Jak napisać dobre. wypracowanie maturalne?

Transkrypt

1 Jak napisać dobre wypracowanie maturalne? Małgorzata Haze klp.pl

2 klp.pl 2 Spis treści I. Wstęp II. Czym to się je na czym polega pisanie wypracowania maturalnego 1. Wypracowanie maturalne jako część matury pisemnej 2. Zakres wymagań na poziomie podstawowym i rozszerzonym 3. Szczegółowe kryteria oceny na obu poziomach III. Warto znać lista lektur i tematów maturalnych 1. Co daje Ci znajomość lektur i lista tematów z lat ubiegłych? 2. Lektury na poziomie podstawowym 3. Lektury na poziomie rozszerzonym 4. Tematy wypracowań maturalnych z lat na poziomie podstawowym 5. Tematy wypracowań maturalnych z lat na poziomie rozszerzonym IV. Jak spełnić wymagane kryteria? Uwagi ogólne 1. Etapy pracy nad wypracowaniem 2. Jak dobrze zrozumieć temat maturalny? A. Analiza tematu kluczem do otrzymania punktów za rozwinięcie B. Jak rozumieć temat? Przykłady 3. Jakie treści zawrzeć w wypracowaniu? Problem klucza A. Nie taki ten klucz straszny... B. O czym pisać należy C. O czym pisać nie powinieneś 4. Jak rozpocząć, jak zakończyć pracę? A. Wstęp od razu zbieraj punkty B. Zakończenie sformułuj odpowiedni wniosek 5. Nie tylko treść, ale i forma się liczy A. Język pisz poprawną polszczyzną B. Kompozycja zadbaj o spójność swojego wypracowania

3 klp.pl 3 C. Styl jaki być powinien? D. Zapis uważaj na ortografię i interpunkcję 6. Podsumujmy tych zasad trzymaj się zawsze V. Jak wpasować się w klucz? Interpretacja tekstu na poziomie podstawowym 1. Jak interpretować wiersz? 2. Jak interpretować tekst prozatorski? 3. Jak interpretować dramat? VI. Jak wpasować się w klucz? Analiza i interpretacja tekstu na poziomie rozszerzonym 1. Wypracowanie na poziomie rozszerzonym trudniejsze zadanie 2. Łączenie interpretacji z analizą poziomu organizacji tekstu 3. Gdy masz przed sobą dwa teksty analiza i interpretacja porównawcza VII. Przykłady sprawdzonych wypracowań maturalnych z modelem rozwinięcia tematu, komentarzem i oceną 1. Wypracowania na poziomie podstawowym 2. Wypracowania na poziomie rozszerzonym VIII. Podziękowania IX. Bibliografia I. Wstęp Matura pisemna z języka polskiego spędza Ci sen z powiek? Nie wiesz, jak pisać, żeby wpasować się w klucz odpowiedzi? Nie wiesz, jak powinieneś skonstruować wypowiedź pisemną, aby otrzymać jak najwięcej punktów za kompozycję, styl, język? E-book Jak napisać dobre wypracowanie maturalne na pewno Ci pomoże. Zawiera on konkretne porady i wskazówki, które pomogą Ci w uzyskaniu jak największej liczby punktów z jednej z części matury pisemnej, jaką jest pisanie własnego wypracowania zarówno na poziomie podstawowym, jak i rozszerzonym.

4 klp.pl 4 W e-booku znajdziesz informacje dotyczące wymagań egzaminacyjnych, sposobu przeprowadzania pisemnego egzaminu maturalnego oraz szczegółowe kryteria oceny Twojego wypracowania. Podstawowym atutem e-booka jest to, że nie tylko podaje kryteria oceny, ale także pokazuje, jak je spełnić, aby otrzymać jak najwięcej punktów z wypracowania. Będziesz miał okazję zapoznać się z konkretnymi poradami, które pomogą Ci w napisaniu na maturze jak najlepszej pracy pisemnej. Autentyczne przykłady z prac uczniowskich pomogą Ci zrozumieć, jak powinno się pisać wypracowanie maturalne, a jakich błędów należy unikać. II. Czym to się je na czym polega pisanie wypracowania maturalnego 1. Wypracowanie maturalne jako część matury pisemnej Na maturze pisemnej z języka polskiego, zarówno na poziomie podstawowym, jak i rozszerzonym, zostaniesz postawiony przed dwoma zadaniami: 1. Rozwiązaniem testu, sprawdzającego rozumienie przez Ciebie czytanego tekstu. 2. Pisaniem własnego tekstu (wypracowania) na jeden z dwóch podanych tematów. E-book Jak napisać dobre wypracowanie maturalne ma za zadanie pomóc Ci przy zmaganiach z drugim etapem. Zgodnie z rozporządzeniem ministra Giertycha od tego roku będziesz musiał wybrać, czy chcesz zdawać maturę na poziomie podstawowym, czy na rozszerzonym i dlatego właśnie na obu poziomach Twoim zadaniem będzie zarówno rozwiązanie testu na rozumienie tekstu, jak i napisanie wypracowania. Pisemny egzamin maturalny nazywany jest zewnętrznym oznacza to, że Twoja praca będzie oceniana nie przez Twoich nauczycieli szkolnych, ale przez wyznaczonych prze Centralną Komisję Egzaminacyjną egzaminatorów. Pracy nie podpisujesz, ale zostaje ona zakodowana tak, aby zapewnić bezstronność w ocenianiu.

5 klp.pl 5 Na rozwiązanie testu na rozumienie tekstu oraz napisanie wypracowania masz na poziomie podstawowym 170 minut, na rozszerzonym 180 minut. Podczas pisania egzaminu maturalnego masz prawo korzystać ze słownika ortograficznego oraz słownika poprawnej polszczyzny. 2. Zakres wymagań na poziomie podstawowym i rozszerzonym Twoim zadaniem w drugiej części pisemnego egzaminu maturalnego będzie stworzenie własnego tekstu w związku z tekstem literackim. Będziesz miał dwa tematy do wyboru, każdy z tematów będzie wymagał analizy konkretnego tekstu literackiego (bądź dwóch tekstów), który otrzymasz na arkuszu. Tekst literacki będzie dla Ciebie punktem wyjścia do omówienia jakiegoś zagadnienia. Jakich tekstów możesz się spodziewać? Może to być zarówno proza, dramat, jak i poezja. Może to być jeden tekst bądź dwa. Może być cały tekst (np. wiersz) bądź jego fragment (w przypadku tekstów dłuższych, np. powieści czy dramatów). Na maturze mogą pojawić się jedynie teksty wymienione w Informatorze maturalnym (patrz rozdział III: Lista lektur i tematów maturalnych). W przypadku wypracowania na poziomie podstawowym lista lektur określona jest jednoznacznie. Jeśli wybrałeś maturę na poziomie rozszerzonym musisz liczyć się z tym, że możesz dostać do analizy także teksty inne niż te w Informatorze. Muszą one być jednak jak podaje CKE utrzymane w znanej Ci poetyce i konwencji. Twoim zadaniem jest napisanie wypracowania na wybrany temat nie krótszego niż 250 słów (około 2 strony, w zależności od pisma). W wypracowaniu krótszym niż 250 słów będzie oceniane tylko rozwinięcie tematu, natomiast styl, kompozycja, język i zapis oceniane nie będą (kryteria oceny wypracowania znajdziesz niżej). Poza różnicą w doborze lektur wypracowania na poziomie podstawowym i rozszerzonym będą podlegały innym kryteriom oceny. Jeśli wybrałeś poziom podstawowy, Twoim zadaniem będzie zanalizowanie danego tekstu głównie na poziomie idei. Powinieneś wykazać się, że potrafisz utwór zinterpretować, skomentować, przedstawić własną opinię o problemie w nim zawartym, że posiadasz wiedzę na temat epoki, prądu czy treści tekstu (tekstów) literackich, do których temat się

