UNIJNE CELE W ZAKRESIE EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ A BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSKI DO 2030 ROKU

Transkrypt

1 by WARSZAWA, 4 UNIJNE CELE W ZAKRESIE EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ A BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSKI DO ROKU MACIEJ BUKOWSKI ALEKSANDER ŚNIEGOCKI WARSZAWSKI INSTYTUT STUDIÓW EKONOMICZNYCH Al. JEROZOLIMSKIE 99/8, - WARSZAWA t.: e.: sekretariat@wise-institute.org.pl

2 STRESZCZENIE Przy utrzymaniu obecnej polityki, która według prognoz Komisji Europejskiej skutkuje poprawą efektywności energetycznej UE o % do r.: o łączne zapotrzebowanie na energię pierwotną Polski wzrośnie w latach - o 5 %, na gaz o 48%, a na ropę naftową o 5%, o Polska na trwałe zostanie importerem netto węgla kamiennego, import ropy naftowej wzrośnie o 6%, a gazu o ok. /4, o nawet potencjalny wzrost wydobycia gazu łupkowego nie będzie w stanie w pełni uniezależnić Polski od importu błękitnego paliwa, o roczny rachunek za importowaną przez Polskę energię w r. wyniesie 8 (,% PKB). Jeśli cel efektywności energetycznej do r. zostanie zwiększony do 5%: zużycie gazu w Polsce w r. będzie (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) niższe o 8%, ropy naftowej o %, a węgla o 5%, import gazu w r. zmniejszy się (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) o 9%, ropy naftowej o %, a węgla kamiennego o 44%, roczny rachunek za importowaną energię w r. spadnie (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) o, z czego ok. /4 będą stanowiły oszczędności na imporcie ropy naftowej. Jeśli cel poprawy efektywności energetycznej do r. zostanie zwiększony do %: zużycie gazu w Polsce w r. będzie (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) niższe o 4%, ropy naftowej o 8%, a węgla o 4%, import gazu zmniejszy się w r. (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) o 7%, a ropy naftowej o 9%, Polska nie będzie potrzebowała importu węgla kamiennego, roczny rachunek za importowaną energię w r. będzie (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) niższy o 8, z czego ok. / będą stanowiły oszczędności na imporcie ropy naftowej. Oszczędności na zakupie energii przeważą koszty inwestycji w energooszczędne rozwiązania. Do roku łączne oszczędności netto wyniosą: dla celu 5%: 48 przy stopie dyskontowej 5% i 7 przy stopie dyskontowej 9%, dla celu %: przy stopie dyskontowej 5% i 7 przy stopie dyskontowej 9%. EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA PERSPEKTYWA Niniejsza analiza poświęcona jest analizie skutków, jakie niosą dla Polski różne warianty polityki UE w zakresie poprawy efektywności energetycznej do r. Według najnowszych prognoz Komisji Europejskiej (Energy Trends to 5), utrzymanie obecnych polityk w tym obszarze skutkuje osiągnięciem % poprawy efektywności energetycznej dopiero w perspektywie r. Scenariusz ten porównano z ustanowieniem przez Unię bardziej ambitnych celów (5% i %) do r. i powodzeniem w ich realizacji na poziomie krajowym. Na potrzeby analizy założono, że wszystkie państwa UE będą musiały równomiernie ograniczyć swoje zapotrzebowanie na energię pierwotną w r. względem poziomu z prognozy Komisji, by sprostać bardziej ambitnemu celowi na poziomie całej Unii. W przypadku Polski oznacza to spadek zapotrzebowania na energię ze 7 Mtoe do Mtoe (cel 5%) lub Mtoe (cel %). Zmniejszenie zapotrzebowania na energię pierwotną będzie mogło być osiągnięte albo przez podniesienie efektywności procesu jej przetwarzania na energię finalną, albo poprzez spadek zapotrzebowania na energię finalną w gospodarstwach domowych i firmach Zapotrzebowanie na energię pierwotną w Polsce w r. 7 Obecna polityka (cel %) Cel efektywności 5% Cel efektywności % *Mtoe milion ton oleju ekwiwalentnego Źródło: obliczenia WISE na podstawie prognoz KE

