Sektor energii i krajowe bilanse paliwowo-energetyczne w latach Cz. II

Transkrypt

1 Sektor energii i krajowe bilanse paliwowo-energetyczne w latach Cz. II Dr inż. Witold Weil, Dyrektor Zakładu Energometrii ARE S.A (Nafta & Gaz Biznes czerwiec 2002) Krajowe zużycie podstawowych paliw i energii Zapotrzebowanie na energię pierwotną jest determinowane prognozowanym zużyciem energii finalnej. Po uwzględnieniu strat w procesach przetwarzania energii, zużycia własnego w sektorze energii (potrzeby własne w elektrowniach, elektrociepłowniach, rafineriach, zużycie przy wydobyciu węgla itp.) oraz strat przesyłu i dystrybucji, kształtowanie się krajowego zużycie w latach 1995/2000 przedstawia tabela 2. Tabela 2. Zużycie energii pierwotnej Wyszczególnienie J.m Węgiel kamienny* mln ton 107,8 110,1 105,0 93,4 89,0 86,7 Węgiel brunatny mln ton 63,2 63,9 63,1 62,9 60,8 59,3 Ropa naftowa * mln ton 13,4 16,1 18,5 19,0 18,4 19s,4 Gaz ziemny mld m 3 11,0 11,5 12,0 12,1 11,7 12,6 Energia odnawialna ** Mtoe 4,2 5,0 4,3 4,3 4,1 4,2 Zapotrzebowanie / zużycie krajowe Mtoe 99,6 108,5 104,5 96,8 93,4 93,2 * wraz z saldem importowo-eksportowym nośników pochodnych ** energia wodna, wiatrowa, słoneczna, geotermalna, biomasa (wraz z niekomercyjną), olej rzepakowy, etanol, energia z odpadów Źródło danych: Gospodarka Paliwowo-Energetyczna, GUS W analizowanym okresie nastąpił spadek zużycia energii pierwotnej poniżej wielkości prognozowanych. Szczególnie widoczny jest spadek zużycia węgla kamiennego i węgla brunatnego. Wystąpiło niewielkie zwiększenie zużycia gazu ziemnego. Na ustabilizowanym poziomie pozostaje zużycie ropy naftowej i energetycznych produktów ropopochodnych (od roku 1997) oraz energii ze źródeł odnawialnych. Spadek zużycia paliw i energii w analizowanym okresie wynika z: energooszczędnego zachowania odbiorców, m.in. wskutek nadal rosnących kosztów użytkowania nośników energii przy jednoczesnym osłabieniu tempa wzrostu popytu krajowego, zarówno konsumpcyjnego jak i inwestycyjnego, wdrażania energooszczędnych technologii użytkowania energii, wyższej średniorocznej temperatury w okresie ostatnich lat. Analiza danych dotyczących średnich temperatur sezonów grzewczych w Polsce wskazała, że okresy te w latach od 1998 do 2000 były cieplejsze niż średnio w ciągu ostatnich 30 lat. Do oceny tego zjawiska posłużono się tzw. stopniodniami, za pomocą których wyznaczana jest różnica temperatur w miesiącach październik-maj w stosunku do temperatury 18 o C dla dni z temperaturą poniżej 15 o C. Dla roku 2000 różnica w stosunku do średniej z ostatnich 30 lat wyniosła 18,1%. Na podstawie tego wskaźnika oszacowano hipotetyczny poziom zużycia paliw i energii w roku