6 klp.pl 6 odwołuje. Jeśli jesteś ambitniejszy i piszesz na poziomie rozszerzonym, to pamiętaj, że będziesz musiał odczytać tekst zarówno na poziomie idei, jak i organizacji jego warstwy językowej. Wymagane będzie wyrażenie przez Ciebie opinii na temat tekstów (także tych z dziedzin sztuki innych niż literatura), porównania ich, polemizowania z poglądem wyrażonym w tekście. Za wypracowanie maturalne na poziomie podstawowym możesz uzyskać 50 punktów, za test z rozumienia tekstu 20, co daje razem 70 punktów. Za wypracowanie na poziomie rozszerzonym maksymalna wartość punktów to 40, za test 10, czyli razem 50. Maturę zdasz, jeśli uzyskasz co najmniej 30% maksymalnej liczby punktów (w przypadku matury podstawowej jest to 21 punktów, rozszerzonej 15) chyba, że liczysz na amnestię ;) 3. Szczegółowe kryteria oceny na obu poziomach Zarówno na poziomie podstawowym, jak i rozszerzonym, Twoje wypracowanie będzie oceniane według następujących kryteriów: rozwinięcie tematu zawartość treściowa Twojego wypracowania (zgodność z kluczem); kompozycja spójność Twojego tekstu, język Twoja poprawność językowa, styl styl, którym się posłużysz, zapis ortografia i interpunkcja. Szczegółowe kryteria oceny i punktacja są różne na każdym z poziomów. A. Poziom podstawowy Na poziomie podstawowym najważniejszym kryterium jest rozwinięcie tematu i poprawność językowa, kryteriami mniej ważnymi są kompozycja i styl. Każde z kryteriów poza rozwinięciem tematu dzieli się na mniejsze punkty dostajesz zależnie od tego, na jakim poziomie spełniłeś wymagania danego kryterium. Za wypracowanie możesz uzyskać maksymalnie 50 punktów.

7 klp.pl 7 I. ROZWINIĘCIE TEMATU oceniane według klucza (modelu rozwinięcia tematu), ustalanego indywidualnie dla każdego tematu (maksymalnie 25 punktów) II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów) oceniana tylko wtedy, gdy zostały przyznane punkty za rozwinięcie tematu podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym (5 pkt.) uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części (3 pkt.) wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna (1 pkt.) III. STYL (maksymalnie 5 punktów) jasny, żywy, swobodny, zgody z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka (5 pkt.) zgody z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka (3 pkt.) na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe (1 pkt.) IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów) język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia, fleksja (12 pkt.) język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja (9 pkt.) język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne składnia, słownictwo i frazeologia (6 pkt.) język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych (3 pkt.) język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych, słownikowych i frazeologicznych (1 pkt.) V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty) bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja - nieliczne błędy (3 pkt.) poprawna ortografia nieliczne błędy II stopnia; na ogół poprawna interpunkcja (2 pkt.) poprawna ortografia nieliczne błędy różnego stopnia; interpunkcja niezakłócająca komunikacji mimo różnych błędów (1 pkt.)

8 klp.pl 8 Dodatkowo możesz otrzymać jeszcze od 1 do 4 punktów za szczególne walory pracy. Przyznaje się je jedynie za pracę ocenioną poniżej maksymalnej liczby punktów, jednak wyróżniającą się w zakresie rozwinięcia tematu, kompozycji, stylu lub języka. Łączna liczba punktów za wypracowanie nie może jednak przekroczyć 50. B. Poziom rozszerzony Na poziomie rozszerzonym najwięcej punktów otrzymujesz za rozwinięcie tematu. Za całe wypracowanie możesz otrzymać maksymalnie 40 punktów. I. ROZWINIĘCIE TEMATU oceniane według klucza (modelu rozwinięcia tematu), ustalanego indywidualnie dla każdego tematu (maksymalnie 26 punktów) II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 2 punkty) oceniana tylko wtedy, gdy zostały przyznane punkty za rozwinięcie tematu podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym (2 pkt.) uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części (1 pkt.) III. STYL (maksymalnie 2 punkty) jasny, żywy, swobodny, zgody z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka (2 pkt.) zgody z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka (1 pkt.) IV. JĘZYK (maksymalnie 8 punktów) język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia, fleksja (8 pkt.) język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja (5 pkt.) język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne składnia, słownictwo i frazeologia (3 pkt.)

9 klp.pl 9 język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych (1 pkt.) V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty) bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja - nieliczne błędy (2 pkt.) poprawna ortografia nieliczne błędy różnego stopnia; na ogół poprawna interpunkcja (1 pkt.) Dodatkowo możesz otrzymać jeszcze od 1 do 4 punktów za szczególne walory pracy, na takich samych zasadach, co na poziomie podstawowym. Zauważ, że w wypracowaniu na poziomie rozszerzonym kryteria oceny są podobne, ale poprzeczka jest wyższa za to samo, za co na poziomie podstawowym dostałbyś 1 punkt, na poziomie rozszerzonym nie dostaniesz już nic. III. Warto znać lista lektur i tematów maturalnych 1. Co daje Ci znajomość lektur i lista tematów z lat ubiegłych? Ujednolicenie przez Centralną Komisję Egzaminacyjną listy lektur sprawia, że wiesz, jakich tekstów możesz spodziewać się na maturze. W przypadku poziomu podstawowego jest o tyle łatwo, że lista lektur jest ściśle określona żadne teksty literackie inne niż te wskazane przez CKE nie mogą się pojawić do analizy. Dlatego przy powtórce zwróć szczególną uwagę na te lektury, najlepiej miej je wszystkie przeczytane. Owszem, zdarza się, że uczniowie piszą wypracowanie o lekturze, której nie czytali, posiłkując się jedynie tekstem, który mają przed sobą (fragmentem z utworu) i bywa, że ci uczniowie zdają maturę (sama znam takie przypadki!), ale jest to taktyka bardzo ryzykowna. Dlatego zapoznaj się dokładnie z treścią lektur obowiązkowych, przeczytaj te, których nie czytałeś, albo przypomnij sobie ich treść na postawie dobrych, dokładnych streszczeń. W przypadku matury na poziomie rozszerzonym możesz dostać do analizy i interpretacji tekst,