3 Mtoe SKUTKI UTRZYMANIA CELU % POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ DO R. Zgodnie z prognozami Komisji Europejskiej, kontynuacja obecnych polityk w zakresie poprawy efektywności energetycznej w skali całej UE nie będzie w stanie całkowicie odwrócić w Polsce trendu wzrostu zapotrzebowania na nośniki energii pierwotnej. W latach - wzrośnie on o 5%. Proces nadganiania zapóźnień rozwojowych przez Polskę względem bardziej rozwiniętych państw UE przełoży się bowiem na znacznie większą niż na Zachodzie presję na wzrost potrzeb energetycznych (zużycie energii w przeliczeniu na mieszkańca jest dziś w Polsce o /4 niższe niż w całej Unii). Wśród paliw kopalnych najszybciej będzie rosło zapotrzebowanie na gaz. Wynika to z oczekiwanego wzrostu zużycia tego paliwa w przemyśle, energetyce oraz w budynkach wraz ze wzrostem skali produkcji i zamożności społeczeństwa. Droższy, ale mniej emisyjny i wygodniejszy w użyciu dla wielu odbiorców gaz będzie stopniowo zwiększał udział w polskim miksie energetycznym kosztem węgla. Zapotrzebowanie na węgiel będzie więc początkowo rosło wolniej (niż na nośniki energii ogółem), a w perspektywie r. spadnie o ponad /5 względem r., głównie za sprawą dywersyfikacji miksu paliwowego w elektroenergetyce i ciepłownictwie oraz podniesieniu sprawności w elektrowniach węglowych. Komisja Europejska przewiduje również nasycenie się popytu na ropę naftowej w Polsce w perspektywie r., co ma wynikać z upowszechniania się bardziej efektywnych paliwowo samochodów i osiągnięcia poziomu mobilności charakterystycznego dla państw Europy zachodniej. Wzrost zapotrzebowania na energię pierwotną, - r. - obecne polityki Krajowy popyt i podaż paliw kopalnych, - r. - obecne polityki 5% 4% % % % % -% -% % 48% 5% 5% 5 5 -% Ogółem Popyt - węgiel Podaż - węgiel Popyt - ropa naftowa Popyt - gaz Podaż - gaz Podaż - gaz (z łupkowym) Podaż - ropa naftowa Źródło: opracowanie WISE na podstawie prognoz KE Po stronie podażowej należy się spodziewać kurczenia się potencjału wydobywczego polskiego górnictwa w tempie przekraczającym spadek popytu na węgiel ze strony gospodarki. Doprowadzi to do pojawienia się trwałej luki, która będzie musiała zostać zastąpiona importem Polska zostanie więc na trwałe importerem czarnego paliwa. Wobec niepewności dotyczącej perspektyw rozwoju krajowego wydobycia gazu łupkowego, w niniejszej analizie jako podstawowy przyjmuje się scenariusz utrzymania krajowego wydobycia błękitnego paliwa na stałym poziomie w latach 5- r. Rosnący popyt przy stabilnej podaży krajowej przełoży się na wzrost importu gazu o /4 w latach - r. Warto zauważyć, że nawet w razie znacznego wzrostu krajowego wydobycia za sprawą gazu łupkowego, Polska nie uzyska pełnej niezależności od importu tego paliwa w roku. Dodatkowe działania z zakresu poprawy efektywności energetycznej będą więc istotnym sposobem na poprawę bezpieczeństwa energetycznego kraju nawet w przypadku wysoce niepewnego boomu łupkowego w Polsce. Wydobycie ropy naftowej z krajowych złóż pozostanie o rząd wielkości niższe od krajowego popytu, który będzie w 95% zaspokajany przez import. Łącznie Polska będzie musiała sprowadzać 48 Mtoe paliw kopalnych, a więc o połowę więcej niż obecnie. Import paliw kopalnych, - r. - obecne polityki Koszt importu paliw kopalnych w r. obecne polityki Import - ropa naftowa Import - gaz Import - gaz (z wydobyciem łupkowego) Import - węgiel % % 8 76% Źródło: opracowanie WISE na podstawie prognoz KE Źródło: obliczenia WISE na podstawie prognoz KE i MAE

