A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A

Transkrypt

1 A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. LXI, 25 SECTIO DD 26 *Zakład Epizootiologii i Klinika Chorób Zakanych Instytutu Chorób Zakanych i Inwazyjnych Akademii Rolniczej w Lublinie ** Prywatna Lecznica dla Zwierzt, ul. Kielecka 17, 26-6 Chciny MICHAŁ KRAKOWSKI **, KRZYSZTOF KOSTRO * Ocena wpływu preparatów Isoprivet i Levamizole na odporno nieswoist samic lisów polarnych i zdrowotno ich potomstwa Evaluation of Isoprivet and Levamisole for stimulation of nonspecific immunity in female polar foxes and healthy state of their progeny STRESZCZENIE Zaburzenia funkcji mechanizmów odpornoci wrodzonej mog by jedn z zasadniczych przyczyn niepowodze w rozrodzie samic lisów polarnych. Kształtowanie si komórkowych i humoralnych mechanizmów odpornoci nieswoistej u samic lisów polarnych jest przydatnym wskanikiem immunologicznym w monitoringu zdrowotnoci zwierzt w okresie rozrodu. Zastosowanie nieswoistej immunostymulacji u samic w okresie reprodukcyjnym zwiksza aktywno nieswoistych komórkowych i humoralnych mechanizmów odpornoci przeciwzakanej, co wskazuje na du skuteczno tej metody w przywracaniu zaburzonych funkcji mechanizmów odporno- ci nieswoistej u tego gatunku zwierzt. Efektem tego jest osiganie lepszych wyników w rozrodzie lisów hodowlanych. Słowa kluczowe: immunostymulatory, odporno nieswoista, lis polarny WSTP Immunoprofilaktyka swoista i nieswoista jest jedn z najbardziej efektywnych metod postpowania w chorobach zakanych. Ma ona na celu zmniejszenie dyspozycji zwierzcia poprzez stymulacj odpornoci swoistej czynnej (szczepienia) i biernej (podawanie surowic odpornociowych) oraz nieswoistej (stosowanie immunomodulatorów i immunostymulatorów) [Krakowski 1996, Siwicki i in. 1998, Kostro i in. 21]. Czsto wzgldy natury ekonomicznej, ograniczony dostp do biopreparatów oraz brak szczepionek przeciwko wielu drobnoustrojom oportunistycznym utrudniaj immunoprofilaktyk swoist przeciwko wielu chorobom zakanym wystpujcym u lisów. Std te w profilaktyce, a take w terapii chorób zakanych zwierzt coraz czciej wykorzystuje si immunostymulacj nieswoist (immunopotencjalizacj) w celu wzmocnienia odporno- ci naturalnej (wrodzonej). Najkorzystniejszy efekt działania preparatów immunostymulujcych uzyskuje si w stanach obnionej odpornoci organizmu, niezalenie od przyczyn, które j wywołały. W immunopotencjalizacji mechanizmów odpornoci naturalnej s wykorzystywane rónego

2 28 M. KRAKOWSKI, K. KOSTRO rodzaju naturalne i syntetyczne immunostymulatory [Cannes i in. 198, Markowska-Daniel 1991, Krakowski 1996, Davila Velazquez i in. 1998, Siwicki i Mizak 21]. Celem bada była ocena wpływu preparatów Isoprivet i Levamisole na wybrane parametry odpornoci nieswoistej u samic lisów polarnych przed wystpieniem rui oraz w pierwszych dwóch okresach ciy, a take ocena skutecznoci nieswoistej immunostymulacji w poprawie zdrowotno- ci ich potomstwa. Zwierzta dowiadczalne MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w fermie liczcej 15 samic lisów polarnych stada podstawowego, w której w poprzednich trzech okresach hodowlanych notowano wysoki odsetek samic niepokrytych (około 2%), prawidłowo pokrytych, lecz niewykoconych (15%) oraz samic ronicych (1%). Wystpowała znaczna miertelno noworodków oraz niska rednia odchowanych szczenit, która