10 klp.pl 10 którego nie znasz, tekst niepopularny, nieomawiany w szkole. W tym przypadku będziesz musiał wykazać się umiejętnością analizy i interpretacji zupełnie nieznanego Ci tekstu. Zaznajomienie się z tematami wypracowań z lat ubiegłych pomoże Ci w zorientowaniu się, jak są skonstruowane tematy maturalne, czego możesz się spodziewać. Nie łudź się jednak, że jeśli dany tekst literacki pojawił się np. w zeszłym roku na maturze, to w tym roku go nie będzie. Jakże zaskoczeni byli maturzyści roku 2006, kiedy zarówno na maturze próbnej, jak i zwykłej znaleźli na arkuszu fragment z Chłopów! Wszyscy przewidywali, że skoro powieść Reymonta była już na maturze próbnej, to nie będzie jej na normalnej. CKE zaś postanowiła inaczej. Lektury więc mogą się powtarzać i powtarzają się. 2. Lektury na poziomie podstawowym 1. Literatura polska: Bogurodzica w kontekście poezji średniowiecznej, Jan Kochanowski pieśni i treny (wybór), Jan Andrzej Morsztyn wybór wierszy, Daniel Naborowski wybór wierszy, Wacław Potocki wybór wierszy, Ignacy Krasicki satyry (wybór), Hymn do miłości ojczyzny, Adam Mickiewicz Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz Dziady cz. III, Juliusz Słowacki Kordian: akt I, akt II, akt III sc. 5 i 6, Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia: część I, część III (scena w obozie rewolucji), część IV (scena w obozie arystokracji i scena finałowa), Adam Mickiewicz wybór wierszy, Juliusz Słowacki wybór wierszy, Cyprian Kamil Norwid wybór wierszy, Bolesław Prus Lalka, Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem fragmenty: przy mogile Jana i Cecylii, przy mogile powstańców,

11 klp.pl 11 Eliza Orzeszkowa Gloria victis, Maria Konopnicka Mendel Gdański, Bolesław Prus Kamizelka, Henryk Sienkiewicz Potop, Kazimierz Przerwa-Tetmajer wybór wierszy, Jan Kasprowicz wybór wierszy, Leopold Staff wybór wierszy z różnych epok, Stanisław Wyspiański Wesele, Władysław Stanisław Reymont Chłopi (t. I), Stefan Żeromski Ludzie bezdomnie, Stefan Żeromski Przedwiośnie, Witold Gombrowicz Ferdydurke rozdz. II, III, IV, VII, IX, X, XII, XIV, Zofia Nałkowska Granica, Tadeusz Borowski Pożegnanie z Marią (Pożegnanie z Marią, U nas, w Auschwitzu..., Proszę państwa do gazu, Bitwa pod Grunwaldem), Gustaw Herling-Grudziński Inny świat, Bolesław Leśmian wybór wierszy, Julian Tuwim wybór wierszy, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska wybór wierszy, Czesław Miłosz wybór wierszy, Krzysztof Kamil Baczyński wybór wierszy, Tadeusz Różewicz wybór wierszy, Zbigniew Herbert wybór wierszy, Miron Białoszewski wybór wierszy, Wisława Szymborska wybór wierszy, Stanisław Barańczak wybór wierszy, Jan Twardowski wybór wierszy, Sławomir Mrożek Tango, Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem. 2. Literatura powszechna: Sofokles Król Edyp,

12 klp.pl 12 Horacy wybór pieśni, William Szekspir Makbet, Molier Świętoszek, Jan Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera, Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara, Joseph Conrad Jądro ciemności, Albert Camus Dżuma. Obowiązuje Cię także znajomość kontekstów biblijnych, antycznych i innych (De facto chodzi o znajomość treści najważniejszych ksiąg Biblii oraz mitów greckich). 3. Lektury na poziomie rozszerzonym Na poziomie rozszerzonym obowiązują te same lektury, co na poziomie podstawowym oraz: 1. Literatura polska Jan Kochanowski Treny, Juliusz Słowacki Kordian, Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk, Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka, Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy. 2. Literatura powszechna Dante Boska Komedia fragmenty Piekła, Jan Wolfgang Goethe Faust część I: fragmenty sceny w pracowni (rozmyślania Fausta o sobie i swoim życiu, rozmowa z Mefistofelesem), Franz Kafka Proces, Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata. Uwaga! Na egzaminie na poziomie rozszerzonym mogą pojawić się inne lektury, muszą one jednak być utrzymane w znanej uczniom poetyce lub konwencji.

13 klp.pl Tematy wypracowań maturalnych z lat na poziomie podstawowym Matura próbna 2002: W kontekście załączonego tekstu Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego i całej powieści rozważ, na czym polega istota bezdomności w przypadku Judyma i innych bohaterów utworu. Zaprezentuj renesansową koncepcję Boga i świata odwołując się do znanych Ci pieśni Jana Kochanowskiego i dokonując interpretacji Hymnu (Czego chcesz od nas, Panie...). Matura maj 2002: Jaką funkcję pełni Mazurek Dąbrowskiego w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza? W pracy wykorzystaj znajomość tekstu Józefa Wybickiego i podanych fragmentów Pana Tadeusza. Zanalizuj przedstawioną niżej scenę i objaśnij, na czym polega jej dramatyzm oraz kluczowy charakter w powieści Granica Zofii Nałkowskiej. Matura próbna styczeń 2003: Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich i jak udziela rad w Pieśni XI i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historycznoliterackie. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Inny świat. Wyjaśnij tytuł na podstawie podanego fragmentu. Czy opisany mechanizm działał w pełni skutecznie? Odpowiedź uzasadnij argumentami z całego utworu. Matura maj 2003: Wizerunek kraju lat dziecinnych w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza. Interpretując podane fragmenty, rozważ związek doświadczeń emigracyjnych z obrazem utraconej ojczyzny. Wnioski z analizy odnieś do całej epopei. Cezarego Baryki zmagania z polskością i Polską. Interpretując fragment Przedwiośnia, zwróć uwagę na rozterki bohatera związane z określeniem własnej tożsamości. Wnioski z analizy odnieś do refleksji wyniesionych z lektury całej powieści.

