Kampania Ocalmy Królów

Transkrypt

1 Fundacja Ocalmy Dzikość Kampania Ocalmy Królów

2 Wstęp Lwy to drapieżniki wyjątkowe. Przyglądając się ich cyklowi życia obserwujemy ich niezwykłą metamorfozę z małych, słodkich lwiątek w młodych, gniewnych predatorów, którzy po kolejnych kilku latach przeobrażają się w majestatyczne, imponujące stworzenia. W swoim dziele "Małżeństwo Nieba i Piekła" angielski poeta William Blake nie bez powodu pisze, że "Gniew lwa jest mądrością Boga" już jedno spojrzenie na te pełne powagi istoty potrafi napawać nas zadumą, skupieniem, chwilą refleksji. Lwy otaczają nas wszędzie. Nierzadko już od poranka mamy styczność z ich wizerunkiem na opakowaniu płatków śniadaniowych, aby następnie zauważyć ich podobizny na znakach graficznych wielu firm. Zwierzęta te weszły do naszej świadomości jako coś naturalnego, symbol pewnych cech i cnót, i tak naprawdę często nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak niewiele brakuje, aby nasza generacja była ostatnią, która zapamięta Lwa jako coś więcej, niż symbol jako gatunek dziko żyjący na wolności. Lwy, poza konterfektem mądrości, są przede wszystkim symbolem Afryki. Symbolem dzikości, dziczy i głuszy. Gatunek ten nadaje Afryce charakteru, sprawia, że pomimo ciągłej ekspansji gatunku ludzkiego, są na świecie rejony, w których królują zwierzęta. W tych rejonach królują lwy, które strzegą nie tylko swojego terytorium, lecz całej dzikości. Są one strażnikami piękna. Czy potrafimy sobie wyobrazić Afrykę bez tych majestatycznych i poniekąd enigmatycznych, dzikich kotów? Czy chcemy, aby niektóre filmy przyrodnicze zmieniły swój status na historyczne? Czy chcemy, aby przyszłe pokolenia, nasi potomkowie, nie znali wyobrażenia dzikiej Afryki? Pomimo retorycznego charakteru tych pytań, zachęcam do chwili refleksji nad nimi. Królowie Dżungli potrzebują naszej pomocy i wsparcia, aby nie spotkał ich najstraszliwszy los. Z tego też powodu zachęcamy każdego, komu bliskim sercu jest los dzikich kotów, Afryki i całej dzikości, do wspierania Kampanii Ratujmy Królów. Królowie nas potrzebują, lecz nie mogą nam tego obwieścić. Zarząd Fundacji 2

3 O gatunku Lew afrykański, formalnie Panthera leo, jest po tygrysie drugim największym kotem na świecie. Jest to drapieżnik mięsożerny, ważący od 150 kg (samice) do kg (samce). W przeciwieństwie do innych gatunków ze swojego rodzaju, lew to zwierzę żyjące w grupie. Znakiem rozpoznawczym gatunku Panthera leo jest wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy dorosłe samce charakteryzują się posiadaniem długiej, bujnej grzywy, są też większe od samic. Siedliskiem lwów są głównie tereny afrykańskich sawann. Wbrew rozpowszechnionym mitom, nie żyją one w dżungli, nie przepadają również za terenami pustynnymi, z uwagi na trudności z dostępem do pożywienia. Historycznie, lwy zamieszkiwały również tereny południowo-zachodniej Eurazji, od Indii aż po tereny Rzymu. Jeszcze w V wieku p.n.e. Powszechne były ataki lwów na podróżnych w Grecji, a do X wieku n.e. niewielkie grupy Panthera leo przetrwały na terenach Kaukazu. Stada lwów składają się nawet z 15 osobników żyjących i polujących razem. Najczęściej, w typowym stadzie znajduje się około pięciu samic, dwóch samców oraz ich potomstwo. Co ciekawe, taka struktura odbiega od płciowego współczynnika urodzeń szanse na urodzenie przez lwicę samca lub samicy są równe. Wyjaśnieniem takiej struktury jest fakt, że wiele samców po osiągnięciu dorosłości odłącza się od stada, aby prowadzić wędrowny tryb życia w poszukiwaniu nowego stada. W typowym stadzie lwice zajmują się polowaniami i wychowywaniem potomstwa, natomiast samce obroną terytorium i pilnowaniem utrzymywania hierarchii w stadzie. Samiec lwa zazwyczaj śpi lub odpoczywa przez około 20 godzin dziennie, a samice kilka godzin mniej. W trakcie polowań lwy potrafią rozwinąć prędkość do nawet 80 km/h, wykonując przy tym wyskoki do 10 metrów. Typowym pożywieniem lwa są upolowane, roślinożerne ssaki, ważące od 200 do 550 kg, pomimo, że dorosły lew zjada dziennie od 5 do 10 kg mięsa. Do typowych lwich przysmaków zaliczają się oryksy, bawoły, gnu, młode żyrafy, zebry oraz gazele. Dziko żyjące lwy dożywają wieku lat. Dorosłość osiągają w wieku 3 4 lat (młodzi dorośli), kiedy u samców zaczyna rosnąć grzywa. Po osiągnięciu wieku około 8 lat danego lwa uznaje się za w pełni dorosłego, starego osobnika. Czy wiesz, że... W niektórych rejonach Afryki spotkać można lwy, które w przeciwieństwie do większości populacji tego gatunku lubią wspinać się na drzewa. Zjawisko to zaobserwowano głównie u grup lwów zamieszkujących niektóre tereny Ugandy, Tanzanii, a w ostatnim czasie także RPA. Nieznane są powody tego zachowania według niektórych lwy wspinają się, aby łatwiej obserwować swoje ofiary, według innych lwy unikają w ten sposób ukąszeń insektów, a jeszcze inni twierdzą, że powód jest bardziej przyziemny że lwy szukają w ten sposób ochłody i odpoczynku. 3

4 Zasięg występowania Historycznie, lwy obecne były w niemal całej Afryce, za wyjątkiem terenów pustynnych Afryki północnej i lasów tropikalnych na terenie dzisiejszej Demokratycznej Republiki Konga. Poza Afryką, gatunek Panthera leo zamieszkiwał też rozległe tereny Azji południowo-zachodniej i Bliskiego Wschodu, aż po tereny Europy Grecji i Kaukazu. Od co najmniej 11 wieków lew nieobecny jest w Europie, a w ostatnim kilkudziesięcioleciu jego populacja wyparta została też z Azji, Bliskiego Wschodu i około 90% terenów Afryki, na których był historycznie obecny. Jedynym obszarem poza Afryką, gdzie po dziś dzień zachowała się niewielka populacja lwa, jest Park Narodowy Gir Forest w Indiach, gdzie na obszarze chronionym przebywa ponad 500 osobników Panthera leo persica, ostatnich przedstawicieli tego podgatunku na świecie. MAPA: Historyczny i obecny (stan na 2009 r.) zasięg występowania lwów. W Afryce, lwy wyparte zostały całkowicie z terenów północnych, a na terenach zachodnich obecna jest bardzo niewielka populacja (około 200 osobników) w Burkina Faso, Beninie oraz w Senegalu. W Afryce centralnej, lwy występują na terenie Kamerunu, Republiki Środkowoafrykańskiej, Demokratycznej Republiki Konga, Czadu oraz Sudanu i Sudanu Południowego. Na terenach Afryki wschodniej, lwa spotkać można w Tanzanii, Kenii, Etiopii, Ugandy, Rwandy (od 2015 roku), prawdopodobnie także Somalii. Na południu Afryki gatunek Panthera leo obecny jest w RPA, Botswanie, Zimbabwe, Angoli, Mozambiku i Zambii. Status populacji w Namibii jest niejasny. 4

5 Populacja ile lwów żyje na wolności? HISTORYCZNIE, według szacunków, jeszcze około pięćdziesięciu lat temu na wolności żyło około lwów. Na chwilę obecną (2017 rok), według różnych szacunków, Afrykę zamieszkuje od 16 do 32 tysięcy osobników, przy czym co raz częściej za najbardziej prawdopodobną liczbę podaje się Liczba ta jest o tyle zatrważająca, jako że świadczy ona o fakcie, że w ciągu 50 lat. NAJWIĘCEJ lwów zamieszkuje tereny południowo-wschodniej Afryki, w tym w szczególności obszary chronione na terenie Tanzanii, Kenii, Etiopii, Botswany, Angoli oraz RPA. SAMA Tanzania jest domem dla ponad połowy ogólnoświatowej populacji lwa żyjącego na wolności. Tanzański Rezerwat Selous jest domem dla ponad osobników, a Park Narodowy Ruaha oraz Rezerwat Rungwa dla niemal lwów. Obydwa te obszary określane są mianem lwich bastionów, jako że zachowała się tam duża populacja Panthera leo. Innym, dużym bastionem jest obszar Tanzańskiego Parku Narodowego Serengeti oraz Kenijskiego Rezerwatu Maasai Mara, które łącznie zamieszkuje blisko osobników. Według różnych szacunków, powyższe trzy bastiony zamieszkuje około 62% populacji lwa żyjącego na wolności. POZA lwimi bastionami, sytuacja populacji Panthera leo jest o wiele mniej stabilna i wykazuje stałą tendencję spadkową. WIELE populacji, które jeszcze kilkanaście czy kilkadziesiąt lat temu składały się z kilku tysięcy osobników, obecnie skurczyło się do liczby kilkuset, kilkunastu, a często wręcz kilku lwów. Ponadto, sytuacja populacji na wielu terenach jest niejasna na przykład na terenie Czadu, Sudanu, czy Sudanu Południowego. Ponadto, szacowana liczba lwów na wolności obejmuje także populację znajdującą się w Somalii, choć nikt tak naprawdę nie wie, ile lwów się tam znajduje. Z uwagi na trwającą tam wojnę, można wręcz uznać, że nie znajduje się tam już żaden żyjący osobnik. Tereny Afryki zachodniej zamieszkiwało niegdyś około lwów, obecnie liczba ta skurczyła się do 200 osobników. Oznacza to, że tereny zachodniej Afryki zamieszkuje pół procent historycznej populacji lwa w tym rejonie. Ogólnoświatowa populacja lwa zmniejszyła się dziesięciokrotnie w ciągu 50 lat. Na wolności pozosta ło tylko lwów. 5