wynosiła 2,1 szczenicia od samicy. Zwierzta były utrzymywane w identycznych warunkach i ywione systemem tradycyjnym, według zalece norm, z uwzgldnieniem dodatków mineralno-witaminowych oraz miały stały dostp do wody. W drugiej połowie grudnia lisy stada podstawowego uodporniono przeciwko nosówce i zakanemu zapaleniu mózgu. Badaniem objto 3 samic lisów polarnych o masie 6 7 kg, w wieku około 2 lat. W doborze zwierzt do grup dowiadczalnych oraz grupy kontrolnej uwzgldniono te samice, które w poprzednim okresie hodowlanym nie urodziły i nie odchowały szczenit lub nie miały rui. Zwierzta podzielono na dwie grupy dowiadczalne (I, II) oraz grup kontroln (III) po 1 sztuk w kadej. Preparaty immunostymulujce Do immunostymulacji uyto preparatu Isoprivet (firmy Vet-Agro), stanowicego 2% wodny roztwór izoprynozyny [syntetyczny kompleks inozyny, 1-dimetyloaminopropano-2-olu (DIP) i 4-acetamidobenzoesanu (PacBA)] do iniekcji oraz preparatu Levamisole (firma Biowet Gorzów Wlkp.), stanowicego 7,5% roztwór levamisolum hydrochloricum do iniekcji. Przed zbliajc si ruj (druga połowa stycznia) samicom grupy I podano Levamisole podskórnie, dwukrotnie w odstpach 4-dniowych, w dawce 2,5 mg substancji czynnej/kg m.c. Natomiast samice grupy II otrzymały preparat Isoprivet dominiowo, dwukrotnie w tym samym przedziale czasowym, w dawce 1 mg substancji czynnej/kg m.c. Samice grupy kontrolnej nie otrzymały immunostymulatora. Samice obserwowano przez cały okres rozrodu i przez pierwszych 7 tygodni po porodzie, tj. do odsadzenia potomstwa, zwracajc uwag na wystpowanie i przebieg rui, liczb pokrytych i prawidłowo wykoconych samic, liczb urodzonych szczenit w miocie, ich ywotno i liczb odchowanych zwierzt do odsadzenia. Metody bada immunologicznych Test redukcji błkitu nitrotetrazoliowego (NBT) wykonano metod Parka i in. [1968] w modyfikacji Kostro [1993] w dwu wariantach: spontanicznym i stymulowanym. Do stymulacji redukcji NBT przez neutrofile uyto zymosanu (Zymosan A, Sigma) opsonizowanego surowic homologiczn przygotowanego metod opisan przez Kostro [1993]. Wyniki testu NBT przedstawiono jako procent komórek wykazujcych obecno formozanu NBT w 1 liczonych kolejno neutrofilach. Odczyn fagocytarny i bójczoci. Zdolno pochłaniania bakterii przez neutrofile oraz odczyn bójczoci granulocytów okrelono w stosunku do wzorcowego szczepu Staphylococcus aureus Oxford 29P według metod opisan przez Kostro [1993]. Do odczynów uywano surowi-

3 OCENA WPŁYWU PREPARATÓW ISOPRIVETU I LEVAMIZOLE NA ODPORNO cy homologicznej inaktywowanej (56 o C, 3 min), uzyskanej z krwi pobranej od 1 zdrowych lisów polarnych w wieku 1 roku. Surowice, w objtoci 1 ml, do chwili uycia przechowywano w 2 o C. Wyniki odczynu fagocytarnego przedstawiono w postaci procentu komórek fagocytujcych oraz indeksu fagocytarnego. Przy ustalaniu indeksu fagocytarnego liczono redni liczb gronkowców sfagocytowanych przez jeden neutrofil, obliczajc gronkowce w 1 kolejnych neutrofilach w dwu preparatach z jednej próbki krwi. Natomiast aktywno bójcz granulocytów wyraono w procentach, który obliczano według wzoru: 1 rednia liczba kolonii w próbie badanej/rednia liczba kolonii w kontroli 1 Bakteriolityczna aktywno lizozymu (LZM) w surowicy okrelono metod płytkow wobec Micrococcus luteus (Serva) metod Grahama opisan przez Zawistowskiego [1975]. Poziom przeciwciał klasy