Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie

Transkrypt

1 Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody National Parks and Nature Reserves (Parki nar. Rez. Przyr.) B G, G J. W, A S, M K, J K Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie G B., W G. J., S A., K M., K J Macromycetes of Bory Tucholskie National Park. Parki nar. Rez. Przyr. 36(1): A : The paper presents the results of the project conducted in 2014 at the Bory Tucholskie National Park concerning the macroscopic fungi. Observation covered both forest and non-forest communities. The research was carried out on 35 permanent plots and a route. A total number of 258 taxa macromycetes were recorded. As a result four species under partial protection (Inonotus obliquus, Pholiota heteroclita, Suillus flavidus, Trichoglossum hirsutum), 47 species listed on the Red list of the macrofungi in Poland and 47 taxa new to the Bory Tucholskie National Park were recorded. K W : macromycetes, Tuchola Forest, protected and rare species, protected area Barbara Grzesiak: Zakład Biologii Środowiskowej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, ul. Żeligowskiego 7/9, Łódź, barbara.grzesiak@umed.lodz.pl; Grzegorz J. Wolski: Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki, ul. Banacha 12/16, Łódź, gjwolski@biol.uni.lodz.pl; Agnieszka Salamaga: ul. Limanowskiego 32B, Opoczno, asalamaga@wp.pl; Magdalena Kochanowska, Janusz Kochanowski: Park Narodowy Bory Tucholskie, ul. Długa 33, Charzykowy, pdn@pnbt.com.pl, j.kochanowski@pnbt.com.pl WSTĘP Grzyby makroskopowe są przedmiotem badań od początku istnienia Parku Narodowego Bory Tucholskie (PNBT). Dwa lata po jego utworzeniu Ł (1998) podała listę 315 gatunków grzybów, w tym 306 grzybów makroskopowych. Wykaz ten został uzupełniony o dane uzyskane w trakcie przygotowywania Planu Ochrony Parku Narodowego Bory Tucholskie (P ; R ). Na terenie PNBT realizowane były prace magisterskie (G 2007; J 2007; M 2007; Ł i in a, b), których przedmiotem badań były grzyby trzech torfowisk znajdujących się na obszarze PNBT. Dodatkowo, nowych danych na temat gatunków rosnących na torfowiskach dostarcza praca S (2011). Ł (2012) podsumowała badania mykologiczne w PNBT podając łącznie 413 tak sonów grzybów. [5]

2 6 Barbara Grzesiak i in. W roku 2014 na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie realizowany był projekt badawczy pt. Współczesne występowanie różnorodności gatunkowej grzybów i śluzowców na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie. Celem było poznanie różnorodności gatunkowej grzybów makroskopowych tego terenu. Niniejsza praca prezentuje wyniki projektu. Po raz pierwszy w badaniach mykologicznych na terenie Parku zastosowano metodę stałych powierzchni obserwacyjnych, w połączeniu z marszrutową. Obserwacje na powierzchniach do tej pory prowadzono jedynie w ekosystemach torfowiskowych (G 2007, J 2007, M 2007, S 2011). Ostatnie, kompleksowe badania grzybów wielkoowocnikowych tego terenu wykonane zostały na potrzeby P... ( ). Ze względu na zmiany zachodzące w ekosystemach i nowe dane o występowaniu gatunków grzybów, konieczne stało się powtórzenie całościowej inwentaryzacji. TEREN BADAŃ Park Narodowy,,Bory Tucholskie (PNBT) został utworzony 1 lipca 1996 roku na terenie województwa pomorskiego, w powiecie chojnickim, w granicach administracyjnych gmin Chojnice i Brusy. Jego powierzchnia zajmuje obszar 4613,04 ha (R , 1999). Walorami PNBT są czyste jeziora, liczne ekosystemy torfowiskowe oraz lasy zajmujące większość obszaru. Priorytetowym celem ochrony przyrody jest zachowanie naturalnej specyfiki biocenotycznej jezior (zwłaszcza lobeliowych), torfowisk i borów sosnowych (R ). Cechą szczególną Parku jest mało zmienione środowisko przyrodnicze, prawie całkowicie rozwinięte na podłożu sandrowym. Teren odznacza się urozmaiconym ukształtowaniem powierzchni (ciągi rynien glacjalnych, liczne formy wytopiskowe, wzgórza wydmowe, pokrywy eoliczne) utworzone na terenach piaszczystych, co wpłynęło na powstanie wielu różnorodnych siedlisk. Przyczyniły się do tego także procesy hydrologiczne, geochemiczne i biogeniczne trwające od deglacjacji ostatniego lądolodu aż do dzisiaj. Gleby na tym obszarze są ubogie, a pokrywa leśna zbudowana głównie z drzewostanów sosnowych. Lasy na terenie PNBT zajmują aż 79% areału, na drugim miejscu są biotopy wodne wraz z terenami mokradłowymi (11%), zaś ekosystemy nieleśne zajmują najmniejszą powierzchnię (jedynie 2%) (T 2006). Bory sosnowe są dominującym składnikiem ekosystemów leśnych w PNBT. Wśród nich przeważają bory świeże Leucobryo-Pinetum (41,66% zbiorowisk lądowych w Parku, o powierzchni 1911,82 ha) i bory chrobotkowe Cladonio-Pinetum (20,28% zbiorowisk lądowych w PNBT o powierzchni 930,58 ha, zaklasyfikowanych jako siedlisko 91T0) (M i in. 2012; S, M 2012).

3 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 7 Ryc. 1. Lokalizacja powierzchni obserwacyjnych na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie (źródło: S i in. 2016, zmienione). A oddziały leśne, B powierzchnie obserwacyjne, C jeziora. Fig. 1. Localization of permanents plots in the Bory Tucholskie National Park (source: S et al. 2016, modificated) A forest compartments, B permanent plots, C lakes. MATERIAŁ I METODY Do badań na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie zostało wytypowanych 35 powierzchni obserwacyjnych (Ryc. 1), założonych w obrębie wszystkich głównych zbiorowisk roślinnych Parku. Liczba powierzchni zależna była od areału, jaki zajmuje dane zbiorowisko na terenie Parku Narodowego. Z prac badawczych w ramach projektu zostały wyłączone bory chrobotkowe (objęte osobnym projektem badawczym) i ekosystemy wodne. Przy wyborze lokalizacji powierzchni kierowano się jednorodnością płatu roślinnego oraz mapami roślinności rzeczywistej

4 8 Barbara Grzesiak i in. Tab. 1. Wykaz powierzchni obserwacyjnych na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie. Table 1. List of permanent plots in the Bory Tucholskie National Park. Zbiorowisko Plant community Nr powierzchni Number of permanent plot Zbiorowiska leśne Forest communities Łączna powierzchnia badanego zbiorowiska The total area of the examined community [m 2 ] Oddział leśny Forest compartment Leucobryo-Pinetum 5, 6, 13, 25, (5 ha) 143a, 140g, 24a, 83c, 121f Molinio-Pinetum (1 ha) 139a Vaccinio uliginosi-pinetum (1 ha) 54c Betulo-Quercetum roboris (1 ha) 138a Fago-Quercetum petraeae (1 ha) 123f Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis (1 ha) 84f Stellario-Carpinetum (1 ha) 136j Fraxino-Alnetum (1 ha) 89b Ribeso nigri-alnetum (1 ha) 90m Zbiorowiska nieleśne Non-forest communities Arrhenatherion + Calthion 1, (2 ha) 150k, 151b Arrhenatherion elatioris 3, (2 ha) 151c, 138f Calthion palustris (1 ha) 151a Molinion caeruleae (1 ha) 128h Magnocaricion (1 ha) 110d Phragmition 10, (2 ha) 110d, 84a Corynephorion + Pohlio-Callunion 14, 15, 16, (4 ha) 12d, 26a, 38d, 120a Corynephorion canescentis (1 ha) 120a Pohlio-Callunion (1 ha) 51a Caricion nigrae 18, 19, (3 ha) 3f, 109f Scheuchzerietalia palustris 20, (2 ha) 54d, 92g Sphagnion magellanici 21, (2 ha) 54c, 76d (M 2012). Dodatkowo, poza wyznaczonymi powierzchniami, prowadzono uzupełniające obserwacje marszrutowe. Ważnym uzupełnieniem wykazu grzybów z terenu Parku są notowania podawane przez jego Pracowników, zebrane w bazie grzybów makroskopowych PNBT. Powierzchnie zlokalizowane w zbiorowiskach leśnych miały wielkość 1 ha ( m), a w zbiorowiskach nieleśnych 0,10 ha ( m). Łącznie prowadzono obserwacje na obszarze ok. 4 tys. ha. Dane na temat powierzchni objętych badaniami zestawiono w Tabeli 1, a ich rozmieszczenie zilustrowano na mapie (Ryc. 1). Lokalizacja została określona za pomocą odbiornika GPS Garmin Colorado 300 (pomiar środka powierzchni) i włączona do bazy GIS PNBT. Na wszystkich powierzchniach w sezonie badawczym (od czerwca do października) obserwacji dokonywano raz w miesiącu. Podstawę materiałową pracy stanowią