6 Zagrożenia dlaczego giną lwy? W wyniku ekspansji terytorialnej człowieka na terenach Afryki, populacja lwa w dalszym ciągu maleje w zastraszającym tempie. Do głównych zagrożeń, które dotyczą prawdopodobnie całej populacji Panthera leo, należą nielegalne polowania, kłusownictwo oraz konflikt na linii człowiek-lew, który jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń. Konflikt człowieka z lwem wybucha najczęściej w wyniku ataków lwów na zwierzęta hodowlane miejscowej ludności. Miejscowi pasterze i rolnicy, dla których ich kozy, owce oraz bydło są często jedynym źródłem dochodu lub pożywienia, bardzo często podejmują akcje odwetowe mające na celu ukaranie danego lwa za poniesione przez nich straty, czyli po prostu zabicie go. Akcje odwetowe na lwach są obecnie najpoważniejszym zagrożeniem dla populacji Panthera leo, jednocześnie najbardziej przyczyniają się one do spadku liczebności tego gatunku. Bardzo często lwy padają również ofiarą działań kłusowniczych. Zapotrzebowanie na kości i narządy Panthera leo w tradycyjnej medycynie chińskiej sprawia, że co raz częstszym procederem staje się zabijanie lwów w celu pozyskania ich kości, z przeznaczeniem na eksport do Azji. Zagrożenie to jest o tyle istotne, że kości dzikich zwierząt używane w miksturach medycyny chińskiej niemal doprowadziły do wymarcia tygrysów żyjących na wolności a obecnie substytutem kości tygrysiej stała się kość lwia. legalne polowania na lwa również stanowią zagrożenie dla jego populacji, z uwagi na fakt, że często są one legalne jedynie pozornie. W wyniku legalnych odstrzałów ofiarą polowań często padają osobniki w wieku rozrodczym, nierzadko posiadające potomstwo. Gdy ginie lew, który posiada młode, zawsze istnieje ogromne ryzyko, że samiec, który obejmie przywództwo w stadzie, zabije potomstwo zmarłego lwa. W taki sposób legalny odstrzał jednego lwa może doprowadzić do śmierci kilku niewinnych lwiątek. Działalność człowieka stwarza również zagrożenie dla populacji lwa, poprzez zmniejszenie liczby pokarmu, czyli roślinożernych ssaków, dostępnych do upolowania. Polowania ludzi na dzikie zwierzęta z przeznaczeniem na pokarm osiągnęły w niektórych rejonach Afryki skalę niemal przemysłową, jak również istnieje tam ogromne zapotrzebowanie na dziczyznę, która jest tańsza od kurczaka czy wołowiny. Niedobór ssaków do upolowania często powoduje, że lwy muszą rozszerzać rejon polowań, narażając się tym samym na napotkanie człowieka, co może doprowadzić do konfliktu. Nieco bardziej odległym, aczkolwiek wciąż poważnym problemem, który stwarza realne zagrożenie dla populacji lwów, jest ocieplenie klimatu. Pomimo, że Panthera leo jest gatunkiem, który dobrze akomoduje się do zmian w siedlisku, jak również wyjątkowo dobrze znosi okresy doraźnej lub cyklicznej suszy, sprawa wygląda zgoła inaczej w przypadku innych ssaków, zwłaszcza tych, które stanowią dla lwa potencjalny pokarm zmiany pogodowe mogą prowadzić do uszczuplenia lub rozproszenia bazy żerowej lwa, co skutkuje rozszerzeniem terenu polowań, co z kolei naraża lwa na konflikty z człowiekiem. Łatwo zauważyć można, że większość, a pośrednio zapewne wszystkie zagrożenia prowadzą do jednego, nadrzędnego problemu, wskazanego już na wstępie:. To właśnie ten konflikt stanowi obecnie najpoważniejsze zagrożenie dla lwów dziko żyjących na wolności. Legalne polowania są często legalne tylko z pozoru. Najpoważniejszym zagrożeniem dla populacji lwa jest obecnie konflikt na linii człowiek-lew. 6

7 Dzikie lwy jak im pomóc? Ochrona lwów jest problemem niezwykle złożonym i kompleksowym. Nie ma złotego środka na uratowanie ich wszystkich. W przypadku każdej populacji w danym regionie niezbędnym jest zlokalizowanie problemu i zagrożenia, zwalczenie go, a następnie monitorowanie efektów lub pojawienia się innych zagrożeń. W przypadku konfliktu na linii człowiek-lew jednym z rozwiązań jest wzmacnianie i konstruowanie zabezpieczeń chroniących zwierzęta hodowlane lokalnych farmerów i pasterzy przed agresją ze strony lwów. Istotną rolę odgrywają tu również działania edukacyjne i informacyjne dla lokalnej ludności, zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa i ochrony przyrody. Kłusownictwo oraz nielegalne polowania zwalczane muszą być w głównej mierze odgórnie. Najlepszym rozwiązaniem problemu kłusownictwa i polowań jest postawienie litery prawa pomiędzy lufą strzelby a ciałem lwa, tak, aby nielegalny odstrzał stwarzał dla osoby zaangażowanej realną obawę przed zostaniem ukaranym. Istotną rolę w zwalczaniu problemu kłusownictwa i polowań odgrywa również fizyczna ochrona lwów w danych rejonach, czyli po prostu ich strzeżenie. Duże, znane obszary chronione posiadają dosyć efektywne grupy patrolująco-monitorujące, zdolne reagować na nielegalne lub legalnie-wątpliwe działalności człowieka na danym terenie, jednak mniejsze parki narodowe i rezerwaty ograniczają się jedynie do działań monitorujących, przez co czasem mijają długie miesiące zanim ktokolwiek się dowie (o ile w ogóle się dowie), że na danym obszarze miały miejsce procedery nielegalnych polowań lub kłusownictwa. Efektywny monitoring lwów żyjących na danym obszarze stanowi rozwiązanie, które może pomóc rozwiązać wiele problemów i zagrożeń już w ich inicjalnej fazie pomaga on w zlokalizowaniu problemu już w jego zalążku tak, aby szybko i efektywnie opracować działania naprawcze oraz zapobiegające. Najważniejsze jest rozwiązanie konfliktu człowiek-lew. 7

8 Plan działania uratujmy lwy w zachodniej Afryce! Z najnowszych raportów wynika jasno, że lew zachodnioafrykański wymiera. Licząca niegdyś osobników populacja znalazła się na skraju zagłady, a z pomocą może przyjść mu tylko ten, kto się do tego przyczynił człowiek. Historycznie populacja lwa zasiedlała niemal całą zachodnią Afrykę od terenów obecnej Mauretanii, przez Mali, Niger, Nigerię, Benin, Togo, Ghanę, Wybrzeże Kości Słoniowej, Burkina Faso, Liberię, Sierra Leone, Gwineę, Gwineę Bissau, Gambię oraz Senegal. Niestety, populacja dalej się kurczy populacja Senegalska, która w 2002 r. liczyła 120 osobników, w 2012 liczyła ich już tylko 50. Obecnie jest to poniżej 10 lwów. Lokalnym bastionem Panthera leo senegalensis, czyli lwa zachodnioafrykańskiego jest Park Narodowy Pendjari w Burkina Faso, w którym swoje siedlisko ma blisko 200 lwów. Jest to jednak bastion na drewnianych nogach sytuacja lwa na tym obszarze jest niepewna, z uwagi na działalność człowieka. Aby ocalić lwa zachodnioafrykańskiego wymagana jest społeczności międzynarodowej oraz rządów lokalnych. W przypadku tego podgatunku, nie ma miejsca na dyplomację ani retorykę jeśli natychmiast nie otrzyma on pomocy ze strony człowieka, wymrze bezpowrotnie. Jeszcze pięć lat temu lwa spotkać było można w Senegalu, Mali, Gwinei, Burkina Faso, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Ghanie, Beninie i Nigerii. Kilka lat zajęło, aby z 21 populacji lwa w Afryce zachodniej, pozostały jedynie 4 w Senegalu (około 10 osobników), Nigerii (poniżej 25 osobników) oraz Burkina Faso i Beninie (poniżej 200 lwów). Populacja lwa w zachodniej Afryce zmniejszyła się zatem 170-krotnie! Głównym zagrożeniem, który dotyka lwa zachodnioafrykańskiego jest uszczuplenie bazy żerowej. Polowania człowieka na dzikie gatunki w celu uzyskania mięsa na sprzedaż osiągnęły w Afryce zachodniej taki poziom, że lwy nie mają wręcz gdzie szukać pożywienia. Prowadzi to do szeroko zakrojonych konfliktów pomiędzy lokalną ludnością a Panthera leo senegalensis, prowadzących do wymierania populacji. Z lwów pozostało tu już tylko osobników... Tylko człowiek może ocalić te piękne istoty przed zagładą. 8