IgG okrelono metod radioimmunodyfuzyjn przy uyciu komercyjnego zestawu Binding Site RID (firmy Binding Site, England) przeznaczonego do oznaczania poziomu IgG w surowicy psów. Wymienione testy wykonano przed podaniem preparatu Lewamisole lub Isoprivet (1. pobranie), a nastpnie w 4. dniu po aplikacji pierwszej (2. pobranie) i drugiej (3. pobranie) dawki preparatu. Kolejne oznaczenia wykonano w dziesitym (4 pobranie) i czterdziestym pierwszym (5. pobranie) dniu ciy. Uzyskane wyniki bada poddano analizie statystycznej, obliczajc redni i odchylenie standardowe oraz istotno rónic pomidzy grupami testem t-studenta. WYNIKI I OMÓWIENIE W grupie samic stymulowanych lewamizolem (grupa I) najwyszy i statystycznie istotny wzrost zdolnoci redukcji NBT w tecie spontanicznym w stosunku do wartoci wyjciowych i grupy kontrolnej notowano w 4. dniu, ju po pierwszej dawce (rys. 1). 8 7 % komórek PMN NBT dodatnich A A A A A A A A A A Rys. 1. Odsetek komórek PMN krwi obwodowej samic lisów polarnych przed ruj redukujcych NBT w tecie spontanicznym po immunostymulacji lewamizolem lub izoprynozyn a rónice statystycznie istotne pomidzy grupami dowiadczalnymi a kontrol (,5) Fig.1. Percentage of PMN cells in peripheral blood of female polar foxes before reproduction reducing NBT in a spontaneous test after immunostimulation with Levamisole and Isoprivet A statistically significant differences between experimental groups and control (.1)

4 21 M. KRAKOWSKI, K. KOSTRO W 4. dniu po aplikacji drugiej dawki rednie wartoci testu NBT kształtowały si w granicach zblionych do wartoci notowanych po pierwszej dawce. U samic w grupie II stymulowanch izoprynozyn najwysze rednie wartoci testu NBT w wersji spontanicznej notowano w 4 dniu po zakoczonej immunostymulacji. Były one zblione do wartoci uzyskanych w grupie I, ale róniły si istotnie w porównaniu z grup kontroln % komórek % komórek PMN PMN NBT NBT dodatnich dodatnich cells PMNNBT positive A A A A A A A A 1 Rys. 2. Odsetek komórek PMN krwi obwodowej samic lisów polarnych przed ruj redukujcych NBT w tecie stymulowanym po immunostymulacji lewamizolem lub izoprynozyn A rónice statystycznie istotne pomidzy grupami dowiadczalnymi a kontrol (,1) Fig. 2. Percentage of PMN cells in peripheral blood of female polar foxes before reproduction reducing NBT in a spontaneous test after immunostimulation with Levamisole and Isoprivet; A statistically significant differences between experimental groups and control (.1) Wyniki testu NBT w wersji stymulowanej zymosanem ilustruje rys. 2. rednie warto- ci testu NBT wzrastały u samic stymulowanych w grupie I i II w stosunku do wartoci wyjciowych notowanych w tecie spontanicznym. U samic w grupie kontrolnej w tych samych okresach bada rednie wartoci testu NBT w obu wersjach były istotnie nisze i utrzymywały si na poziomie zblionym do wyjciowego. W 1 dniu ciy zdolno redukcji NBT w tecie spontanicznym w grupach do- wiadczalnych uległa obnieniu, ale nadal była ok. 2-krotnie wysza od wartoci wyj- ciowych oraz istotnie wysza w porównaniu z grupa kontroln (rys. 1). W 41. dniu ciy rednie wartoci testu NBT w grupie I i II utrzymywały si na podobnym poziomie jak

