Barok. Ramy czasowe - XVII w. Nurty poezji barokowej

Transkrypt

1 Barok Ramy czasowe - XVII w. Nurty poezji barokowej Dworski - Ulegał wpływom zagranicznym. Był nurtem oddalającym się od tradycji i wzorującym się na hierarchii wartości dworów Europy. Kultura była związana nie tylko z dworem królewskim ale i magnackim (kultura elitarna). Rozwój tej kultury miał dowieść o sile magnatów. Przedstawicielami tego nurtu jest: Jan Andrzej Morsztyn Nurt egzystencjalny mówił o kondycji człowieka w świecie, wskazywał na jego nietrwałość, nawiązywał do motywu marności i przemijania. Przedstawicielem był Daniel Naborowski. Sarmacki - Nurt ten rozwijał się w dworkach szlacheckich. Cechował go sarmatyzm. Pogląd ten spopularyzował się u schyłku XVI wieku. Dowodził on starożytnego pochodzenia Polaków od plemienia sarmatów. Plemię to charakteryzował wielki patriotyzm. Byli oni bardzo uczciwi i moralni. Uważano, że Polacy są spadkobiercami tych cech. Zakres tych poglądów ograniczony był do szlachty. Uważano, że ponieważ posiadali oni takie cechy powinni mieć też władzę. Szlachta była przekonana o swojej doskonałości. Sprzyjało to powszechnej wtedy megalomanii, czyli manii wielkości, przesadnemu przekonaniu o swej wartości i wyższości. Sprzyjało to konsolidacji stanu szlacheckiego. Szlachcice uważali się wzajemnie za braci. Nie były ważne różnice majątkowe. Trzeba było tylko mieć herb. Przedstawiciele tego nurtu to: Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek. SZTUKA BAROKU - CECHY przepych, bogactwo ozdób i złoceń kontrastowość alegoryczność celem miało być zaskoczenie, oszołomienie i olśnienie odbiorcy Ustalenie dokładnej daty początku Baroku w Polsce jest niemożliwe. Pierwsze symptomy baroku były w latach sześćdziesiątych XVI wieku. Barok trwał przez cały wiek XVII. Schyłek baroku to lata trzydzieste i czterdzieste XVIII wieku. Barok trwał więc prawie dwa wieki. Cechy stylu literatury barokowej: bogactwo słownictwa i jego niezwykłość zawiły szyk skomplikowana składnia niezwykłość metafor i epitetów paradoks antytetyczność (przeciwstawność, posługiwanie się kontrastami, sprzecznościami) Barok pomimo, że nie miał określonego programu poetyckiego odwoływał się do Włoskiego poety Sianbattisty Mariniego. Od jego nazwiska pochodzi nazwa nurtu poetyckiego - marinizmu (konceptualizmu). Cechy:

2 najważniejsza jest forma, która ma zadziwiać i zaskakiwać odwołania do własnej fantazji i natchnienia stosowanie niezwykłych środków stylistycznych każdy utwór miał opierać się na koncepcie, koncept powinien zawierać elementy niespodzianki utwory powinny mieć charakter sensualny (odbierany poprzez zmysły) odbiorcę należy zaszokować PODZIAŁ POLSKIEJ LITERATURY BAROKOWEJ METAFIZYCZNA DWORSKA SARMACKA - śmierć, przemijanie - Bóg (średniowiecze + renesans) - kondycja człowieka w świecie - vanitas - dualizm natury - powaga lżejsza, miłość, zabawa, salonowa, poezja kunsztowna pod względem artystycznym a) dworkowa, ziemiańska pochwała natury, życia na wsi b) mieszczańska, plebejska nawiązujące do stosunków społecznych wyrażających skargę na brak odpowiednich przywilejów dla plebejuszy i mieszczan a) sarmatyzm rubaszny megalomania, ksenofobia (niechęć do obcych), dewocja (prymitywna religijność), konserwatyzm (niechęć wobec zmian), prymitywizm intelektualny, zabawa, prywata, tradycjonalizm b) sarmatyzm szlachetny demokratyzm, tolerancja, otwartość, liberalizm, patriotyzm - refleksyjność - Sęp Szarzyński - Naborowski - Morsztyn a) Potocki b) Jan z Kijan a) Pasek b) Potocki TERMINY I OKREŚLENIA ŚRODKÓW ARTYSTYCZNYCH STOSOWANYCH W BAROKU Koncept (wiersz musiał być zaskakujący i w miarę możliwości nowatorski; Do trupa Morsztyn) Wyliczenie (nagromadzenie kolejnych, podobnych, synonimicznych cech) Anafora (jest to powtórzenie zdania o podobnej konstrukcji zaczynające się od tego samego wyrazu; Do Anny Naborowski) Antyteza (zestawienie dwóch opozycyjnych znaczeniowo elementów wypowiedzi, najczęściej zdań) Hiperbolizacja wyolbrzymienie, przesadne przedstawienie jakiegoś zjawiska; Do trupa Morsztyn) Gradacja (jest to stopniowanie, wzrastające napięcie aż do pointy; Niestatek Morsztyn) Epitet, Porównania Przerzutnia

