹ nerek. Mo e byæ konieczne zmniejszenie dawki i (lub) przerwanie leczenia lekiem moczopêdnym i (lub) produktem PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg. Pacjenci poddawani hemodializie: Upacjentów poddawanych dializie z zastosowaniem b³on o du ej przepuszczalnoœci i jednoczeœnie leczonych inhibitorami ACE by³y obserwowane reakcje rzekomoanafilaktyczne. U tych pacjentów nale y rozwa yæ zastosowanie b³on dializacyjnych innego rodzaju lub leków przeciwnadciœnieniowych z innych grup. Transplantacja nerki: Brak doœwiadczenia odnoœnie stosowania produktu PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg u pacjentów z niedawno wykonan¹ transplantacj¹ nerki. Reakcje nadwra liwoœci/ obrzêk naczynioruchowy: Obserwowano rzadkie przypadki wystêpowania obrzêku naczynioruchowego twarzy, koñczyn, warg, b³on œluzowych, jêzyka, g³oœni i (lub) krtani u pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE, w tym produkt PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg. Obrzêk naczynioruchowy mo e wyst¹piæ w ka dym momencie leczenia. W razie wyst¹pienia powy szych objawów nale y natychmiast przerwaæ leczenie produktem PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg, a pacjent powinien byæ obserwowany do czasu ca³kowitego ust¹pienia objawów. Obrzêki obejmuj¹ce twarz i wargi zazwyczaj ustêpowa³y bez leczenia, jednak leki przeciwhistaminowe okazywa³y siê przydatne w celu z³agodzenia objawów. Obrzêk naczynioruchowy obejmuj¹cy krtañ mo e byæ œmiertelny. Zajêcie jêzyka, g³oœni lub krtani mo e powodowaæ zamkniêcie dróg oddechowych; nale y wtedy zastosowaæ leczenie przewidziane w stanach nag³ych. Leczenie to mo e obejmowaæ podanie adrenaliny i (lub) utrzymanie dro noœci dróg oddechowych. Pacjent powinien byæ pod œcis³¹ kontrol¹ medyczn¹ do czasu ca³kowitego i trwa³ego ust¹pienia objawów. U pacjentów, u których w przesz³oœci wystêpowa³ obrzêk naczynioruchowy niezwi¹zany ze stosowaniem inhibitorów ACE, mo e istnieæ wiêksze ryzyko jego wyst¹pienia podczas leczenia inhibitorami ACE. U pacjentów leczonych inhibitorami ACE rzadko donoszono o wyst¹pieniu obrzêku naczynioruchowego jelit. Pacjenci ci zg³aszali ból brzucha (z nudnoœciami lub wymiotami albo bez nudnoœci lub wymiotów), u niektórych pacjentów nie wystêpowa³ wczeœniej obrzêk naczynioruchowy twarzy a poziomy C1-esterazy by³y prawid³owe. Obrzêk naczynioruchowy zdiagnozowano w wyniku przeprowadzenia takich procedur: tomografia komputerowa jamy brzusznej, ultrasonografia lub zabieg chirurgiczny; objawy ust¹pi³y po przerwaniu podawania inhibitora ACE. Obrzêk naczynioruchowy jelit nale y wzi¹æ pod uwagê podczas diagnozowania ró nicowego pacjentów leczonych inhibitorami ACE, zg³aszaj¹cymi ból brzucha. Reakcje rzekomoanafilaktyczne podczas aferezy LDL: Rzadko, u pacjentów leczonych inhibitorami ACE poddanych aferezie LDL z zastosowaniem siarczanu dekstranu wystêpuj¹ reakcje rzekomoanafilaktyczne zagra aj¹ce yciu. Reakcjom tym mo na zapobiec poprzez czasowe odstawienie inhibitorów ACE przed rozpoczêciem ka dego zabiegu aferezy LDL. Reakcje anafilaktyczne podczas leczenia odczulaj¹cego: U pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE podczas leczenia odczulaj¹cego (np. jadem owadów b³onkoskrzyd³ych) wyst¹pi³y reakcje rzekomoanafilaktyczne. U tych samych pacjentów mo na by³o unikn¹æ wyst¹pienia reakcji poprzez tymczasowe odstawienie inhibitorów ACE, jakkolwiek reakcje nawraca- ³y po nieumyœlnym ponownym zastosowaniu. Zaburzenia czynnoœci w¹troby: Rzadko, stosowanie inhibitorów ACE jest zwi¹zane z wyst¹pieniem zespo³u rozpoczynaj¹cego siê od ó³taczki cholestatycznej, prowadz¹cej do rozwoju piorunuj¹cej martwicy w¹troby i (czasami) œmierci. Mechanizm powstawania tego zespo³u nie jest wyjaœniony. U pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE, u których rozwinê³a siê ó³taczka cholestatyczna, lub u których obserwuje siê zwiêkszenie aktywnoœci enzymów w¹trobowych, nale y przerwaæ leczenie inhibitorami ACE i zastosowaæ odpowiednie postêpowanie medyczne. Neutropenia/ agranulocytoza/ ma³op³ytkowoœæ/ niedokrwistoœæ: Neutropenia lub agranulocytoza, ma³op³ytkowoœæ oraz niedokrwistoœæ by³y obserwowane u pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE. U pacjentów z prawid³ow¹ czynnoœci¹ nerek i bez innych czynników ryzyka neutropenia wystêpuje rzadko. Peryndopryl powinien byæ stosowany ze szczególn¹ ostro noœci¹ u pacjentów z kolagenoz¹ naczyñ, leczonych lekami immunosupresyjnymi, allopurynolem lub prokainamidem, lub gdy czynniki te wystêpuj¹ ³¹cznie, szczególnie jeœli wczeœniej rozpoznano niewydolnoœæ nerek. U niektórych z takich pacjentów odnotowano przypadki rozwoju ciê kich infekcji, które w niektórych przypadkach by³y oporne na intensywne leczenie antybiotykami. U takich pacjentów nale y okresowo kontrolowaæ liczbê bia³ych krwinek. Pacjentów nale y poinformowaæ, aby zg³aszali wszelkie objawy infekcji (np. ból gard³a, gor¹czka). Grupy etniczne: Inhibitory ACE czêœciej powoduj¹ obrzêk naczynioruchowy u pacjentów rasy czarnej ni u pacjentów innych ras. Tak jak inne inhibitory ACE, peryndopryl mo e byæ mniej skuteczny w obni aniu ciœnienia krwi u pacjentów rasy czarnej ni u pacjentów innych ras, prawdopodobnie z powodu ma³ej aktywnoœci reninowej osocza czêœciej wystêpuj¹cej u pacjentów rasy czarnej z nadciœnieniem têtniczym. Kaszel: U pacjentów leczonych inhibitorami ACE mo e wyst¹piæ kaszel. Charakterystyczne jest, e kaszel jest suchy, uporczywy i ustêpuje po przerwaniu leczenia. Kaszel indukowany leczeniem inhibitorami ACE nale y wzi¹æ pod uwagê w trakcie diagnostyki ró nicowej kaszlu. Zabiegi chirurgiczne/ znieczulenie: U pacjentów poddawanych rozleg³ym zabiegom chirurgicznym lub znieczuleniu œrodkami powoduj¹cymi niedociœnienie têtnicze, produkt PRESTARIUM 5 mg/ PRESTARIUM 10 mg mo e blokowaæ powstawanie angiotensyny II wtórne do kompensacyjnego uwalniania reniny. Leczenie nale y przerwaæ na jeden dzieñ przed planowanym zabiegiem chirurgicznym. Je eli wyst¹pi niedociœnienie têtnicze i rozwa a siê taki mechanizm, mo na je skorygowaæ poprzez zwiêkszenie objêtoœci p³ynów. Hiperkaliemia: U niektórych pacjentów leczonych inhibitorami ACE, w tym peryndoprylem, obserwowano zwiêkszenie stê enia potasu w surowicy. Czynniki ryzyka wyst¹pienia hiperkaliemii to: niewydolnoœæ nerek, pogorszenie czynnoœci nerek, wiek (> 70 lat), cukrzyca, wspó³istniej¹ce zdarzenia, szczególnie odwodnienie, ostra dekompensacja sercowa, kwasica metaboliczna i jednoczesne stosowanie leków moczopêdnych oszczêdzaj¹cych potas (np. spironolakton, eplerenon, triamteren lub amiloryd), preparatów potasu, a tak e zamienników soli kuchennej zawieraj¹cych potas; lub pacjenci, którzy przyjmuj¹ inne leki powoduj¹ce zwiêkszenie stê enia potasu w surowicy (np. heparyna). Stosowanie preparatów potasu, leków moczopêdnych oszczêdzaj¹cych potas lub zamienników soli kuchennej zawieraj¹cych potas, zw³aszcza u pacjentów z zaburzon¹ czynnoœci¹ nerek, mo e prowadziæ do znacznego zwiêkszenia stê enia potasu w surowicy. Hiperkaliemia mo e powodowaæ powa ne, czasami zakoñczone zgonem arytmie. Jeœli jednoczesne stosowanie wymienionych powy ej œrodków jest uwa ane za w³aœciwe, nale y stosowaæ je z ostro noœci¹ oraz czêsto kontrolowaæ stê enie potasu w surowicy. Pacjenci chorzy na cukrzycê: U pacjentów chorych na cukrzycê, leczonych doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi lub insulin¹, nale y œciœle monitorowaæ stê enie glukozy podczas pierwszego miesi¹ca leczenia inhibitorami ACE. Lit: Nie zaleca siê jednoczesnego stosowania peryndoprylu i litu. Leki moczopêdne oszczêdzaj¹ce potas, preparaty potasu lub zamienniki soli kuchennej zawieraj¹ce potas: Nie zaleca siê jednoczesnego stosowania peryndoprylu i leków moczopêdnych oszczêdzaj¹cych potas, preparatów potasu lub zamienników soli kuchennej zawieraj¹cych potas. Ci¹ a: Nie nale y rozpoczynaæ podawania inhibitorów ACE podczas ci¹ y. Dopóki nie uzna siê kontynuowanej terapii inhibitorem ACE za istotn¹, u pacjentek planuj¹cych ci¹ ê nale y zmieniæ leczenie na alternatywn¹ terapiê przeciwnadciœnieniow¹, która ma ustalony profil bezpieczeñstwa dotycz¹cy stosowania w ci¹ y. Kiedy ci¹ a zostanie rozpoznana, nale y natychmiast przerwaæ leczenie inhibitorami ACE i, jeœli to w³aœciwe, nale y rozpocz¹æ alternatywn¹ terapiê. Substancje pomocnicze: Ze wzglêdu na zawartoœæ laktozy w produkcie, pacjenci z rzadko wystêpuj¹c¹ dziedziczn¹ nietolerancj¹ galaktozy, zespo³em z³ego wch³aniania glukozy i galaktozy lub z niedoborem laktazy typu Lapp nie powinni stosowaæ tego produktu leczniczego. Ci¹ a i laktacja: Stosowanie preparatu nie jest zalecane w pierwszym trymestrze ci¹ y. Preparat jest przeciwwskazany w drugim i trzecim trymestrze ci¹ y. Stosowanie leku u kobiet karmi¹cych piersi¹ nie jest zalecane. Zdolnoœæ prowadzenia pojazdów mechanicznych i obs³ugiwania urz¹dzeñ mechanicznych w ruchu: mo e byæ zaburzona. Dzia³ania niepo ¹dane: W obrêbie ka dej grupy o okreœlonej czêstoœci wystêpowania objawy niepo ¹dane s¹ wymienione zgodnie ze zmniejszaj¹cym siê nasileniem: bardzo czêsto ( 1/10), czêsto ( 1/100, <1/10), niezbyt czêsto ( 1/1000, <1/100), rzadko ( 1/10000, <1/1000), bardzo rzadko (<1/10000), czêstoœæ nieznana (nie mo e byæ okreœlona na podstawie dostêpnych danych). Zaburzenia krwi i uk³adu ch³onnego: Zmniejszenie stê enia hemoglobiny, hematokrytu, liczby p³ytek krwi, leukopenia/ neutropenia oraz przypadki agranulocytozy lub pancytopenii obserwowano bardzo rzadko. U pacjentów z wrodzonym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej bardzo rzadko obserwowano przypadki niedokrwistoœci hemolitycznej. Zaburzenia metabolizmu i od ywiania: Czêstoœæ nieznana: hipoglikemia. Zaburzenia psychiczne: Niezbyt czêsto: zaburzenia nastroju lub snu. Zaburzenia uk³adu nerwowego: Czêsto: bóle g³owy, zawroty g³owy, parestezje. Bardzo rzadko: spl¹tanie. Zaburzenia oka: Czêsto: zaburzenia widzenia. Zaburzenia ucha i b³êdnika: Czêsto: szumy uszne. Zaburzenia serca: Bardzo rzadko: arytmia, d³awica piersiowa i zawa³ miêœnia serca, prawdopodobnie wtórnie do nadmiernego niedociœnienia têtniczego u pacjentów z grup du ego ryzyka. Zaburzenia naczyniowe: Czêsto: niedociœnienie têtnicze i objawy zwi¹zane z niedociœnieniem têtniczym Bardzo rzadko: udar, prawdopodobnie wtórnie do nadmiernego niedociœnienia têtniczego u pacjentów z grup du ego ryzyka. Czêstoœæ nieznana: zapalenie naczyñ. Zaburzenia oddechowe, klatki piersiowej i œródpiersia: Czêsto: kaszel, dusznoœæ. Niezbyt czêsto: skurcz oskrzeli. Bardzo rzadko: eozynofilowe zapalenie p³uc, zapalenie b³ony œluzowej nosa. Zaburzenia o³¹dka i jelit: Czêsto: nudnoœci, wymioty, bóle brzucha, zaburzenia smaku, niestrawnoœæ, biegunka, zaparcia. Niezbyt czêsto: suchoœæ w ustach. Bardzo rzadko: zapalenie trzustki. Zaburzenia w¹troby i dróg ó³ciowych Bardzo rzadko: cytolityczne lub cholestatyczne zapalenie w¹troby. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Czêsto: wysypka, œwi¹d. Niezbyt czêsto: obrzêk twarzy, koñczyn, ust, b³on œluzowych, jêzyka, g³oœni i (lub) krtani, pokrzywka. Bardzo rzadko: rumieñ wielopostaciowy. Zaburzenia miêœniowo szkieletowe i tkanki ³¹cznej: Niezbyt czêsto: skurcze miêœni. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: Niezbyt czêsto: niewydolnoœæ nerek. Bardzo rzadko: ostra niewydolnoœæ nerek. Zaburzenia uk³adu rozrodczego i piersi: Niezbyt czêsto: impotencja. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: Czêsto: astenia. Niezbyt czêsto: pocenie siê. Badania diagnostyczne: Mo e wyst¹piæ zwiêkszenie stê enia mocznika we krwi i kreatyniny w osoczu, hiperkaliemia ustêpuj¹ca po odstawieniu leku, szczególnie w przypadku wspó³istniej¹cej niewydolnoœci nerek, ciê kiej niewydolnoœci serca oraz w nadciœnieniu naczyniowo-nerkowym. Zwiêkszenie aktywnoœci enzymów w¹trobowych oraz zwiêkszenie stê enia bilirubiny w surowicy obserwowano rzadko. Badania kliniczne: W okresie randomizacyjnym badania EUROPA, zbierano dane dotycz¹cy tylko ciê kich dzia³añ niepo ¹danych. U niewielu pacjentów wyst¹pi³y ciê kie dzia³ania niepo ¹dane: u 16 (0,3%) z 6122 pacjentów otrzymuj¹cych peryndopryl i u 12 (0,2%) z 6107 otrzymuj¹cych placebo. U pacjentów leczonych peryndoprylem, niedociœnienie têtnicze obserwowano u 6 pacjentów, obrzêk naczynioruchowy u 3 pacjentów i nag³e zatrzymanie akcji serca u 1 pacjenta. W grupie otrzymuj¹cej peryndopryl, wiêcej pacjentów zosta³o wycofanych z badania z powodu kaszlu, niedociœnienia czy innych objawów nietolerancji ni w grupie otrzymuj¹cej placebo, odpowiednio 6,0% (n=366) vs 2,1% (n= 129). PODMIOT ODPOWIEDZIALNY: Les Laboratoires Servier, 50, rue Carnot, Suresnes cedex Francja Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu wydane przez Ministra Zdrowia PRESTARIUM 5 mg nr 11797, PRESTARIUM 10 mg nr Produkty lecznicze wydawane na receptê. Cena urzêdowa detaliczna dla Prestarium 5mg wynosi 27,82 PLN. Odp³atnoœæ dla pacjenta wynosi 24,73 PLN. Poziom odp³atnoœci dla pacjenta R (rycza³t) wg Obwieszczenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu refundowanych leków, œrodków spo ywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobów medycznych wchodz¹cego w ycie 1 stycznia 2013 r. Cena urzêdowa detaliczna dla Prestarium 10 mg wynosi 41,03 PLN. Odp³atnoœæ dla pacjenta wynosi 34,84 PLN. Poziom odp³atnoœci dla pacjenta R (rycza³t) wg Obwieszczenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu refundowanych leków, œrodków spo ywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobów medycznych wchodz¹cego w ycie 1 stycznia 2013 r. Adres korespondencyjny: Servier Polska Sp. z o.o., Warszawa, ul. Jana Kazimierza 10, tel. (22) , fax (22) Internet: info@pl.netgrs.com. ( )