14 klp.pl 14 Matura próbna czerwiec 2004 Romantyczna koncepcja poety jako przywódcy narodu. Zinterpretuj podany fragment, odwołując się do swojej wiedzy o Konradzie bohaterze III części Dziadów Adama Mickiewicza. (niżej podany tekst Wielkiej Improwizacji) Różne oblicza heroizmu. Na podstawie podanych fragmentów Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej wyjaśnij symbolikę dwóch mogił. Matura próbna maj 2004: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety. Czym dla bohaterów Lalki Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach. Matura próbna styczeń 2005 Różne wizje zaświatów. Analizując Tren X Jana Kochanowskiego i wiersz Urszula Kochanowska Bolesława Leśmiana, zwróć uwagę na portret dziecka oraz kreacje innych bohaterów. To chory kąt... (...) - analizując fragment, zwróć uwagę na przemyślenia Stanisława Wokulskiego dotyczące sytuacji w kraju i odnieś je do innych opinii o społeczeństwie wyrażonych w Lalce Bolesława Prusa. Matura maj 2005: Jaki obraz Polaków XVII wieku wyłania się z Potopu Henryka Sienkiewicza? Punktem wyjścia swoich rozważań uczyń wnioski z analizy fragmentów powieści. Zwróć uwagę na ich znaczenie dla całości utworu. Analizując wypowiedzi bohaterów romantycznych, porównaj postawę Kordiana i Męża. W interpretacyjnych wnioskach wykorzystaj wiedzę o utworach, z których pochodzą fragmenty. Matura próbna grudzień 2005:

15 klp.pl 15 Carska Rosja i jej stolica. Na podstawie załączonych fragmentów Pana Tadeusza i Dziadów części III napisz, czym charakteryzowało się życie ludzi w Rosji na początku XIX wieku. Koncepcje ludzkiego losu w Chłopach Władysława Stanisława Reymonta. Przedstaw temat, analizując wskazany fragment oraz wykorzystując znajomość I tomu powieści. Matura zimowa styczeń 2006: Analizując dany fragment powieści, zwróć uwagę na przedstawione przez bohaterów racje. Wnioski analizy wykorzystaj w pracy: Przedwiośnie jako powieść-dyskusja nad kształtem odrodzonej Polski. Dwa modele rodziny. Porównaj rodzinę przedstawioną w podanym fragmencie Tanga Sławomira Mrożka z rodziną Borynów ukazaną w Chłopach Władysława Reymonta. Zwróć uwagę na relacje między różnymi pokoleniami i scenerię, w której bohaterowie zostali umieszczeni. Matura maj 2006: Charakteryzując Makbeta na podstawie danych fragmentów dramatu Szekspira, określ, na czym polega tragizm postaci i porównaj go z tragizmem bohatera ze znanego Ci dramatu antycznego. Kłótnia u Borynów. Zanalizuj podany fragment Chłopów Stanisława Reymonta i scharakteryzuj występujące w nim postacie. Na postawie fragmentu i I tomu powieści określ przyczyny kłótni i źródła dramatyczności sceny. Matura próbna listopad 2006: Na podstawie analizy podanego fragmentu i znajomości całego utworu scharakteryzuj Wertera. Zwróć uwagę na rolę miłości i literatury w życiu bohatera oraz jego stosunek do natury. Romantyk i pozytywista (Juliusz Słowacki i Bolesław Prus) w kontekście ideałów swojej epoki oceniają cywilizację zachodnioeuropejską. Porównaj obraz Zachodu zawarty w poniższym fragmencie Lalki z tym, który znasz z Kordiana. Zwróć uwagę na znaczenie podróży po Europie w życiu bohaterów.

16 klp.pl Tematy wypracowań maturalnych z lat na poziomie rozszerzonym Matura maj 2002: Różne literackie wersje mitu o Narcyzie. Owidiusz Metamorfozy (fragm. Baśń o Narcyzie), Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Narcyz analiza i interpretacja porównawcza. Dwie lekcje łaciny. Porównaj sposoby ich przedstawienia we fragmentach Fedrydurke Witolda Gombrowicza i Lekcji łaciny Zbigniewa Herberta. Matura próbna styczeń 2003: Jak pisarze odpowiadają na pytanie o rolę bagażu pamięci w życiu człowieka? Interpretując fragment prozy Aleksandra Jurewicza oraz wiersz Czesława Miłosza, zwróć uwagę na sposób kreowania przestrzeni i czasu oraz miejsce owego pamiętam w relacji mówiących. Ucztowanie jako motyw literacki. Analizując podane fragmenty zwróć uwagę na sposoby obrazowania oraz porównaj stosunek autorów do szlacheckiej tradycji ucztowania zaprezentowanej w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza i Przedwiośniu Stefana Żeromskiego. Matura maj 2003: Żywotność motywu non omnis moriar w literaturze polskiej poświadczają między innymi utwory Ku muzom Jana Kochanowskiego i Do losu Juliana Tuwima. Na podstawie tych tekstów zaprezentuj różnice w sposobie ujęcia ujęcia motywu oraz rozważ przyczyny takiego ujęcia. Zinterpretuj zamieszczony niżej końcowy fragment tekstu Zbigniewa Herberta Akropol. Rozważ, jak forma eseju służy prezentacji różnych postaw ludzkich wobec wielkich pomników kultury. Matura próbna maj 2004: Analiza i interpretacja wiersza Tadeusza Nowaka Psalm o powrocie. Porównaj sposoby kreacji postaci w podanych fragmentach Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej i Kartoteki Tadeusza Różewicza.

17 klp.pl 17 Matura próbna styczeń 2005 Stwórca i jego dzieło. Analizując Hymn Jana Kochanowskiego i fragmenty hymnu Święty Boże Jana Kasprowicza, porównaj sposoby przedstawienia Boga, świata i człowieka. Jednostka w świecie ograniczeń. Analizując zachowania bohaterów zwierzęcych oraz ukształtowanie językowe podanego fragmentu, odczytaj metaforyczny sens sceny i jej związek z przesłaniem powieści Zofii Nałkowskiej Granica. Matura maj 2005: Analizując i interpretując wiersze Tadeusza Różewicza Ocalony i Józefa Barana Mam dwadzieścia pięć lat, porównaj poetyckie kreowanie doświadczeń pokoleniowych i egzystencjalnych. Dokonaj analizy i interpretacji opowiadania Zabawa w klucz Idy Fink, zwracając uwagę na sposób podjęcia tematu zagłady Żydów w czasie II wojny światowej. Matura próbna grudzień 2005: O poznawaniu. Zanalizuj i zinterpretuj wiersz Wisławy Szymborskiej Mała dziewczynka ściąga obrus. Różne koncepcje miłości i różne sposoby mówienia o niej. Dokonaj analizy i interpretacji porównawczej Przypomnienia dawnej miłości Franciszka Karpińskiego oraz danego fragmentu IV części Dziadów Adama Mickiewicza. Matura zimowa styczeń 2006: Opisz i porównaj dwa sposoby uzyskiwania efektu groteskowości w przytoczonych fragmentach dramatów Stanisława Ignacego Witkiewicza i Sławomira Mrożka. Zanalizuj i zinterpretuj wiersz W. H. Audena Musée des Beaux Arts. Matura maj 2006: Analizując i interpretując wiersz Anny Świrszczyńskiej Budując barykadę oraz fragment z Pamiętnika warszawskiego Mirona Białoszewskiego, przedstaw i porównaj dwa sposoby prezentacji dramatu zwykłych ludzi uwikłanych w historię. Analizując i interpretując utwór Jarosława Iwaszkiewicza Wiewiórka, przedstaw wzajemne relacje między narratorem i światem przedstawionym.