3 (Zdanie nie mieści się w jednym wersie i jego część zostaje przerzucona do następnego; Do trupa Morsztyn Ty masz związane ręce, ja, wolności Zbywszy, mam rozum łańcuchem powity ) Metaforyka Motyw wanitatywny - (marnościowy, wykorzystywanie tych wszystkich pojęć, które kojarzą się z przemijaniem i niestałością życia Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt Krótkość żywota Naborowski) Kontrast (operowanie przenośniami; Niestatek Morsztyn) Oksymoron (zestawienie dwóch wyrazów sprzecznych znaczeniowo, mróz gorejący, ogień lodowy ) Pytania retoryczne Cuda miłości Morsztyn Powtórzenia Paradoks (sformułowanie zaskakujące swoją treścią na pozór bez sensu, Do trupa Morsztyn ) Operowanie brzydotą (ukazywanie bólu, cierpienia) Inwersja (przestawienie wyrazów) Jan Andrzej Morsztyn był poetą związanym z dworem królewskim. Piastował wiele urzędów. Był dworakiem i intrygantem ale też sprawnym dyplomatą. Był skazany na banicję i wygnany z kraju. Styl życia, który uprawiał był odpowiedni barokowi dworskiemu. Poświęcił się całkowicie polityce. Poezja była dla niego tylko tłem. Był uznawany za twórcę bardzo zdolnego. Jego utwory nawiązywały do marinizmu. Jego utwory nie podejmowały tematyki trudnej lecz łatwą, związaną z flirtem dworskim. Utwory były zbudowane sprawnie. Charakterystyczny był przejaw formy nad treścią. Jan Andrzej Morsztyn najchętniej pisał o miłości. Nie było to jednak bezpośrednie wypowiedzenie uczuć o ukochanej. Były to wiersze będące wyrazem flirtu, który odznacza się dworską elegancją i salonowym dowcipem. Niestatek Autor wylicza zjawiska, które musiały by się spełnić by jakakolwiek kobieta stała się stateczna. Są to zjawiska zaczerpnięte z przyrody i niemożliwe. Niestatek II Podmiot liryczny wychwala pannę tylko jak jest w nim w zgodzie. Gdy są w niezgodzie panna ta jest brzydka. Są tu dwa obrazy. Pierwszy to wyraz zachwytu zaprezentowaną piękną kobietą. Drugi prezentuje kobietę szpetną i okropną. W obu obrazach są elementy przesady. Do trupa Jest to sonet. Z utworu tego wynika wniosek, że lepiej nie żyć niż być zakochanym. Człowiek zakochany ma świadomość swojego zniewolenia. Daniel Naborowski wprowadza w krąg barokowej literatury zainteresowanie przemijaniem. Wiersze pod tytułami: Marność i Krótkość żywota prezentują postawę człowieka wobec życia i śmierci. Człowiek powinien się cieszyć i bawić ale pobożnie i uczciwie. Trzeba się bać Boga. Całe życie człowieka, który myśli o przyszłości jest napiętnowane pewnym tragizmem. Człowiek podlega czasowi i jego destrukcyjnej sile. Naborowski twierdzi nawet, że życie to ciągłe umieranie. Człowiek już gdy się rodzi zaczyna umierać. Naborowski twierdzi, że świat należy przyjąć takim jaki jest. Człowiek nie jest doskonały. Bóg jest potężny i człowiek powinien mu się podporządkować. W wierszu pod tytułem