3 VOL XX Nr 6-7 ( ) ISSN Rok 2013 KONTYNUATOR TRADYCJI CZASOPISMA UTWORZONEGO w ROKU 1871 we LWOWIE Punktacja Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego 4 pkt Niezale ny Ogólnopolski Miesiêcznik Farmaceutyczno-Medyczny dla Aptekarzy, Farmaceutów, Lekarzy, Producentów i Dystrybutorów Leków Wydawca, Redaktor Naczelny: Wiktor Szukiel tel. kom Pe³nomocnik Wydawcy Z-ca Redaktora Naczelnego: Jadwiga Szymañska tel. kom , tel. (22) Sekretarz Redakcji: Bogdan Ostrowski RADA NAUKOWA prof. dr hab. n. farm. Kazimierz G³owniak kierownik Katedry i Zak³adu Farmakognozji z Pracowni¹ Roœlin Leczniczych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie przewodnicz¹cy prof. dr Benito del Castillo Garcia cz³onek Narodowej Akademii Farmaceutycznej w Hiszpanii prof. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan cz³. rzecz. PAN i cz³. koresp. PAU dr h.c. UM w Poznaniu, kierownik Katedry i Zak³adu Biofarmacji i Farmakodynamiki, Gdañski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. farm. S³awomir Lipski Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii prof. dr hab. n. farm. Maciej Paw³owski kierownik Katedry Chemii Farmaceutycznej, Uniwersytet Jagielloñski, Collegium Medicum prof. dr n. farm. Eduardas Tarasevicius Prezes Litewskiego Towarzystwa Farmaceutycznego (Litwa) prof. dr hab. n. med. Jerzy Woy-Wojciechowski prezes Polskiego Towarzystwa Lekarskiego dr hab. n. farm. Anita Magowska kierownik Katedry i Zak³adu Historii Nauk Medycznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu dr n. farm. Roman Duda farmaceuta w Busku Zdroju dr n. farm. Jerzy Jambor prezes Polskiego Komitetu Zielarskiego w Poznaniu dr n. farm. Marek Jêdrzejczak wyk³adowca farmakologii na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego honorowy z-ca Redaktora Naczelnego dr n. farm. Jerzy azowski cz³onek Miêdzynarodowej Federacji Farmaceutycznej (FIP) dr n. med. Tomasz Z¹bkowski Klinika Urologii Wojskowego Instytutu Medycznego CSK MON honorowy z-ca Redaktora Naczelnego Pomys³ artystyczny i koncepcja graficzna Bogdan Ostrowski Opracowanie graficzno-techniczne i korekta Zespó³ Redakcja zastrzega sobie prawo adiustacji i skracania nades³anych tekstów. Publikacje w Czasopiœmie Aptekarskim nie mog¹ byæ kopiowane w adnej formie ani adnymi metodami mechanicznymi lub elektronicznymi, ³¹cznie z wykorzystaniem systemów przechowywania i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody wydawcy, Wydawnictwa Farmapress. Realizacja Wydania Biuro Wydawcy i Redakcji: Zofia Soborowska ul. Obarowska 23/2, Warszawa Box 81 tel , fax 24 h cza@cza.pl Kolporta i prenumerata: tel Prenumerata roczna 210 z³ (w tym VAT 5%) Prenumerata pó³roczna 126 z³ (w tym VAT 5%) Wp³aty nale y dokonywaæ na konto: Adres strony WWW Czasopisma Aptekarskiego : Czasopismo Aptekarskie ukazuje siê tylko w prenumeracie. Za treœæ tekstów promocyjnych, reklam, og³oszeñ, insertów Redakcja nie odpowiada. Nak³ad nie przekracza egz. Tytu³ i znak s³owno-graficzny prawnie zastrze ony. Œwiadectwo ochronne nr i nr wydane przez Urz¹d Patentowy RP Copyright by FARMAPRESS Polski Komitet Zielarski Zarz¹d G³ówny Z okazji 20-lecia reaktywowania dzia³alnoœci Polskiego Komitetu Zielarskiego, nawi¹zuj¹cego do tradycji spo³eczno-zawodowej organizacji zielarskiej dzia³aj¹cej w II Rzeczypospolitej Polskiej, yczymy dalszych sukcesów w rozwijaniu oraz propagowaniu zielarstwa i zio³olecznictwa. Prezes Polskiego Towarzystwa Lekarskiego prof. dr hab. med. Jerzy Woy-Wojciechowski Przewodnicz¹cy Rady Naukowej Czasopisma Aptekarskiego prof. dr hab. n. farm. Kazimierz G³owniak Warszawa, 14 czerwca 2013 r.