9 Plan działania planowane czynności Plan działania Fundacji w zakresie ocalenia lwa zachodnioafrykańskiego przed wymarciem obejmuje następujące czynności: badania nad liczebnością populacji w rejonie, badania nad zagrożeniami, badania stanu zdrowia lwów, monitoring zachowania i struktur społecznych lwów w rejonie Afryki Zachodniej (obroże GPS, fotopułapki), działania edukacyjno-informacyjne lokalnej ludności terenów peryferyjnych i buforowych obszarów chronionych, działania edukacyjno-informacyjne społeczności międzynarodowej, propagowanie idei konieczności ochrony lwów zachodnioafrykańskich wśród rządów i jednostek samorządowych w Afryce Zachodniej, ochrona zwierząt hodowlanych lokalnej ludności Działania podejmowane i planowane do podjęcia przez Fundację mają charakter kompleksowy poza samym rozpoznaniem problemu i zagrożenia, a następnie wydaniem rekomendacji i sposobów przeciwdziałania, Fundacja ma na celu aktywne uczestniczenie w rozwiązaniu danych problemów. Samo zidentyfikowanie problemu nie eliminuje zagrożenia, toteż plan działania Fundacji opiera się na metodzie po nitce do kłębka czyli od zidentyfikowania problemu, do jego absolutnej eliminacji. Plan działania obejmuje użycie nowoczesnych i innowacyjnych metod, technik i technologii, poprzez wdrożenie istniejących już innowacji, które znalazły zastosowanie w sektorach innych niż ochrona przyrody i mogą się przyczynić do wzrostu efektywności podejmowanych działań, jak również usprawnić sam proces ochrony lwów żyjących na wolności. wzmacnianie i budowa bom (zagród), wspieranie lokalnej ludności, wspieranie brygad przeciwogniowych i oddziałów strażniczych obszarów chronionych, Innowacyjne technologie mogą stanowić istotny element w ochronie lwów. 9

10 U r a t o w a n i e l w a z a c h o d n i o a f r y k a ń s k i e g o m o ż e d a ć n a d z i e j ę n a p r z e t r w a n i e c a ł e g o g a t u n k u. 10

11 NIE BĄDŹ BIERNY! DZIAŁAJ! Razem możemy ocalić te piękne stworzenia przed wyginięciem! 11

12 Kampania Ocalmy Królów jest elementem Projektu Ochrony Lwów Zachodnioafrykańskich Ocalmy Królów realizowanego przez: Fundacja Ocalmy Dzikość ul. Warszawska 3B, Ryki, Polska NIP: REGON: KRS:

13 Fundacja Ocalmy Dzikość Kampania Ocalmy Królów Raport sytuacyjny: Panthera leo

14 Sytuacja Lwów żyjących na wolności populacja Główne populacje Lwa afrykańskiego zamieszkują terytoria Afryki Zachodniej (Nigeria, Benin, Burkina Faso, Senegal), Afryki Centralnej (Republika Środkowoafrykańska, Demokratyczna Republika Konga, Czad, Kamerun, Sudan, Sudan Południowy), Afryki Wschodniej (Etiopia, Sudan Południowy, Uganda, Demokratyczna Republika Konga, Somalia, Kenia, Tanzania), Afryki Południowej (Angola, Zambia, Malawi, Namibia, Botswana, Zimbabwe, RPA, Mozambik, Tanzania). Populacja zachodnioafrykańska została wyodrębniona w czerwonej księdze gatunków zagrożonych w 2004 r. jako oddzielny podgatunek, z uwagi na fakt, że populacja ta została odizolowana od populacji środkowoafrykańskich. Populacja ta osiągnęła status CR - krytycznie zagrożone wyginięciem jeszcze w 2012 roku na terenach tych obserwowano blisko 500 osobników lwów, a w 2014 liczba ta dramatycznie skurczyła się do poziomu nieco ponad 200 osobników. Z 21 populacji, rozlokowanych na terenach Burkina Faso, Nigerii, Senegalu, Ghany, Togo, Beninu, Wybrzeża Kości Słoniowej, Mali, Gwinei oraz Gwinei Bissau, obecnie gatunek lwa afrykańskiego obecny jest jedynie w Burkina Faso i Beninie (Park Narodowy Pendjari, mniej niż 200 lwów), Nigerii (tereny Parku Kainji poniżej 20 osobników oraz tereny Parku Yankari poniżej 5 osobników) oraz Senegalu (Park Narodowy Niokolo-Koba, mniej niż 10 lwów). tych terenach przedstawia Mapa nr 1. Niektóre źródła sugerują, że populacje lwów są także obecne na terenach wschodniej Gwinei, jednak są to informacje niepotwierdzone. Głównym powodem wyginięcia dużej części populacji jest ekspansja człowieka, a także ataki lwów na zwierzęta hodowlane. W ocenie Fundacji, niezbędne jest podjęcie natychmiastowych działań zmierzających w pierwszej kolejności do poprawy ochrony lwów na terenach Nigerii, Senegalu oraz przede wszystkim Burkina Faso i Beninu, z uwagi na oznaczenie podgatunku kodem CR krytycznie zagrożony wyginięciem. Sugerowane oraz niezwykle pożądane jest również przeprowadzenie badań terenowych na terenie Gwinei, celem potwierdzenia, lub obalenia informacji o występujących tam niewielkich populacjach lwa zachodnioafrykańskiego. Populacja, która rozlokowana była na terenie Senegalu, Gwinei i Gwinei Bissau, która w 2002 roku liczyła około 120, a w 2012 poniżej 50 osobników, obecnie skurczyła się do populacji liczącej poniżej 10 osobników, rozlokowanych tylko na terytorium Senegalu. Oznacza to, że populacja zmniejszyła się o około 1200% i obecnie wynosi jedynie około 8% populacji z roku Poglądowe porównanie zasięgu populacji lwów na Tereny Afryki środkowej pozostają terenami silnie nieprzebadanymi, a podawane populacje lwów na tym obszarze bardzo często opierają się na szacunkach. W rejonie brakuje rzetelnego monitoringu populacji Panthera leo oraz innych dzikich gatunków zwierząt, w tym gatunków zagrożonych. W 2012 roku populacje Panthera leo obserwowane były w 14

15 Sytuacja Lwów żyjących na wolności populacja Mapa nr 1: Zasięg populacji Panthera leo senegalensis na terenach Senegalu, Mali, Gwinei i Gwinei Bissau w 2012 oraz 2014 roku. Kamerunie (Parki Narodowe Waza oraz Bénoué, razem ponad 200 osobników, jednak inne źródła sugerują, że osobników tych może być nawet nie więcej, niż 50), Republice Środkowoafrykańskiej (niewielkie populacje w zachodniej części kraju, na terenach Bozoum oraz Rezerwatu Nana Barya, ponadto duża populacja na wschodnich terenach Republiki Środkowoafrykańskiej blisko 1250 osobników), Demokratycznej Republice Konga (tereny Parku Narodowego Garamba oraz obszaru chronionego Bili-Uere razem 175 osobników Panthera leo), Czadzie (około 400 osobników w południowo-wschodniej części kraju) oraz Sudanie i Sudanie Południowym (razem około 375 osobników). Głównym zagrożeniem dla populacji Lwa afrykańskiego w Kamerunie, jak i całym regionie, jest aktywność kłusownicza oraz konflikty drapieżników z lokalną ludnością. W latach 90. tereny Parku Narodowego Waza zamieszkiwało od 50 do 60 osobników, lecz do roku 2008 liczba ta zmniejszyła się do Najnowsze badania wykazują, że problem kłusownictwa w Parku osiągnął stan alarmowy terenom każdego wodopoju w rejonie towarzyszą obozowiska kłusowników, którzy wypatrują dzikiej zwierzyny. Brak jest dokładnych i rzetelnych danych na temat populacji Panthera leo na terenach Republiki Środkowoafrykańskiej, Czadu oraz Sudanu i Sudanu Południowego. Z uwagi na niestabilność polityczną i ryzyko terrorystyczne, działalność organizacji pozarządowych ukierunkowanych na ochronę środowiska jest znikoma, a przy tym działalność rządowa jest silnie ograniczona. Bardzo niewiele lwów znajduje się na terenach chronionych, a tym, które się na nich znajdują, nie jest zapewniona dostateczna ochrona. Tereny Afryki wschodniej uważane są za rejony, gdzie rozlokowane są największe populacje Panthera leo, głównie dzięki licznym populacjom tego gatunku na terenie Tanzanii (Rezerwat Selous ponad osobników, Park Narodowy Ruaha oraz Rezerwat Rungwa prawie osobników). 15