5 OCENA WPŁYWU PREPARATÓW ISOPRIVETU I LEVAMIZOLE NA ODPORNO w poprzednim terminie oznacze, lecz były istotnie wysze u samic z grupy kontrolnej. Natomiast rednie wartoci testu NBT w wersji stymulowanej zymosanem, uzyskane w 1. i 41. dniu ciy, w obu grupach dowiadczalnych były zblione do wartoci uzyskanych w ostatnim terminie bada przed pokryciem (rys. 2). U samic niestymulowanych odsetek komórek redukujcych NBT utrzymywał si na poziomie zblionym do wyjciowego. Procent komórek fagocytujcych u samic dowiadczalnych w cigu całego okresu utrzymywał si na istotnie wyszym poziomie w porównaniu z grup kontroln (rys. 3). Maksymalne wartoci w grupie I i II obserwowano w tych samych terminach oznacze, co wartoci testu NBT. Podobnie w cigu całego okresu utrzymywały si na istotnie wyszym poziomie w porównaniu z grup kontroln wartoci indeksu fagocytarnego (rys. 4). 8 7 % komórek fagocytujcych % komórek phagocitizing fagocytujcych cells A a A A A A A 1 no. of sampling Rys. 3. Odsetek komórek PMN fagocytujcych krwi obwodowej samic lisów polarnych przed ruj po immunostymulacji lewamizolem lub izoprynozyn; a rónice statystycznie istotne pomidzy grupami dowiadczalnymi a kontrol przy,5; A przy,1 Fig. 3. Percentage of PMN phagocitizing cells in peripheral blood of female polar foxes before reproduction reducing NBT in a spontaneous test after immunostimulation with Levamisole and Isoprivet; a statistically significant differences between experimental groups and control (.1) W grupach samic stymulowanych nastpił równie istotny wzrost aktywnoci bójczej granulocytów w porównaniu z wartociami pocztkowymi i grup kontroln (rys. 5). W grupie I najwysze rednie wartoci indeksu bójczoci stwierdzono w 4. dniu po podaniu pierwszej dawki lewamizolu, natomiast w grupie II dopiero po dwukrotnej aplikacji preparatu Isoprivet. W 1 i 41 dniu ciy rednie wartoci wskaników bójczoci u samic stymulowanych kształtowały si na poziomie zblionym do wartoci uzyskanych w ostatnim terminie bada przed pokryciem.

6 212 M. KRAKOWSKI, K. KOSTRO indeks fagocytarny indeks phagocyte fagocytarny index group I group I control no. of sampling Rys. 4. Wskaniki indeksu fagocytarnego komórek PMN krwi obwodowej samic lisów polarnych przed ruj po immunostymulacji lewamizolem lub izoprynozyn; A rónice statystycznie istotne pomidzy grupami dowiadczalnymi a kontrol (,1) Fig. 4. Values of phagocyte index of PMN cells of peripheral blood in female polar foxes before reproduction after immunostimulation with Levamisole or Isoprivet; A statistically significant differences between experimental groups and control (.1) 1 indeks bójczoci (%) indeks bójczoci killer activity (%) no. of sampling Rys. 5. Aktywno bójcza granulocytów krwi obwodowej samic lisów polarnych przed ruj po immunostymulacji lewamizolem lub izoprynozyn; A rónice statystycznie istotne pomidzy grupami dowiadczalnymi a kontrol (,1) Fig. 5. Killer activity of granulocytes of peripheral blood in female polar foxes before reproduction after immunostimulation with Levamisole or Isoprivet; A statistically significant differences between experimental groups and control (.1)