4 TREŒÆ SPRAWY ZAWODU s. 12 Dr Jerzy Jambor laureatem nagrody Saluplanta 5 Bogdan Ostrowski Przemys³aw Saleta dla chorych na nadciœnienie p³ucne 6 Nagrody zaufania dla profesorów... 8 Czy Lewiatan zast¹pi Naczeln¹ Radê Aptekarsk¹? 9 Piotr Stojek S³owo prezesa z okazji 20-lecia Czêstochowskiej OIA 12 Agnieszka Zimmermann Apteka w obliczu powinnoœci wobec systemu ochrony zdrowia a aktualny stan prawny edycja programu Mam Haka na Raka 23 NAUKA I PRAKTYKA s. 23 Jadwiga Witalis, Barbara Filipek Pierwotna i wtórna profilaktyka raka szyjki macicy 25 Jolanta Suchocka-Strysko Nowe mo liwoœci w leczeniu czerniaka 33 Piotr Paw³owski, Aleksandra Józefczyk, Kazimierz G³owniak, Ryszard Maciejewski, Robert Sitarz Roœliny z rodzaju Allium i ich potencja³ leczniczy 35 Katarzyna RaŸny, Aleksandra Rak, Jacek Sapa Modulatory transmisji sygna³u w komórce jako skuteczne leki w terapii chorób nowotworowych 43 NIEZWYK E BIOGRAFIE NIEZWYK YCH FARMACEUTÓW Anita Magowska Jan Kazimierz Muszyñski ( ) 53 DEBATY KONFERENCJE KONGRESY Ewa Zygad³o Wspólna odpowiedzialnoœæ za poprawê wyników leczenia 56 s. 56 INFORMACJE FARMACEUTYCZNE Anita Magowska Samoleczenie w wersji dziewiêtnastowiecznej 60 KORESPONDENCJE FARMACEUTÓW ZE ŒWIATA Jerzy azowski Podró na koniec œwiata 65 MAGAZYN HISTORYCZNY FARMACJI I MEDYCYNY Varia 68 INFORMACJE s. 68 Bogdan Ostrowski 150 lat firmy Bayer: nauka na rzecz lepszej jakoœci ycia 70

5 SPRAWY ZAWODU Dr Jerzy Jambor laureatem nagrody SALUPLANTA 19 lutego 2013 r. w Bernburgu (Sachsen-Anhalt), w trakcie 23. Bernburger Winterseminars, dr Jerzy Jambor cz³onek Rady Naukowej Czasopisma Aptekarskiego, wyró niony zosta³ przez Verein fuer Arznei und Gewuerzpflanzen e.v. (niemiecki odpowiednik Polskiego Komitetu Zielarskiego) statuetk¹ SALUPLANTA. Jest to pierwszy przypadek wyró - nienia Polaka t¹ presti ow¹ nagrod¹. Statuetka SALUPLANTA przyznana zosta³a dr Jerzemu Jamborowi za zas³ugi w rozwoju upraw roœlin leczniczych, w tym te za aktywny udzia³ przy tworzeniu piêciotomowego dzie³a Handbuch des Arznei- und Gewuerzpflanzenbaus. Dzie³o Handbuch des Arzneiund Gewuerzpflanzenbaus tworzone by³o w latach przez 156 autorów z 8 krajów œwiata, pod redakcj¹ wybitnego niemieckiego znawcy zielarstwa i zio³olecznictwa Bernda Hoppe. Sk³ada siê z 5 tomów, które zawieraj¹ ³¹cznie strony. Jest to najwiêksze dzie³o jakie do tej pory wydano na œwiecie, poœwiêcone Wrêczenie statuetki Saluplanta. Stoj¹ od lewej: dr Wolfram Junghanns prezes stowarzyszenia Saluplanta, dr Jerzy Jambor, Bernd Hoppe cz³onek zarz¹du stowarzyszenia Saluplanta, redaktor Handbuch des Arznei- und Gewuerzpflanzenbaus Obrady 23. Bernburger Winterseminar. Siedz¹ od lewej: Bernd Hoppe, dr Jerzy Jambor, prof. Karl Hammer, prof. Ulrich Jaehede uprawie roœlin leczniczych i przyprawowych. Obecnie ukaza³o siê jedynie w jêzyku niemieckim, jednak w najbli szym czasie przewidziano te t³umaczenie na jêzyk angielski. Dr Jerzy Jambor jest jednym ze wspó³autorów tego dzie³a, przy czym jest jedynym wspó³autorem z Polski. (bo) CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( )

6 SPRAWY ZAWODU 763 Schody do utraty tchu... PRZEMYS AW SALETA dla chorych na nadciœnienie p³ucne 5 maja br. obchodzony by³ Miêdzynarodowy Dzieñ Nadciœnienia P³ucnego. Z tej okazji na ca³ym œwiecie odby³y siê ró nego rodzaju imprezy sportowe, maj¹ce na celu uœwiadomienie codziennej walki o oddech chorych na nadciœnienie p³ucne. W tym roku akcje edukacyjne podjê³o ponad 30 krajów. W Polsce obchody zorganizowano po raz pierwszy 11 maja br. G³ówne wydarzenie mia³o miejsce w Pa³acu Kultury i Nauki w Warszawie. Aby zwróciæ uwagê na rzadk¹ chorobê, jak¹ jest nadciœnienie p³ucne, Przemys³aw Saleta mistrz œwiata w kick-boxingu oraz mistrz Polski i Europy w zawodowym boksie, wchodz¹c po schodach, pokona³ 30 piêter Pa³acu Kultury i Nauki. Wchodzenie po schodach wydaje siê prozaiczn¹ czynnoœci¹. Dla chorych na nadciœnienie p³ucne pokonanie nawet kilku schodków czêsto jest olbrzymim wysi³kiem, gdy brakuje im tchu. By dotrzeæ na szczyt najwy szego budynku w Polsce trzeba pokonaæ 763 schody. Wykonanie tego zadania dedykujê osobom dotkniêtym nadciœnieniem p³ucnym z nadziej¹, e w ten sposób zwrócê uwagê na potrzeby tej grupy chorych powiedzia³ przed startem Przemys³aw Saleta. Mistrz wszed³ po schodach na 30. piêtro PKiN. Wyposa ony w kamerkê zarejestrowa³ wyprawê i podzieli³ siê na mecie swoimi odczuciami i wra eniami. W gronie chorych, lekarzy i dziennikarzy odby³a siê rozmowa o nadciœnieniu p³ucnym, które uniemo liwia wykonywanie prostych, rutynowych czynnoœci, takich jak np. ubieranie siê, wchodzenie po schodach, a nawet spacery. O nadciœnieniu p³ucnym mówimy wtedy, gdy œrednie ciœnienie w têtnicy p³ucnej przekroczy w spoczynku 25 mmhg (prawid³owa wartoœæ waha siê miêdzy 14 mmhg a 20 mmhg). Stwierdzenie lub podejrzenie nadciœnienia p³ucnego (zwykle na podstawie echokardiografii) powinno skutkowaæ szczegó³ow¹ ocen¹ pacjenta, aby ustaliæ jego przyczynê. Zw³aszcza istotne jest jak najszybsze rozpoznanie têtniczego nadciœnienia p³ucnego (TNP). Nadciœnienie p³ucne têtnicze to rzadka choroba, w której stopniowo podwy sza siê opór naczyñ p³ucnych dla przep³ywaj¹cej przez nie krwi. Ciœnie- Przed startem Przemys³awowi Salecie zmierzono ciœnienie 6 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( ) 2013

7 SPRAWY ZAWODU Profesor Adam Torbicki w rozmowie z dziennikark¹ TVP na 30. piêtrze PKiN po przybyciu na metê Przemys³awa Salety nie krwi w têtnicy p³ucnej wzrasta znacznie powy- ej wartoœci prawid³owych, co prowadzi do ciê kiej niewydolnoœci serca. Jest to choroba groÿna, gdy nieleczona szybko prowadzi do zgonu. W po³owie przypadków nie wiadomo dlaczego dochodzi do pojawienia siê têtniczego nadciœnienia p³ucnego. Do rozwoju choroby mog¹ prowadziæ, np. mutacje genetyczne, choroby uk³adowe tkanki ³¹cznej, wrodzone wady serca czy przewlek³a choroba zatorowo-zakrzepowa. Typowe symptomy nadciœnienia p³ucnego to: dusznoœæ podczas dotychczas dobrze tolerowanych wysi³ków, sine usta, zawroty g³owy, ³atwe mêczenie siê i os³abienie. Schorzenie to dotyka m³odych ludzi; œrednia wieku bardzo wielu pacjentów z nadciœnieniem p³ucnym nie przekracza 35 lat wyjaœnia³ prof. dr hab. n. med. Adam Torbicki, kierownik Kliniki Kr¹ enia P³ucnego i Chorób Zakrzepowo-Zatorowych CMKP w Europejskim Centrum Zdrowia w Otwocku podczas spotkania na 30. piêtrze PKiN. Chorzy na nadciœnienie p³ucne to czêsto osoby m³ode, dla których zaczyna siê swoisty wyœcig wyœcig o jak najszybsze wykrycie choroby, pilne wdro enie odpowiedniego leczenia i tym samym zatrzymanie postêpu choroby. W tym roku na ca³ym œwiecie Miêdzynarodowy Dzieñ Nadciœnienia P³ucnego obchodzony by³ na sportowo, aby pokazaæ jak trudno jest yæ z t¹ chorob¹, e przy ka dych codziennych czynnoœciach chorym na nadciœnienie p³ucne brakuje tchu. Mamy nadziejê, e walka Saleta-PKiN zwróci uwagê na nadciœnienie p³ucne, a miêdzynarodowe obchody Dnia Nadciœnienia P³ucnego bêd¹ szans¹ na poznanie i zrozumienie przez spo³eczeñstwo tej rzadkiej choroby powiedzia³ Piotr Manikowski organizator wydarzenia i jednoczeœnie prezes Polskiego Stowarzyszenia Osób z Nadciœnieniem P³ucnym i Ich Przyjació³. Przedsiêwziêciem Do utraty tchu dla nadciœnienia p³ucnego organizatorzy pragnêli podnieœæ œwiadomoœæ na temat tego schorzenia, by przyczyniæ siê do jak najszybszego jego wykrywania. Objawy nadciœnienia p³ucnego s¹ czêsto mylone z innymi chorobami, przez co postawienie w³aœciwej diagnozy trwa od kilku miesiêcy do nawet kilku lat. Z powodu szybko postêpuj¹cego Rozmowa Przemys³awa Salety z dziennikarzami charakteru choroby wa ne jest jak najszybsze wdro enie odpowiedniego leczenia. Dostêpne metody terapii umo liwiaj¹ wyd³u enie czasu aktywnoœci fizycznej, podnosz¹ jakoœæ funkcjonowania pacjentów i przed³u aj¹ ich ycie. Tekst i zdjêcia Bogdan Ostrowski CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( )