16 Sytuacja Lwów żyjących na wolności populacja Mapa nr 2: Zasięg populacji Panthera leo w Afryce Centralnej w 2012 r. Poza tymi dwoma ogromymi ośrodkami, lwy na terenach Tanzanii obecne są także na obszarze Rezerwatu Swaga Swaga (102 osobniki), Parku Narodowego Tarangire (pomiędzy 150 a 200 osobników), terenów Wami-Mbiki oraz Parku Narodowego Saadani (136 osobników), Rezerwatu Mpanga Kipengere (14 osobników). Szacuje się także, że około 100 osobników zamieszkuje północno-zachodnie tereny kraju. Ponadto, blisko 3700 osobników zamieszkuje tereny Tanzańskiego Parku Narodowego Serengeti oraz Kenijskiego Rezerwatu Maasai Mara, jak również 880 osobników zamieszkuje rejon Kenijskiego Parku Narodowego Tsavo oraz Tanzańskiego Mkomazi. śmiertelnych ludzi z udziałem lwów nastąpiło w dystryktach otaczających Rezerwat. Kolejnym dużym bastionem jest Park Narodowy Ruaha, w którym żyje ponad 3000 osobników Panthera leo. W ostatnich latach obserwuje się w nim jednak narastające konflikty na linii człowiek-dzikie gatunki, w tym także kotowate żyjące na terenie Parku. Pomimo, że sytuacja populacji lwa na terenie Parku jest relatywnie stabilna, wzmożona i stale rosnąca aktywność rolników, pasterzy oraz ludności koczowniczej może w przyszłości stworzyć realne i poważne zagrożenie dla habitatu oraz żeru dzikich kotów. Rezerwat Selous powszechnie uważany jest za najsilniejszy "lwi bastion" na świecie, chociaż faktyczna liczba lwów na tym terenie nigdy nie została dokładnie zbadana, a wszelkie szacunki pochodzą z badań metodą ekstrapolacji. Najnowsze szacunki wskazują na liczbę pomiędzy a osobników. Interesującym jest fakt, że samce lwów z terenu Selous niemal nie posiadają grzyw, co ma najprawdopodobniej związek z uwarunkowaniami klimatyczno-pogodowymi. Dużym problemem w rejonie Rezerwatu są incydenty związane z atakami lwów historycznie, trzy-czwarte wypadków Park Narodowy Serengeti obecnie również określany jest mianem bastionu, jednak w przeszłości lwy na jego terenie zostały zdziesiątkowane przez nosówkę w 1994 r. w wyniku tej choroby padło około 1000 osobników, czyli blisko 30% populacji Panthera leo na terenie Parku. Obecnie sytuacja populacji na terenie Serengeti jest relatywnie stabilna. Park jest przedmiotem wsparcia i intensywnych badań organizacji pozarządowych i rządowych. 16

17 Sytuacja Lwów żyjących na wolności populacja W całej Tanzanii występuje ogromny problem konfliktu człowieka, w tym zwłaszcza lokalnej i rdzennej ludności, z dzikimi kotami. Cały rejon jest dobrze wspierany i podlega intensywnym badaniom organizacji pozarządowych, jednak w celu zatrzymania tendencji spadkowej populacji Panthera leo na obszarze Tanzanii, niezbędna jest dalsza intensyfikacja działań obronnych i ochronnych, w tym zwłaszcza w obszarze edukacji i wspierania miejscowej ludności, zamieszkującej okolice siedlisk i habitatów lwów. Pozostałymi rejonami, gdzie odnotowuje się populacje Panthera leo są tereny Etiopii (m.in. tereny Parku Narodowego Nechisar, Lasu Harenna, Parku Narodowego Bale, Parku Narodowego Gambella, tereny Parków Omo, Mago oraz Borana, jak również stref Hadiya, Hararghe, Kefa oraz Wollega). Szacuje się także, że populacje lwa spotkać można na obszarach Parku Narodowego Maze, Parku Narodowego Chebera-Churchura, Parku Narodowego Gibe Sheleko oraz Parku Narodowego Loka Abaya, jak również strefy Illubabor oraz granicy pomiędzy Gojam i Wollega, wzdłuż wąwozu Nile. Obecnie brakuje rzetelnych i dokładnych badań i danych na temat wielkości populacji w regionie. Według badań przeprowadzonych w listopadzie 2015 w Parku Narodowym Alatash w Etiopii przez Hansa Bauera i Gebeyehu Rskay, teren ten może zamieszkiwać pomiędzy 27 a 54 osobników lwów, a przy dalszym rozszerzeniu zasięgu badań na cały transgraniczny ekosystem Park Narodowy Alatash w Etiopii Park Narodowy Dinder w Sudanie, obydwa te Parki może zamieszkiwać nawet od 100 do 200 osobników. Pomimo, że szacunki wynikają z ekstrapolacji, odkrycie to napawa wielkim optymizmem, z uwagi na fakt, że wcześniej populacja ta nie została ujęta w żadnych publikacjach. Badania dowiodły obecności Panthera leo zarówno na zdjęciach z kamer ukrytych na drzewach, jak i poprzez dostrzeżenie tropów lwów na piachu oraz usłyszenie ryków lwów w nocy na terenie Parku. Nadmienić należy, że Etiopia jest domem dla podgatunku Panthera leo, jakim jest Panthera leo abyssinica, czyli Lew Abisyński, charakteryzujący się gęstą, ciemną (niemal czarną) grzywą u osobników męskich. Park Nechisar zamieszkuje szacunkowo od 7 do 23 osobników lwa, jednak szacunki te opierają się szeroko zakrojonej ekstrapolacji w trakcie badań z 2009 roku, fizycznie zaobserwowano jedynie dwa męskie osobniki w rejonie. Dokładna liczba lwów w Lesie Harenna jest nieznana, a informacje o ich obecności na obszarze Lasu i Parku Bale pochodzą z luźnych obserwacji. Według szacunków z roku 2002 oraz 2004, region Etiopii zamieszkiwało średnio od do osobników lwa. Spora oraz stosunkowo dobrze chroniona populacja Panthera leo znajduje się także w Kenii na terenie Maasailandu, czyli rejonu położonego centralnie pomiędzy jeziorem Wiktorii a Oceanem Indyjskim (szacunkowo ponad 800 osobników), jak również na terenie Parku Narodowego Tsavo (około osobników), otwartego w 2011 roku Parku Narodowego Laikipia (szacunkowo 230 osobników), Parku Narodowego Meru (według najnowszych szacunków około 58 osobników, co świadczy o tendencji rosnącej), Rezerwatu Samburu i Parku Narodowego Isiolo (około 100 osobników) oraz terenów północnej Kenii (również około 100 osobników). 17

18 Sytuacja Lwów żyjących na wolności populacja Region Tsavo (obecnie Park Narodowy Tsavo) zapisał się w historii regionu i światowej popkulturze (m.in. film Duch i Mrok z 1996 r. w reżyserii Stephena Hopkinsa, jak również powieść Ludojady z Tsavo autorstwa Johna Henry-ego Pattersona z 1907 r., która stała się bestsellerem oraz drukowana jest do dziś) z uwagi na parę lwów-ludojadów, które sterroryzowały budowę linii kolejowej z Kenii do Ugandy w 1898 roku, zabijając 135 robotników. Obecnie lwy odpowiedzialne są za większość szkód, które dzika zwierzyna wyrządza zwierzętom hodowlanym w okolicy Parku, co jest powodem wzmożonego konfliktu na linii człowiek-lew, przy czym jednocześnie lwy z rejonu Tsavo uważane są przez miejscową ludność za niezwykle agresywne i groźne. W regionie Parku Narodowego Tsavo, jak również Parku Narodowego Laikipia odnotowuje się wzmożoną umieralność lwów w wyniku otrucia przez ludność miejscową. Główną trucizną używaną w Kenii jest Karbofuran (pestycyd, którego sprzedaż jest zakazana w Kanadzie i Unii Europejskiej), który użyty przeciwko dzikim gatunkom zwierząt potrafi uśmiercić całe stada. Wiele z lwów spotykanych na terenie Parku Laikipia nosi blizny po sidłach, co świadczy o aktywności kłusowników w regionie. W niemal całej Kenii populacje Panthera leo mają swoje habitaty na terenach chronionych, które są wspierane, chronione oraz są przedmiotem badań organizacji rządowych i pozarządowych. Status populacji lwów jest relatywnie stabiliny, a działania mające na celu edukację i wspieranie miejscowej ludności przynoszą wymierne efekty. W ocenie Fundacji, wymagana jest względna intensyfikacja działań antykłusowniczych. Na terenach Ugandy można wyszczególnić trzy rejony, w których rezydują populacje lwa: Park Narodowy Kidepo Valley (około 132 osobników ), Park Narodowy Murchison Falls (około 350 osobników) oraz Park Narodowy Queen Elizabeth (około osobników). Populacja lwa we wszystkich Parkach, za wyjątkiem Kidepo, wykazuje tendencję spadkową. W 2015 roku lwy zostały przywrócone do Rwandy 7 osobników zostało przewiezionych z RPA do Parku Narodowego Akagera w Rwandzie, co wzbudziło wiele kontrowersji w środowisku ekologów i badaczy, z uwagi na fakt, że przewiezione osobniki pochodzą z odrębnego geograficznie regionu. Pod względem wzrostu populacji, wstępnie eksperyment okazał się sukcesem w 2016 roku populacja zwiększyła się o ponad 100%, z dwóch przewiezionych samców i pięciu samic dwie samice urodziły młode, jedna zmarła (prawdopodobnie w wyniku obrażeń po polowaniu). Obecnie nowa populacja liczy 15 osobników. Sytuacja Panthera leo w Somalii jest nieznana. Ostatnie znane szacunki wskazują, że tereny tego kraju mogło zamieszkiwać ponad 200 osobników, głównie w rejonie El Buur, Nuugal oraz Haud. Obecnie populacja lwa na terenie Somalii, z uwagi na trwającą tam wojnę domową, pozostaje wielką niewiadomą istnieje ryzyko, że tak naprawdę nie znajduje się już tam żaden żyjący osobnik. Z uwagi na groźny konflikt wewnętrzny, w regionie nie występuje działalność pozarządowa w zakresie ochrony środowiska. Tereny Afryki Wschodniej, poza rejonami, w których trwają konflikty wewnętrzne, należą do regionów, na których lwy są relatywnie dobrze chronione. Działalność organizacji rządowych i pozarządowych w rejonie w znacznym stopniu spowolniła, a w niektórych rejonach zatrzymała wymieralność gatunku. W ocenie Fundacji, w celu uzyskania tendencji wzrostowej populacji Panthera leo wymagana jest dalsza intensyfikacja działań edukacyjnych i pomocowych dla lokalnej ludności, propagowanie rozwiązań mających na celu ochronę 18