4 Zależność od importowanych paliw przekłada się na wysoki rachunek za ich sprowadzenie do kraju. W r. wyniesie on 8 mld zł, co będzie odpowiadało ok.,% PKB. Za ponad /4 tej kwoty odpowiada import ropy naftowej, co wynika z jego dużego wolumenu oraz wysokiej ceny jednostkowej tego paliwa. Porównując koszty importu ropy i gazu, należy jednak pamiętać o trudnościach dywersyfikacji dostaw błękitnego paliwa, tym poważniejszych, im większe jest na nie zapotrzebowanie. Drugą istotną kwestią jest duża zmienność cen paliw, szczególnie ropy naftowej. Przykładowo, w r., w okresie relatywnie wysokich cen paliw kopalnych, koszt importu gazu i ropy naftowej do Polski kształtował się na poziomie ok. 8 mld zł, podczas gdy jeszcze w r. wynosił ok. 5 mld zł. Rosnący wolumen importowanych paliw kopalnych przy wysokiej zmienności ich cen powoduje szoki odczuwalne w skali całej gospodarki. ANALIZA OPCJI ALTERNATYWNYCH CELE 5% I % POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ Wdrożenie unijnych celów poprawy efektywności energetycznej w Polsce na poziomie 5% i % może nastąpić przez: zwiększenie skali termomodernizacji budynków i wzrost uzyskiwanych jednostkowych oszczędności energii cieplnej, przyspieszenie poprawy efektywności energetycznej sprzętu elektrycznego, szybsze upowszechnianie się paliwooszczędnych pojazdów (w tym hybrydowych), szybsze upowszechnianie się najlepszych praktyk w zakresie efektywności energetycznej w przemyśle. Scenariusze realizacji celu 5% i % różnią się skalą oraz tempem wdrażania ww. działań. Oszczędności paliw w transporcie przekładają się przede wszystkim na ograniczenie zapotrzebowania na ropę naftową. Zmniejszenie zużycia energii w budynkach i przemyśle dotyczy różnych form energii, w tym również energii elektrycznej i ciepła sieciowego. Założono, że ograniczenie zużycia energii elektrycznej przekłada się na zmniejszenie zapotrzebowania na węgiel w elektrowniach, natomiast w przypadku zmniejszenia popytu na ciepło sieciowe przy obliczaniu wpływu na zapotrzebowanie na nośniki energii pierwotnej uwzględniono przewidywany miks paliw w ciepłowniach i elektrociepłowniach do r. Realizacja bardziej ambitnej polityki poprawy efektywności energetycznej wpływa na istotne obniżenie zapotrzebowania na paliwa kopalne względem scenariusza utrzymania jedynie obecnych rozwiązań w tym obszarze. Poprawa efektywności energetycznej spowalnia również spodziewany wzrost popytu na gaz. Następuje spadek zapotrzebowania na ropę naftową o 6% dla celu 5% i 5% dla celu %. Spadek zapotrzebowania na węgiel względem r. sięga /4 dla celu 5% i ok. / dla celu %. W ujęciu bezwzględnym oszczędności ropy naftowej i węgla są znacznie wyższe niż gazu, co wynika z ich większego udziału w ogóle zużywanej energii w punkcie wyjścia. 6% 5% 4% % % % % -% -% % -4% Wzrost zapotrzebowania na energię pierwotną, - r., w zależności od celu efektywności -% 48% 5% 5% % 7% -6% 9% % 8% -% Cel % Cel 5% Cel % % Ogółem Źródło: obliczenia własne WISE z wykorzystaniem modelu MEEP Spadek zużycia paliw kopalnych względem scenariusza realizacji celu % w r. Realizacja bardziej ambitnych celów poprawy efektywności energetycznej wpływa pozytywnie na bezpieczeństwo energetyczne Polski. Ograniczenie zapotrzebowania na gaz zmniejszy natomiast import tego paliwa o 9% (cel 5%) lub 7% (cel %) w r. Dla ropy naftowej wpływ bardziej ambitnych celów efektywności energetycznej na wolumen importu jest zbliżony do ogólnego wpływu na zapotrzebowanie na to paliwo, co wynika z marginalnej roli wydobycia krajowego. W przypadku węgla możliwy jest spadek importu o niemal połowę (cel 5%) względem scenariusza z celem %, a nawet powrót Polski do pozycji eksportera netto tego paliwa (cel %) Cel 5% Cel % Tu i dalej wartości pieniężne podawane są w cenach stałych z r. Należy pamiętać, że w latach - można oczekiwać wzrostu gospodarczego podnoszącego produkt o ok. 8-% względem stanu wyjściowego.