8 Nagrody zaufania dla profesorów Kazimierza G³owniaka, Romana Kaliszana i Jerzego Woy-Wojciechowskiego przedstawicieli Rady Naukowej Czasopisma Aptekarskiego Wyró nienia przyznane przez kapitu³ê nagrody zaufania OTIS za dzia³alnoœæ na rzecz poprawy opieki zdrowotnej w Polsce i za granic¹. Z³oty OTIS honorow¹ nagrodê zaufania w dziedzinie farmacji wrêczono profesorom: Kazimierzowi G³owniakowi, Romanowi Kaliszanowi, Justynowi Ochockiemu i Januszowi Plucie. Medal Semper Idem wrêczono m.in. prof. dr hab. Bo enie Gutkowskiej, dr. n. med. Grzegorzowi Kucharewiczowi, dr n. farm. El biecie Puacz, mgr Irenie Rej i mgr. farm. Andrzejowi Wróblowi. Medal Viribus Unitis wrêczono m.in. prof. dr. hab. n. farm. Aleksandrowi Mazurkowi i prof. dr. hab. med. Jerzemu Woy-Wojciechowskiemu. Fotoreporta z uroczystoœci opublikujemy w sierpniowo-wrzeœniowym wydaniu Czasopisma Aptekarskiego Wiktor Szukiel W przerwie uroczystoœci. Na zdj. od lewej: prof. dr hab. n. farm. Kazimierz G³owniak z on¹ Krystyn¹, dr n. farm. El bieta Puacz prezes Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych, prof. dr hab. med. Jerzy Woy-Wojciechowski z on¹ Alicj¹, prof. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan z on¹ Ann¹

9 ISSN Vol. XX Rok za³o enia 1992 Nr 6-7 ( ) Czerwiec-Lipiec punkty naukowe Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego za publikacjê w Czasopiœmie Aptekarskim Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie CZY LEWIATAN ZAST PI NACZELN RADÊ APTEKARSK?* Od redakcji Szanowni Czytelnicy, publikujemy list z informacj¹ Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan, zachowuj¹c oryginaln¹ pisowniê. Treœci zawarte w publikacji dedykujemy prezesowi Naczelnej Rady Aptekarskiej z proœb¹ o zajêcie stanowiska. Szanowni Pañstwo, 19 kwietnia w siedzibie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan mia³a miejsce konferencja pt.: Jak uratowaæ opiekê farmaceutyczn¹?. Zaproszeni na konferencjê eksperci przedstawili rolê i znaczenie opieki farmaceutycznej dla pacjenta, a tak e zaproponowali rozwi¹zania, które umo liwi¹ jej normalne funkcjonowanie. W wielu krajach opieka farmaceutyczna to standard leczenia i profilaktyki, uzupe³niaj¹cy opiekê lekarsk¹. Ta dodatkowa pomoc farmaceuty w planowaniu i realizacji terapii lekowej przez pacjenta, w œwietle obowi¹zuj¹cych obecnie przepisów, jest niestety w Polsce bardzo utrudniona, czy wrêcz niemo liwa. Prawo nie mo e przeszkadzaæ w komunikacji aptek z pacjentem, a ten powinien mieæ swobodny dostêp do informacji o mo liwoœci tañszego leczenia. W spotkaniu udzia³ wziêli: Jeremi Mordasewicz Doradca Zarz¹du PKPP Lewiatan Prof. El bieta Traple Katedra Prawa Cywilnego, Uniwersytet Jagielloñski Dr hab. Agnieszka Skowron Wydzia³ Farmaceutyczny, Uniwersytet Jagielloñski W za³¹czeniu znajd¹ Pañstwo informacjê prasow¹. W przypadku pytañ jestem do dyspozycji. Pozdrawiam, Adam Domaga³a Specjalista ds. Public Relations AM Art-Media Agencja Pr Sp. z o.o. JAK URATOWAÆ OPIEKÊ FARMACEUTYCZN? Wed³ug badañ Millward- Brown, a 76 proc. Polaków uwa a, e farmaceuci w aptekach powinni edukowaæ pacjentów w zakresie dbania o zdrowie, a 86 proc. chce otrzymywaæ wiêcej informacji na temat leczenia i mo liwoœci zaoszczêdzenia na zakupie leków. Niestety, obecnie obowi¹zuj¹ce zapisy w Prawie farmaceutycznym powoduj¹, e dostêp do takich informacji, a co za tym idzie do opieki farmaceutycznej, jest powa nie utrudniony uwa a PKPP Lewiatan. Po ponad roku funkcjonowania ustawy refundacyjnej, widaæ e zrealizowa³a ona czêœæ celów, jakie przed ni¹ postawiono. Widaæ tak e, które z jej

10 SPRAWY ZAWODU Ze zbiorów redakcji CzA 2008 r. zapisów wymagaj¹ poprawy. Zastosowanie w ustawie nieznanych w praktyce europejskiej rozwi¹zañ dotycz¹cych reklamy aptek skutkuje ograniczaniem dostêpu pacjentów do informacji o tañszym leczeniu. Zagra a tak e rozwojowi opieki farmaceutycznej, która jest bardzo wa nym uzupe³nieniem opieki lekarskiej, maj¹cym na celu zwiêkszanie œwiadomoœci leczenia wœród pacjentów i lepsz¹ jego kontrolê. Opieka farmaceutyczna jest standardem leczenia i profilaktyki, uzupe³niaj¹cym opiekê lekarsk¹. W ramach opieki farmaceutycznej aptekarz nadzoruje przebieg i prawid³owoœæ przyjmowania leków przez pacjenta, edukuje i opiekuje siê nim. Celem takiej opieki jest zwiêkszenie skutecznoœci i bezpieczeñstwa stosowania leków t³umaczy dr n. farm. Agnieszka Skowron, przewodnicz¹ca Ogólnopolskiej Sekcji Opieki Farma- Plakat informacyjny o programie opieki farmaceutycznej ceutycznej, kierownik Zak³adu Farmacji Spo³ecznej Wydzia³u Farmaceutycznego UJ. W aptece nie kupujemy jedynie leku, kupujemy tak e poradê, a co za tym idzie kupujemy opiekê farmaceutyczn¹. A ta równie nie jest tylko sprzeda ¹ leków, ale i szerzeniem kultury korzystania z nich. Zdrowotnoœæ spo³eczeñstwa przek³ada siê na jego produktywnoœæ, dlatego konieczna jest profesjonalna opieka farmaceutyczna mówi Jeremi Mordasewicz, doradca zarz¹du PKPP Lewiatan. Z badañ nad opiek¹ farmaceutyczn¹, m.in. w USA, wynika, e jeden dolar wydany na opiekê farmaceutyczn¹ to dwa dolary oszczêdnoœci w systemie zdrowotnym. Wiele krajów zrozumia³o ju przez to koniecznoœæ wsparcia instytucjonalnego dla takiej opieki, w Polsce takiego wsparcia nadal brak dodaje Agnieszka Skowron. Za³o enia opieki farmaceutycznej w Polsce definiuje ustawa o izbach aptekarskich. Zgodnie z ustaw¹, opieka farmaceutyczna jest jedn¹ z us³ug farmaceutycznych, polegaj¹c¹ na dokumentowanym procesie, w którym farmaceuta, wspó³pracuj¹c z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawid³owym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania okreœlonych jej efektów poprawiaj¹cych jakoœæ ycia pacjenta. Opieka farmaceutyczna jest procesem z³o onym, który wymaga odpowiedniego przygotowania zarówno farmaceutów, jak i aptek. Warto zwróciæ uwagê, e wdro enie opieki 10 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( ) 2013