7 OCENA WPŁYWU PREPARATÓW ISOPRIVETU I LEVAMIZOLE NA ODPORNO ,5 4 aktywno lizosomu (mg/l) lisosyme activity aktywno lizozymu (mg/l) 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 no. of samplin Rys. 6. Bakteriolityczna aktywno lizozymu w surowicy krwi obwodowej samic lisów polarnych przed ruj po immunostymulacji lewamizolem lub izoprynozyn; A rónice statystycznie istotne pomidzy grupami dowiadczalnymi a kontrol (,1) Fig. 6. Bacteriolitic activity of lysosyme of peripheral blood in female polar foxes before reproduction after immunostimulation with Levamisole or Isoprivet; A statistically significant differences between experimental groups and control (.1) 3 surowiczy poziom IgG (g/l) serum level IgG (g/l) surowiczy poziom IgG (g/l) no. of samplin Rys. 7. Surowiczy poziom IgG u samic lisów polarnych przed ruj po immunostymulacji lewamizolem lub izoprynozyn; A rónice statystycznie istotne pomidzy grupami dowiadczalnymi a kontrol (,1) Fig. 7. Serum level IgG in female polar foxes before reproduction after immunostimulation with Levamisole or Isoprivet; A statistically significant differences between experimental groups and control (.1)

8 214 M. KRAKOWSKI, K. KOSTRO Dynamika zmian poziomu lizozymu w poszczególnych terminach oznacze kształtowała si podobnie jak przeciwciał klasy IgG (rys. 6, 7). Istotny wzrost rednich wartoci ste tych wskaników u samic dowiadczalnych w stosunku do wartoci wyjciowych nastpił w 4. dniu po podaniu pierwszej dawki lewamizolu lub izoprynozyny. Podanie drugiej dawki spowodowało dalszy wzrost tych wskaników jedynie w grupie stymulowanej preparatem Isoprivet. Pierwsze dwa okresy ciy (do 41. dnia jej trwania) nie spowodowały istotnych zmian w surowiczym poziomie lizozymu i IgG, a ich rednie wartoci kształtowały si w granicach wartoci uzyskanych u samic stymulowanych w ostatnim terminie oznacze przed pokryciem. Natomiast u samic grupy kontrolnej rednie wartoci lizozymu i IgG, z wyjtkiem wyjciowych, w pozostałych terminach oznacze były istotnie nisze w stosunku do grup dowiadczalnych. Levamisole lub Isoprivet podany samicom lisów polarnych przed zbliajc si ruj (grupa I i II) wpływał dodatnio na jej wystpienie i przebieg oraz ci. U samic stymulowanych ruja przebiegała regularnie i trwała od drugiej połowy lutego do koca marca, natomiast u samic kontrolnych miała przebieg nieregularny i wystpiła dopiero na przełomie kwietnia i maja (właciwa ruja u lisów polarnych od drugiej połowy lutego do koca kwietnia). W grupach samic dowiadczalnych (grupa I i II) nie notowano ronie. W grupie kontrolnej (grupa III) odsetek samic ronicych w ostatnim tygodniu przed spodziewanym porodem wynosił 3%. Stymulowane samice pomylnie urodziły i odchowały potomstwo. Upadki osesków w pierwszych 3 4 dobach po wykoceniu notowano głównie w bardzo licznych miotach (14 18 szt. w miocie). Liczba urodzonych szczenit w grupie I wynosiła 87, (rednio od samicy 8,7), za w grupie II 98, (rednio od samicy 9,8). Natomiast w grupie kontrolnej odsetek samic traccych potomstwo w pierwszych 3 4 dniach po wykocie wynosił 4%. Szczenita rodziły si słabe, nie wykazywały chci do ssania i ginły w pierwszych dniach po urodzeniu. rednia liczba urodzonych szczenit w grupie III wynosiła 31 (rednio od samicy 3,1). Po przeyciu czwartej doby szczenita pochodzce od samic stymulowanych odchowywały si bardzo dobrze. U samic, którym podano immunostymulator nie notowano te objawów bezmlecznoci w okresie laktacji. Miarodajny wskanik rozrodu, okrelany stosunkiem liczby odsadzonych do liczby szczenit urodzonych, wynosił 8,7% w grupie samic stymulowanych preparatem Levamisole (grupa I) i 84,1% preparatem Isoprivet (grupa II). Natomiast w grupie kontrolnej (grupa III) wynosił on 51,6%. Wskanik odchowu szczenit w momencie