5 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 9 owocniki grzybów makroskopowych, czyli takich, których średnica przekracza 5 mm (G 2003), oznaczane w miarę możliwości w terenie, w stanie świeżym. Analizy taksonomiczne zebranych materiałów prowadzono z wykorzystaniem klasycznych metod taksonomii mykologicznej, z użyciem mikroskopów świetlnych. Dla gatunków zagrożonych i rzadkich, notowane były koordynaty GPS. Wykonana została dokumentacja fotograficzna. Materiał był identyfikowany za pomocą prac m.in. B 1980; B, K 1984, 1986, 1991, 1995; B i in. 1988, 1990, 1995, 1999; G 1996; K 2000, 2005; A, N 2010; K, V Jako kryterium wyróżniania grup ekologicznych grzybów przyjęto rodzaj zasiedlanego podłoża, a grup troficznych sposób odżywiania. Nazewnictwo grzybów podstawkowych (Basidiomycota) przyjęto za W (2003), natomiast grzybów workowych (Ascomycota) za C (2006) i M i in. (2008). W przypadku gatunków nie uwzględnionych w wyżej wymienionych pracach, nazwy przyjęto za I F ( names/names.asp, ) oraz autorami kluczy i monografii, według których były oznaczane. Zagrożone gatunki grzybów podano za W i Ł (2006). Nazwy zbiorowisk roślinnych przyjęto za M (2012) oraz M i in. (2012) a nazwy roślin naczyniowych za M i in. (2002). WYNIKI Ogólna charakterystyka mykobioty Podczas prowadzonych badań łącznie stwierdzono 258 taksonów grzybów makroskopowych (255 gatunków, dwie odmiany i jedna forma), z czego 39 zanotowano wyłącznie poza powierzchniami obserwacyjnymi (Tab. 2). Większość stanowią Basidiomycota, a tylko pięć z nich to Ascomycota. Udział liczbowy taksonów na powierzchniach zaprezentowano na wykresach (Ryc. 2, 3). Wyższą różnorodnością gatunkową odznaczały się powierzchnie usytuowane w zbiorowiskach leśnych (Ryc. 2). Najwyższą liczbę gatunków zanotowano w obrębie powierzchni zlokalizowanej w płacie Vaccinio uligonosi-betuletum pubescentis (pow. 24). Powierzchnia ta wyróżnia się dużym bogactwem mikrosiedlisk są tam zarówno miejsca bardzo podmokłe z udziałem torfowców, gdzie stagnuje woda, jak również suche. W jej obrębie zalega dużo drewna brzozy i sosny, w postaci kłód, pniaków, pni i gałęzi, które stanowią podłoże dla nadrzewnych grzybów saprotroficznych. Najmniejszą natomiast różnorodnością gatunkową odznaczały się zbiorowiska nieleśne (Ryc. 3). Spośród nich najmniej taksonów zanotowano na powierzchniach znajdujących się w obrębie płatów zbiorowisk: Calthion palustris (pow. 4) jeden gatunek, Caricion nigrae (pow. 18) dwa oraz Phragmition (pow. 23) cztery (Ryc. 3).

6 10 Barbara Grzesiak i in. Tab. 2. Wykaz gatunków grzybów zanotowanych na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie od czerwca do października 2014 r. * gwiazdką oznaczono taksony nie notowane do tej pory. Table 2. List of fungi recorded in the Bory Tucholskie National Park from June to October * asterisk indicates taxa not recorded up to now. Gatunek Species Miesiąc Month Nr powierzchni/nr oddziału Number of plot/forest compartment *Agaricus macrocarpus (F.H. M ) F.H. M IX 8 Agrocybe paludosa (J.E. L ) K et R. VI 1 A. praecox (P.: F.) P. K. IX 11 Amanita citrina (S.) P. IX-X 5, 12, 25,26, 28, 29 A. fulva (S.) P. VII, IX 7, 20, 22, 24, 31, 35 A. gemmata (F.) B VII, X 12, 35 A. muscaria (L.: F.) H. IX-X 12, 15, 26, 28 A. pantherina (D.: F.) K. VI, VIII 13, 29 A. porphyria (A. et S.: F.) M VII, IX-X oddz. 111, 140, 151, 153 A. rubescens (P.: F.) G VI, X 25, 26 A. vaginata (B.: F.) V. X oddz. 127 Armillaria mellea (V : F.) P. K.. L. IX-X 24, 27, 31, 35 *Arrhenia acerosa (F.: F.) K X 18, 19 Auriscalpium vulgare G X 25, 29 Boletus edulis B.: F. IX 16, 22 B. pinophilus P et D X oddz. 88 Calocera cornea (B : F.) F. IX oddz. 139 C. viscosa (P.: F.) F. VII-VIII 6, 29 Calvatia excipuliformis (S.: P.) P VIII 29 C. utriformis (B.: P.) J VI, IX 11 Camarophyllus virgineus (W.: F.) P. K. X 1, 3, 11 Cantharellus cibarius F. VI-X 5, 6, 13, 14, 26, 28 Chalciporus piperatus (B.: F.) B. X oddz. 76 *Chlorociboria aeruginascens (N.) K ex C.S. R, K et L.R. B VIII-IX 35 Chondrostereum purpureum (S.: F.) P X 24 Chroogomphus rutilus (S.: F.) O.K. M IX oddz. 84 cd. na str. 11

7 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 11 cd. ze str Clavicorona pyxidata (P.: F.) D VII-VIII 12, 28 *Clavulinopsis helvola (,,helveola ) (P.: F.) C X 14, 16 Clitocybe clavipes (P.: F.) P. K. IX 11, 22 C. ditopa (F.: F.) G X 24 C. gibba (P.: F.) P. K. X 21 C. nebularis (B : F.) P. K. X 30 C. vibecina (F.) Q. IX oddz. 75 Collybia cookei (B.) J.D. A IX 35 C. tuberosa (B.: F.) P. K. IX, X 8, 13, 20, 25 Coltricia perennis (L.: F.) M VIII, X 13, 14 Coprinus comatus (M.: F.) P. X oddz. 158 C. impatiens (F.) Q. VI 11 C. plicatilis (M. A. C : F.) F. VI 1 *Cordyceps militaris (L.) L VII 35 Cortinarius acutus (P.: F.) F. X 6 C. alboviolaceus (P.: F.) F. IX 13 C. armeniacus (S.: F.) F. IX oddz. 41, 153 C. cinnamomeus (L.: F.) F. VII-X 6, 7, 10, 13, 20, 22, 32 C. croceoconus F. VII, IX-X 7, 13, 15, 20, 21, 24, 32 C. croceus (S.) B et G. VIII, IX-X 7, 20, 21, 22, 24, 25, 32 C. flexipes (P.: F.) F. X 17 C. fulvescens F. X 24 C. mucosus (B.: F.) K IX-X 6, 13, 16 C. obtusus (F.) F. X 13 C. paleaceus F. IX 7 C. pulchripes J. F IX oddz. 75 *C. sanguineus (W.: F.) F. X 13, 14, 15 C. semisanguineus (F.) G IX-X 5, 6, 13, 14, 24, 25, 28, 29 C. traganus (F.: F.) F. IX 6, 25, 28 Crepidotus mollis (S.: F.) S X 12 cd. na str. 12