4 Cnota grunt wszystkiemu Naborowski przedstawia cnotę jako zaletę człowieka i jego wielką wartość. Człowiekowi nic nie dają dobra materialne. Jedyną wartością, która nie przemija i jest godna uwagi to właśnie cnota. Cnota daje wszystko: szczęście, satysfakcję z życia. Temu, który nie miał cnoty dobra materialne nie dadzą nic po śmierci. Ważne!!!To motyw przemijania, występuje on często w barokowych obrazach A tu pokażę Wam kawałek omówionej Lalki, byście widzieli, że lektury opracowane są w sposób, który naprawdę pomaga STARY SUBIEKT JAKO NARRATOR - ZNACZENIE PAMIĘTNIKA RZECKIEGO Pamiętnik Rzeckiego to wzruszająca, chaotyczna gadanina starego subiekta, który opowiada o wszystkim co przeżył i przeżywa, wzbogacając to własnymi refleksjami. Spełnia tym samym ważne funkcje. Dopełnia obraz przedstawionej rzeczywistości w Lalce bardzo istotnymi elementami. Informuje o udziale Rzeckiego w Wiośnie Ludów, Wokulskiego w powstaniu styczniowy, oraz jego późniejszych losach, przez co powieść zyskuje perspektywę historyczną. Wprowadzenie pamiętnika celowo opóźnia akcję, wzmaga zaciekawienie czytelnika dalszymi losami bohaterów. Z niego poznajemy także Warszawę lat 70-tych i wcześniejszych, jej mieszkańców. Rzecki komentuje tragedię miłosną Stanisława, wydarzenia w sklepie, w kamienicy, w mieście. Dzięki temu kazde zdarzenie oglądamy z różnych punktów widzenia, mamy rożne interpretacje. Rzecki opowiada przede wszystkim o przeszłości, wspomina lata wcześniejsze - okres napoleoński. Gdy narrator odautorski przedstawia świat w miarę wszechstronnie i obiektywnie to Rzecki pisze tylko o tym, co sam wie, o bohaterach i zdarzeniach, w których sam brał udział. Tworzy to zupełnie odmienny obraz świata. Pod większością sądów Rzeckiego o współczesnym świecie podpisuje się sam Prus. Charakterystyka społeczeństwa Lalka ukazuje obraz społeczeństwa polskiego, jego warstw, środowisk, grup zawodowych w latach siedemdziesiątych XIX wieku. W powieści grupy te prezentowane są przez swych przedstawicieli. Poznajemy miejsca ich zamieszkania, spacerów, tematy ich rozmów.