18 klp.pl 18 Matura próbna listopad 2006: Dwa obrazy wojny dwa sposoby mówienia o niej. Dokonaj analizy porównawczej poniższych fragmentów Potopu Henryka Sienkiewicza i Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego. Kontrast jako sposób wyrażenia refleksji o świecie i człowieku. Zanalizuj i zinterpretuj wiersz Wisławy Szymborskiej Dom wielkiego człowieka. IV. Jak spełnić wymagane kryteria? Uwagi ogólne Znajomość kryteriów i listy lektur nie wystarczy. Jest to wiedza potrzebna, ale powinieneś także wiedzieć, jak należy zastosować ją w praktyce. 1. Etapy pracy nad wypracowaniem Na napisanie wypracowania maturalnego masz ograniczony czas. Ważne jest, żebyś dobrze go wykorzystał. Pamiętaj, że czas ten powinieneś przeznaczyć nie tylko na pisanie tekstu, ale także na wiele czynności przygotowawczych oraz sprawdzenie pracy. Krok 1: Uważnie przeczytaj oba tematy, które masz przed sobą i wybierz ten, który najbardziej Ci odpowiada. W wyborze tematu kieruj się swoją wiedzą oraz gustami. Trudno jest pisać wypracowanie z lektury, której się nie czytało (choć bywają tacy ryzykanci!), równie trudno z lektury, która w ogóle Cię nie interesuje. Krok 2: Dokładnie przeanalizuj wybrany przez siebie temat. Zastanów się, czego się od Ciebie oczekuje i napisz właśnie o tym nie mniej, nie więcej (więcej o rozumieniu tematu maturalnego znajdziesz w następnym podrozdziale).

19 klp.pl 19 Krok 3: Przeanalizuj wiersz lub fragment prozy czy dramatu. Najpierw zaznacz w nim te miejsca, które wydają Ci się szczególnie przydatne w wypełnieniu zadań, które dostałeś w temacie. Później wypisz w formie notatki zagadnienia poruszane w tekście przez autora, a istotne z punktu widzenia Twojego tematu. Zwróć też uwagę na formę wiersza czy prozy (ukształtowanie językowe). Na poziomie podstawowym zazwyczaj nie jest ono aż tak ważne, ale warto także te elementy w wypracowaniu zawrzeć. Na koniec zwróć uwagę na kontekst Twojego tekstu (inny tekst, całość tekstu, z którego pochodzi fragment, wiedza z epoki itd.). Szczegółowe porady na temat analizy i interpretacji tekstu literackiego znajdziesz w następnych rozdziałach. Krok 4: Stwórz plan wypracowania. Plan ten powinien uwzględniać wszystkie wyniki Twojej analizy, być spójny, podzielony na trzy części: wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Krok 5: Napisz wypracowanie, sprawdź, czy poruszyłeś w nim wszystkie zagadnienia, które zamieściłeś w notatkach i w planie, czy na pewno rozwiązałeś problemy zawarte w temacie. Na koniec przeczytaj jeszcze raz cały tekst, zwracając baczną uwagę na błędy. Jeśli będziesz miał wątpliwości, posłuż się słownikiem. 2. Jak dobrze zrozumieć temat maturalny? A. Analiza tematu kluczem do otrzymania punktów za rozwinięcie Tematy maturalne są skonstruowane w dość specyficzny sposób. Zawsze nakierowują interpretację, którą masz stworzyć, na pewne tory. To, pod jakim kątem masz przeprowadzić interpretację, jest już zawarte w temacie ważne jest, żebyś od niego nie odbiegł! Pamiętaj, że jeśli napiszesz wypracowanie nie na temat, to nie otrzymasz punktów za kompozycję!

20 klp.pl 20 Prawidłowe zrozumienie zadania, które stawia przed Tobą komisja, a które masz zawarte w temacie, jest więc bardzo ważne. Zanim zabierzesz się do interpretacji tekstu literackiego, który masz przed sobą, powinieneś dokładnie przeanalizować wybrany przez siebie temat. Spojrzyj raz jeszcze na kilka tematów maturalnych z poprzednich lat, zamieszczonych w rozdziale III. Zauważ, że tematy te składają się z kilku powtarzających się (choć nie zawsze występujących) części: 1. Postawienie problemu, który masz w wypracowaniu poruszyć np.: Kłótnia u Borynów. Jak żyć ma człowiek? Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Czym dla bohaterów Lalki Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo? Różne wizje zaświatów. Carska Rosja i jej stolica. Romantyczna koncepcja poety jako przywódcy narodu. O poznawaniu. Koncepcje ludzkiego losu w Chłopach Władysława Stanisława Reymonta. 2. Szczegółowe polecenia, zadania, które przed Tobą stoją, czasami wyrażone w formie czasowników w trybie rozkazującym, np.: interpretując..., rozważ... Wnioski z analizy odnieś do... zinterpretuj podany fragment rozważ, na czym polega istota... zanalizuj..., odwołując się do... zaprezentuj... koncepcję... charakteryzując... określ, na czym polega... określ przyczyny... zwróć uwagę na... przedstaw temat, analizując... czasami w formie pytań, np.:

21 klp.pl 21 co i w jaki sposób krytykuje...? jaki obraz... wyłania się z...? czy opisany mechanizm działał w pełni skutecznie? 3. Określenie zakresu zagadnień. Jaki może być to zakres? wyłącznie analiza tekstu, który masz przed sobą (np. Analiza i interpretacja wiersza Tadeusza Nowaka Psalm o powrocie ) analiza porównawcza dwóch tekstów (np. Stwórca i jego dzieło. Analizując Hym Jana Kochanowskiego i fragmenty hymnu Święty Boże Jana Kasprowicza, porównaj sposoby przedstawienia Boga, świata i człowieka) odniesienie się do większej całości (np. cyklu utworów czy całej powieści) np. Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety. analiza porównawcza, połączona z odniesieniem się do większych całości (np. Ucztowanie jako motyw literacki. Analizując podane fragmenty zwróć uwagę na sposoby obrazowania oraz porównaj stosunek autorów do szlacheckiej tradycji ucztowania zaprezentowanej w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza i Przedwiośniu Stefana Żeromskiego) odniesienie się do innych tekstów (np. Charakteryzując Makbeta na podstawie danych fragmentów dramatu Szekspira, określ, na czym polega tragizm postaci i porównaj go z tragizmem bohatera ze znanego Ci dramatu antycznego) Pamiętaj, że temat wyznacza Ci zawartość Twojego wypracowania. Dlatego właśnie kluczem do uzyskania jak największej liczby punktów za rozwinięcie jest dobre zrozumienie tematu! B. Jak rozumieć temat? Przykłady Przykład: jak rozumieć temat (poziom podstawowy) Temat: Kłótnia u Borynów. Zanalizuj podany fragment Chłopów Stanisława Reymonta i scharakteryzuj występujące w nim postacie. Na postawie fragmentu i I tomu powieści określ