5 Koszty netto Korzyści netto Zmiana importu netto paliw kopalnych względem scenariusza realizacji celu % w r. % -% -4% -6% -8% -% -% -44% -9% -% -7% -% Cel 5% Cel % -9% Źródło: obliczenia własne WISE z wykorzystaniem modelu MEEP Oszczędności na imporcie paliw kopalnych względem scenariusza realizacji celu % w r. Mniejsze zapotrzebowanie na importowane paliwa kopalne przyniesie oszczędności, które będą odczuwalne w skali całej gospodarki. W roku będzie to mld zł (,4% PKB) dla celu 5%, a dla celu % - 8 mld zł (,7% PKB) w stosunku do utrzymania obecnych polityk w zakresie poprawy efektywności energetycznej. Równie istotne będzie ułatwienie dywersyfikacji dostaw gazu, co znacząco poprawi bezpieczeństwo energetyczne kraju. Poprawa efektywności energetycznej wymaga zwiększonych nakładów inwestycyjnych w różnych sektorach gospodarki. Jednak wyższy koszt zakupu efektywnych energetycznie urządzeń, paliwooszczędnych pojazdów, lepszych materiałów budowlanych czy linii produkcyjnych zwraca się z czasem dzięki oszczędnościom na kosztach energii. Szacunki korzyści netto zależą od przyjętej stopy dyskontowej im jest ona wyższa, tym mniej wagi przypisujemy przyszłym korzyściom, a więcej dzisiejszym kosztom. Dlatego też odpowiedź na pytanie o opłacalność działań różni się od przyjętej wartości tego wskaźnika. Dla stopy na poziomie 9% (typowy koszt finansowania zewnętrznego dla biznesu poprzez obligacje korporacyjne) i 5% (wartość przyjmowana dla oceny korzyści z inwestycji z długookresowej perspektywy społecznej) dodatkowe działania pozwalające na osiągnięcie celów 5% i % są opłacalne. Natomiast przyjmując stopę 5% (odpowiadającą znacznej niecierpliwości charakterystycznej dla gospodarstw domowych) uzyskamy negatywną ocenę opłacalności ekonomicznej ambitnych działań proefektywnościowych. Niecierpliwość gospodarstw domowych w zbilansowaniu korzyści i kosztów z inwestycji w rozwiązania energooszczędne może tłumaczyć dlaczego gospodarstwa domowe, same z siebie, nie inwestują w nie powszechnie, mimo, że zwrot z tego typu projektów uzyskiwany w niższych rachunkach za energię, przekracza zwrot z depozytów w bankach (5%) czy obligacjach korporacyjnych (9%). Biorąc pod uwagę systemowy charakter wyzwań energetycznych stojących przed Polską i Unią Europejską jako całością, przy ocenie różnych opcji polityki do r. wskazane jest przyjmowanie perspektywy długookresowej, premiującej inwestycje poprawiające bezpieczeństwo energetyczne w perspektywie kolejnych dekad Cel 5% Cel % Łączne korzyści netto dodatkowych działań w latach 5- w zależności od stopy dyskontowej Źródło: obliczenia własne WISE z wykorzystaniem modelu MEEP 7 Cel 5% Cel % r=5% r=9% r=5% WYKORZYSTANE ŹRÓDŁA: Komisja Europejska, EU Energy, transport and GHG emissions trends to 5. Reference scenario, Luksemburg 4. Międzynarodowa Agencja Energetyczna, World Energy Outlook, Paryż. Model WISE MEEP (Microfoundations-based Energy and Emissions Projection model) opracowane przez Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych narzędzie szacujące łączne zapotrzebowanie gospodarki na energię przy uwzględnieniu wdrożenia różnych typów technologii poprawiających efektywność wykorzystania zasobów na poziomie sektorowym (m.in. w przemyśle, transporcie, budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych). 4