2 2000 dla sytuacji, w której liczba stopniodni ukształtowałaby się na poziomie średniej wieloletniej 1. Przykładowo, wzrost zużycia węgla z tytułu korekty klimatycznej wyniósł dla 2000 roku 1,4 Mtoe (czyli 8,1% zużycia finalnego), gazu 0,6 Mtoe (7,1%), ciepła 0,5 Mtoe (6,4%) i pozostałych paliw głównie dotyczy to paliw zużywanych przez gospodarstwa domowe, np. drewna 0,6 Mtoe (15,3%). W przypadku produktów naftowych oraz energii elektrycznej, które na potrzeby grzewcze są zużywane w niewielkim stopniu, wzrosty te wyniosły odpowiednio 0,3% i 0,1%. Węgiel kamienny Tabela 3. Bilans węgla kamiennego [mln t] Wydobycie 137,2 137,9 137,8 115,7 110,2 103,3 Import 1,5 2,0 3,2 4,2 2,4 1,5 Eksport 31,9 28,9 29,5 28,1 24,1 23,2 Zapotrzebowanie/zużycie, w tym: 107,8 110,1 105,0 93,4 89,0 81,6 Do produkcji koksu 15,4 13,8 14,3 12,7 11,4 12,3 Elektrownie i EC zawodowe 41,5 43,2 45,8 43,7 43,4 42,9 Gospodarstwa domowe * 13,9 13,6 12,8 10,0 10,7 7,9 * wraz z sektorem handlu i usług układzie Statystyki OECD i EUROSTAT, ARE SA Wydobycie węgla kamiennego w ostatnich latach kształtowało się znacznie poniżej wartości prognozowanych i w roku 2000 osiągnęło poziom przewidywany dla roku Wynika to ze zmniejszonego zużycia krajowego, które w roku 2000 osiągnęło już poziom prognozowany na lata Zużycie węgla w elektroenergetyce, poza wzrostem w roku 1997, wynikającym z niższych temperatur zimowych, ustabilizowało się na poziomie ok. 43 mln ton rocznie. Znacząco niższe było zużycie w gospodarstwach domowych, spadek zużycia w 2000 r. wyniósł prawie 40% w stosunku do roku Wyższy natomiast od prognozowanego od 2,5 do 10% w zależności od roku był eksport węgla kamiennego, co skompensowało w niewielkim stopniu spadek zużycia krajowego. Utrwala się tendencja malejącego udziału węgla kamiennego w bilansie paliw pierwotnych, co wynika głównie ze spadku zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania pomieszczeń. Jest to efekt postępującego procesu wymiany wyeksploatowanych kotłów węglowych na nowsze o znacznie wyższej sprawności, stosowania materiałów budowlanych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, ocieplaniem obiektów kubaturowych, realizowanym od kilku lat. Węgiel brunatny Zużycie węgla brunatnego, wykorzystywanego niemal w całości przez elektroenergetykę, ukształtowało się na poziomie niższym od prognozowanego od 4% w 1998 r. do 10% w roku 1 W roku 1997, czyli roku bazowym dla prognozy długoterminowej do roku 2020, wskaźnik stopniodni ukształtował się na poziomie zbliżonym do średniej wieloletniej. 2