22 klp.pl 22 przyczyny kłótni i źródła dramatyczności sceny. (matura 2006) Co możesz wyczytać z tematu: Tematem wypracowania jest kłótnia u Borynów. Twoim zadaniem jest analiza fragmentu Chłopów, przedstawiającego scenę kłótni. Analiza sceny musi opierać się na: charakterystyce występujących w scenie postaci, określeniu przyczyn kłótni i źródeł dramatyczności sceny. Aby dobrze zanalizować scenę, powinieneś odnieść się także do całego I tomu Chłopów aby móc umiejscowić ją w utworze, połączyć z innymi wydarzeniami, które poprzedziły kłótnię. Przykład: jak rozumieć temat (poziom podstawowy) Temat: Charakteryzując Makbeta na podstawie danych fragmentów dramatu Szekspira, określ, na czym polega tragizm postaci i porównaj go z tragizmem bohatera ze znanego Ci dramatu antycznego. (matura 2006) Co możesz wyczytać z tematu: Twoim podstawowym zadaniem jest analiza fragmentów Makbeta Szekspira. W swojej analizie powinieneś skupić się na tytułowym bohaterze scharakteryzować go, zwracając szczególną uwagę na tragizm postaci. Musisz odwołać się do jakiegoś dramatu antycznego (Antygony, Króla Edypa) i porównać tragizm wybranej przez siebie postaci (np. Antygodny, Edypa, ale może być to także Hajmon, Eurydyka) z tragizmem Makbeta. Przykład: jak rozumieć temat (poziom podstawowy) Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety. (matura próbna 2004) Co możesz wyczytać z tematu:

23 klp.pl 23 Twoim zadaniem jest interpretacja jednej z satyr Krasickiego Palinodii. Powinieneś odpowiedzieć na pytanie: co krytykuje Krasicki ukazać obraz społeczeństwa polskiego. Musisz także zanalizować, jak przeprowadzana jest krytyka, jakich środków używa autor. Powinieneś odnieść się do tezy, że obraz społeczeństwa polskiego jest obrazem w krzywym zwierciadle - wyjaśnić, co to znaczy i podać na to argumenty. Obraz społeczeństwa polskiego z Palinodii masz porównać z obrazem społeczeństwa z innych satyr Krasickiego pokazać, co w tych obrazach jest podobne, a co inne. Przykład: jak rozumieć temat (poziom rozszerzony) Temat: Różne koncepcje miłości i różne sposoby mówienia o niej. Dokonaj analizy i interpretacji porównawczej Przypomnienia dawnej miłości Franciszka Karpińskiego oraz danego fragmentu IV części Dziadów Adama Mickiewicza. (matura próbna 2005) Co możesz wyczytać z tematu: Twoim zadaniem jest analiza i interpretacja porównawcza dwóch tekstów Przypomnienia dawnej miłości Karpińskiego i fragmentu IV części Dziadów Mickiewicza. W swojej interpretacji powinieneś przedstawić koncepcje miłości, zawarte w utworach. Swoją analizę powinieneś nakierować na to, jak obaj autorzy mówią o miłości, jakich środków używają. Przykład: jak rozumieć temat (poziom rozszerzony) Temat: Kontrast jako sposób wyrażenia refleksji o świecie i człowieku. Zanalizuj i zinterpretuj wiersz Wisławy Szymborskiej Dom wielkiego człowieka. (matura próbna 2006) Co możesz wyczytać z tematu: Twoim zadaniem jest analiza i interpretacja wiersza Szymborskiej Dom wielkiego człowieka. W analizie powinieneś zwrócić szczególną uwagę na technikę kontrastu. Technikę tę powinieneś ukazać jako sposób wyrażania refleksji o świecie i człowieku.

24 klp.pl 24 Przykład: jak rozumieć temat (poziom rozszerzony) Temat: Zinterpretuj zamieszczony niżej końcowy fragment tekstu Zbigniewa Herberta Akropol. Rozważ, jak forma eseju służy prezentacji różnych postaw ludzkich wobec wielkich pomników kultury. (matura 2003) Co możesz wyczytać z tematu: Twoim zadaniem jest interpretacja fragmentu eseju Herberta. W swoim wypracowaniu musisz zawrzeć także elementy analizy pokazać, jak wybrana przez autora forma, jaką jest esej, służy prezentacji różnych postaw ludzkich wobec wielkich pomników kultury. Aby to pokazać, powinieneś znać sposoby konstruowania eseju, aby wskazać techniki, jakimi posłużył się Herbert w tym fragmencie. 3. Jakie treści zawrzeć w wypracowaniu? Problem klucza A. Nie taki ten klucz straszny... Tuż po wprowadzeniu do szkół nowych zasad oceniania wypracowania maturalnego, często oburzali się zarówno nauczyciele, jak i uczniowie. Głównym argumentem było to, że nowa matura ogranicza inwencję twórczą uczniów, którzy są zobowiązani do zgadywania, co znajdą w kluczu odpowiedzi, że są zmuszeni dotrzeć do jedynej prawidłowej interpretacji utworu. Dobrą wiadomością jest to, że klucz maturalny nie zawiera już konkretnych treści, które w wypracowaniu znaleźć się muszą, ale podaje pewien zakres zagadnień, który powinien być poruszony w wypracowaniu oraz przykładowe treści, które mogą się w nim znaleźć. Nie jesteś więc niewolnikiem klucza jeśli nauczyciel stwierdzi, że zawarłeś w danym zakresie odpowiednie treści, choć nie ma ich w kluczu, to może przyznać Ci punkt.

25 klp.pl 25 Przykład: fragment klucza Oto fragment klucza odpowiedzi do tematu Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety. Palinodia 1. Krytykowane wady Polaków, 0 6 np.: demoralizacja (zdrada, oszustwo, rozpusta, odrzucenie wartości cnoty i honoru), beztroskie, puste życie, trwonienie majątków, korzystanie z cudzej pracy, brak troski o kraj (upodobanie do warcholstwa), pijaństwo, pogoń za cudzoziemską modą, brak szacunku dla przodków. Sposób krytyki: 2. ironia, wskazanie co najmniej jednego argumentu 0-1 np.: pozorne odwołanie zarzutów jako ich potwierdzenie, 4. inne sposoby, 0-4 np.: komizm słowny, stypizowanie bohaterów (krytyka wad, nie konkretnych osób), kontrasty, wyolbrzymienie (przerysowanie, nagromadzenie) opisywanych wad, elementy dialogowe w monologu podmiotu mówiącego (apostrofy do bohaterów, pytania, wykrzyknienia itp.).