odsadzenia (7 tygodni) kształtował si rednio na samic w grupie I 7,1, za w grupie II 8,2 (rys. 8). W grupie kontrolnej wskanik ten był 4-5-krotnie niszy w porównaniu z grup dowiadczaln i wynosił 1,6. Zdolno przywracania zaburzonej homeostazy układu odpornociowego stwarza moliwo stosowania u zwierzt immunostymulacji, której efektem jest zwikszenie nasilenia i czasu trwania odpowiedzi immunologicznej [Markowska-Daniel 1991, Kostro i in. 21]. Wanym parametrem okrelajcym aktywno metaboliczn neutrofilów zaangaowanych w procesach bójczoci jest zdolno redukcji błkitu nitrotetrazoliowego, okrelana za pomoc testu NBT. U samic stymulowanych (grupa I i II) statystycznie istotny wzrost rednich wartoci testu NBT w obu jego wersjach stwierdzono w 4. dniu po pierwszej i drugiej dawce Levamisole lub Isoprivet, przy czym temu wzrostowi towarzyszyło zwikszenie odsetka komórek fagocytujcych i wartoci indeksu fagocytarnego oraz indeksu bójczoci. Zaobserwowany istotny wzrost wskaników komórkowej odpornoci nieswoistej po immunostymulacji moe by efektem działania immunopotencjali-

9 OCENA WPŁYWU PREPARATÓW ISOPRIVETU I LEVAMIZOLE NA ODPORNO zujcego lewamizolu i izoprynozyny [Faanes i in. 198, Milano i in. 1991, Davila Velazquez i in. 1998, Siwicki i in. 21]. Obserwowane u samic grupy kontrolnej istotnie nisze wartoci tych wskaników wiadcz o immunosupresji wywołanej prawdopodobnie przez przewlekły odczyn zapalny w drogach rodnych spowodowany zakaeniem subklinicznym. Wskazuje na to niski poziom lizozymu i wyrany spadek surowiczego stenia IgG. 1 rednia liczba szczenit od samicy mea rednia number liczba of puppies szczenit from od samicy a female ,7 9,8 7,1 8,2 1 3,1 szczenita urodzone born puppies 1,6 szczenita odchowane reared puppies Grupa I Grupa II Kontrola Group I Group II Control Ryc. 8. Porównawcze wyniki redniej liczby szczenit urodzonych i odchowanych w grupie samic stymulowanych i w kontroli Fig. 8. Comparative results of the mean number of puppies born and reared in a group of stimulated females and in control Nastpstwem zaburzonej funkcji mechanizmów obronnych jest brak zdolnoci do zwalczania indukowanego infekcj odczynu zapalnego, co prowadzi u samic ciarnych do ronie lub rodzenia martwych lub słabo ywotnych szczenit [Burns i in. 1999, Hansen i Liu 1996, Senturk i Arici 1999, Subandrio i in. 2]. W badaniach własnych u samic ciarnych z grup dowiadczalnych notowano wysze rednie wartoci wskaników komórkowej odpornoci nieswoistej w porównaniu z samicami niestymulowanymi. Za immunostymulujcym wpływem lewamizolu i izoprynozyny na komórkowe mechanizmy odpornoci nieswoistej (przywrócenie im prawidłowej funkcji biologicznej) przemawia wzrost aktywnoci tlenowej neutrofilów w tecie NBT stymulowanym oraz indeksów fagocytarnych i bójczoci u samic ciarnych stymulowanych w porównaniu z samicami grupy kontrolnej. U ciarnych samic z zaburzon funkcj mechanizmów odpornoci nieswoistej, przy równoczesnym braku kompetencji immunologicznej płodów, rozwijaj si infekcje ródmaciczne, powodujce zamieranie płodów, zaburzenia rozwojowe, przedwczesne porody oraz rodzenie osłabionych lub niezdolnych do ycia osobników. Wystpujca w okresie ciy u samic niestymulowanych supresja komórkowych mechanizmów obronnych jest wynikiem nasilajcej si infekcji bakteryjnej, co było przyczyn niepowodze w rozrodzie samic grupy kontrolnej.