3 2000. Jest to ściśle związane z produkcją energii elektrycznej, która w elektrowniach spalających węgiel brunatny malała w ostatnich trzech latach. Udział węgla brunatnego w produkcji energii elektrycznej w elektrowniach zawodowych od wielu lat utrzymuje się na stałym poziomie w granicach 35 40%. Brak jest realnych perspektyw na wykorzystanie go w najbliższym czasie w znaczących ilościach w inny sposób. Aktualnie węgiel brunatny eksploatowany jest w czterech kopalniach: Adamów, Bełchatów, Konin i Turów, których potencjalna zdolność wydobywcza wynosi Mg rocznie. Obecne wykorzystanie tych możliwości jest znacznie niższe w granicach 60 mln Mg rocznie. Gaz ziemny Zużycie tego surowca choć wzrosło dwa lata temu w stosunku do lat poprzednich o ok. 5%, to było jednak niższe od wielkości prognozowanych od 8% w 1998 r. do 13% w 2000 r. Tabela 4. Bilans gazu ziemnego (przeliczony według wartości opałowej 34,3 MJ/m 3 ) Wydobycie 3,9 3,8 3,9 4,0 3,8 4,0 Import 7,1 7,7 8,1 7,9 7,6 8,1 Eksport 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Zużycie, w tym: 11,0 11,5 11,5 11,6 11,3 12,1 Zużycie nieenergetyczne 2,3 2,3 2,4 2,2 1,8 2,2 Gospodarstwa domowe* 4,9 4,7 5,1 5,1 5,2 4,5 Elektrownie i EC zawodowe 0,078 0,103 0,080 0,119 0,238 0,365 [mld m 3 ] układzie statystyki OECD i EUROSTAT, ARE SA Zużycie gazu ziemnego na znacznie niższym niż prognozowanym poziomie jest wynikiem tak, jak w przypadku innych nośników energii wyższych średniorocznych temperatur, co przy postępującym procesie termorenowacji obiektów kubaturowych skutkuje mniejszą ilością zużywanego paliwa. Nie bez wpływu pozostaje również spadek aktywności w gospodarce kraju, stosowanie urządzeń o wyższej sprawności przemian energetycznych, a także wzrost cen, czyli kosztów użytkowania gazu, w szczególności w gospodarstwach domowych. Krajowe wydobycie gazu ziemnego nie jest wystarczające, aby pokryć zapotrzebowanie na to paliwo. Dlatego też istnieje konieczność importu gazu. W chwili obecnej głównym dostawcą zagranicznym jest Rosja. Dostawy gazu rosyjskiego realizowane są na podstawie wieloletniego kontraktu zawartego we wrześniu 1996 r. na bazie Porozumienia między Rządem RP i Rządem FR o budowie systemu gazociągów tranzytowych dla tranzytu gazu rosyjskiego przez terytorium RP i dostawach gazu rosyjskiego do RP z września 1993 r. oraz kontraktów krótkoterminowych. W ramach polityki dywersyfikacji dostaw gazu do Polski, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA podpisało w ostatnich dwóch latach następujące kontrakty: - sześcioletni kontrakt z GFU (Norwegia) na dostawy 0,5 mld m 3 gazu rocznie, - sześcioletni kontrakt z Ruhrgas VNG (Niemcy) na dostawy 0,4 mld m 3 gazu rocznie, - ośmioletni kontrakt z DONG (Dania) na dostawy od 2004 r. 2 mld m 3 rocznie (łącznie 16 mld m 3 ), 3

4 - szesnastoletni kontrakt z GFU (Norwegia) na dostawy od 2008 r. średnio około 5 mld m 3 gazu rocznie (łącznie 74 mld m 3 ). Ropa i produkty naftowe W okresie ostatnich lat nastąpił zdecydowany wzrost zużycia olejów opałowych i benzyn. Zużycie olejów napędowych jest stabilne. Tabela 5. Bilans paliw ciekłych Benzyny Oleje napędowe Oleje opałowe Produkcja krajowa Import Eksport Zapotrzebowanie/zużycie Produkcja krajowa Import Eksport Zapotrzebowanie/zużycie Produkcja krajowa Import Eksport Zapotrzebowanie/zużycie Źródło danych: Bilans Energetyczny Polski w układzie statystyki OECD i EUROSTAT, ARE SA [tys. t] Tabela 6. Krajowy bilans ropy i energetycznych produktów ropopochodnych (przeliczone na mln ton ropy naftowej) [Mtoe] Wydobycie 0,5 0,4 0,3 0,5 0,6 0,7 Import 15,5 19,1 20,2 20,5 21,1 18,5 Eksport 0,9 1,2 1,5 1,6 1,8 0,1 Zużycie, z tego: 15,7 18,2 18,8 18,6 20,0 20,8 Benzyny 5,0 4,6 5,2 5,3 6,2 5,8 Oleje napędowe 6,2 6,5 6,5 5,9 6,4 5,7 Oleje opałowe 2,3 2,7 3,3 3,2 3,3 4,6 Źródło danych: Bilans Energetyczny Polski w układzie statystyki OECD i EUROSTAT, ARE SA W stosunku do wielkości prognozowanych zużycie paliw ciekłych okazało się większe w latach o 7%-9%. W coraz większym stopniu zapotrzebowanie na paliwa silnikowe zaspakajane jest z produkcji krajowej, rośnie produkcja benzyn i olejów opałowych. W roku 2000 zaczęto eksportować benzyny. 4