11 SPRAWY ZAWODU farmaceutycznej mo e przyczyniæ siê do poprawy wskaÿników zdrowotnoœci spo³eczeñstwa, zmniejszenia wydatków w systemie ochrony zdrowia oraz do poprawy wizerunku zawodowego farmaceutów i zmniejszenia kosztów farmakoterapii dla pacjentów mówi dr Skowron. Zwraca ona jednak uwagê, e skala dostêpnoœci opieki farmaceutycznej w Polsce jest ci¹gle za ma³a. Powodów ku temu jest kilka: zbyt ma³e zaanga owanie farmaceutów, brak dostêpu w niektórych aptekach do narzêdzi pomagaj¹cych dokumentowaæ przebieg farmakoterapii, ale i niekorzystne zapisy w polskim prawie. Profesor El bieta Traple z Katedry Prawa Cywilnego UJ zwraca uwagê na brak w polskim prawie definicji pojêcia reklamy aptek. Zasadne jest w¹skie rozumienie pojêcia <<reklama aptek/dzia³alnoœci aptek>> u ytego w art. 94a prawa farmaceutycznego. W zakres tego pojêcia powinna wchodziæ wy³¹cznie reklama sensu stricte, a wiêc wy³¹cznie komunikacja (rozpowszechnianie informacji) s³u ¹cych zachêceniu do skorzystania z oferty konkretnej apteki. Zakresem tego pojêcia nie powinny byæ natomiast dzia³ania o odmiennej od reklamy naturze, takie jak promocja. Tymczasem rozszerzaj¹ce interpretacje ww. zapisu ustawy refundacyjnej m.in. przez urzêdników inspektoratów farmaceutycznych, doprowadzi³y do sytuacji, w której w³aœciwie ka de dzia³anie propacjenckie mo e zostaæ uznane za reklamê apteki, a co za tym idzie praktycznie niemo liwe jest obecnie przekazywanie pacjentowi informacji o ofercie apteki i œwiadczenie opieki farmaceutycznej. Farmaceuta nie jest ju pewien, która informacja o leku i jego cenie jest jeszcze informacj¹, a która reklam¹ czy dzia³aniem marketingowym zagro onym kar¹. Tak szeroki zakaz rozumienia reklamy aptek jak w Polsce, nie funkcjonuje w Unii Europejskiej, podobne przepisy obowi¹zuj¹ natomiast w Turcji. W wielu krajach europejskich obowi¹zuje oczywiœcie szereg ograniczeñ i regulacji dotycz¹cych rynku aptecznego, (np. co do reklam leków refundowanych), ale nigdzie nie ma zakazu o charakterze totalnym, likwiduj¹cym jak¹kolwiek formê komunikacji z pacjentami. Zakaz reklamy aptek budzi powa ne zastrze enia co do swojej konstytucyjnoœci oraz zgodnoœci z prawem unijnym podkreœla prof. El bieta Traple. Jeœli Polska nadal chce rozwijaæ opiekê farmaceutyczn¹ oraz wspieraæ pacjentów w obni aniu kosztów leczenia, obecne przepisy Ustawy refundacyjnej musz¹ zostaæ zmienione. Jest to tym wa niejsze, e a 41 proc. polskich. pacjentów z powodów finansowych nie wykupuje leków. Aptece z kolei nie mo na odebraæ prawa informowania o ofercie handlowej, czy œwiadczonej opiece farmaceutycznej. Zupe³nie niezrozumia³e jest, dlaczego w odniesieniu do leków nierefundowanych, suplementów diety czy kosmetyków, drogerie, stacje benzynowe, czy supermarkety mog¹ prowadziæ dzia³ania reklamowe, powszechnie obecne choæby w mediach elektronicznych, a nie wolno tego czyniæ tylko aptekom, gdzie farmaceuta ma fachowy wp³yw na to, co w celu ochrony zdrowia kupuje pacjent. Konieczna zmiana przepisów powinna wyraÿnie odró niaæ od reklamy informacjê, do udzielania której apteki s¹ uprawnione, a czêsto zobowi¹zane na podstawie odrêbnych przepisów obowi¹zuj¹cego prawa. Dostêp do informacji to tak e oczywiste prawo pacjenta, które nie mo e byæ niweczone rozszerzaj¹c¹ interpretacj¹ niedookreœlonej normy zakazowej dotycz¹cej reklamy. Zakaz reklamy aptek powinien byæ wyraÿnie powi¹zany z przedmiotem ustawy tj. z refundacj¹ i dotyczyæ leków objêtych finansowaniem bud etu pañstwa. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan * Tytu³ pochodzi od redakcji CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( )

12 SPRAWY ZAWODU S³owo prezesa z okazji 20-lecia Czêstochowskiej Okrêgowej Izby Aptekarskiej mgr farm. Piotr STOJEK Prezes Czêstochowskiej Okrêgowej Izby Aptekarskiej oia.czestochowa@wp.pl Pocz¹tki organizacji zawodu aptekarskiego o charakterze cechowym siêgaj¹ XVIII wieku. Wspomnieæ tu nale y warszawsk¹ Confraterniê aptekarsk¹ wolnego miasta Warszawy, czy poznañskie Pharmacopolae. W wyzwolonej spod zaborów Polsce œrodowisko aptekarskie podjê³o W uroczystoœci 20-lecia uczestniczyli Wiceprezydent Miasta Czêstochowy Miros³aw Soborak, prezesi Izb oraz ich przedstawiciele: wiceprezes NIA dr farm. Marek Jêdrzejczak, przedstawicielka OIA w Warszawie mgr farm. Maria G³owniak, cz³onek prezydium ORA w Warszawie mgr farm. Jakub Dorociak, prezes Œl¹skiej OIA dr n. farm. Piotr Brukiewicz, prezes Opolskiej OIA mgr farm. Andrzej Prygiel, prezes OIA w Bielsku-Bia³ej dr n. farm. Kazimierz Kowalczyk, prezes OIA w Krakowie mgr farm. Barbara Jêkot, prezes OIA w Kalisz dr Grzegorz Pakulski, przedstawicielka Okrêgowej Izby Lekarskiej w Czêstochowie dr Beata Jakubiec-Bartnik, zastêpca wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego w Katowicach mgr farm. Zofia Gardecka, sekretarz Okrêgowej Izby Pielêgniarek i Po³o nych Barbara P³aza, Redaktor Naczelny Czasopisma Aptekarskiego Wiktor Szukiel i przedstawiciel Magazynu Aptekarskiego Piotr Bednarek. starania stworzenia w³asnej zawodowej organizacji. Sytuacja by³a skomplikowana, bowiem w zale noœci pod jakim zaborem by³a dana czêœæ Polski takim ustawom aptekarskim podlega³a, a wiêc na terenach Galicji austriackiej, w Kongresówce rosyjskiej, a na terenach zaboru pruskiego pruskiej. Ukoronowaniem tych prac w dwudziestoleciu miêdzywojennym by³y dwie ustawy: Ustawa o wykonywaniu zawodu aptekarskiego z roku 1938 oraz Ustawa o izbach aptekarskich z Wybuch II wojny œwiatowej przekreœli³ dzia³alnoœæ wszelkich organizacji aptekarskich i farmaceutycznych. Po wyzwoleniu z niemieckiej okupacji kolejno powstawa³y okrêgowe izby aptekarskie. Pierwsza rozpoczê³a dzia³alnoœæ w Lublinie w lipcu 1944 r., a ju w 1946 r. by³o ich 14. Pierwszym prezesem Naczelnej Izby Aptekarskiej zosta³ prof. Bronis³aw Koskowski. Okrêgowa Izba Aptekarska w Czêstochowie powsta³a ju 11 lutego 1945 r. Zadaniem jej by³o koordynowanie dzia³alnoœci istniej¹cych aptek na terenie ówczesnego województwa kieleckiego. Od 1946 r. w izbie czêstochowskiej istnia³y podokrêgi naszej izby w Kielcach i Radomiu. Organami izby by³y: Rada, Komisja Rewizyjna i S¹d Dyscyplinarny. Czêstochowska Izba podlega³a bezpoœrednio Naczelnej Izbie Aptekarskiej w Warszawie. Pierwszym prezesem naszej izby by³ Aleksander W³osiñski, a nastêpnie W³adys³aw Walenta. 12 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( ) 2013

13 SPRAWY ZAWODU Wiktor Szukiel Uroczystoœæ 20-lecia odby³a siê w teatrze im. Adama Mickiewicza w Czêstochowie Odbudowany du ym wysi³kiem samorz¹d aptekarski przetrwa³ jedynie do stycznia 1951 r., kiedy upañstwowiono wszystkie apteki i ustawowo zniesiono izby aptekarskie. Na czterdzieœci lat zatrzymano rozwój samorz¹dnoœci aptekarskiej. W tym okresie aptekarze mieli jedynie swoj¹ namiastkê reprezentacji w Zwi¹zkach Zawodowych Pracowników S³u by Zdrowia i w Polskim Towarzystwie Farmaceutycznym, które formalnie by³o organizacj¹ naukow¹, ale tu wyraÿniej zaznacza³y siê sprawy zawodu i jego roli w spo- ³eczeñstwie. Pragnê wspomnieæ w tym miejscu o prezesach PTFarm o/czêstochowskiego m.in. o Kazimierzu Przenios³o, Czes³awie W³osiñskim, W³adys³awie Szczepañskim, Marii Zalewskiej, Zdzis³awie Kowalewskim i Przemys³awie Orlikowskim. Reaktywowany ponad dwadzieœcia lat temu samorz¹d aptekarski jest reprezentantem zawodowych, spo³ecznych i gospodarczych interesów naszego œrodowiska. Pragnê nadmieniæ, i w Ogólnopolskim Komitecie Za³o ycielskim Izb udzia³ brali Janina Przedpe³ska-Szerlowska i Marek P³uska. Ustawa z 19 kwietnia 1991 r. powsta³a w wyniku starañ wielu aptekarzy dzia- ³aj¹cych w rejonach Przedsiêbiorstw Zaopatrzenia Farmaceutycznego Cefarm. Pamiêtam spotkania, w których brali udzia³ m.in. Marek P³uska, Jan Wilczyñski, Czes³awa Ozimek, Maria Zalewska, Alicja Rz¹sawska, Tomasz Rz¹ca, Bo ena Grabowska, Krzysztof Spytkowski, Grzegorz Demczuk, Janusz Bitner. Spotkania odbywa³y siê równie wœród aptekarzy w sprywatyzowanych ju aptekach, a tak e wœród aptekarzy z aptek szpitalnych. Wymieniona ustawa CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( )

14 SPRAWY ZAWODU Wiktor Szukiel Wiceprezes NRA dr n. farm. Marek Jêdrzejczak odznacza medalem im. prof. Bronis³awa Koskowskiego sekretarza Czêstochowskiej Okrêgowej Izby Aptekarskiej mgr farm. Renatê Klimaszewsk¹ Marek P³uska w pierwszych dwóch kadencjach pe³ni³ funkcjê wiceprezesa, w trzeciej przewodnicz¹cego Sekcji Aptek Szpitalnych, a w czwartej i pi¹tej funkcjê skarbnika. Genowefa Kruszec w czwartej i pi¹tej kadencji by³a cz³onkiem NRA. Janina Przedpe³ska-Szerlowska w pierwszej i drugiej kadencji wchodzi³a w sk³ad Naczelnego S¹du Aptekarskiego, w trzeciej i czwartej kadencji by³a jego przewodnicz¹c¹, a obecnie jest cz³onkiem Rady Naczelnej. Obszar dzia³alnoœci CzOIA w zwi¹zku z nowym podzia³em terytorialnym pañstwa obejmuje aktualnie nastêpuj¹ce powiaty: czêstochowski, k³obucki, lubliniecki, myszkowski, oleski i pajêczañski. W okresie swego dzia³ania nasza izba zmienia³a czterokrotnie siedzibê, a od 2007 r. posiada w³asny lokal z sal¹ konferencyjn¹ (odbywaj¹ siê tu posiedzenia Rady i organizowane s¹ szkolenia), w którym znajduj¹ siê zabytkowe meble, naczynia, stare utensylia apteczne i bogata biblioteka. wprowadzi³a ponownie mo liwoœæ utworzenia w³asnej organizacji, która przyjê³a nazwê izb aptekarskich, tak jak to by³o dawniej. Czêstochowska Okrêgowa Izba Aptekarska zosta³a powo³ana do ycia uchwa³¹ I Krajowego Zjazdu Aptekarzy w Warszawie grudnia 1991 r. W trzeciej dekadzie stycznia 1992 r. odby³ siê pierwszy za³o ycielski zjazd Okrêgowej Izby Aptekarskiej w Czêstochowie utworzono izbê okrêgow¹. Pierwszym prezesem w odrodzonym samorz¹dzie zosta³ Marek P³uska, wiceprezesami Janusz Bitner i Krzysztof Spytkowski, sekretarzem by³a Krystyna Puszczyñska, a skarbnikiem Anna Majchrzak, Okrêgowym Rzecznikiem Odpowiedzialnoœci Zawodowej zosta³a Stanis³awa Ociepa, aptekarskiemu s¹dowi przewodniczy³a Lidia Król-Trusz, a Komisji Rewizyjnej Piotr Stojek. W Kadencji II-III prezesem by³ równie Marek P³uska, w IV i V Kadencji Genowefa Kruszec, a obecnie mamy ju VI kadencjê, której przewodniczy Piotr Stojek. Warto równie nadmieniæ, i nasi samorz¹dowcy brali i bior¹ czynny udzia³ w pracach NIA. Wiktor Szukiel Gratulacje z okazji jubileuszu wszystkim aptekarzom na rêce prezesa Czêstochowskiej Okrêgowej Izby Aptekarskiej mgr farm. Piotra Stojka w imieniu w³adz miasta przekaza³ wiceprezydent Miros³aw Soborak 14 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( ) 2013