5 Arystokracja (Tomasz i Izabela Łęccy, baronostwo Krzeszowscy, pani Wąsowska, hrabia Starski, hrabia Tek) Ziemiańska szlachta (prezesowa Zasławska) Mieszczaństwo: - niemieckie (Minclowie) - żydowskie (Szlangbaumowie) - polskie (Wokulski, Rzecki, pani Stawska) Proletariat miejski (ukazany w powieści marginesowo) Społeczeństwo zostało przedstawione w sposób kontrastowy. Obraz Powiśla, nędza jego mieszkańców kontrastuje z wystawnym i beztroskim życiem arystokracji, ich bogato urządzonymi pałacami, drogimi strojami. Krytyczny obraz arystokracji Arystokracja ma poczucie odrębności i wyższości nad resztą społeczeństwa. Gardzi ludźmi niższego stanu, jest niezdolna do żadnej produktywnej pracy. Arystokraci prowadzą próżniaczy tryb życia, zajmują się grą w karty, wyścigami konnymi, rodzinnym swataniem i intrygami, składają sobie wizyty, bywają w teatrze i na koncertach. Grupa ta jest moralnie zepsuta, co widać na przykładzie traktowania spraw tyczących miłości i małżeństwa. Kobiety z wielkiego świata, wychowane w duchu konwenansu i pozoru, są niezdolne do miłości, zimne i nieczułe jak lalki, obłudne i cyniczne w postępowaniu. Wychodzą za mąż, kierując się rozsądkiem lub koniecznością (złą sytuacja finansowa rodziców). Pośród arystokracji nie ma żadnych dzieci. Jest to celowy zabieg autora, który chce w ten sposób podkreślić, nie ma ta grupa możliwości przetrwania, jest biologicznie zwyrodniała, skazana na wymarcie. Ta kasta egoistów sama nie potrafi stworzyć żadnej wartości i utrudnia to innym. Ważne!!!! W Lalce mamy wiele motywów Motyw bezdomności - Wokulski ogląda Powiśle - dzielnicę nędzarzy, niedołężnych, ludzi pozbawionych domu. Bezdomność w "Lalce" staje się symbolem nędzy, samotności. Motyw cierpienia - Wokulski przeżywa romantyczną miłość do Izabeli Łęckiej. Idealizuje ją, dlatego bolesne Motyw dzieciństwa - Rzecki wychowany został w duchu patriotyzmu i religii, z kolei dzieciństwo Helenki Stawskiej przepełnione jest matczyną miłością. Motyw miłości - miłość Wokulskiego do Izabeli jest romantyczna, wszechogarniająca. Bohater idealizuje swoją wybrankę, kiedy poznaje jej prawdziwe oblicze, cierpi. Motyw samobójstwa - Wokulski próbuje popełnić samobójstwo z powodu zawiedzionej miłości. Motyw samotności - Wokulski jest samotny, społeczeństwo go nie rozumie. Samotność tę pogłębia nieodwzajemniona miłość do Izabeli. Ignacy Rzecki jest również człowiekiem samotnym. Jego życie koncentruje się wyłącznie na sklepie i życiu Stanisława. Motyw kobiety - Izabela to kobieta sztuczna, pusta wewnętrznie, arystokratka o niskim poziomie moralnym Przeciwieństwem jest Helena Stawska, kobieta - emancypantka. Stawska samodzielnie

6 utrzymuje córkę i teściową. Jest zaradna, pewna siebie, pracowita i skromna. Prezesowa Zasławska z kolei to wzór gospodyni, jest życzliwa i serdeczna. Motyw biedy - Powiśle - dzielnica nędzarzy, niedołężnych, ludzi pozbawionych domu jest symbolem biedy, ubóstwa, nierówności społecznej. Motyw przemiany - nieszczęśliwa miłość, rozczarowanie rzeczywistością powodują, iż Wokulski zamierza zmienić swoje życie..motyw sporu, konfliktu - konflikt wewnętrzny odczuwa główny bohater powieści, Wokulski, który posiada cechy romantyka i pozytywisty. Nie może zdecydować się na określenie swojego stosunku do świata. Wybrankę zdobywa jak pozytywista, a kocha jak romantyk. Motyw idealizmu - Rzecki to idealista polityczny, Wokulski - idealista miłości, a Ochocki - idealista nauki. Motyw lalki, marionetki - Rzecki powtarzał wielokrotnie, że świat jest teatrem, zaś ludzie marionetkami, które, wprawione w ruch, poruszają się po scenie. Każdy człowiek w teatrze swego życia pełni określoną rolę społeczną, która decyduje o jego przyszłości. Lalka to też przedmiot sporu w powieści Prusa. Izabela z kolei jest salonową lalką, pustą i bezbarwną, zachowującą się sztucznie. Warto wymienić inne pozycje literackie, w których pojawia się ów motyw: "Makbet" Williama Szekspira (człowiek jest aktorem, zaś życie - sceną), "O żywocie ludzkim" Jana Kochanowskiego, "Sklepy cynamonowe" Brunona Schulza (manekin to znak twórczości człowieka, który naśladuje Boga). Motyw retrospekcji, powrotu do przeszłości - "Pamiętnik starego subiekta" zawiera liczne wspomnienia. Rzecki pisze o swej młodości, praktyce w sklepie Mincla, patriotycznej walce. Z ów pamiętnika dowiadujemy się również o wcześniejszych losach Wokulskiego.