Socjologia organizacji i zarządzania

Transkrypt

1 1 Socjologia organizacji i zarządzania Temat: Problemy etyczne w zarządzaniu potencjałem społecznym a wymogi współczesnej gospodarki rynkowej w Polsce po 1989 roku. Etyka zgodnie z definicją, to: nauka filozoficzna obejmująca zespół zagadnień moralności w relacji do moralnego dobra i zła. Sam wyraz pochodzi z greckiego ethos obyczaj, zwyczaj i ethikos obyczajowy. Termin etyka wprowadził Arystoteles na oznaczenie wyodrębnionej przez siebie dziedziny filozofii praktycznej. Nazwa etyka oznacza niekiedy określony system moralny, jeśli występuje łącznie z określającym go przymiotnikiem np. etyka personalistyczna lub nazwiskiem twórcy np. etyka Schelera. Potocznie oznacza ogół ocen i norm moralnych, przyjętych w określonej społeczności lub przez niektórych jej przedstawicieli (synonim moralności lub etosu). Bywa też utożsamiana z teorią uznawanych i na ogół praktykowanych norm moralnych w określonym środowisku 1. Etyka biznesu (gospodarowania) jest dyscyplinom szczegółową etyki jako całości. Klasyczny podział dzieli tę naukę na etykę opisową i normatywną. W sferze normatywnej (świadomościowej) zmiany w skali całego społeczeństwa zachodzą na ogół wolno. Natomiast w sferze behawioralnej w okresach przełomowych tj. załamania się jednego ustroju i tworzenia się nowego zmiany są dramatyczne i może towarzyszyć im okres odchyleń od normalności 2. Zmiany norm społecznych a zatem społecznej świadomości zachodzą wolno, ale w okresach przełomowych następuje gwałtowna zmiana zachowań, którym towarzyszy refleksja etyczne. Tadeusz Borkowski w artykule Przemiany w etyce biznesu w Polsce przed i po 1989 roku przyjmuje założenie, iż w rzeczywistości mamy do czynienia z dwoma normami norm, różniących się podatnością na zmiany. Te same normy mogą być na obu piętrach. Powszechną i niezmienną normą może być nie kradnij, nie oszukuj ale w sytuacji przemian ustrojowych wiele osób może uważać, iż brak lojalności jest rzeczą etycznie słuszna. Gdy zostaje przywrócony ład społeczny, powraca respektowanie dawnych, czy też uniwersalnych norm. Normy etyczne w życiu gospodarczym w Polsce po 1989 roku, nie uległy gwałtownym zmianom. W sferze deklarowanej zarówno przedtem, jak i teraz przedkłada się punktualność nad niepunktualnością, pracowitość nad lenistwo, uczciwość nad nieuczciwość 3. Nastąpiły zdecydowane zmiany w etyce normatywne. Zmieniły się obowiązujące normy i

2 2 ideały zachowania. Jednym z problemów etycznych w zarządzaniu personelem jest kryterium oceny właściwego postępowania. Obrane stanowisko determinuje, co jest dozwolone w działaniu oraz to, na jakich podstawach jest ono budowane. Wyróżniamy następujące stanowiska: deontologiczne tj. czyn jest moralnie dozwolony, gdy jest uzasadniony nakazem odpowiedniego autorytetu, eudajmonistyczne tj. działanie jest moralnie poprawne i uzasadnione, gdy prowadzi do szczęścia, które jest uznawane za najważniejszy cel ludzkiego działania, personalistyczne koncentruje się na osobie i jej osobowości, pragmatyczne opiera się na systemie wartości zakładającym, ze poprawne są te działania, które przynoszą korzyści 1. Osoby odpowiedzialne za zarządzanie potencjałem społecznym mogą przyjąć jeden z powyższych sposobów uzasadniania reguł postępowania. Optymalne kryteria działania w aktualnych realiach ulegają przekształceniom. L. Gajos w Etosie ludzi biznesu sugeruje, iż ludzie biznesu powinni określić indywidualne cele i kryteria działań podejmowanych przez siebie. Cytowany autor podkreśla, że specyfiką ludzi organizujących przedsięwzięcia gospodarcze jest to, że mają możliwość oddziaływania i tworzenia warunków działania dla pewnego kręgu personelu, którym zarządzają. Możemy wyróżnić trzy sposoby podejścia do odpowiedzialności za zarządzanie przedsiębiorstwem oraz podległy personel 2. Podejście tradycyjne zakłada, iż kryterium odpowiedzialności wynika z powinności przed właścicielem. Kryterium wyznaczającym działanie jest zysk. Podejście odpowiedzialności przed grupami wewnętrznymi i zewnętrznymi, istniejącymi bądź współdziałającymi w przedsiębiorstwie. W swoim działaniu należy uwzględnić interesy tych podmiotów, z którymi się współdziała, a decyzje powinny być kompromisem pomiędzy dobrem przedsiębiorstwa a korzyściami personelu i grup współdziałających (dostawcy, kontrahenci, władze lokalne itp.). Podejście afirmatywne rozszerza zakres odpowiedzialności poprzedniej koncepcji. Osoba odpowiedzialna za przedsiębiorstwo powinna w swoim działaniu czuć się zobowiązana do twórczego rozwijania otoczenia i wychodzić naprzeciw oczekiwaniom środowiska. Problemy etyczne w zarządzaniu potencjałem społecznym zależą od postawy odpowiedzialności organizacji. Etyczna postawa odpowiedzialności firmy to dostrzeganie skutków własnych decyzji i ponoszenie za nie odpowiedzialności oraz kierowanie się poszanowaniem dobra społeczeństwa, nawet gdyby to miało oznaczać poświęcenie zysków