15 SPRAWY ZAWODU Nowy Kodeks Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej Komentarz dr n. farm., mgr prawa, aptekarz praktyk Agnieszka Zimmermann Rysunki art. plast. Joanna Kossuth Pos³owie prof. dr hab. n. farm. Kazimierz G³owniak dr n. farm. Marek Jêdrzejczak BIBLIOFILSKA EDYCJA Wydawnictwa Farmapress Warszawa 2012 Najbardziej zas³u eni otrzymali bibiliofilskie wydanie Nowego Kodeksu Etyki Aptekarza RP ufundowane przez Czêstochowsk¹ Okrêgow¹ Izbê Aptekarsk¹ W okresie 20-letniej dzia³alnoœci naszej izby dziesi¹tki aptekarzy czynnie uczestniczy³o w pracach samorz¹du, realizuj¹c statutowe dzia³ania, reprezentuj¹c zawód farmaceuty i broni¹c jego interesów. W tym miejscu pragnê wymieniæ m.in.: Jana Bieñkowskiego, Janusza Bitnera, Zofiiê B³ada, Janusza Bogdaszewskiego, Grzegorza Demczuka, Barbarê de Pytno- -Flaczkiewicz, Annê Fr¹czek, Teresê Grzyb-Sikora, Teresê Huber, Zdzis³awê Jadczak, Monikê Jaszczak, Renatê Klimaszewsk¹, Józefa Kolarskiego, Halinê Koliñsk¹, Agnieszkê Ko³dej, Annê Knop, Zdzis³awê Kowalewski, ucjê Kowalsk¹, Lidiê Król-Trusz, Bernadetê Kunick¹, Genowefê Kruszec, Adama Kwapisza, Ewê Makuch, Dorotê Migacz, Annê Majchrzak, Ewê Mleczko, Monikê Motyl, Stanis³awê Ociepa, Przemys³awa Orlikowskiego, Jerzego Piechockiego, Magdalenê P³onka, Janinê Przedpe³sk¹- -Szerlowsk¹, Krystynê Puszczyñsk¹, Mariê Rybakiewicz-Pasternak, Annê Rogoñ, Bogdana Surowiaka, Ma³gorzatê Str¹k, Jolantê Tukaj, Agatê Turoñ, Barbarê Wójcik, Mariê Zalewsk¹, Beatê Zaryck¹, Magdalenê Zawadzk¹-Wilk, Jerzego Zygu³ê. Wspomnieæ nale y te wiele zas³u onych osób, które ju odesz³y na zawsze. S¹ to: Halina Jab³onka, Tomasz Rz¹ca, Romuald Szunejko, Bo ena Grabowska, Marek P³uska, Ewa Pierzchlewska, Andrzej de Pytno-Flaczkiewicz, Czes³awa Ozimek, Krzysztof Spytkowski, Jan Wilczyñski, El bieta Glenc. Prócz wymienionych istnieje wielka grupa tych, którzy codzienn¹, cich¹ i solidn¹ prac¹ nios¹ pomoc i ulgê chorym, oni równie zas³uguj¹ na s³owa uznania serdecznie im dziêkujê. Gor¹ce podziêkowania sk³adam Pani Lucynie Wojtas, pracownicy naszego biura, która z wielkim zaanga owaniem pracuje dla naszej izby od 18 lat. Okrêgowa Rada Aptekarska jako reprezentant zawodu zdaje sobie sprawê z trudnej sytuacji materialnej wielu aptek prowadzonych przez naszych aptekarzy. Patrzymy w przysz³oœæ z umiarkowanym optymizmem, choæ wiemy jakie powinny byæ rozwi¹zania, które zapewni¹ bezpieczeñstwo i nale yt¹ opiekê pacjentom, i które pozwol¹ na przetrwanie naszego polskiego aptekarstwa szczyc¹cego siê tak bogatymi tradycjami. Opracowano na podstawie referatu wyg³oszonego z okazji 20-lecia izby przez prezesa Czêstochowskiej Okrêgowej Izby Aptekarskiej mgr. farm. Piotra Stojka CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( )

16 SPRAWY ZAWODU APTEKA W OBLICZU POWINNOŒCI WOBEC SYSTEMU OCHRONY ZDROWIA A AKTUALNY STAN PRAWNY dr n. farm., mgr prawa Agnieszka ZIMMERMANN, aptekarz praktyk Gdañski Uniwersytet Medyczny agnieszkazimmermann@gumed.edu.pl Praca jest prób¹ odnalezienia odpowiedzi na pytanie o miejsce apteki ogólnodostêpnej w systemie ochrony zdrowia w Polsce i wynikaj¹cych z tej pozycji konsekwencji. Poni sza praca ma charakter koncepcyjno-deskrypcyjny, opiera siê na systematycznym przegl¹dzie istniej¹cej literatury przedmiotu oraz analizie aktów prawnych i orzecznictwa. Obecnie w dyskusjach o zdrowiu publicznym, w których przecie g³os zabieraæ powinni farmaceuci, uwaga kierowana jest na zdrowie w sensie ogólnym, bez zawê ania tematu rozwa añ tylko do ochrony zdrowia. Pojêcie systemu zdrowotnego jest jednak na polskim gruncie nieuznawane za powszechne, zatem praca odnosiæ siê bêdzie do systemu ochrony zdrowia. Rozwa ania poprzedzi scharakteryzowanie pojêæ ochrona zdrowia i system ochrony zdrowia. Zdaniem autorki nie ma uzasadnienia stawianie pytania o pozycjê apteki w systemie opieki zdrowotnej, który nale y odró niæ od systemu ochrony zdrowia jako pojêcia o szerszym zakresie przedmiotowym. APTEKA W SYSTEMIE OCHRONY ZDROWIA Ochrona zdrowia mo e byæ rozumiana jako prawo podmiotowe prawo ka dego cz³owieka, czego wyrazem s¹ zapisy art. 68 Konstytucji RP odnosz¹ce siê do prawa ochrony zdrowia, realizowanego m.in. w zadaniach i obowi¹zkach w³adz publicznych [1]. Urzeczywistnienie tego prawa jest œciœle powi¹zane z zabezpieczeniem innych praw, np. prawa do zdrowej ywnoœci, prawa do zdrowego œrodowiska, prawa do zdrowych i bezpiecznych warunków pracy itp. Prawo ochrony zdrowia mo na rozpatrywaæ tak e jako prawo przedmiotowe, czyli uregulowania prawne sk³adaj¹ce siê na prawne pojêcie ochrony zdrowia [1]. Ochrona zdrowia jako pojêcie nie ma uniwersalnej definicji [2]. Jest postrzegana jako zespó³ wszelkich aktywnoœci podejmowanych w pañstwie i w spo³eczeñstwie w celu umacniania stanu zdrowia populacji i utrzymywania go na mo liwie najlepszym, dostêpnym poziomie [3]. J. Joñczyk sformu³owa³ tezê opisuj¹c¹ ochronê zdrowia jako sk³adow¹ trzech zasad: zdrowia publicznego, ubezpieczenia zdrowotnego i zaopatrzenia zdrowotnego [1]. Konstytucja RP w art. 68 ujmuje problematykê ochrony zdrowia jako: zapewnienie œwiadczeñ opieki zdrowotnej, promocjê zdrowego trybu ycia (zw³aszcza popieranie rozwoju kultury fizycznej), a tak e eliminowanie zagro eñ dla zdrowia, m.in. poprzez zwalczanie chorób epidemicznych oraz zapobieganie degradacji œrodowiska [4]. System ochrony zdrowia obejmuje system opieki zdrowotnej (zwi¹zany z udzielaniem œwiadczeñ zdrowotnych) oraz ca³¹ aktywnoœæ spo³eczn¹ ukierunkowan¹ na ochronê zdrowia. W jego sk³ad wchodz¹ zatem równie elementy systemu ekonomicznego, politycznego, kulturowego i edukacyjnego [2]. Funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia nie powinno opieraæ siê na za³o eniu maksymalizacji zysku, ale uwzglêdniaæ winno charakter zdrowia jako dobra ogól- 16 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( ) 2013