8 12 Barbara Grzesiak i in. cd. ze str Crucibulum laeve (H.) K VII-X 31 Cystoderma amianthinum (S.: F.) F IX-X 11, 24, 29 Dacrymyces capitatus S. VI oddz. 25, 32, 153 D. stillatus N : F. VI, VIII 24, 27 Daedaleopsis confragosa (B.: F.) S. VI-VII, IX-X 8, 29, 30, 31, 35 *Delicatula integrella (P.: F.) F VIII 35 Elaphomyces granulatus F.E. H VII 25, 28 Entoloma conferendum (B.) N. IX-X 24, 25, 32 E. juncinum K. et R. X 2, 3, 19 E. rhodopolium (F.) P. K. VI oddz. 139 *Fayodia maura (F.) S X 14, 17, 27 Fomes fomentarius (L.: F.) K VI-X 7, 12, 22, 24, 29, 30, 31, 35 Fomitopsis pinicola (S : F.) P. K. VII-X 6, 7, 12, 22, 24 *Galerina atkinsoniana A.H. S. X 19 G. calyptrata P.D. O VII-VIII, X 7, 21 *G. calyptrospora K VII 12 *G. cephalotricha K IX 34 *G. cinctula P.D. O X 9 *G. clavata (V.) K IX-X 2, 11, 18, 19, 34 *G. fallax A.H. S. et S VII, IX 7, 20, 22 G. hypnorum (S : F.) K VII-VIII, X 1, 3, 14, 15, 16, 17, 20, 21, 22, 24, 25, 27, 29, 35 *G. jaapii A.H. S. et S VII-VIII, IX 23, 24 G. marginata (B ) K IX 22, 24 G. paludosa (F.) K VI-IX 10, 20, 21, 23, 24, 32, 33 G. sphagnorum (P.: F.) K VI-IX 7, 10, 20, 21, 32, 33 *G. subclavata K IX 19 G. tibiicystis (A.) K VII-VIII 21, 22 Ganoderma applanatum (P.) P. VI-IX 12, 30 Gleophyllum sepiarium (W.: F.) P. K. VIII oddz. 109 cd. na str. 13

9 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 13 cd. ze str Gomphidius glutinosus (S.: F.) F. X 6, 13, 25 G. roseus (F.) F. X 13 G. junonius (F.: F.) P.D. O IX 31 G. penetrans (F.: F.) M VI, IX 13, 25, 31 G. sapineus (F.: F.) M X 17 Gymnopus confluens (P.: F.) A, H et N. VII-IX 29 G. dryophilus (B.: F.) M VI-VII 5, 6, 12, 22, 24 *Gyroporus castaneus (B.: F.) Q. IX 27 Hapalopilus nidulans (F.) P. K. [= H. rutilans (P.: F.) P. K. VIII 12, 13 Heterobasidion annosum (F.) B.. L VI-VII, IX-X 8, 29, 30, 34 Hydrocybe coccineocrenta (P.D. O ) M.M. M IX 10 H. conica (S.: F.) P. K. IX oddz. 151/152 Hygrophoropsis aurantiaca (W.: F.) J. S. IX-X 6, 12, 13, 22, 24, 25, 27, 28, 29 *Inocybe dunensis P.D. O X 14, 15 I. geophylla (F.: F.) P. K. X 4, 19, 29 I. lanuginosa (B.: F.) P. K. VI-VII 7, 25 Inonotus obliquus (P.: F.) P VI 35 I. radiatus (S : F.) P. K. VI-VII, IX-X 31, 35 Laccaria bicolor (M ) P.D. O X 13, 14, 25, 27 L. laccata (S.: F.) B. et B VII, IX-X 7, 8, 9, 11, 14, 17, 22, 24 L. proxima (B.) P. VII, IX-X 7, 9, 10, 20, 21, 24, 31, 32, 33, 35 *L. purpureobadia D.A. R VIII 31 L. tortilis (B.) C VI-IX 8, 9, 10, 35 Lactarius deliciosus (L.: F.) G IX oddz. 139 *L. deterrimus G IX oddz. 139, 141 L. helvus (F.) F. IX-X 7, 22, 24, 32 L. necator (J.F. G.: F.) P. IX-X 5, 21, 22, 28 *L. pubescens (S.: F.) F. IX-X oddz. 152 L. rufus (S.: F.) F. VII, IX-X 6, 13, 14, 21, 22, 25, 27 L. thejogalus (B.: F.) G IX-X 7, 12, 24, 29, 31, 35 L. vietus (F.) F. X oddz. 152 cd. na str. 14

10 14 Barbara Grzesiak i in. cd. ze str Leccinum niveum (F.) R IX 7 L. pseudoscabrum (K.) Š VII oddz. 153 *L. roseofractum W VI, IX 7, 34 L. scabrum (B.: F.) G VI, IX-X 7, 15, 24, 32, 33 *L. variicolor W IX-X 7, 24 Lentinus lepideus (F.: F.) F. VII-VIII oddz. 89, 141 *L. torulosus (P.: F.) L IX-X 12 Lepista nuda (B.: F.) C X 29 Lycoperdon perlatum P.: P. IX-X 27, 29 Lyophyllum palustre (P ) S VII, IX-X 20, 21, 22, 24 *Macrolepiota konradii (H. ex P.D. O ) M.M. M X 16 M. procera (S.: F.) S IX-X 8, 12 Marasmiellus ramealis (B.: F.) S VII 31 Marasmius rotula (S.: F.) F. VI-VII 31 *Mycena abramsii (M ) M VI 31 *M. citrinomarginata G VIII oddz. 29 M. epipterygia (S.: F.) G X 7, 24, 29 M. epipterygia var. viscosa (M ) R VII 35 *M. flavoalba (F.) Q. X 1, 2, 3, 11 M. galericulata (S.: F.) G IX, X 9, 29, 30, 31, 35 M. galopus (P.: F.) P. K. VI-VII, IX-X 6, 7, 8, 12, 20, 22, 24, 25, 28, 29, 30, 31, 32 M. galopus (P.: F.) Kumm. var. nigra (F. D ) X 12 M. megaspora K. VIII-IX 7, 31 M. pura (P.: F.) P. K. IX-X 12, 29, 31 M. sanguinolenta (A. et S.: F.) P. K. VII-VIII, X 12, 24, 31 M. speirea (F.: F.) G VI 35 *M. viridimarginata P. K. VIII 29 M. vulgaris (P.: F.) P. K. X 12, 31 M. zephirus (F.: F.) P. K. VIII-X 12, 24, 29, 31 cd. na str. 15

11 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 15 cd. ze str Naucoria celluloderma P.D. O IX-X 9, 10, 30, 31, 35 N. scolecina (F.) Q. IX 9, 10, 32 Nectria cinnabarina (T ) F VIII 29 Oligoporus stypticus (,,stipticus ) (P.: F.) G et R X 30 Omphalina sphagnicola (B.) M.M. M VI 20 O. umbellifera (L.: F.) Q. VI-VII, IX-X 21, 22 *Panaeolus acuminatus (S.) Q.. B. X 3, 11, 19, 24 *P. fimicola (F.) Q. X 11, 31 Panaeolina foenisecii (P.: F.) R. M. VI-VII 2, 3 Paxillus atrotomentosus (B.: F.) F. IX oddz. 83 P. involutus (B.: F.) F.. L IX-X 7, 8, 12, 13, 14, 15, 20, 22, 24, 25, 28, 30, 32 P. panuoides (F.: F.) F. VII, X 13, 29 *P. rubidunculus P.D. O X 31 Peniophora quercina (P.: F.) C VII 6 Peziza badia P.: F. VII, IX 7, 35 Phellinus pini (B.: F.) A. A VI, IX-X 5, 6, 32 Phlebia tremellosa (S.: F.) N et B. IX 7 Pholiota flammans (B : F.) P. K. VIII 12, 24 *P. henningsii (B.) P.D. O VI-VII, IX-X 7, 22, 32 *P. heteroclita (F.: F.) Q. IX 31 P. myosostis (F.: F.) S IX 33 P. spumosa (F.: F.) S IX-X 7, 8, 14 Piptoporus betulinus (B.: F.) P. K. IX-X 24, 27 *Plicatura crispa (P.: F.) R X 9, 31 Pluteus atricapillus (B.) F VI-VII, IX-X 10, 12, 31 *P. pellitus (P.: F.) P. K. VIII 12 *P. salicinus (P.: F.) P. K. VII, IX 31 Polyporus badius (P.) S. VII oddz. 139 P. ciliatus F.: F. VI, X 11, 12 P. varius (P.): F. cd. na str. 16