19 Sytuacja Lwów żyjących na wolności populacja prawną dzikich gatunków zwierząt przed kłusownictwem, jak również bezpośrednie działania mające na celu ochronę Panthera leo przed kłusownikami i pozostałymi zagrożeniami. Afryka Południowa była niegdyś relatywnie stabilnym bastionem gatunku Panthera leo, jednak w ostatnich latach sytuacja populacji na tym obszarze uległa relatywnemu pogorszeniu. Główne znaczenie w ochronie populacji Panthera leo w Afryce południowej ma rejon KAZA, czyli Transgraniczny Obszar Ochronny Kavango-Zambezi, rozciągający się przez tereny Namibii, Zambii, Zimbabwe, Angoli oraz Botswany. Tereny Angoli jeszcze do niedawna uznawane były za siedlisko dla około dwóch tysięcy osobników lwa najnowsze badania (2017 r.) dowodzą jednak, że liczba ta zmalała do kilkunastu osobników. Do takiego stanu rzeczy przyczyniła się w dużej mierze wojna domowa, przez którą ogromna część populacji Angoli zubożała do takiego poziomu, że aby przeżyć, musiała polować na dzikie zwierzęta zarówno w celach zarobkowych, jak i dla pokarmu. Uszczuplenie bazy żerowej lwa okazało się w tym przypadku wyjątkowo tragiczne w skutkach populacja Panthera leo na terenie Angoli niemal wyginęła. FIV (populacja z Parku Etosha) czy CDV lub BTB (populacje z Parku Etosha oraz regionu Kunene). Brak jest aktualnych danych na temat populacji Panthera leo na terenach Zambii, jednak szacunki podają liczby pomiędzy 550 a 1800 osobników. W Zambii lwa spotkać można na obszarze Parku Narodowego Liuwa Plain (para lwów z potomstwem), Parku Narodowego Sioma Ngwezi (poniżej 50 osobników), Parku Narodowego Kafue (ponad 500 osobników) oraz Parku Narodowego Nsumbu (widywane są tylko 4 osobniki). Dużym problemem w regionie są polowania rekreacyjno-sportowe. W Botswanie, według szacunków z roku 2012, znajduje się około 3 tysięcy lwów głównie na terenie botswańskiego rejonu Okavango oraz zimbabwejskiego Hwange. Spora populacja Panthera leo zamieszkuje też rejony Transgranicznego Parku Kgalagadi, czyli Parku Narodowego Gemsbok w Botswanie oraz Parku Narodowego Kalahari Gemsbok w RPA. Poza tym, gatunek Panthera leo występuje także na terenach Mozambiku, Zimbabwe, RPA, Tanzanii i Malawi. Populacja Panthera leo w Namibii wynosi od 600 do 800 osobników, a co więcej, liczba ta na przestrzeni lat wykazała się względnie dużą stabilnością. Namibijskie lwy spotkać można w regionie Kunene, jak również na terenie Parku Narodowego Etosha, Parku Narodowego Bwabwata, Parku Narodowego Khaudum oraz Nyae Nyae. Co interesujące, namibijskie lwy są wyjątkowo zdrowe wykazują odporność na wiele chorób, w tym m.in. nie zaobserwowano u nich przypadków zarażenia 19

20 Sytuacja Lwów żyjących na wolności zagrożenia Do głównych zagrożeń, stanowiących niebezpieczeństwo dla obecnych populacji Panthera leo oraz ich dalszego rozwoju, zaliczamy m.in.: 1. Kłusownictwo i polowania, 2. Konflikty z człowiekiem, 3. Konflikty z innymi gatunkami zwierząt, 4. Choroby i epidemie, 5. Zmiany w habitacie i utrata habitatu, 6. Uszczuplenie bazy żerowej. Mówiąc o kłusownictwie i polowaniach, na wstępie należy wyszczególnić dwa rodzaje czynności, które mają bezpośredni wpływ na rozwój populacji Panthera leo: polowania na Panthera leo, polowania na gatunki roślinożerne z bazy żerowej lwa. Polowania i działalność kłusownicza, które skutkują zabójstwem lwów, są naturalnie najbardziej przykrymi działaniami z punktu widzenia losu populacji. Celowe zabójstwa lwów przyczyniają się bezpośrednio do uszczuplenia ich liczebności, w szczególności, gdy zabójstwa te mają miejsce na młodych-dorosłych osobnikach, posiadających optymalne zdolności do reprodukcji. Z uwagi na specyfikę polowań i kłusownictwa, możemy wyszczególnić m.in. następujące ich rodzaje: zabójstwa lwów z pobudek odwetowych (konflikt człowiek-lew), zabójstwa lwów w formie polowań rekreacyjnych, zabójstwa lwów dla osiągnięcia pewnych korzyści (pozyskanie mięsa, kości i skóry), zabójstwa lwów z powodów kulturowych. Polowania rekreacyjne zazwyczaj powinny odbywać się zgodnie z regulacjami prawnymi krajów, w których odbywają się te polowania. W wielu przypadkach, niestety, odstrzałowi poddawane są osobniki w wieku rozrodczym lub lwy posiadające potomstwo. Często zatem dochodzi do sytuacji, w której, często zgodnie z prawem, zabity zostaje płodny samiec, który mógłby przyczynić się do rozwoju populacji. Nierzadko też zabijane są lwy posiadające potomstwo w takim przypadku istnieje ryzyko, że nowy samiec, który dołączy do stada, zabije potomstwo należące do wcześniej zmarłego samca. W takim przypadku legalne upolowanie jednego lwa może przyczynić się też do śmierci kilku młodych. Nierzadko lwy zabijane są również dla ich mięsa, zębów, kości, skóry i narządów. Mięso i narządy lwa używane są przez lokalne ludy dla celów medycznych i leczniczych. Zęby i kości stosowane są jako ozdoby i talizmany. O ile same lwie produkty używane przez lokalną, afrykańską ludność są poważnym problemem, gdyż przyczyniają się do zabijania lwów, to w skali wszystkich polowań na lwy, a zwłaszcza w zestawieniu porównawczym ze skalą zabijania lwów w wyniku konfliktu lew-człowiek, problem ten często jest marginalizowany. Podobnie marginalizowany jest problem zabijania lwów w celu pozyskania ich kości na dalszy eksport do Azji z przeznaczeniem na produkcję mikstur i suplementów tradycyjnej medycyny chińskiej. Pamiętać należy, że właśnie z powodu kłusownictwa nastawionego na pozyskanie m.in. kości tygrysów (Panthera tigri) do dalszego eksportu do Azji wyginęła bardzo duża część ogólnoświatowej, dziko żyjącej populacji tego gatunku. Z tego właśnie powodu, w ocenie Fundacji, zabijanie lwów z przeznaczeniem na eksport ich kości nie powinno być bagatelizowane, zwłaszcza że proceder ten wykazuje tendencję rosnącą odnotowuje się co raz większą częstotliwość takich polowań. 20