5 Energia odnawialna Zużycie energii odnawialnej w kraju nie rośnie. Największy udział w strukturze zużycia ma biomasa. Pojawiają się jednak źródła wykorzystujące złoża wód geotermalnych oraz energię wiatru. Ich znaczenie jest jednak jak dotąd minimalne. Tabela 7. Zużycie energii ze źródeł odnawialnych *) Zużycie energii ze źródeł odnawialnych, 4,5 5,1 4,5 4,5 4,3 4,2 w tym z: - biomasy 3,74 3,77 3,66 3,62 3,51 3,63 - energii wodnej 0,162 0,166 0,167 0,199 0,185 0,181 - energii geotermalnej 0,0 0,0 0,0 0,0 0,003 0,003 - energii wiatru 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0005 0, energii promieniowania słonecznego 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 [Mtoe] *) Dane wstępne układzie statystyki OECD i EUROSTAT, ARE SA Brak końcowych danych za rok 2000 nie pozwala na ocenę dotychczasowego działania prawa nakładającego obowiązek zakupu energii elektrycznej i ciepła z tego rodzaju źródeł. Energia elektryczna Tabela 8. Bilans energii elektrycznej [TWh] Produkcja brutto, w tym: 139,0 143,2 142,8 142,8 142,1 145,2 w skojarzeniu 21,2 22,2 22,1 22,2 21,4 22,5 w elektrowniach wodnych 3,9 3,9 3,8 4,3 4,3 4,1 Import 4,4 4,8 5,4 4,6 3,5 3,3 Eksport 7,2 7,9 7,5 8,1 8,4 9,7 Razem zużycie krajowe, z tego: 136,2 140,1 140,6 139,3 137,2 138,8 Potrzeby własne elektroenergetyki *) 11,6 12,1 12,5 12,5 12,6 12,1 Odbiorcy na WN 29,8 29,6 29,8 28,8 26,8 27,3 Odbiorcy na SN 26,7 27,7 28,4 28,7 28,5 29,6 Odbiorcy na nn, w tym: 39,6 42,0 42,9 43,8 44,2 44,5 5

6 Gospodarstwa domowe i rolne indywidualne 24,5 25,7 26,1 26,4 26,6 26,6 Straty 18,0 18,0 16,7 15,3 14,6 14,1 *) elektroenergetyka zawodowa i przemysłowa, zużycie na produkcję ciepła i energii elektrycznej Źródło danych: Roczniki: Statystyka Elektroenergetyki Polskiej, Elektroenergetyka Polska 2000 Przegląd Statystyczny, ARE SA Jakkolwiek zużycie energii elektrycznej wykazywało w latach tendencję umiarkowanego wzrostu (rok 1999 przyniósł tu pewne załamanie zużycie energii elektrycznej obniżyło się), to jest ono dalekie od wielkości prognozowanych w Założeniach polityki energetycznej. Trzeba też zwrócić uwagę na malejące straty związane z przesyłaniem i dostarczaniem energii związane częściowo z eliminacją strat handlowych. Tempo wzrostu zużycia energii elektrycznej, bez ich uwzględnienia, jest wyższe niż zużycie brutto. W chwili obecnej nie można również mówić o rozwoju małych, rozproszonych źródeł skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła. Proces ten jeszcze się nie rozpoczął. Ilość energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu przez elektroenergetykę zawodową i przemysłową w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła jest w miarę stabilna (21 22,5 TWh rocznie), z lekką tendencją wzrostową. Poziom ten był w dużym stopniu związany z potrzebami grzewczymi wynikającymi z warunków zimowych panujących w kraju. Obecnie, po wprowadzeniu obowiązku zakupu energii ze źródeł skojarzonych, produkowanej z odpowiednio wysoką sprawnością, poziom produkcji będzie prawdopodobnie wyższy. Ciepło Zużycie, a tym samym produkcja ciepła w kraju maleje (jest to tzw. ciepło komercyjne, sprzedawane odbiorcom na cele grzewcze i technologiczne). Tabela 9. Bilans ciepła [Mtoe] Produkcja ciepła, w tym EC i ciepłownie systemowe małe źródła skojarzone** Zużycie*, w tym: gospodarstwa domowe *para i gorąca woda, ** EC rozproszone: <10 MW e układzie statystyki OECD i EUROSTAT, ARE SA Główne przyczyny spadku zużycia ciepła zostały podane w trakcie omawiania zużycia nośników wykorzystywanych w procesie jego produkcji. 6