12 16 Barbara Grzesiak i in. cd. ze str Psathyrella candolleana (F.: F.) M. VI-VII 12, 31 P. gracilis (F.: F.) Q. VI 2 P. sphagnicola (M ) F VII 7 *P. typhae (K.) A. P et D VIII 23 Pseudomerulius aureus (F.) J VI 5 Psilocybe aeruginosa (M.A. C : F.) N. X 29 P. coronilla (B.: F.) N. X oddz. 153 P. elongata (P.: F.) J.E. L VI, IX-X 7, 9, 24, 32, 33 *P. ericacea (P.: F.) Q. VI oddz. 151 P. ericaeoides (O ) N. VIII oddz. 141 P. fascicularis (H.: F.) N. VI-VII, IX 12, 29, 31 P. montana (P.: F.) P. K. VI, X 14, 27 P. polytrichi (F.: F.) P. et D VI oddz. 3 P. pseudocyanea (D.: F.) N. X 1, 2, 23, 24 *P. strictipes S et A. H. S. IX 11 P. uda (P.: F. ) G VII, IX-X 7, 9, 20, 22, 24, 32, 33 *Ramaria battaillei (M ) C X oddz. 128 *R. flava (S.: F.) Q. X 27 Rhizopogon obtextus (S.) R X 28 Rhodocollybia butyracea (B.: F.) L X 12, 29 R. butyracea (B.: F.) L for. asema (F.: F.) A, H et N X 12, 15, 17 R. maculata (A. et S.: F.) S IX 31 Rickenella fibula (B.: F.) R. VI-X 9, 10, 24, 31, 32 R. setipes (F.: F.) R. VI-VII 8, 34 Rozites caperatus (,,caperata ) (P.: F.) P. K. VII, IX 5, 25 Russula aeruginea L. X 12 R. alutacea (P.: F.) F. IX 7 R. badia Q. IX 10, 29 cd. na str. 17

13 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 17 cd. ze str R. betularum H IX-X 7, 20, 21, 22, 31, 35 R. brunneoviolacea C. VII, IX 5, 13, 35 *R. cavipes B. IX 5 R. claroflava G VI-X 7, 10, 12, 22, 24, 31 R. (,,caerulea ) coerulea (P.) F. VIII, X 24, 35 R. decolorans (F.: F.) F. VI-X 5, 6, 7, 13, 16, 22, 25, 28 R. emetica (S.) P.: F. IX-X 7, 13, 20, 22, 24, 25, 28, 32 R. fragilis (P.: F.) F. IX 12 R. nitida (P.: F.) F. VII-VIII oddz. 153 R. ochroleuca (P.) F. IX-X 12 R. paludosa B. VI-X 5, 7, 13, 22, 24, 32, 35 R. puellaris F. VII 12, 29 R. risigallina (B.) S. VIII-IX 13, 22, 28 *R. rosea P. IX oddz. 151/152 R. sardonia F. IX-X 7, 12 R. vesca F. VI-VII 6, 13 R. vinosa L. VII 5 *R. violacea Q. IX 24 R. xerampelina (S.) F. IX oddz. 75 Schizophyllum commune F.: F. VII-IX 11, 27 Scleroderma bovista F. VII oddz. 142 S. citrinum P. VII-VIII, X 14, 15 S. verrucosum (B.) P. VIII oddz. 138 Scutellinia scutellata (L.) L VI-VII 31, 34, 35 Setulipes androsaceus (L.: F.) A VII-VIII, X 5, 6, 7, 13, 14, 15, 20, 22, 24, 25, 26, 28 Stereum complicatum (F.) F. X 31 S. hirsutum (W.: F.) G VI-VIII 30, 31, 35 Stereum subtomentosum P VII, IX, X 30, 31 cd. na str. 18

14 18 Barbara Grzesiak i in. cd. ze str Strobilurus esculentus (W.: F.) S VI oddz. 139 S. stephanocystis (H ) S X 12, 25, 27, 29 S. tenacellus (P.: F.) S VI 29 Suillus bovinus (L.: F.) R IX-X 6, 7, 13, 14, 15, 16, 17, 20, 22, 24, 25, 26, 28 S. flavidus (F.: F.) J.S. P IX 7 S. luteus (L.: F.) R X 14, 15 S. variegatus (S.: F.) O. K IX-X 22, 32 Thelephora caryophyllea (S.) F. VIII oddz. 84 T. terrestris E. ex W.: F. VI-X 5, 6, 14, 15, 25, 28, 30 *Trametes pubescens (S.: F.) P IX 12 Tremella mesenterica R.: F. VI oddz. 20 Trichaptum abietinum (D : F.) R VI-IX 5, 12, 13, 20, 22, 24, 25, 27, 28 *Trichoglossum hirsutum (P.: F.) B. VIII-IX 10 Tricholoma albobrunneum (P.: F.) P. K. X 14, 15, 16 T. equestre (L.: F.) P. K.. L X 16, 25 T. fulvum (B.: F.) B et G. X 15 T. saponaceum (F.: F.) P. K. X 13, 16 T. terreum (S.: F.) K. X oddz. 151, 152 Tricholomopsis rutilans (S.: F.) S IX-X 13, 17, 27 Tubaria conspersa (P.: F.) F X 9, 11, 17, 27 T. furfuracea (P.: F.) G VII, IX-X 5, 22, 27 Tylopilus felleus (B.: F.) P. K. VI oddz. 24 Vascellum pratense (P.: P.) K X 1 Xerocomus badius (F.: F.) K G VII, IX-X 6, 12, 13, 22, 24, 25, 28, 29, 31 X. pascuus (P.) K. X oddz. 127 X. subtomentosus (L.: F.) Q. IX 31 Xeromphalina cornui (Q.) J. F VIII-X 5, 24, 27

15 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 19 Ryc. 2. Udział liczbowy taksonów grzybów na poszczególnych powierzchniach w zbiorowiskach leśnych. L-P5 Leucobryo-Pinetum (pow. 5), L-P6 Leucobryo-Pinetum (pow. 6), L-P13 Leucobryo-Pinetum (pow. 13), L-P25 Leucobryo-Pinetum (pow. 25), L-P28 Leucobryo- -Pinetum (pow. 28), M-P7 Molinio-Pinetum (pow. 7), V-uP22 Vaccinio uliginosi-pinetum (pow. 22), B-Qr12 Betulo-Quercetum roboris (pow. 12), F-Qp29 Fago-Quercetum petraeae (pow. 29), Vu-Bp24 Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis (pow. 24), S-C30 Stellario-Carpinetum (pow. 30), F-A31 Fraxino-Alnetum (pow. 31), Rn-A35 Ribeso nigri-alnetum (pow. 35). Fig. 2. Number of taxa of fungi on the permanent plots in the forest communities. L-P5 Leucobryo- -Pinetum (5), L-P6 Leucobryo-Pinetum (6), L-P13 Leucobryo-Pinetum (13), L-P25 Leucobryo- -Pinetum (25), L-P28 Leucobryo-Pinetum (28), M-P7 Molinio-Pinetum (7), V-uP22 Vaccinio uliginosi-pinetum (22), B-Qr12 Betulo-Quercetum roboris (12), F-Qp29 Fago-Quercetum petraeae (29), Vu-Bp24 Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis (24), S-C30 Stellario- -Carpinetum (30), F-A31 Fraxino-Alnetum (31), Rn-A35 Ribeso nigri-alnetum (35). Grupy ekologiczne grzybów Najliczniejszą grupą były grzyby naziemne (142 gatunki). Dość licznie reprezentowane są grzyby nadrzewne 59 gatunków, co świadczy o dostępności substratu w postaci drewna. Duży udział liczbowy mają grzyby briofilne (26), większy nawet od udziału grzybów naściółkowych (22). W grupie grzybów rozkładających szyszki zaznacza się specjalizacja w zależności od ich rodzaju szyszki sosnowe rozkładane są przez Auriscalpium vulgare, Strobilurus tenacellus i S. stephanocystis,