21 Sytuacja Lwów żyjących na wolności zagrożenia Lwy zabijane są też przez człowieka z pobudek kulturowych. W tym miejscu należy pamiętać, że ludy afrykańskie wywodzą się z innych kręgów kulturowych niż te, które występują w Europie lub Ameryce Północnej. Zdarzają się przypadki, że lew zabijany jest przez lokalną ludność, gdyż takimi prawami rządzą się ich wierzenia i kultura w niektórych wierzeniach afrykańskich, młody mężczyzna zyskuje szacunek i staje się "prawdziwym mężczyzną" dopiero, gdy samodzielnie upoluje lwa. Niektóre ludy wierzą też w magię i siły nadprzyrodzone lew może zostać przez nie zabity, gdy zostanie uznany za zaczarowanego lub opętanego. Próby rozwiązania problemu polowań kulturowych niosą za sobą zatem szereg trudności natury socjologicznej i etycznej. Poważnym i mocno niedocenianym problemem i zagrożeniem dla populacji Panthera leo są też polowania na inne gatunki zwierząt. Dziczyzna, czyli mięso dzikich zwierząt, na które polują lwy, w większości terenów afrykańskich jest tańsza od wołowiny, drobiu, jagnięciny czy koziny. Polowania na dziką zwierzynę roślinożerną stają się o tyle poważnym problemem, że osiąga ona skalę przemysłową stąd prawdopodobnie, z ekonomicznego punktu widzenia, biorą się jej niskie ceny. Niekontrolowany handel dziczyzną, skutkujący zabijaniem setek tysięcy sztuk dzikich zwierząt powoduje, że w całej Afryce uszczupla się baza żerowa lwa. Zmniejszenie lub rozproszenie gatunków, na które poluje Panthera leo, jest między innymi powodem występowania konfliktu na linii człowiek-lew. Aczkolwiek problem zabijania dzikich zwierząt roślinożernych można ująć zupełnie prozaicznie: wykradane jest pożywienie lwów, a muszą one mieć co jeść. Konflikty na linii człowiek-lew to często bagatelizowane niebezpieczeństwo, które stanowi realne i niesamowicie poważne zagrożenie dla populacji lwa w całej Afryce. Wbrew pozorom, w wielu rejonach Afryki ataki lokalnej ludności na lwy stanowią główny czynnik hamujący rozwój populacji lwa w danym regionie, a często wręcz czynnik pomniejszający populację tego gatunku. Powodami konfliktów pomiędzy ludźmi a dzikimi kotami są najczęściej ataki na zwierzęta hodowlane lokalnej ludności lub na człowieka. Miejscowi pasterze i rolnicy, którzy zamieszkują tereny w rejonie habitatów Panthera leo lub w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów chronionych, a czasem wręcz w granicach tych obszarów, zazwyczaj wypasają swoje zwierzęta na terenach otwartych, a na noc zamykają je w krzewiastych, lub kamiennych zagrodach (bomach). Ataki lwa na zwierzęta hodowlane lub na człowieka dzielą się na dwie grupy: Ataki niesprowokowane są to ataki, w których lew z własnej inicjatywy atakuje zwierzęta hodowlane lub człowieka. Ataki sprowokowane są to ataki, w których lew zostaje sprowokowany lub zwabiony do ataku. Często bardzo ciężko jest wyznaczyć granicę pomiędzy atakiem sprowokowanym, a atakiem niesprowokowanym. Lwy to zwierzęta dzikie, posiadające silny instynkt drapieżny i mięsożerczy, toteż niezwykle trudnym jest jasne zdefiniowanie sprowokowania. Najczęstszymi powodami ataku lwów na zwierzęta hodowlane i ludzi są, m.in.: osiedlanie się człowieka zbyt blisko obszarów chronionych lub na ich terenie, uszczuplenie bazy żerowej, 21

22 Sytuacja Lwów żyjących na wolności zagrożenia zmiany w habitacie, wędrówki lwów poza swoje siedliska w poszukiwaniu pożywienia lub lepszego habitatu, wędrówki zwierząt hodowlanych poza farmy, nieodpowiednie zabezpieczenie zwierząt hodowlanych, przebywanie w rejonie żerowym, zwłaszcza w nocy, przypadkowe napotkanie lwa lub grupy lwów w bliskiej odległości, zwłaszcza, gdy w pobliżu znajduje się ich potomstwo, sprowokowanie lwa w formie ataku, lub sprawienie wrażenia, jakoby zamierzało się go zaatakować, zwabienie lwa pożywieniem lub otwartymi ranami zapach, wiek, choroby starsze i schorowane lwy mają ograniczone możliwości polowania, Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat człowiek zasiedlił olbrzymie tereny w pobliżu naturalnych siedlisk lwa dotyczy to zarówno ośrodków miejskich i wiosek, jak i grup nomadów, którzy w swych wędrówkach nierzadko wkraczają na tereny lwiego habitatu, narażając się tym samym na konflikt z drapieżnikami. Nierzadko działalność człowieka jest bezpośrednim skutkiem uszczuplenia lub rozproszenia bazy żerowej dzikich kotów. Polowania i kłusownictwo prowadzą do rozregulowania łańcucha pokarmowego baza żerowa lwów staje się zmniejszona, przez co często muszą one poszukiwać pokarmu na szerszych lub dalszych obszarach. W rezultacie, nierzadko napotykają na swojej drodze skupiska ludzkie. Naturalnie, działalność człowieka nie zawsze jest czynnikiem, lub jedynym czynnikiem uszczuplenia bazy żerowej często bezpośrednią przyczyną jest długotrwała susza, która może spowodować wymarcie lub rozproszenie części zwierzyny, przez co pokarm staje się dla lwów trudniejszy do zdobycia. Podobne skutki, jak w przypadku uszczuplenia bazy żerowej, mogą powodować zmiany w szerszym habitacie lwa. Dobrym przykładem jest tu ocieplenie klimatu pomimo, że lwy są świetnie przystosowane do wysokich temperatur, i tak naprawdę wystarczy im jedno drzewo z kawałkiem cienia na olbrzymich połaciach sawanny, to w przypadku pozostałych gatunków, zwłaszcza tych będących w łańcuchu troficznym poniżej Panthera leo, pewne uwarunkowania klimatyczne mogą okazać się przeszkodą nie do przeskoczenia. W rezultacie na pewnym obszarze może wystąpić trwałe uszczuplenie bazy żerowej, lub wręcz jej zanik. W takim przypadku lwy zmuszone są do rozszerzenia obszaru żerowego, lub do zmiany siedliska. Pamiętać należy także, że lwy, podobnie jak większość innych gatunków zwierząt, wymagają całorocznego dostępu do źródła wody. Długotrwały lub całkowity zanik wodopojów jest przeszkodą nie do przeskoczenia także dla lwów i często prowadzi do zmiany siedliska. W wyniku takich rozszerzeń bazy żerowej, poszukiwania lepszego habitatu lub zmiany siedliska, lwy nierzadko napotykają na swojej drodze człowieka, lub osiedlają się w pobliżu skupisk ludzkich, co może prowadzić do konfliktu człowiek-lew. Pamiętać należy przy tym, że gatunek Panthera leo potrafi żerować na bardzo dużych połaciach terenu. W poszukiwaniu pożywienia, lwy nierzadko napotykają na skupiska ludzkie, co jednak nie zawsze wiąże się z rozpoczęciem konfliktu do ataków lwów dochodzi, gdy drapieżniki te uzyskają do tego sposobność lub zostaną sprowokowane. Ujmując rzecz prozaicznie, można stwierdzić, że lwy to na swój sposób stworzenia mądre, które jeśli nie są postawione w sytuacji ekstremalnej (np. długotrwały głód), nie są żądne krwi i atakują wtedy, kiedy nadarzy się do tego dogodna okazja i sposobność. 22