10 216 M. KRAKOWSKI, K. KOSTRO W badaniach własnych stwierdzono, e wzrostowi wartoci parametrów odpornoci komórkowej u samic stymulowanych towarzyszył istotny wzrost surowiczego stenia IgG i lizozymu w stosunku do wartoci wyjciowych. Uzyskane wyniki s trudne do interpretacji, poniewa nie zostały opracowane wartoci referencyjne IgG u lisów. Wzrost poziomu IgG w surowicy samic stymulowanych mona wiza z działaniem immunostymulatorów. Mechanizm modulujcego działania lewamizolu polega m.in. na przywracaniu do normy zaburzonych sprze zwrotnych midzy stosunkiem immunoglobulin we krwi a rónicowaniem si limfocytów T w kierunku Th i Ts, natomiast izoprynozyny na stymulacji specyficznej syntezy immunoglobulin [Markowska-Daniel 1991, Kostro i in. 21]. W okresie ciy stenie IgG w surowicy samic stymulowanych utrzymywało si do 41. dnia na poziomie zblionym do okresu przed pokryciem. wiadczy to, e pierwszy okres ciy u samic lisów polarnych z niezaburzon homeostaz wewntrzn nie wywiera istotnego wpływu na zmiany w poziomie tego białka w surowicy. Istotny wzrost bakteriolitycznej aktywnoci lizozymu u samic stymulowanych w okresie zbliajcej si rui wiadczy o aktywacji komórkowych mechanizmów odpornoci wrodzonej pod wpływem zastosowanych immunostymulatorów. Z kolei utrzymywanie si stale na istotnie wyszym poziomie rednich wartoci lizozymu u ciarnych samic stymulowanych w stosunku do wartoci wyjciowych oraz grupy kontrolnej wiadczy o sprawnoci komórek układu fagocytarnego, które s głównym ródłem jego produkcji. Lizozym jest jednym z najwaniejszych mechanizmów nieswoistej odpornoci humoralnej, ze wzgldu na swój udział w mechanizmach bójczoci pozatlenowej wielu bakterii przez komórki erne [Krakowski 1996, Siwicki i in. 1998]. Stwierdzona w badaniach wzajemna korelacja pomidzy kształtowaniem si surowiczego poziomu lizozymu i IgG moe by jednym z kryterium oceny stanu zdrowotnego macicy u samic lisów polarnych w okresie ciy oraz stanowi przydatny wskanik w prognozowaniu wystpienia zaburze okresu okołoporodowego. WNIOSKI Preparat Isoprivet lub Levamisole podany dwukrotnie samicom lisów polarnych w okresie zbliajcej rui wywiera efekt immunopotencjalizujcy na komórkowe i humoralne mechanizmy odpornoci nieswoistej. Zarówno Isoprivet, jak i Levamisole zastosowany w dawkach stymulujcych układ immunologiczny u samic lisów polarnych przed okresem krycia pozwala na osignicie lepszych efektów reprodukcyjnych. Preparaty te mog by z powodzeniem stosowane w szeroko pojtej immunoprofilaktyce schorze u lisów w okresie rozrodu oraz u nowo narodzonych szczenit. PI MIENNICTWO Burns D.N., Nourjah P., Wright D.J., Minkoff H., Landesman S., Rubinstein A., Goedert J.J., Nugent R.P Changes in immune activation markers during pregnancy and postpartum. J. Reprod. Immunol. 42, 147. Davila Velazquez J.R., Santos Preciado J.I., Martinez Cairo S Effect of levamisole on microbicidal activity and chemotaxis in polymorphonuclear cells. Revista Alergia Mexico, 45, 43.