16 20 Barbara Grzesiak i in. Ryc. 3. Udział liczbowy taksonów grzybów na poszczególnych powierzchniach w zbiorowiskach nieleśnych. A+C1 Arrhenatherion + Calthion (pow. 1), A+C2 Arrhenatherion + Calthion (pow. 2), Ae3 Arrhenatherion elatioris (pow. 3), Ae11 Arrhenatherion elatioris (pow. 11), Cp4 Calthion palustris (pow. 4), Mc8 Molinion caeruleae (pow. 8), M9 Magnocaricion (pow. 9), P10 Phragmition (pow. 10), P23 Phragmition (pow. 23), C+P-C14 Corynephorion + Pohlio- -Callunion (pow. 14), C+P-C15 Corynephorion + Pohlio-Callunion (pow. 15), C+P-C16 Corynephorion + Pohlio-Callunion (pow. 16), C+P-C27 Corynephorion + Pohlio-Callunion (pow. 27), Cc26 Corynephorion canescentis (pow. 26), P-C17 Pohlio-Callunion (pow. 17), Cn18 Caricion nigrae (pow. 18), Cn19 Caricion nigrae (pow. 19), Cn34 Caricion nigrae (pow. 34), SP20 Scheuchzerietalia palustris (pow. 20), SP33 Scheuchzerietalia palustris (pow. 33), Sm21 Sphagnion magellanici (pow. 21), Sm32 Sphagnion magellanici (pow. 32). Fig. 3. Number of taxa of fungi on the permanent plots in the non-forest communities. A+C1 Arrhenatherion + Calthion (1), A+C2 Arrhenatherion + Calthion (2), Ae3 Arrhenatherion elatioris (3), Ae11 Arrhenatherion elatioris (11), Cp4 Calthion palustris (4), Mc8 Molinion caeruleae (8), M9 Magnocaricion (9), P10 Phragmition (10), P23 Phragmition (23), C+P-C14 Corynephorion + Pohlio-Callunion (14), C+P-C15 Corynephorion + Pohlio-Callunion (15), C+P-C16 Corynephorion + Pohlio-Callunion (16), C+P-C27 Corynephorion + Pohlio-Callunion (27), Cc26 Corynephorion canescentis (26), P-C17 Pohlio-Callunion (17), Cn18 Caricion nigrae (18), Cn19 Caricion nigrae (19), Cn34 Caricion nigrae (34), SP20 Scheuchzerietalia palustris (20), SP33 Scheuchzerietalia palustris (33), Sm21 Sphagnion magellanici (21), Sm32 Sphagnion magellanici (32). natomiast świerka przez Strobilurus esculentus. Grzyby z pozostałych grup notowano sporadycznie, np. grzyby podziemne (dwa gatunki Elaphomyces granulatus, Rhizopogon obtextus), grzyby zasiedlające szczątki owocników innych grzybów (dwa Collybia cookei, C. tuberosa) i grzyby, które wykorzystują jako substrat ciała owadów (jeden Cordyceps militaris).

17 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 21 Grupy troficzne grzybów Grzyby saprotroficzne tworzą najliczniejszą grupę, reprezentowaną przez 149 taksonów. Na drewnie drzew iglastych spotykany był często gatunek Trichaptum abietinum, a na drewnie brzozy Piptoporus betulinus. Wśród grzybów naściółkowych często obserwowano Setulipes androsaceus i Xeromphalia cornui. Drugą pod względem liczebności grupę stanowią grzyby ektomykoryzowe (100 taksonów). Ze względu na dominację w Parku drzewostanów sosnowych, najwięcej zanotowano gatunków związanych z sosną zwyczajną Pinus sylvestris (np. Boletus pinophilus, Suillus luteus, Lactarius deliciosus). Osobną grupę tworzą grzyby związane z brzozami Betula pendula, B. pubescens (np. Leccinum scabrum, L. versipelle), olszą Alnus glutinosa (np. Paxillus rubicundulus), świerkiem Picea abies (np. Lactarius deterrimus) i dębami Quercus petraea, Q. robur, Q. rubra (np. Xerocomus pascuus). Grzyby pasożytnicze w Parku reprezentowane są zaledwie przez ośmiu przedstawicieli. Wśród nich stwierdzono cztery gatunki zasiedlające mszaki: Galerina paludosa, Lyophyllum palustre, Rickenella fibula, R. setipes oraz trzy będące pasożytami drzew: Armillaria mellea s.l., Heterobasidion annosum, Phellinus pini. Tworzyły one jedynie pojedyncze owocniki. Na powierzchni numer 35 znajdującej się w olsie porzeczkowym (Ribeso-Alnetum) zaobserwowano grzyba pasożytującego na poczwarkach i gąsienicach motyli oraz ciem Cordyceps militaris. Charakterystyka grzybów badanych zbiorowisk roślinnych Grzyby zbiorowisk łąkowych Grupa ta odznacza się raczej niewielką różnorodnością gatunkową, reprezentowaną przez 34 taksony. Są to w większości saprotrofy naziemne (18 gatunków), takie jak: Agaricus macrocarpus, Agrocybe paludosa, A. praecox, Calvatia utriformis. Zanotowano grzyby halucynogenne, np. Psilocybe strictipes oraz przedstawicieli rodzaju Panaeolus. Wśród saprotrofów stwierdzono gatunki rozkładające ściółkę z rodzaju Mycena (M. flavoalba i M. galopus), rosnące na martwych szczątkach mchów (Galerina hypnorum i G. clavata) oraz na drewnie (pięć gatunków, np. Daedaleopsis confragosa). Przedstawicielami grzybów mykoryzowych były cztery taksony (np. Paxillus involutus). Zidentyfikowano dwa pasożyty: na mchach Rickenella setipes oraz na szyi korzeniowej sosny Heterobasidion annosum. Grzyby szuwarów turzycowych i trzcinowych Grzyby z tej grupy reprezentowane są przez 23 gatunki, wśród których przeważają saprotrofy (13), w tym grzyby briofilne (siedem, np. Psilocybe elongata, Galerina sphagnorum), nadrzewne (trzy, np. Plicatura crispa, Mycena galericulata),

18 22 Barbara Grzesiak i in. naściółkowe (dwa Tubaria conspersa, Psathyrella typhae) i naziemne (jeden Psilocybe pseudocyanea). Grzyby mykoryzowe, związane z sosną i olszą, tworzą grupę w liczbie sześciu przedstawicieli (np. Laccaria laccata, L. tortilis, Naucoria celluloderma), natomiast pasożyty, to dwa gatunki rosnące na mszakach Galerina paludosa (na torfowcach) i Rickenella fibula (na innych mszakach). Wyraźnie zaznacza się duży udział grzybów briofilnych (dziewięć gatunków) z rodzajów: Galerina, Hygrocybe, Psilocybe, Rickenella i Trichoglossum. Grzyby torfowisk Badaniami objęte zostały zbiorowiska torfowisk wysokich Sphagnion magellanici, przejściowych Scheuchzerietalia palustris i niskich Caricion nigrae. Łącznie stwierdzono 49 gatunków grzybów. Przeważają saprotrofy 24 gatunki, znaczną część stanowią grzyby briofilne, rozkładające martwe szczątki mszaków (15, np. Galerina sphagnorum). Zanotowano również nielicznie grzyby naściółkowe (dwa gatunki, np. Mycena galopus), nadrzewne (dwa, np. Trichaptum abietinum), naziemne (cztery, np. Entoloma juncinum) i jeden gatunek rozkładający owocniki grzybów Collybia tuberosa. Wśród stwierdzonych grzybów mykoryzowych (18 taksonów) występowały symbionty sosny, głównie z rodzajów: Cortinarius, Laccaria, Lactarius, Leccinum, Russula, Suillus i Paxillus. Pasożyty (w liczbie sześciu) reprezentowane były przez gatunki zasiedlające mszaki: Galerina paludosa, Lyophyllum palustre, Rickenella fibula i Rickenella setipes, jak również nadrzewne, atakujące sosny: Heterobasidion annosum i Phellinus pini. Zanotowano także Omphalina (Lichenomphalia) umbellifera, będący przedstawicielem grzybów symbiotycznych. Na powierzchniach torfowiskowych wyraźnie wyodrębnia się grupa grzybów briofilnych, stanowiąca podstawę składu gatunkowego tych ekosystemów. Były to m.in.: Arrhenia acerosa, G. calyptrata, G. fallax, G. paludosa, G. sphagnorum, G. tibiicystis, Omphalina sphagnicola, Pholiota henningsii, Ph. myosotis, P. uda, Rickenella fibula, R. setipes. Murawy szczotlichowe i wrzosowiska W zbiorowiskach tych stwierdzono łącznie 49 taksonów. Zaznacza się wyraźny udział grzybów ektomykoryzowych, które stanowią dominującą grupę grzybów (27 gatunków). Wśród nich pojawiają się głównie przedstawiciele rodzajów: Amanita, Cortinarius, Laccaria, Tricholoma. Bardzo licznie na wydmach notowano gatunek Scleroderma citrinum. Jako typowych przedstawicieli tych ekosystemów można wymienić grzyby rosnące na piasku: Inocybe dunensis i Gyroporus castaneus (stwierdzony w pobliżu dębów). Saprotrofy tworzą drugą pod względem liczebności grupę 21 gatunków. Wśród nich znajdują się grzyby naziemne (sześć gatunków, np. Macrolepiota konradii), briofilne (dwa, np. Psilocybe montana), nadrzewne (siedem, np. Pholiota spumosa), naściółkowe (pięć, np. Setulipes androsaceus) i rozkładające