26 klp.pl 26 Fragment ten dotyczy interpretacji samego tekstu Palinodii. Zauważ, że klucz jest ściśle związany z tematem! Zadaniem, które wyznacza temat jest przedstawienie, co krytykuje Krasicki w satyrze (jakie wady Polaków przedstawia) i jak to robi (jakimi środkami poetyckimi się posługuje). Za wypunktowanie wad Polaków przedstawionych w satyrze możesz dostać od 0 do 6 punktów, po 1 punkcie za każdą wadę. Klucz nie mówi, jakie muszą to być konkretnie wady, podaje tylko przykłady. Jeśli chodzi o część drugą klucza (sposób krytyki), to koniecznie musisz zauważyć w tekście ironię i uzasadnić jej wystąpienie, inne środki masz prawo zauważyć różne. Jest to wybór zasadny ironia jest podstawowym środkiem organizującym ten utwór. Słuszne to czy nie odpowiadania zgodnie z modelem można się nauczyć. Jakie więc zasady przyjąć? O czym w wypracowaniu pisać, a o czym nie? Oto kilka wskazówek: B. O czym pisać należy: interpretacja tekstu to podstawa Twojego wypracowania; analiza tekstu konieczna w przypadku tematów na poziomie rozszerzonym, na poziomie podstawowym konieczna, jeśli zakłada ją temat; konteksty (Twoja wiedza z historii literatury, filozofii, sztuki itd.) - jedynie jeśli temat tego wymaga lub jeśli są związane z tematem; zazwyczaj najlepiej podać je we wstępie lub w zakończeniu; odwołanie się do innych tekstów jeśli zakłada to temat; własne przemyślenia w niewielkiej ilości, także tylko na temat. Przykład: kiedy konieczne są konteksty Oto przykład tematu, w którym konieczność odwołania się do kontekstów jest wyraźnie zaznaczona: Temat: Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich i jak udziela rad w Pieśni XI i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historycznoliterackie.

27 klp.pl 27 Ten temat podaje kawa na ławę, że do filozofii i historii literatury odnieść się musisz i na pewno będziesz miał za to punkty. W tym przypadku może to być odwołanie się do filozofii stoicyzmu, epikureizmu i renesansowego humanizmu (kontekst filozoficzny) oraz do Horacego lub poezji renesansowej (kontekst historycznoliteracki). Przykład: kiedy konteksty są związane z tematem Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety. W przypadku tego tematu uzasadnione, a nawet konieczne jest odwołanie się do dydaktyzmu klasycyzmu polskiego oświecenia wpisanie Palinodii i innych satyr Krasickiego w ten nurt literatury. Powinieneś o tym napisać, ponieważ wiąże się to z zagadnieniem krytyki wad Polaków. Przykład: kiedy konteksty są związane z tematem Temat: Czym dla bohaterów Lalki Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach. W zakończeniu tego wypracowania możesz odwołać się do swojej wiedzy związanej z okolicznościami powstania Lalki przypomnieć, że sam Prus twierdził, że celem jej napisania było ukazanie idealistów polskich na tle społecznego rozkładu. Zdanie to możesz odnieść do tematu w zakończeniu podsumować, że zamiar Prusa widać właśnie w sposobie ukazania miłości w powieści. Przykład: kiedy konieczna jest analiza na poziomie podstawowym Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety.

28 klp.pl 28 Owo niepozorne słówko jak w temacie świadczy o tym, że powinieneś zbadać środki, jakimi autor posłużył się do osiągnięcia swoich celów. Oczywiście musisz wykazać się przy tym ich znajomością. C. O czym pisać nie powinieneś: informacje ogólne, takie, których nie możesz poprzeć argumentami z analizowanego utworu; konteksty zbyt szerokie, niezwiązane z tematem (np. informacje o autorach, prądach literackich, epokach); własne, obszerne refleksje, które wynikają z Twojego przemyślenia tematu, ale nie są ściśle z nim związane. Przykład: tego w wypracowaniu maturalnym być nie powinno Temat: Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich, jak udziela rad w Pieśni XI i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historyczno literackie. Pieśń to najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej, związany genetycznie z muzyką. W tradycji antycznej występowała jako składnik zbiorowych obrzędów. Kontekst zdecydowanie zbyt szeroki, zdania niezwiązane w ogóle z tematem. Przykład: tego w wypracowaniu maturalnym być nie powinno Temat: Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich, jak udziela rad w Pieśni XI i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historyczno literackie.

29 klp.pl 29 Powinniśmy być ludźmi odpowiedzialnymi. Trzeba szerzyć dobro na świecie, kulturalne zachowanie, prawość, porządek. Należy chronić to co jest dobre, najlepsze. Musimy korzystać dobrodziejstw, które podarował na Bóg, tzn. z rozumu, mowy, po to byśmy nie byli bestiami, potworami, co niestety na przestrzeni lat, a nawet wieków nie zawsze udawało się. Nie przegra osoba pewna siebie. Przemyślenia nie dość, że wyrażone w sposób naiwny i nieskładny, to niezwiązane z tematem. Brak odwołania do analizowanego tekstu! Przykład: tego w wypracowaniu maturalnym być nie powinno Temat: Literacki obraz starości na podstawie fragmentu z Granicy Zofii Nałkowskiej. Można sądzić, że ludzie tacy często popadają w konflikty z najbliższym otoczeniem, że swoimi bliskimi. Są uparci, nieskorzy do przeprosin przez co atmosfera wokół nich nie jest najmilsza. Do ludzi młodych odnoszą się podejrzliwie, wręcz wrogo. Kolejny fragment zawierający stwierdzenia zbyt ogólne. Autorka tego wypracowania zapewne chciała analizować tekst literacki, ale to, co pisze, nie jest analizą, ale stwierdzeniami niemającymi w utworze potwierdzenia. Przykład: tego w wypracowaniu maturalnym być nie powinno Temat: Różne wizje zaświatów. Analizując Tren X Jana Kokchanowskiego i wiersz Urszula Kochanowska Bolesława Leśmiana, zwróć uwagę na potrtet dziecka oraz kreacje innych bohaterów. Wiersz ten [ Urszula Kochanowska ] został napisany w dwudziestoleciu międzywojennym, a więc o wiele później niż Tren X. Stanowi on pewną odpowiedź na pytania stawiane przez Kochanowskiego. Utwór ten zbudowany jest z dwunastu zwrotek po dwa wersy. Na końcu wersów znajdują się rymy parzyste. Każdy wers składa się z trzynastu zgłosek. Jest to przykład niepotrzebnie przeprowadzanej analizy. Elementy ukształtowania językowego