23 Sytuacja Lwów żyjących na wolności zagrożenia Najczęściej do rozpoczęcia konfliktu na linii człowiek-lew dochodzi w wyniku ataku lwa na zwierzęta hodowlane. Pasterze i lokalni rolnicy, zamieszkujące okolice obszarów chronionych lub siedlisk lwa najczęściej wypasają swoje zwierzęta na otwartych terenach w ciągu dnia, a na noc zamykają je w krzewiastych (rzadziej kamiennych) zagrodach, zwanych bomami. Zazwyczaj do ataku lwów na zwierzęta hodowlane dochodzi w nocy, gdy są one zamknięte w zagrodach. Lwy wykorzystują wtedy kilka sposobów zdobycia swojej ofiary mogą one sforsować zagrodę, przeskoczyć nad nią lub po prostu wywołać popłoch wśród zamkniętych w niej zwierząt, wskutek czego, w wyniku paniki zwierzęta te same forsują drzwi lub bramę wyjściową z bomy, wpadając tym samym w sidła drapieżnika. Nadmienić należy także, że same bomy najczęściej zbudowane są z prowizorycznych materiałów najczęściej z ciernistych krzewów. Reakcja człowieka na ataki lwów na zwierzęta hodowlane uzależniona jest od skali zniszczeń i kulturowego, psychologicznego oraz socjologicznego podejścia do tych drapieżników. Zabicie przez lwa jednej kozy prawdopodobnie nie doprowadzi do daleko idących konsekwencji wobec drapieżnika, aczkolwiek lwy wykazują tendencję do zdobywania większej ilości pożywienia, niż wymaga tego bieżąca potrzeba ujmując rzecz bardziej kolokwialnie, zabijają więcej zwierzyny, niż są w stanie zjeść. Wskutek tego miejscowi pasterze oraz rolnicy najczęściej wymierzają wobec danego drapieżnika lub grupy drapieżników działania odwetowe, które najczęściej skutkują zabiciem danego lwa lub grupy lwów. W niektórych kręgach, ludach lub przekonaniach miejscowej ludności występuje jednak inne podejście wobec Panthera leo ludzie ci są zdolni do poniesienia większych strat bez wymierzania przykrych kar wobec lwów, z uwagi na ich przekonania, wierzenia lub symbolikę lwa w danej kulturze. Nierzadko zwierzęta hodowlane same wpadają w sidła lwów za dnia, wędrując zbyt daleko poza obszar danej farmy. W takim przypadku często odnotowuje się bardziej racjonalne podejście pasterzy i rolników, którzy traktują takie wydarzenia jako przypadek losowy, czyli po prostu sprowokowanie lwa do ataku. W takich sytuacjach, pomimo że występuje w nich element konfliktu człowiek-lew, zdrowy rozsądek zazwyczaj króluje nad pobudkami odwetowymi. Zwierzęta hodowlane często padają ofiarą lwów chorych, lub starszych. Osobniki takie mają ograniczone możliwości polowania, więc prawdopodobnie w wyniku oblicza głodu, decydują się na "łatwiejsze cele", czyli ataki na hodowlane owce czy kozy. Do ataku lwa na człowieka dochodzi rzadziej, niż do ataku na zwierzęta hodowlane, jednak takie ataki niosą za sobą dużo ostrzejsze konsekwencje. Podejście lwa do człowieka, w generalnym podejściu, zależy m.in. od jego wieku oraz habitatu. Lwy żyjące na terenach niebezpiecznych, gdzie obecne są inne drapieżniki, które stanowią realne zagrożenie dla Panthera leo, zazwyczaj podchodzą do człowieka z ostrożnością (dopóki człowiek utrzyma dystans bezpieczeństwa, który tak naprawdę jest ciężki do określenia). Z obserwacji wynika też, że bardziej agresywne są młode lwy, w wieku 4-6 lat, czyli tak zwane młode-dorosłe osobniki są one jeszcze niedoświadczone w polowaniu tak, jak starsze lwy. Bezpośrednim czynnikiem powodującym atak lwa na człowieka, jest nic innego, niż znalezienie się obydwu w zbyt bliskiej odległości od siebie. Następuje to w wyniku przypadkowego napotkania lwa, na przykład w wyniku wkroczenia na jego terytorium, lub w przypadku celowego napotkania lwa, na przykład w wyniku działań odwetowych za 23

24 Sytuacja Lwów żyjących na wolności zagrożenia ataki drapieżnika na zwierzęta hodowlane. Szczególnie niebezpiecznym jest napotkanie lwa, lub grupy lwów, gdy w pobliżu znajdują się młode. gruźlica bydlęca bakteria M. bovis; choroby pasożytnicze pasożyty m.in. Babesia leo, Trypanosoma brucei, Hepatozoon, Theileria. Ataki lwów na zwierzęta hodowlane lub na człowieka rodzą konflikt na linii człowiek-lew. W wyniku takich incydentów (lub co gorsza, jeżeli takie wydarzenia staną się cyklicznymi), dotknięta nimi ludność urządza akcje odwetowe, mające na celu zabicie danego lwa lub grupy lwów. W zależności od rejonu geograficznego, lwy wykazują odporność na niektóre wirusy. Niestety, zachorowalność i podatność lwów na poszczególne choroby jest słabo przebadana, a większość badań jest przeprowadzana u drapieżników nieprzebywających na wolności. Historia z Parku Narodowego Serengeti z roku 1994 r. nauczyła nas, jak druzgocąca w skutkach potrafi być epidemia poważnej Lwy, podobnie jak większość kotowatych, narażona jest na szereg chorób i schorzeń, które nierzadko okazują się dla nich śmiertelne. Ogromnym problemem jest, gdy skala zachorowań osiąga rozmiary lokalnych epidemii, co w przypadku gatunku Panthera leo może stanowić poważne zagrożenie dla jego światowej populacji. Do najpoważniejszych chorób, na które narażone są lwy, należą m.in.: białaczka kotów wirus FeLV (niepotwierdzone u Panthera leo); panleukopenia kotów wirus FPLV; kocie zapalenie otrzewnej wirus FIPV; kocia grypa wirus FHV Typu 1 (niepotwierdzone u Panthera leo, jednak podejrzewa się podatność); choroby wywołane przez koronawirusy wirus FCoV; choroby wywołane przez kaliciwirusy wirus FCV (niepotwierdzone u Panthera leo); choroby wywołane przez parwowirusy wirus FPV; nosówka wirus CDV; choroby wywołane przez herspeswirusy wirus FeHV; kocie AIDS wirus nabytego niedoboru immunologicznego kotów; choroby wśród dużej populacji lwów około tysiąca lwów zmarło tam w potwornej gorączce, z problemami z oddychaniem i pianą toczącą się z pyska. Wybuch podobnej epidemii na terenie jednego z lwich bastionów mógłby być potworny w skutkach. Lwom zagrażają także złamania i urazy, które w ich przypadku muszą zagoić się same, co nie zawsze ma miejsce w sposób prawidłowy. W wielu rejonach Afryki spotkać można lwy ze śladami po wnykach lub sidłach. Urazy, które powodują trwały uszczerbek na zdrowiu tych kotów znacząco ograniczają ich możliwości polowań i obrony przed innymi drapieżnikami. Nierzadko skutkuje to sytuacjami, w których lwy muszą poszukiwać zdobyczy łatwiejszych do upolowania, jak na przykład zwierzęta hodowlane może to rodzić konflikty na linii człowiek-lew. Lwy są mięsożercami, którzy w głównej mierze żywią się mięsem z upolowanych średnich i dużych ssaków. Rodzaj wybieranej przez lwy bazy żerowej jest ściśle skorelowany z rejonem geograficznym oraz ich siedliskiem, czyli dostępnością danych gatunków w regionie żerowym lwa. 24

25 Sytuacja Lwów żyjących na wolności zagrożenia Do zwierzyny, która najchętniej wybierana jest przez lwy jako źródło pożywienia, należą m.in.: oryks południowy (Oryx gazella), bawół afrykański (Syncerus caffer), gnu pręgowane (Connochaetus taurinus), żyrafa (Giraffa), zebra (Equus burchellii) Powyższe gatunki zwierząt są przez lwy wybierane nadnaturalnie często, nawet jeżeli ich upolowanie jest utrudnione. Można zatem uznać, że drapieżniki traktują te gatunki jako swojego rodzaju przysmaki. Do innych gatunków, które cieszą się dużym zainteresowaniem lwów (lecz posiadają dla lwów niższy priorytet, niż gatunki wskazane powyżej), jako zwierzyny żerowej, należą m.in. eland, kob, antylopowiec, kudu, dzikan, guziec, bawolec, sasebi, sambar (w przypadku lwa perskiego), niala, hipopotam (młode osobniki), skocznik antylopi, oribi, jeleń aksis (w przypadku lwa perskiego). W diecie lwów wyszczególnić można również gatunki, na które lwy polują chętnie, jednak posiadają one dla nich najniższy priorytet: gazelopka sawannowa (Eudorcas thomsonii), buszbok subsaharyjski (Tragelaphus scriptus), struś (Struthio camelus), gazelka masajska (Nanger granti), ridbok (Redunca), impala zwyczajna (Aepyceros melampus), grym szary (Sylvicapra grimmia), antylopik zwyczajny (Raphicerus campestris), młode osobniki słonia afrykańskiego (Loxodonta africana), pawian masajski (Papio cynocephalus), antylopik północny (Raphicerus sharpei), koziołek skalny (Oreotragus oreotragus), Rodzaj zwierzyny, na którą polują lwy zależy także od szeregu czynników lokalnych, takich jak pora dnia i roku, pogoda oraz uwarunkowania terenowe. Nie bez znaczenia jest również wiek lwa, płeć, stan zdrowia oraz liczba osobników w grupie. Uszczuplenie bazy żerowej często powoduje, że lwy rozszerzają rejon polowań. Do głównych powodów skutkujących zmniejszeniem bazy żerowej należą m.in.: polowania, kłusownictwo, zmiany w habitacie, krótko i długotrwałe czynniki pogodowe, zmiany klimatyczne, W wyniku rozszerzania rejonu polowań, lwy nierzadko natrafiają w swych poszukiwaniach na skupiska ludzkie, co może w indywidualnych przypadkach skutkować konfliktem na linii człowiek-lew. Lwy najczęściej zamieszkują tereny sawann świetnie radzą sobie zarówno na stepach, suchych terenach lekko zalesionych i terenach podmokłych. Optymalnym dla nich siedliskiem są obszary z dostępem do wodopoju, z dużą stałą bazą żerową, jednak świetnie radzą sobie także w czasie okresowych lub cyklicznych susz. Pomimo, że lwy świetnie adaptują się do nowych warunków, zmiany w siedlisku, spowodowane np. zmianami klimatycznymi, często negatywnie wpływają na wielkość ich bazy żerowej, co w konsekwencji skutkuje dla lwów zagrożeniem w postaci utrudnionego dostępu do pożywienia. 25