19 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 23 szyszki (jeden Strobilurus stephanocystis). Na drewnie rosły: Tricholomopsis rutilans, Schizophyllum commune, a na ściółce: Tubaria conspersa i Setulipes androsaceus. Stwierdzono dwa grzyby występujące na suchych, wydmowych i piaszczystych terenach, często na wypaleniskach: Psilocybe montana i Fayodia maura. Na ubogiej, piaszczystej glebie zanotowano Clavulinopsis helvola. Zidentyfikowano tylko jeden, nadrzewny gatunek pasożytniczy Armillaria mellea s.l. Bór świeży Zbiorowisko Leucobryo-Pinetum reprezentowane było przez 61 taksonów grzybów. Dominowały gatunki mykoryzowe (37), należące do rodzajów: Amanita, Cantharellus, Cortinarius, Laccaria, Russula, Rozites, Suillus, Xerocomus, w większości związane z sosną. Zanotowano dwa grzyby podziemne Elaphomyces granulatus i Rhizopogon obtextus. Do saprotrofów, zanotowanych w liczbie 21 gatunków, należały grzyby nadrzewne (dziesięć gatunków, np. Clavicorona pyxidata), naściółkowe (cztery, np. Xeromphalina cornui na igłach sosny), rosnące na glebie (trzy, np. Coltricia perennis) rozkładające szyszki sosny (Auriscalpium vulgare i Strobilurus stephanocystis), obligatoryjnie briofilne (Galerina hypnorum) i występujące na szczątkach owocników innych grzybów (Collybia tuberosa). Jedynym grzybem pasożytniczym stwierdzonym na powierzchniach był Phellinus pini, rosnący na żywej sośnie. Bór wilgotny W obrębie tego zespołu roślinnego zanotowano łącznie 40 taksonów grzybów: 24 mykoryzowe i 16 saprotroficznych. Wśród symbiontów zidentyfikowano cztery gatunki koźlarzy: Leccinum niveum, L. roseofractum, L. scabrum, L. variicolor oraz grzyby należące do innych rodzajów, jak np. Cortinarius croceoconus czy Suillus flavidus. Saprotrofy reprezentowane były przez sześć grzybów obligatoryjnie briofilnych. Były to: Galerina calyptrata, G. fallax, G. sphagnorum, Pholiota henningsii, Psilocybe elongata i P. uda. Stwierdzono także saprotrofy nadrzewne (cztery gatunki, np. Phlebia tremellosa na gałązce brzozy, Fomes fomentarius na pniu brzozy), naściółkowe (cztery, np. Mycena galopus i M. megaspora) oraz rosnące na glebie (Psathyrella sphagnicola i Peziza badia). Acidofilny las brzozowo-dębowy Zidentyfikowano 40 gatunków. Zaznacza się duży udział grzybów saprotroficznych (28 gatunków), w tym: nadrzewnych (15, np. Clavicorona pyxidata), naściółkowych (osiem, np. Rhodocollybia butyracea), naziemnych (trzy, np. Macrolepiota procera) i rozkładających szyszki sosny (jeden Strobilurus stephanocystis). Grzyby

20 24 Barbara Grzesiak i in. mykoryzowe reprezentowane są przez 12 taksonów z rodzajów: Amanita, Lactarius, Paxillus, Russula, Xerocomus. Bór bagienny W zbiorowisku zanotowano 35 gatunków. Najwięcej było grzybów mykoryzowych (18) z rodzajów: Amanita, Boletus, Cortinarius, Lactarius, Paxillus, Russula, Suillus, Xerocomus. Prawie wszystkie, z wyjątkiem Lactarius necator, są symbiontami sosny. Grzybów saprotroficznych zanotowano 15, a wśród nich pięć obligatoryjnie briofilnych (np. Galerina fallax), cztery nadrzewne (np. Fomes fomentarius), trzy naściółkowe (np. Mycena galopus) i trzy naziemne (np. Clitocybe clavipes). Wyróżniono gatunek pasożytniczy, zasiedlający torfowce Lyophyllum palustre oraz Omphalina (Lichenomphalia) umbellifera. Brzezina bagienna Zbiorowisko wyróżniało się wysoką liczbą gatunków (48). W składzie gatunkowym pojawiają się grzyby typowe dla siedlisk nieleśnych, np. Panaeolus acuminatus. Dominującą grupą troficzną były saprotrofy (25 taksonów), które rosły na kłodach, pniach, gałęziach (osiem, np. Chondrostereum purpureum), glebie (siedem, np. Clitocybe ditopa), martwych częściach mchów (cztery, np. Galerina hypnorum) i ściółce (sześć, np. Xeromphalia cornui). Wśród grzybów mykoryzowych (19 gatunków) przeważały symbionty sosny, np. Russula emetica czy Laccaria proxima. Pasożyty reprezentowane były przez cztery gatunki, w tym trzy obligatoryjnie briofilne (Galerina paludosa, Lyophyllum palustre, Rickenella fibula) i jednego nadrzewnego Armillaria mellea s.l. Acidofilny las bukowo-dębowy W zbiorowisku tym stwierdzono 33 gatunki grzybów. Zdecydowaną większość stanowią saprotrofy (24), a wśród nich wyodrębniono również grzyby rosnące na glebie (sześć gatunków, np. Lepista nuda), na drewnie (siedem, np. Daedaleopsis confragosa), na ściółce (siedem, np. Mycena epipterygia), szyszkach sosny (trzy, np. Strobilurus stephanocystis) oraz na mszakach (Galerina hypnorum). Zanotowano osiem gatunków mykoryzowych, głównie z rodzajów: Amanita, Cortinarius, Inocybe, Lactarius, Russula i Xerocomus. U podstawy pnia sosny stwierdzono owocniki grzyba pasożytniczego Heterobasidion annosum. Grąd pomorski W obrębie tego zbiorowiska wyróżniono 13 gatunków grzybów, większość (siedem) to saprotrofy nadrzewne, rosnące na licznie występujących kłodach, np. Ganoderma