30 klp.pl 30 wiersza zostały prawidłowo rozpoznane, ale nie został pokazany ich związek z treściami, które przekazuje utwór. Nie jest to błąd, ale za ten fragment autor wypracowania nie otrzymał punktów za rozwinięcie. 4. Jak rozpocząć, jak zakończyć pracę? A. Wstęp od razu zbieraj punkty Podstawowym zadaniem wstępu jest wprowadzenie w problem poruszany w wypracowaniu. Zazwyczaj wstęp powinien także zrobić dobre pierwsze wrażenie jakimś wyszukanym zdaniem, dobrze dobranym cytatem itd. Takie ozdobniki są w przypadku wypracowania maturalnego całkowicie zbędne. Już od pierwszych słów powinieneś dbać o to, żeby zbierać punkty za rozwinięcie: dlatego w pierwszych zdaniach staraj się odnieść do tematu. Najlepiej krótko scharakteryzuj tekst pod takim kątem, jak wymaga tego temat, podając konkretne fakty. Za takie konkrety możesz już we wstępie dostać punkty. Przykład wstępu: od razu porównuj utwory Temat: Różne wizje zaświatów. Analizując Tren XI Jana Kochanowskiego i wiersz Urszula Kochanowska Bolesława Leśmiana, zwróć uwagę na portret dziecka oraz kreacje innych bohaterów. Tren XI Jana Kochanowskiego i Urszula Kochanowska Bolesława Leśmiana to utwory pochodzące z różnych epok, ale powiązane ze sobą tematycznie. Pierwszy z nich to monolog zrozpaczonego ojca, skierowany do zmarłej córki. Drugi przedstawia życie pośmiertne dziewczynki, jej wizytę w niebie i rozmowę z Bogiem. W tym wstępie autor od razu porównuje ze sobą sytuacje liryczne i relacje między podmiotem a adresatem. 3 punkty za rozwinięcie.

31 klp.pl 31 Przykład wstępu: przedstaw postaci, motywy, utwory z tematu Temat: Czym dla bohaterów Lalki Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach. W przytoczonych fragmentach z Lalki na temat miłości wypowiadają się różne postaci: panna Izabela arystokratka, która nigdy nie doświadczyła miłości, Wokulski człowiek, który przez miłość przegrał swoje życie, bawidamek Starski, Prezesowa, która zaprzepaściła szansę na szczęśliwą miłość, Szuman, który nie ze swojej winy ją utracił. Różniące się między sobą opinie bohaterów na temat miłości i małżeństwa zależą od ich charakteru, osobistych historii, poglądów i klasy społecznej, do której należą. Wstęp zawierający bardzo dużo konkretów, wprowadzający bohaterów, o których będzie mowa, związany z tematem. Co najmniej 4 punkty za rozwinięcie. Przykład wstępu: od razu interpretuj utwór Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety. Palinodia, jedna z satyr Ignacego Krasickiego, to utwór przewrotny autor posługując się ironią pozornie odwołuje w nim stawiane wcześniej zarzuty i wyraża wolę zrezygnowania z pisemnego wyrażania krytyki. Mimo to utwór ten dobrze wpisuje się w moralizatorsko-dydaktyczny ton biskupa warmińskiego, który w swoich innych satyrach wielokrotnie krytykował wady Polaków. Za elementy analizy i interpretacji Palinodii zauważenie ironii oraz tego, że Krasicki pozornie odwołuje swoje zarzuty wstęp ten otrzymałby 2 punkty za rozwinięcie tematu. B. Zakończenie sformułuj odpowiedni wniosek Pisząc wypracowanie maturalne powinieneś zwrócić szczególną uwagę na zakończenia. Dlaczego?

32 klp.pl 32 Ponieważ każdy klucz odpowiedzi zawiera element, który nazywa się Podsumowanie. Za pełne podsumowanie możesz uzyskać 4 punkty, za niepełne 2, za próbę podsumowania 1. W skali 25 punktów, które możesz otrzymać za całe rozwinięcie 4 za zakończenie to bardzo dużo! Co więc powinieneś zrobić, żeby uzyskać jak najwięcej punktów za zakończenie? Przede wszystkim przyłóż się do niego. Nie kończ całego wypracowania jednym zdaniem, niech Twoje zakończenie zawiera ich co najmniej pięć. Przeczytaj jeszcze raz temat i w zakończeniu udziel ostatecznej odpowiedzi na pytania tam zamieszczone, wręcz wykorzystaj sformułowania zawarte w temacie. Podsumuj całą swoją interpretację napisz, do czego doszedłeś. Przykład zakończenia Temat: Czym dla bohaterów Lalki Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach. Przedstawione w przytoczonych fragmentach, a zanalizowane przeze mnie poglądy bohaterów Lalki przedstawiają różne obrazy miłości. Powieść Prusa miała ambicje ukazać całe społeczeństwo polskie i dlatego obraz miłości w utworze został ukazany z różnych perspektyw. Autor w osobie Wokulskiego przedstawia psychikę człowieka zakochanego, pokazuje także ograniczenia kulturowe i społeczne, które są nakładane na osoby zakochane (Zasławska). Przedstawia miłość ograniczoną jedynie do korzyści materialnych (Starski) oraz pokazuje osobę, która nigdy nie doświadczywszy miłości, marzyła o uczuciu idealnym (Izabela). Miłość ukazał Prus w Lalce w sposób bardzo pesymistyczny nie ma w utworze miejsca na szczęśliwe uczucie, co dobrze wpisuje się w zamiar autora, jakim było ukazanie społeczeństwa polskiego w stanie rozkładu. Co podaje klucz: pełny wniosek: np. dostrzeżenie i interpretacja we właściwym kontekście tego, że Lalka ukazuje różne aspekty zjawiska miłości psychologiczne, kulturowe, społeczne, fizjologiczne itp. Zakończenie bardzo rozbudowane, pełne, jego autor spełnił wszystkie warunki kwalifikujące do otrzymania 4 punktów:

33 klp.pl 33 Podsumowanie całego wypracowania: w dwóch zdaniach pokazanie, jak poszczególne postaci Lalki przedstawione we fragmentach widzą miłość. Zwrócenie uwagi na to, że obrazy miłości w utworze są zróżnicowane. Przywołanie odpowiedniego kontekstu: cel napisania powieści, określony przez samego Prusa. Przykład zakończenia Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety. Ignacy Krasicki zarówno w Palinodii, jak i w innych swoich satyrach przedstawia bardzo negatywny obraz Polaków. Krytykując różne ich wady pijaństwo, demoralizację, głupotę, rozrzutność i inne dobrze wpisuje się w dydaktyczny charakter polskiej literatury klasycystycznej. Zgodnie z zasadą utile duci przedstawia Polaków w krzywym zwierciadle, wyolbrzymia ich wady, nie dostrzegając zalet. Stosowane przez autora zabiegi mają za zadanie zwrócić uwagę czytelnika satyr na przedstawione tam treści, aby zmienić jego światopogląd i sposób postępowania. Co podaje klucz: pełne podsumowanie: np. dostrzeżenie dydaktycznego charakteru obrazu Polaków, jaki wyłania się z satyr Krasickiego, oraz zinterpretowanie go we właściwym kontekście. Zakończenie na 4 punkty. Autor zamieścił w nim: Podsumowanie wcześniejszych rozważań pokazanie, że obraz Polaków jest ukazany głównie w negatywnym świetle, wymienienie konkretnych wad. Odwołanie się do tematu, wyjaśnienie metafory społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Odpowiedni kontekst powołania się na dydaktyczny charakter klasycyzmu oświeceniowego oraz na zasadę utile duci (uczyć bawiąc).