3 3 krótkookresowych 1. Etyczna firma realizuje działalność gospodarczą na podstawie: rozpoznania norm, potrzeb, wartości ludzi; zasad przyjętych we wspólnocie organizacji. Wspólnota rozumiana jako przekonanie, że zależymy od siebie, pracujemy razem i dlatego powinniśmy przestrzegać wspólnych zasad 2. Przedsiębiorcy, menadżerowie dysponują potężnym narzędziem oddziaływania, którym jest organizacja. Etyczne problemy w zarządzaniu potencjałem społecznym pojawiają się, gdy jedna ze stron próbuje odkryć co jest prawe, a co nie, co jest lepsze lub gorsze w danej sytuacji, a później próbuje zgodnie z tym postępować. Wtedy podejmuje pewne zobowiązania. Jeśli ktoś zobowiązuje się, że będzie próbował postępować dobrze i unikać zła, ocenia to według własnego sumienia, to zrobi zobowiązanie etyczne 3. Dystrybucja dóbr zachodzi w momencie, w którym stają naprzeciwko siebie dwie zbiorowości. Jak również w sytuacji zatrudnienia pracowników (rekrutacja, selekcja kadr), przydzielaniu zadań i stanowisk pracy, określanie poziomu wynagrodzenia za pracę, ocenianie, nagradzanie, awansowanie, zwalnianie. Pracownik w relacjach z menadżerem chroniony jest nie tylko przez prawo, ale również etykę. P. Drucker twierdzi, iż do przyjęcia ludzi do firmy i zatrzymania ich nie wystarcza tylko możliwość kariery. Firma musi być zdolna zaoferować pracownikom poczucie perspektywy, godziwe wynagrodzeniem godziwe warunki pracy 4. Problemy etyczne dotyczą ludzi starszych czy starzejących się pracowników. Firmy musza w dzisiejszych czasach opracowywać dobre programy rozwojowe jak również emerytalne. Ważnym problemem, z którym musi się zmierzyć każda osoba zarządzająca potencjałem społecznym są konflikty etyczne. Zaliczamy do nich wszelkie spory, zatargi, sprzeczności pomiędzy indywidualnymi zasadami etycznymi a globalną etyką organizacji czy inaczej, zbiorowymi zasadami etyki wytworzonymi przez organizację. Rozwiązaniem takiej sytuacji może być zwielokrotnienie sankcji za nieetyczne zachowanie lub przez racjonalną politykę kierowania konfliktami etycznymi 5. Nowym zjawiskiem, które pojawiło się po 1989 roku jest zjawisko konkurencji, które spowodowało racjonalizację zatrudnienia. Konkurujące zakłady zarówno prywatne, jak i państwowe, nie mogą pozwolić sobie na zatrudnianie zbędnych pracowników. Obecnie w Polsce bezrobocie dotyka już 17,3% społeczeństwa 6. Praca dla pracowników zaczęła być

4 4 rzeczywistą wartością. Wzrosła dyscyplina pracy, dyspozycyjność pracowników jak również ich wydajność. Powyższe zmiany prowadzą do występowania negatywnych zjawisk. Prywatni właściciele wykorzystując wysoki poziom bezrobocia eksploatują pracowników śrubując normy, zaniżając pensje, przedłużając godziny pracy, nadużywając władzy. Zmienia się pozycja pracowników względem pracodawcy. W prywatnych zakładach rzadko występują organizacje związkowe. Awans pracownika zależy od serwilistycznego stosunku do menadżerów lub właścicieli firmy. Na szczęście decyzje dotyczące awansowanych uzależnione są od konkurencji na rynku pracy jak i rosnącym popytem na zatrudnianie wysokiej klasy specjalistów. Obok tego problemu pojawił się dylemat etyczny, zatrudnianie pracownika na drugi etat w firmie konkurencyjnej, przyjęcie do pracy byłych lub obecnie pracujących pracowników państwowych używających swoich licznych kontaktów i znajomości. Nowym dylematem etycznym w życiu gospodarczym są strajki wywoływane przez pracowników dobrze opłacanych, którzy żądają dla siebie jeszcze więcej, jak np. pracownicy PL LOT. Dzięki zmianom zasad życia politycznego i gospodarczego wiele struktur i zjawisk nieetycznych zniknęło, ale pojawiły się nowe, dotąd u nas niespotykane. Niektóre działania nieetyczne pozostały w nie zmienionej formie, natomiast zmieniły się czynniki je wywołujące

5 5 i utrwalające.

6 6