11 OCENA WPŁYWU PREPARATÓW ISOPRIVETU I LEVAMIZOLE NA ODPORNO Faanes R.B., Merluzzi V.J., Walker M., Williams N., Ralph P., Hadden J Effect of isoprinosine on phagocytosis in vitro. Int. J. Immunopharmacol. 2, 197. Hansen P.J., Liu W.-J Immunological aspects of pregnancy. concepts and speculations using the sheep as a model. Animal Reprod. Sci. 42, 483. Kostro K Wpływ wybranych parametrów na aktywno fagocytarn i bójcz granulocytów krwi obwodowej lisów polarnych in vitro. Annales UMCS, sec. DD, 3, 48. Kostro K., Krakowski L., Gliski Z., Krakowski M. 21. Stymulacja odpornoci nieswoistej alternatywn metod w profilaktyce i terapii zakae układu rozrodczego lisów hodowlanych. Annles UMCS, sec. DD. 57, 159. Krakowski L Wpływ podawania lewamizolu i glukanu 1.3/1.6 ciarnym klaczom na wybrane wskaniki odpornoci nieswoistej u rebit. Praca doktorska, Akademia Rolnicza w Lublinie. Markowska-Daniel I Stymulacja odpowiedzi immunologicznej przy pomocy naturalnych i chemicznych immunomodulatorów w terapii i profilaktyce. Medycyna Wet. 47, 36. Milano S., Dieli M., Millott S., Miceli M.D., Maltese E., Cillari E Effect of isoprinosine on IL-2, IFN-gamma and IL-4 production in vivo and in vitro. Int. J. Immunopharmacol. 13, 113. Park B.H., Fikrig S.M., Smithuick E.M Infection and nitroblue tetrazolium reduction by neutrophiles. Lancet 2, 532. Senturk L.M., Arici A Immunology of endometriosis. J. Reprod. Immunol. 43, 67. Siwicki A.K., Krzyanowski J., Bartoszcze M., Mizak B., Paluch S., Szmigielski S., Jeljaszewicz J., Pulverer G Adjuvant properties of killed Propionibacterium avidum KP-4 vaccination of dogs against canine parvovirosis. Dtsch. Tierarztl. Wschr. 15, 173. Siwicki A.K., Mizak B. 21. In vitro influence of methisoprinol on lymphocyte proliferation in dogs. Bull. Vet. Inst. Puławy, 45, 227. Subandrio A.L., Sheldon I.M., Noakes D.E. 2. Peripheral and intrauterine neutrophil function in the cow. the influence of endogenous and exogenous sex steroid hormones. Theriogenol. 53, Zawistowski S Technika histologiczna, podstawy histologii oraz histologia. PZW, Warszawa. SUMMARY It was found out that disturbances of nonspecific immunity are the main cause of failure in reproduction in female polar foxes. The level of nonspecific cellular and humoral immune response is a valuable tool for monitoring of the health state of animals in the period of reproduction. Nonspecific stimulation of female polar foxes with Isoprivet and Levamisole at the reproduction period increases the activity of nonspecific cellular and humoral mechanisms of antiinfectious immunity. The use of the immunostimmulators restored the disturbed mechanisms of immune responses in the female polar foxes, and hence better results in reproduction of breeding foxes were obtained. Key words: immunostimmulators, nonspecific immunity, polar fox