21 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 25 applanatum, Oligoporus stypticus. Zanotowano jeden gatunek naściółkowy Mycena galopus i jeden naziemny Clitocybe nebularis. Stwierdzono trzech przedstawicieli grzybów mykoryzowych, w tym jeden związany z olszą Naucoria scolecina i dwa z sosną Paxillus involutus i Thelephora terrestris. Heterobasidion annosum reprezentował grupę grzybów pasożytniczych. Łęg jesionowo-olszowy W łęgu zanotowano 40 taksonów. Wśród grup troficznych dominują saprotrofy 28 gatunków. Są to w przeważającej większości grzyby nadrzewne (19 gatunków). Występowały tu m.in. na kłodzie olszy: Crucibulum laeve, Inonotus radiatus, Plicatura crispa, Pluteus salicinus, Pholiota heteroclicta, a na drobnych gałązkach Marasmius rotula. Stwierdzono również siedem gatunków naściółkowych z rodzaju Mycena (np. Mycena megaspora, M. sanguinolenta) oraz dwa saprotroficzne rosnące na ziemi (Panaelous fimicola i Rhodocollybia maculata). Grzyby mykoryzowe reprezentowane były przez dziesięciu przedstawicieli, w tym trzech związanych z olszą: Laccaria purpureobadia, Naucoria celluloderma i Paxillus rubidunculus. Stwierdzono dwa gatunki pasożytnicze: u podstawy pni żywych olsz Armillaria mellea s.l. oraz ściśle briofilny Rickenella fibula. Ols porzeczkowy W zbiorowisku obserwowano 31 gatunków, z czego większość stanowią grzyby saprotroficzne (16), notowane na wszystkich typach podłoży na drewnie (11, np. Polyporus ciliatus, Psathyrella candolleana), ściółce (dwa, np. Mycena speirea), szczątkach owocników innych grzybów (Collybia cookei), na ziemi (Peziza badia) i martwych częściach mchów (Galerina hypnorum). Występowały tu m.in., na drewnie olszy: Chlorociboria aeruginescens, Scutellinia scutellata i Delicatula integrella oraz na ziemi Peziza badia. Na drobnych gałązkach stwierdzono Mycena epipterygia var. viscosa. Wśród grzybów mykoryzowych zanotowano 11 gatunków z rodzajów: Amanita, Laccaria, Lactarius, Naucoria i Russula. Wykazano obecność czterech pasożytów: Armillaria mellea s.l., Rickenella fibula, R. setipes oraz Cordyceps militaris. Grzyby chronione, zagrożone i nowe dla Parku W świetle aktualnego R... (2014) na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie zanotowano cztery gatunki objęte częściową ochroną prawną: Inonotus obliquus, Pholiota heteroclita, Suillus flavidus i Trichoglossum hirsutum. Obszar ten stanowi ostoję dla 47 taksonów wykazanych na Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce (W, Ł 2006). Najwięcej

22 26 Barbara Grzesiak i in. Tab. 3. Gatunki rzadkie, zagrożone (W, Ł 2006) i chronione (R ) w Parku Narodowym Bory Tucholskie. Kategorie zagrożenia: Ex wymarłe i zagrożone, E wymierające, V narażone, R rzadkie, I o nieokreślonym zagrożeniu; * gatunek objęty częściową ochroną prawną. Table 3. Rare and thereatened species of fungi (W, Ł 2006) and protected by law (R ) in the Bory Tucholskie National Park. Categories of threats: Ex extinct, E endangered, V vulnerable, R rare, I indeterminate. * species under partial protection of law. Kategoria zagrożenia Gatunek Status ochrony Category of threats Species Conservation status Ex E V R I Agrocybe paludosa Clavicorona pyxidata Cordyceps militaris Cortinarius acutus C. armeniacus C. croceus C. fulvescens Dacryomyces capitatus Entoloma juncinum Fayodia maura Galerina jaapii G. paludosa G. sphagnorum Gomphidius glutinosus G. roseus Gyroporus castaneus Hygrocybe coccineocrenata Inonotus obliquus * Leccinum niveum L. roseofractum Lentinus torulosus Lichenomphalia (Omphalina) umbellifera Lyophyllum palustre Mycena megaspora Omphalina sphagnicola Paxillus rubicundulus Phellinus pini Pholiota henningsii P. heteroclita * P. myosotis Plicatura crispa cd. na str. 27

23 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 27 cd. ze str Pseudomerulius aureus Psilocybe elongata P. ericaea P. ericaeoides P. montana P. polytrichi P. pseudocyanea P. uda Ramaria flava Russula alutacea R. coerulea Scleroderma bovista Suillus flavidus * Thelephora caryophyllea Trichoglossum hirsutum * Tricholoma equestre Razem Total gatunków zanotowano w kategorii R rzadkie (24), a najmniej znalazło się w grupie grzybów o nieokreślonym zagrożeniu I (2) (Tab. 3). Zanotowano 47 taksonów grzybów, które do tej pory nie były podawane z terenu Parku Narodowego Bory Tucholskie (Tab. 2) (Ł 2012). Wśród nich stwierdzono 13 gatunków rzadkich i zagrożonych, które występowały w różnych częściach naszego kraju, w tym w północno-zachodniej części Polski (W, Ł ; (Tab. 3). Były to: Cordyceps militaris (L.) L grzyb o pomarańczowych, maczugowatych owocnikach, jest pasożytem poczwarek motyli, zakopanych w glebie (B, K 1984). Fayodia maura (F.) S (syn. Myxomphalia maura (F.: F.) H ) gatunek saprotroficzny rosnący na zmineralizowanej glebie, często na wypaleniskach, w lasach i poza nimi, od lata do jesieni, ma szary lub brązowy, niewielki, owocnik z wgłębieniem w środku, blaszki białe do brązowych i szarych, mocno kontrastujące z kapeluszem, zapach intensywny (K, V 2012). Galerina jaapii A.H. S. et S grzyb obligatoryjnie briofilny, związany z różnymi gatunkami mchów (oprócz torfowców), kapelusz żółtobrązowy, ochrowy na brzegach, na trzonie występuje niewielki pierścień, spotykany w wilgotnych miejscach, także na obrzeżach stawów, zbiorników wodnych, torfowisk, występuje od lata do jesieni (K, V 2012). Gyroporus castaneus (B.: F.) Q. miąższ u tego gatunku jest biały lub jasnobrązowy, zmieniający barwę po przekrojeniu owocnika, kapelusz orzechowy

24 28 Barbara Grzesiak i in. lub rdzawobrązowy, występuje w lasach liściastych, szczególnie pod dębami, od późnego lata do jesieni (K, V 2012). Leccinum roseofractum W grzyb ma kapelusz brązowoczarny do czarnego, na trzonie jasne kosmki, które stają się ciemniejsze im bliżej podstawy, miąższ jest biały, różowieje po przekrojeniu, występuje jesienią, jest gatunkiem mykoryzowym, rośnie pod brzozami (B i in. 2000). Lentinus torulosus (P.: F.) L (syn. Panus conchatus (B.: F.) F.) owocnik muszlowaty, brzeg podwinięty, początkowo liliowopurpurowy, potem brązowy, blaszki anastomozujące, trzon ekscentryczny, saprotrof, na martwym liściastym drewnie, głównie brzozy, rzadziej buka i topoli, występuje od lata do późnej jesieni (K, V 2012). Paxillus rubidunculus P.D. O (syn. Paxillus filamentosus (S.) F.) grzyb mykoryzowy, związany z olszą, kapelusz podwinięty na brzegu, owocnik żółtobrązowy, blaszki zbiegające na trzon (K, V 2012). Pholiota henningsii (B.) P.D. O gatunek obligatoryjnie briofilny, rosnący na torfowcach lub innych mszakach, kapelusz żółtawy, w centralnej części pomarańczowobrązowy z łatkami, trzon białawy do jasnożółtego, u podstawy brązowawy, rośnie na torfowiskach jesienią, wyjątkowo latem (K, V 2012). P. heteroclita (F.: F.) Q. (syn. Hemipholiota heteroclita (F.) B ) na brzozie lub olszy, rzadko innych drzewach liściastych, kapelusz jasnożółty do ochrowożółtego, brązowiejący w centralnej części, pokryty cienkimi, brązowawymi łatkami, blaszki jasne, potem brązowieją, na trzonie brązowawy pierścień, zapach owocnika pieprzny, rośnie na żywych, obumierających i martwych kłodach, występuje jesienią (K, V 2012). Plicatura crispa (P.: F.) R (syn. Plicaturopsis crispa (F.) R ) owocniki muszlowate, przytwierdzone do substratu krótkim trzonkiem, z koncentrycznym strefowaniem, białe na brzegu, ochrowożółte, do brązowych, za młodu elastyczne, po wyschnięciu twarde, na martwym drewnie buka, leszczyny i olszy, występują przez cały rok (B, K 1986). Psilocybe ericacea (P.: F.) Q. (syn. Hypholoma ericaeum (P.: F.) K - ) kapelusz z połyskiem, czerwonawobrązowy do orzechowobrązowego, hygrofaniczny, trzon jasnożółty do brązowego, występuje na mokradłachi wilgotnych wrzosowiskach, od późnego lata do jesieni (K, V 2012). Ramaria flava (S.: F.) Q. owocnik koralowaty, na końcach rozgałęziony na dwie części, siarkowożółty do jasnożółtego, miąższ kruchy, czasami tworzy czarcie kręgi lub wyrasta pojedynczo, występuje w lasach iglastych do późnej jesieni (B, K 1986). Trichoglossum hirsutum (P.: F.) B. owocniki maczugowate, czarne do czarnobrązowych, nieregularnie rowkowane, pokryte aksamitnymi włoskami, rosną pojedynczo lub w grupach, na zatorfionych obszarach, gdzie występują torfowce i rosiczki, od lata do jesieni (B, K 1984).