17 SPRAWY ZAWODU nospo³ecznego, co uzasadni podjêcie niektórych dzia³añ ocenianych jako nieop³acalne czy generuj¹ce zbêdne koszty z punktu widzenia materialnego. Jest to sprawa kluczowa w podjêciu rozwa añ tak e nad rol¹ aptek w omawianym systemie. Funkcja aptek, poza ich oczywistym celem zarobkowym prowadzonej dzia³alnoœci gospodarczej, zgodnie z za³o eniem wynikaj¹cym z definiowania apteki w ustawie Prawo farmaceutyczne, ma byæ kojarzona tak e z celem jej spo³ecznej u ytecznoœci dla realizacji zadañ zwi¹zanych z ochron¹ zdrowia ogó³u, jest bowiem placówk¹ ochrony zdrowia publicznego (art. 86 ust. 1). System ochrony zdrowia we wspó³czesnej nauce jest przedmiotem interdyscyplinarnych zainteresowañ. Wydaje siê jednak, e system ten bywa mylnie uto samiany z systemem opieki zdrowotnej, który jak siê wydaje jest pojêciem wê szym. W systemie opieki zdrowotnej wed³ug koncepcji tzw. trójk¹ta istniej¹ 3 elementy: œwiadczeniobiorcy (pacjenci), œwiadczeniodawcy oraz p³atnik [5]. Œwiadczeniodawcami zgodnie z definicj¹ ustawow¹ s¹ jedynie podmioty wykonuj¹ce dzia- ³alnoœæ lecznicz¹ lub osoby fizyczne, które uzyska³y fachowe uprawnienia do udzielania œwiadczeñ zdrowotnych i udzielaj¹ ich w ramach wykonywanej dzia³alnoœci gospodarczej, a tak e podmioty realizuj¹ce czynnoœci z zakresu zaopatrzenia w œrodki pomocnicze i wyroby medyczne bêd¹ce przedmiotami ortopedycznymi (art. 5 pkt 41 ustawy o œwiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze œrodków publicznych dalej: ustawa o œwiadczeniach). Apteka w myœl powy szego nie jest zaliczana do œwiadczeniodawców jest us³ugodawc¹ us³ug farmaceutycznych, które s¹ odmienne od œwiadczeñ zdrowotnych [6]. Ustawa o œwiadczeniach zalicza œwiadczenia zdrowotne do zbioru œwiadczeñ opieki zdrowotnej. Do tej wiêkszej pojêciowo grupy œwiadczeñ opieki zdrowotnej zaliczaj¹ siê tak e œwiadczenia zdrowotne rzeczowe i œwiadczenia towarzysz¹ce (art. 5 pkt 34). Œwiadczeniem zdrowotnym rzeczowym s¹ zwi¹zane z procesem leczenia leki, wyroby medyczne, w tym wyroby medyczne bêd¹ce przedmiotami ortopedycznymi, i œrodki pomocnicze (art. 5 pkt 37). Apteka, wydaj¹c pacjentowi leki, dostarcza œwiadczeñ zdrowotnych rzeczowych (nale ¹cych do œwiadczeñ opieki zdrowotnej), jednoczeœnie ŒWIADCZENIA OPIEKI ZDROWOTNEJ ŒWIADCZENIA ZDROWOTNE ŒWIADCZENIA ZDROWOTNE RZECZOWE ŒWIADCZENIA TOWARZY- SZ CE nie bêd¹c œwiadczeniodawc¹. Dla odmiany podmiot realizuj¹cy czynnoœci z zakresu zaopatrzenia w œrodki pomocnicze i wyroby medyczne bêd¹ce przedmiotami ortopedycznymi jest uznany przez ustawê o œwiadczeniach za œwiadczeniodawcê. Oferowane przez aptekê us³ugi niematerialne (np. udzielanie informacji o leku, wydanie leku, sporz¹dzenie leku recepturowego) jako us³ugi farmaceutyczne nie stanowi¹ œwiadczeñ zdrowotnych determinuj¹cych status œwiadczeniodawcy. Apteka, której nie zalicza siê do œwiadczeniodawców, mo e byæ traktowana jako element systemu dostarczaj¹cego œwiadczeñ rzeczowych dla systemu opieki zdrowotnej. Apteka, nie bêd¹c podmiotem systemu opieki zdrowotnej, powinna jednak byæ kojarzona jako podmiot systemu ochrony zdrowia, co wynika przede wszystkim z jej ustawowej definicji i wskazanego przez ustawodawcê priorytetu jej dzia³alnoœci, czyli ochrony zdrowia publicznego. Na system ochrony zdrowia sk³adaj¹ siê dzia³ania, których celem jest promowanie zdrowia, poprawa zdrowia a tak e zachowanie dobrego stanu zdrowia w spo³eczeñstwie. Próba oszacowania procentowego wp³ywu okreœlonych czynników na zdrowie zosta³a przedstawiona w roku 1995 przez B. Badurê [7] i wywodzi siê prawdopodobnie z koncepcji Lalonde a [8]. Bazuj¹c zapewne na efektach pracy powy szych badaczy, autorzy Narodowego Programu Zdrowia w Polsce na lata wyrazili powszechnie powielan¹ opiniê, e stan zdrowia cz³owieka zale y od: 1) naszych obci¹ eñ genetycznych w ok. 20%, 2) otaczaj¹cego nas œrodowiska (m. in. jakoœci wody, powietrza, poziomu ha³asu) tak e w ok. 20%, 3) stylu ycia (np. aktywnoœci fizycznej, sposobu od ywiania siê, suplementacji, sposobu reakcji i umiejêtnoœci radzenia sobie ze stresem, czynników ryzyka zawodowego, stosowania CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( )

18 SPRAWY ZAWODU u ywek czy zachowañ seksualnych, itp.) a w ok. 50%, 4) systemu organizacji opieki zdrowotnej w ok. 10% (9), co obrazuje poni szy wykres: w zakresie profilaktyki. Rol¹ farmaceuty powinno byæ tak e dostarczanie us³ug farmaceutycznych pacjentom z domów opieki czy pacjentom terminalnie chorym przebywaj¹cym w domu. REALIA POLSKIEJ PRAKTYKI APTECZNEJ A ZADANIA Z ZAKRESU OCHRONY ZDROWIA Wed³ug Lalonde a: Promocja zdrowego stylu ycia mo e wp³yn¹æ na poprawê stanu zdrowia i ograniczyæ zapotrzebowanie na opiekê medyczn¹ [10]. W ochronie zdrowia zatem promocja zdrowego stylu ycia odgrywaæ powinna istotn¹ rolê. Wydaje siê zatem w³aœciwe wykorzystanie potencja³u aptek w tym w³aœnie zakresie. Aptekarze s¹ najbardziej dostêpnymi dla pacjentów profesjonalistami ochrony zdrowia, co potwierdza dokument Œwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) The Role of the Pharmacist in The Health Care System [11]. Powy szy dokument wskazuje na rolê doradcz¹ aptekarza, zw³aszcza w terapii drobnych dolegliwoœci. Farmaceuta mo- e w takiej sytuacji doradziæ pacjentowi lek OTC, skierowaæ go na konsultacjê lekarsk¹ lub udzieliæ porady bez wydawania leku. Wspó³czeœnie obserwowane zwiêkszenie zapotrzebowania na porady oferowane w aptece zwi¹zane jest m.in. z powszechn¹ i ekspansywn¹ reklam¹ leków i suplementów diety [12]. W omawianym dokumencie WHO podkreœlana jest tak e funkcja informacyjna farmaceuty, który powinien udzielaæ informacji o lekach, zw³aszcza tych o ich racjonalnym stosowaniu, nie tylko pacjentom, ale i przedstawicielom zawodów medycznych. Dokument WHO opisuje równie rolê aptekarzy w promowaniu zdrowia i edukacji zdrowotnej, podczas kampanii zdrowotnych przeprowadzanych w spo³ecznoœciach lokalnych a tak e w szerszym wymiarze. Wskazuj¹c obszary, w których farmaceuci powinni s³u yæ swoim doœwiadczeniem i wiedz¹, wymienia siê m.in. walkê z uzale nieniami i na³ogami a tak e aktywnoœæ Na co dzieñ aptekarz przede wszystkim odpowiada za w³aœciw¹ realizacjê recepty, weryfikuj¹c prawid³owoœæ jej wystawienia, oraz sporz¹dza leki recepturowe, sprawdzaj¹c jednoczeœnie w³aœciwoœæ dawek i eliminuj¹c niezgodnoœci recepturowe. Aptek¹ w myœl zasady wynikaj¹cej z art. 86 ust. 1 jest placówka ochrony zdrowia publicznego, w której osoby uprawnione œwiadcz¹ us³ugi farmaceutyczne. Us³ugi te w odniesieniu do aptek ogólnodostêpnych zebrano w katalog, który jak wynika z literalnego brzmienia przepisu art. 86 ust. 2 nie jest katalogiem zamkniêtym i obejmuje: wydawanie produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych, sporz¹dzanie leków recepturowych i leków aptecznych a tak e udzielanie informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych. Rozwa aj¹c miejsce apteki w systemie ochrony zdrowia, trzeba zauwa yæ, e zadania te, choæ nazwane przez ustawodawcê ochron¹ zdrowia publicznego, nie wype³niaj¹ jednak pok³adanych w definicji apteki oczekiwañ. Ochrona zdrowia publicznego winna przejawiaæ siê bowiem w profilaktyce chorób, promocji zdrowia czy edukacji zdrowotnej. Pojawia siê jednak pytanie, czy prawo wyposa y³o aptekê w narzêdzia s³u ¹ce realizacji takich celów. Ustawa Prawo farmaceutyczne nie wymienia bowiem profilaktyki chorób, promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej wœród us³ug farmaceutycznych oferowanych w aptece. Taka dzia³alnoœæ nie wpisuje siê w zakres us³ug farmaceutycznych przewidzianych ustaw¹ Prawo farmaceutyczne (u.p.f.). Profilaktyka chorób to dzia³ania maj¹ce na celu zapobieganie chorobom. Polegaj¹ one m.in. na utrwaleniu prawid³owych wzorców zdrowego stylu ycia i zapobieganiu szerzenia siê zachowañ niekorzystnych a tak e prewencji chorób poprzez kontrolowanie czynników ryzyka (profilaktyka pierwotna). Profilaktyka wtórna oparta jest na zapobieganiu konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie. Pomocne s¹ przesiewowe badania skriningowe, zw³aszcza przeprowa- 18 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( ) 2013