26 Sposoby walki i przeciwdziałania zagrożeniom Sposoby walki i przeciwdziałanie zagrożeniom wobec lwów zależy bezpośrednio od regionu, w którym znajduje się siedlisko danej populacji. Problemy i zagrożenia często są przy tym bardzo złożone, co dodatkowo utrudnia opracowanie efektywnego planu działania. Konflikt na linii człowiek-lew najczęściej zaognia się w wyniku ataków lwa na zwierzęta hodowlane, a często im większe straty spowoduje lew lub grupa lwów dla lokalnego pasterza lub rolnika, tym większa chęć odwetu na danym lwie. Najczęstszymi sposobami rozwiązywania lub załagodzenia tego konfliktu są: działania ochronne zwierząt hodowlanych, działania wspierające, działania edukacyjne. Działania ochronne zwierząt hodowlanych w przypadku pasterzy i rolników, którzy są szczególnie narażeni na ataki dzikich kotów, są najważniejszym elementem przeciwdziałania konfliktowi. Lokalna ludność zamieszkująca tereny w sąsiedztwie siedlisk lwa, z różnych powodów, najczęściej ekonomicznych, nie zabezpiecza poprawnie swoich zwierząt zarówno na noc, jak i na okres wypasania w ciągu dnia. Powoduje to, że w przypadku, gdy w pobliżu zwierząt hodowlanych pojawi się drapieżnik, są one bezbronne i narażone na atak. sforsowania przez drapieżnika oraz z której zwierzęta hodowlane nie będą mogły się wydostać bez ingerencji człowieka. Taka boma najczęściej zniechęca lwa do ataku, który nawet w przypadku próby szybko odpuszcza. Rodzajem bomy, która bardzo dobrze opiera się atakom lwa jest wysoka boma kamienna, betonowa lub z siatki, z jak najmniejszą liczbą drzwi wejściowych (najlepiej jedna brama). Drzwi te (brama) powinny być też zbudowane z trudnych do sforsowania materiałów, zabezpieczone w taki sposób, aby tylko człowiek mógł je otworzyć. Innym sposobem zabezpieczenia zwierząt hodowlanych przed atakami drapieżników jest wyposażenie ich w czynnik alarmująco-ostrzegawczy w postaci psa pasterskiego. W przypadku zagrożenia taki pies jest w stanie skutecznie zaalarmować zwierzęta hodowlane i ich właściciela o nadchodzącym zagrożeniu, jak również stanowić wstępny czynnik odstraszający dzikie koty (szczekanie). Poza psami, w obronie zwierząt hodowlanych świetnie sprawdzają się też osły, które mają silniejszy instynkt samoobrony od owiec, bydła, czy kóz w przypadku zagrożenia, napierają one na napastnika, atakując go. W walce z konfliktem na linii człowiek-lew istotne znaczenie ma również system odszkodowań, rekompensat i zapomóg. Straty poszczególnych pasterzy i rolników w wyniku ataku lwów na zwierzęta hodowlane mają wymierną wartość, przez co poczucie bycia poszkodowanym jest w takich przypadkach uzasadnione. Pomoc finansowa lub materialna może w takim przypadku być istotnym czynnikiem w łagodzeniu konfliktu. Głównym działaniem ochronnym w tym przypadku jest pomóc lokalnej ludności w zabezpieczaniu ich zwierząt na noc, co najczęściej odbywa się w postaci wybudowania wzmocnionej bomy takiej, która będzie niemożliwa do przeskoczenia lub Niestety, wbrew pozorom, w warunkach afrykańskich system odszkodowań i rekompensat jest niezwykle ciężki do wdrożenia i dalszej realizacji. Problemy pojawiają się już na etapie zgłaszania roszczeń, a także w fazie dokumentowania, wyceny i przydzielania zapomóg. O ile w warunkach europejskich 26

27 Sposoby walki i przeciwdziałania zagrożeniom zgłoszenie roszczenia nie jest trudną czynnością wystarczy telefon do ubezpieczyciela lub agendy rządowej o tyle w warunkach lokalnej ludności afrykańskiej, gdzie ludzie nie posiadają telefonów (zgłoszenie szkody), aparatów fotograficznych (udokumentowanie szkody), ani rachunków bankowych (otrzymanie rekompensaty lub zapomogi), cała procedura stanowi spore wyzwanie dla instytucji zajmujących się przyznawaniem środków w trybie odszkodowawczym. W wielu takich przypadkach ludzie są wprost zniechęceni procedurami oraz samym sposobem funkcjonowania danych systemów, przez co odstępują od występowania o zapomogi czy rekompensaty. Istotnym elementem w zapobieganiu konfliktom pomiędzy lwami oraz ludźmi jest działalność edukacyjna w zakresie bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Bardzo często ludność lokalna nie zdaje sobie sprawy z niebezpieczeństw, jakie występują w danym regionie lub nie posiada wiedzy na temat środków ostrożności i bezpieczeństwa, które należy podjąć w ich miejscu pobytu lub w trakcie podróży w danym rejonie. Większość osób nie posiada także wiedzy na temat konieczności i sposobów ochrony środowiska. Odpowiednio skonstruowane kampanie edukacyjno-informacyjne, zarówno dla dorosłych jak i dla dzieci, potrafią być istotnym elementem zapobiegania i łagodzenia konfliktów pomiędzy człowiekiem i lwem, jak również przyczyniają się do wzrostu poziomu bezpieczeństwa w danym rejonie. Choroby i urazy wśród dzikich zwierząt są rzeczą normalną, jednak istotnym zagrożeniem mogą okazać się sytuacje, w których choroba jednego osobnika lub grupy osobników wywoła lokalną epidemię, tak, jak miało to miejsce w 1994 r., gdy w Parku Narodowym Serengeti zmarło około tysiąca lwów w wyniku zarażenia wirusem CDV. Obecnie, wybuch podobnej epidemii na terenie jednego z lwich bastionów mógłby oznaczać uszczuplenie światowej populacji lwa żyjącego na wolności o 5% do 10%. Walka i przeciwdziałanie epidemiom to problem złożony, wymagający dużego zaangażowania specjalistów. Obecnie działania te polegają w dużej mierze na obserwacji podejrzanie zachowujących się osobników, jednak brakuje wyraźnego schematu lub systemu działania, w przypadku wykrycia groźnej choroby. W ocenie Fundacji, na każdym obszarze chronionym powinny funkcjonować jednostki odpowiedzialne za obserwację i badania wszystkich dzikich gatunków zwierząt, jak również powinny zostać nakreślone wyraźne procedury na przypadek wykrycia choroby grożącej epidemią. Polowania i kłusownictwo to problemy, które niestety wymagają rozwiązania odgórnego. W legislaturze większości krajów, na terenie których znajdują się populacje Panthera leo, gatunek ten nie podlega szczególnej ochronie, a w krajach, w których podlega on ochronie, często brakuje efektywnego systemu penalizacji łamania przepisów. Wszystkie te problemy stwarzają zagrożenie dla lwów, z uwagi na fakt, że kłusownicy często czują się bezkarni lub umiejętnie potrafią ominąć obowiązujące prawa. 27

28 Sposoby walki i przeciwdziałania zagrożeniom Konkluzje Rozwiązaniem tych problemów mogłyby być silne działania propagujące społeczności międzynarodowej na władze odpowiadające za legislację w danych państwach, mające na celu objęcie szczególną ochroną populacji Panthera leo. Poza działaniami propagującymi, koniecznym i niezbędnym elementem ochrony lwów przed działalnością kłusowniczą i polowaniami jest ich fizyczna ochrona. Istotną rolę w tym procesie odgrywają naziemne grupy strażnicze, patrolujące i monitorujące tereny obszarów chronionych, z uprawnieniami do interwencji w sytuacji wykrycia przypadku nielegalnego odstrzału lub próby odstrzału. Ważnym elementem są również działania mające na celu zapobieganie i łagodzenie konfliktu na linii człowiek-lew, jak również działalność edukacyjna i informacyjna ludności polującej na lwy z pobudek kulturowych. Na większości terenów, gdzie występują populacje Panthera leo, istnieją realne zagrożenia dla rozwoju i przetrwania tego gatunku. Najpoważniejszym problemem, występującym w niemal całej Afryce, jest konflikt na linii człowiek-lew, który bezpośrednio prowadzi do wymierania gatunku. W najgorszej sytuacji są populacje zasiedlające tereny Afryki Zachodniej i Centralnej, z uwagi na znacząco mniejsze zaangażowanie społeczności międzynarodowej oraz lokalnych władz w ochronę przyrody w tych rejonach, aniżeli na terenach Afryki Południowej oraz Wschodniej. Sytuacja lwów zachodnioafrykańskich jest krytyczna, a lwów z rejonu Afryki centralnej wysoce niepewna. Niezbędne jest podjęcie natychmiastowych kroków mających na celu ewaluację populacji, zbadanie problemu zmniejszania populacji oraz ochronę lwa na tych terenach