25 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 29 DYSKUSJA W wyniku prowadzonych badań stwierdzono łącznie 258 taksonów grzybów makroskopowych, z czego 47 nie było do tej pory podawanych z terenu Parku. Po uwzględnieniu danych zawartych w literaturze i notowań Pracowników Parku zgromadzonych w bazie danych, lista grzybów liczy 517 taksonów. W świetle badań mykologicznych prowadzonych w innych polskich parkach narodowych, Park Narodowy Bory Tucholskie należy do średnio bogatych pod względem liczby wykazanych gatunków (S i in. 2015) (Tab. 4). Może mieć na to wpływ wiele czynników. Biorąc pod uwagę datę powstania (Tab. 4), wyższą liczbę gatunków mają starsze parki narodowe, np. Białowieski (1585), Pieniński (830), Babiogórski (993), Tatrzański (697). Młodsze, utworzone w latach 90 ubiegłego wieku, należą do parków o mniejszej liczbie gatunków. Na podstawie danych z 2012 roku (Ł 2012) Park Narodowy Bory Tucholskie wyróżnia się na ich tle dużą różnorodnością gatunkową grzybów (413), zaraz po Poleskim Parku Narodowym (418). Po podsumowaniu zawartym w niniejszej publikacji, PNBT przewyższa liczbą taksonów (517) starsze parki, niektóre o dużo większej powierzchni, np. Wigierski (516 gatunków), Woliński (460), Świętokrzyski (ok. 450), Słowiński (429), Poleski (418) i inne. Z Narwiańskiego PN, który powstał w tym samym roku, co Park Narodowy Bory Tucholskie, brak danych literaturowych na temat grzybów wielkoowocnikowych. PNBT był badany pod względem mykologicznym od daty powstania, a obserwacje na tych terenach były prowadzone jeszcze przed jego utworzeniem (Ł 2012). Powierzchnia parku (Tab. 4) ma niewielki wpływ na liczbę gatunków. Najmniejszy Park Narodowy Ojcowski o powierzchni 21,46 km 2, ma 800 gatunków grzybów, natomiast największy, Biebrzański o powierzchni 592,23 km Park Narodowy Bory Tucholskie jest jednym z najmniejszych parków narodowych (46,13 km 2 ) i charakteryzuje się średnią różnorodnością gatunkową w porównaniu z innymi parkami. Bogactwo gatunkowe grzybów wielkoowocnikowych związane jest z różnorodnością zespołów roślinnych, struktury gatunkowej drzewostanu i urozmaiceniem siedlisk. Trudno porównać PNBT, w którym dominują monokultury sosnowe, np. do Białowieskiego Parku Narodowego, w którym występuje wiele zbiorowisk roślinnych oraz gatunków drzew ( i który jest jedną z najcenniejszych polskich i europejskich ostoi grzybów (1585 gatunków) (Tab. 4). Ł (2012) podaje z Parku Narodowego Bory Tucholskie 413 gatunków grzybów wielkoowocnikowych. Badania prowadzone były w latach , oraz Liczba taksonów zanotowanych w ramach niniejszego projektu stanowi ponad połowę liczby gatunków stwierdzonych przez Autorkę. Liczba gatunków grzybów w poszczególnych grupach ekologicznych w badaniach Ł (2012) oraz w obserwacjach z 2014 roku wykazuje pewne podobieństwa (Ryc. 4). Chociaż w niniejszych badaniach wyróżniono dodatkowe

26 30 Barbara Grzesiak i in. Tab. 4. Liczba gatunków grzybów wielkoowocnikowych w parkach narodowych w Polsce (za S i in. 2015, zmodyfikowane). Table 4. Number of macrofungi species in national parks in Poland (S et al. 2015, modificated). Park Narodowy National Park Data utworzenia Established Powierzchnia Area [km 2 ] Liczba taksonów (gatunków) The number of taxa (species) Źródło danych (za S i in. 2015) Data source (S et al. 2015) Białowieski , K i in Kampinoski , K i in (wg granic z pracy Bieszczadzki ,96 G npubl. dane autorów i in. 2008) unpublished own data (borders according to G et al. 2008) 993 (liczba gatunków z masywu Babiogórski ,90 Babiej Góry) B 2004, 2006 (the number of species of the Babia Mountain) Roztoczański , M i in Pieniński , C 2010 Wielkopolski , B 1992 Ojcowski , W 2008 Gorczański , W i in Tatrzański , R 2012 Ujście Warty , K, Ś 2013 Wigierski , H, R 2010 Woliński ,37 ok. 460 L 1966; S, S 2012 Świętokrzyski ,26 ok. 450 Ł 2000 Słowiński , B, L 1983 Poleski , F 2002 Bory Tucholskie , Ł 2012 Drawieński , S 2013 Magurski , W 1999 Biebrzański , K i in Karkonoski ,80 ok. 200 N i in Gór Stołowych ,40 56 A 2013 a Narwiański ,10

27 Grzyby makroskopowe Parku Narodowego Bory Tucholskie 31 Ryc. 4. Udział liczbowy gatunków w poszczególnych grupach ekologicznych w Parku Narodowym Bory Tucholskie. A naziemne, B nadrzewne, C naściółkowe, D obligatoryjnie briofilne, E podziemne, F na szyszkach, G na owocnikach, H na poczwarkach owadów. Fig. 4. Number of species in ecological group of fungi in the Bory Tucholskie National Park. A terrestrial fungi, B xylobionts, C litter-inhabiting fungi, D bryophilous fungi, E hypogeous fungi, F fungi on cones, G fungi on old fruit bodies of other fungi, H fungi growing on insect pupae. grupy ekologiczne, to w obu przypadkach dominują grzyby naziemne, a drugą pod względem liczby gatunków grupą są grzyby nadrzewne. W badaniach Ł (2012) grzyby naściółkowe były najmniej liczną grupą. W 2014 najmniejszą grupą były grzyby wyrastające na owadach. Zwraca uwagę duży udział liczbowy grzybów obligatoryjnie briofilnych (26 gatunków), porównywalny z liczbą grzybów rosnących na ściółce (22). W obserwacjach Ł (2012) i niniejszych badaniach dominują grzyby saprotroficzne, grzyby mykoryzowe stanowią dość liczną grupę, a najmniej jest pasożytów. Świadczy to o równowadze grup troficznych panującej w ekosystemach Parku. Podczas badań zaobserwowano, że na skład gatunkowy grzybów i obfitość tworzenia owocników w poszczególnych miesiącach, oprócz warunków atmosferycznych, miało wpływ wiele czynników, np. w przypadku zbiorowisk łąkowych terminy koszenia, położenie tych zbiorowisk w pobliżu lasów, w przypadku zbiorowisk podmokłych poziom stagnującej wody. Na skład gatunkowy ma wpływ specyfika zbiorowiska roślinnego. Przykładem może być brzezina bagienna, w której zanotowano wysoką liczbę taksonów grzybów (48), pomimo że reprezentowane było przez pojedynczą powierzchnię obserwacyjną. W warstwie mszystej występują torfowce, są to siedliska podmokłe, stwarzające optymalne warunki dla grzybów preferujących dużą wilgotność. Obok występują siedliska bardziej suche, zajmowane przez inne gatunki mchów. W obrębie zbiorowiska rosną brzozy. Stwarza to korzystne warunki dla rozwoju grzybów mykoryzowych i saprotroficznych.