19 SPRAWY ZAWODU dzane za pomoc¹ stosowanych masowo prostych, bezpiecznych i wiarygodnych testów diagnostycznych. Wyró nia siê tak e prewencjê trzeciego stopnia zapobiegaj¹c¹ skutkom przebytej choroby oraz przeciwdzia³aj¹c¹ jej nawrotom czy ponownej hospitalizacji [3]. W profilaktyce chorób apteki mog¹ aktywnie uczestniczyæ, zw³aszcza oferuj¹c bezp³atne nieinwazyjne badania diagnostyczne, np. poziomu glukozy, cholesterolu we krwi, badanie ciœnienia têtniczego, wzrostu, czy dokonuj¹c oceny BMI. Apteki powinny tak e braæ udzia³ w lokalnych i krajowych akcjach prewencyjnych, wspieraæ rozwój programów szczepieñ ochronnych [13]. Przyk³adem dzia³añ s¹ ponadto us³ugi zwi¹zane z kontrol¹ masy cia³a [14]. Nale y jednak zadaæ pytanie o dopuszczalnoœæ takich dzia³añ w œwietle polskiego prawa. Poszukuj¹c odpowiedzi, nale y zastanowiæ siê nad zakresem kompetencji zawodowych farmaceuty i jednoczeœnie stwierdziæ, czy taka aktywnoœæ zawodowa nie jest zarezerwowana dla zawodów: pielêgniarki, po³o nej czy lekarza. W œwietle orzecznictwa Naczelnego S¹du Administracyjnego w Warszawie (wyrok z dnia 11 stycznia 2012 r.), okreœlaj¹c katalog us³ug farmaceutycznych, ustawodawca w art. 86 ust. 1 ustawy Prawo farmaceutyczne pos³u y³ siê wyra eniem w szczególnoœci, aby umo liwiæ osobom uprawnionym œwiadczenie w aptece (oprócz us³ug farmaceutycznych stanowi¹cych podstawowy przedmiot dzia³alnoœci aptek) innych czynnoœci z zakresu ochrony zdrowia publicznego. Wydaje siê zatem, e nie nale y podwa aæ legalnoœci dzia- ³añ innych ni us³ugi farmaceutyczne wymienione w ustawie Prawo farmaceutyczne zwi¹zanych z ochron¹ zdrowia publicznego. Dodatkowo s¹d uzna³, e Badanie ciœnienia têtniczego w aptece wpisuje siê w pojêcie ochrony zdrowia publicznego, o którym mowa w art. 86 u.p.f. Zarówno treœæ us³ugi farmaceutycznej, o której mowa w art. 2a ust. 1 pkt 7 ustawy o izbach aptekarskich, jak i treœæ œlubowania, o którym stanowi art. 4d ust. 3 tej ustawy wskazuj¹, i dokonywanie pomiaru ciœnienia w aptece wpisuje siê w istotê samego zawodu farmaceuty, który wykonuje swoje obowi¹zki, maj¹c zawsze na uwadze dobro pacjenta. Ze wzglêdu na fakt, i dokonywanie pomiaru ciœnieñ na rzecz pacjentów nie zosta³o zastrze one dla innych podmiotów, nie mo na odbieraæ farmaceucie prawa dokonywania takich czynnoœci, gdy sta³oby to w sprzecznoœci z istot¹ zawodu farmaceuty oraz z treœci¹ pojêcia ochrony zdrowia publicznego, o którym mowa w art. 86 ust. 1 u.p.f. Profilaktyka chorób ró ni siê od promocji zdrowia obiektem zainteresowañ. W przypadku prewencji punktem wyjœcia jest choroba, celem zaœ jej zapobieganie. Natomiast w promocji zdrowia punktem wyjœcia jest zdrowie, celem natomiast pomna anie rezerw i potencja³u zdrowia. Obecnie artyku³owany jest pogl¹d wskazuj¹cy, e dzia³ania profilaktyczne stawiaj¹ce w centrum uwagi unikanie chorób kojarzone s¹ jako odmawianie sobie przyjemnoœci i powinny byæ zastêpowane strategi¹ promocji zdrowia [3]. Wydaje siê, i w obszarze promocji zdrowia apteki maj¹ mo liwoœæ podejmowania dzia³añ zwi¹zanych z np. namawianiem do rzucenia na³ogu palenia tytoniu czy te zdrowego od ywiania siê i zdrowego stylu ycia. Definicja prawna promocji zdrowia znajduje siê w art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o dzia³alnoœci leczniczej i odnosi siê do dzia³añ umo liwiaj¹cych poszczególnym osobom i spo³ecznoœci zwiêkszenie kontroli nad czynnikami warunkuj¹cymi stan zdrowia i przez to jego poprawê, promowanie zdrowego stylu ycia oraz œrodowiskowych i indywidualnych czynników sprzyjaj¹cych zdrowiu. Promocja zdrowia nie zosta³a jednak uznana przez ustawodawcê za przedmiot dzia³alnoœci apteki. Jednoczeœnie taka aktywnoœæ zawodowa farmaceutów nie stoi w sprzecznoœci z ustawow¹ definicj¹ apteki. Pacjenci prosz¹ farmaceutów o poradê o zdrowym trybie ycia i dziêki ich fachowemu wsparciu mog¹ d¹ yæ aktywnego utrzymania dobrego stanu zdrowia. Edukacja zdrowotna to proces, w trakcie którego ludzie ucz¹ siê dbaæ o zdrowie w³asne i innych osób. Koncentruje siê on na uœwiadamianiu zwi¹zków miêdzy zdrowiem cz³owieka a jego stylem ycia oraz œrodowiskiem fizycznym i spo³ecznym. Edukacja zdrowotna obejmuje g³ównie dzia- ³ania informacyjne, których bezpoœrednim celem jest ukszta³towanie sprzyjaj¹cych zdrowiu przekonañ, motywacji i umiejêtnoœci, a co za tym idzie, postaw zdrowotnych jednostki, które powinny prowadziæ do realizacji zachowañ s³u ¹cych zdrowiu. Wspó³czesne apteki powinny byæ anga owane w prowadzenie edukacji zdrowotnej [15], jednak taka us³uga nie zosta³a ujêta przez polskiego ustawodawcê jako ich zadanie. Czêœci¹ kampanii edukacyjnych oferowanych w aptekach powinny byæ akcje uœwiadamiaj¹ce CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( )

20 SPRAWY ZAWODU niebezpieczeñstwa zwi¹zane ze stosowaniem leków z nieznanych Ÿróde³, kupowanych na bazarach, przez internet czy z og³oszenia. Podnoszenie wiedzy pacjentów i informowanie o ryzyku stosowania leku sfa³szowanego jest wyzwaniem dzisiejszych czasów. Wydaje siê, i niezbêdne jest podjêcie dzia³añ legislacyjnych zmierzaj¹cych do rozszerzenia dzia³alnoœci aptek tak e o profilaktykê, promocjê zdrowia i edukacjê zdrowotn¹. Aktywnoœæ aptek w tym zakresie wpisuje siê niepodwa alnie w realizacjê zadañ z zakresu ochrony zdrowia publicznego, jednak ustawodawca nie przewidzia³ ich w katalogu us³ug farmaceutycznych. Dba³oœæ o bezpieczeñstwo zdrowotne pacjenta farmaceuta, realizuj¹c receptê weryfikuje j¹ pod wzglêdem formalnym dla potrzeb uzyskania refundacji œrodków finansowych, szczegó³owo obowi¹zki te reguluje rozporz¹dzenie ministra zdrowia z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie recept lekarskich. Zgodnie z rozporz¹dzeniem ministra zdrowia z dnia 18 paÿdziernika 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych, podczas dyspensowania produktu leczniczego farmaceuta ma tak e obowi¹zek sprawdzania jego terminu wa noœci i dokonania kontroli wizualnej, maj¹cej na celu wykrycie ewentualnych cech œwiadcz¹cych o niew³aœciwej jakoœci leku ( 2 ust. 1 pkt 1 i 2). Dysponuje ponadto narzêdziami umo liwiaj¹cymi mu dzia- ³ania nakierowane na u³atwianie dostêpu do leków poprzez oferowanie tañszego odpowiednika leku refundowanego (art. 44 ust. 1 i 2 ustawy refundacyjnej), mo liwoœæ wystawienia recepty farmaceutycznej (art. 96 ust. 2 w zwi¹zku z art. 88 ust. 1 u.p.f.) czy zapewnienie dostêpnoœci us³ug farmaceutycznych w porze nocnej i w œwiêta (art. 94 u.p.f.) a tak e poprzez zagwarantowanie iloœci i asortymentu leków w zakresie, jaki jest niezbêdny do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych miejscowej ludnoœci ze szczególnym uwzglêdnieniem leków refundowanych, na które ustalono limit ceny (art. 95 ust. 1 u.p.f.). Je eli w aptece brakuje poszukiwanego leku, w tym równie leku recepturowego, kierownik apteki odpowiedzialny jest za zapewnienie jego nabycia w terminie ustalonym z pacjentem (art. 95 ust. 3 u.p.f.). W sytuacji zagro enia zdrowia lub ycia apteka ma prawo sprowadziæ dla pacjenta lek niezarejestrowany w Polsce, w procedurze tzw. importu docelowego. Mo liwoœæ tak¹ przewiduje ustawa Prawo farmaceutyczne (art. 4 ust. 1). W Polsce nie ma regulacji prawnych umo liwiaj¹cych wgl¹d farmaceuty do dokumentacji medycznej, farmaceuta bowiem nie sprawuje opieki medycznej. Nie prowadzi siê tak e tzw. historii lekowej pacjenta. By³aby ona bardzo po ¹dana zw³aszcza w czêstych sytuacjach podejmowanego przez pacjentów samoleczenia czy korzystania z porad kilku ró nych lekarzy tej samej specjalnoœci. Pozwoli³oby to monitorowaæ terapiê pod k¹tem jej skutecznoœci a tak e umo liwi- ³oby lepsze identyfikowanie dzia³añ niepo ¹danych. Wyj¹tkiem jest oczywiœcie podjêcie trudu œwiadczenia opieki farmaceutycznej, nie jest to jednak us³uga powszechna w polskich aptekach. Polskie regulacje nie przewiduj¹ uprawnieñ zawodowych farmaceuty w zakresie monitorowania i oceny farmakoterapii. Nie ma mo liwoœci ingerowania w dobór dawki leku, o której decyduje za zgod¹ pacjenta lekarz. Farmaceuta pracuj¹cy w aptece powinien skupiaæ siê w swoich wysi³kach na uzyskaniu potwierdzenia od pacjenta zrozumienia zasad dawkowania i stosowania leku. Jakoœæ us³ug farmaceutycznych oferowanych w aptekach powinna byæ jednak monitorowana. Powinny istnieæ wystandaryzowane procedury u³atwiaj¹ce w praktyce eliminowanie wszelkich zagro eñ w postaci schematów scenariusza wywiadu. Umiejêtne przeprowadzenie rozmowy umo liwia bowiem na unikniêcie dra liwoœci pytañ zwi¹zanych np. z wag¹, stylem ycia pacjenta, co daje tak e mo liwoœæ zdobycia informacji niezbêdnych do oceny sytuacji zdrowotnej pacjenta. Takie dzia³ania mog³yby zwiêkszyæ efektywnoœæ w systemie ochrony zdrowia [12]. Wyrazem dba³oœci o bezpieczeñstwo zdrowotne jest tak e prawnie umocowana mo liwoœæ skorzystania przez farmaceutê z tzw. klauzuli zdrowia (art. 96 ust. 4 ustawy Prawo farmaceutyczne) podczas odmowy wydania produktu leczniczego. Uwypukla ona obowi¹zek zachowania nale ytej uwagi w utrzymaniu ograniczeñ dostêpu do leku, gdy nakazuj¹ tego wzglêdy bezpieczeñstwa, zw³aszcza w sytuacji niew³aœciwego stosowania leku, np. w celach niemedycznych. Odurzanie siê lekami przeciwbólowymi, przeciwzapalnymi, wykrztuœnymi itp. przez osoby ma³oletnie daje podstawê do zastanowienia siê na mo liwoœci¹ podejmowania dzia³añ przez farmaceutów. Farma- 20 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 6-7 ( ) 2013