Narodziny idei gender meainstreaming i jej konsekwencje dla praktyki zarządzania w krajach Europy zachodniej

Transkrypt

1 mgr Anna Sabat 1 Narodziny idei gender meainstreaming i jej konsekwencje dla praktyki zarządzania w krajach Europy zachodniej Idea równości płci wiąże się z wieloma zróżnicowanymi poglądami. Przedstawiciele niektórych środowisk feministycznych określają gender mainstreaming jako nieskuteczne próby reformizmu. Pozostający w innych nurtach feminizmu działacze i działaczki wskazują na zagrożenie rozmycia osiągniętych celów oraz na łatwość nadużyć w ramach gender mainstreaming. Barbara Stiegler (2000) jako przykład tego typu nadużycia podaje sytuację, gdy w powołaniu na gender mainstreaming rezygnuje się ze środków wspierających kobiety. Krytycy zaznaczają też, że gender mainstreaming przyczyniać się może do utrwalania bipolarnych wyobrażeń na temat płci (w duchu sformułowania "Mężczyźni są z Marsa, a kobiety z Wenus"). Z drugiej strony konserwatywni krytycy feminizmu propagują hasła o uprzywilejowaniu kobiet dzięki polityce równości. Krytyka działań praktycznych dotyczy głównie tego, że realizuje się prawie wyłącznie działania zorientowane na poprawę sytuacji kobiet. Fundamentalne podejścia obu stron są jednak podważane podstawowymi danymi statycznymi dotyczącymi Polski. Najprostsze przykłady w sposób niepodważalny obrazują dysproporcje dotyczące równości kobiet i mężczyzn. Choć kobiety posiadają lepsze wykształcenie (szczególnie w grupie osób z wykształceniem wyższym), to na porównywalnych stanowiskach otrzymują wynagrodzenie o ok. 25% niższe od mężczyzn. Choć stanowią ponad 70% członków polskich organizacji pozarządowych, to zaledwie 15% stanowisk kierowniczych w tychże organizacjach obejmują kobiety. To tylko wybrane statyki prowadzone przez Departament ds. Kobiet, Rodziny i Przeciwdziałania Dyskryminacji MPiPS ( Światowe statyki publikowane systematycznie 1 Pracownik naukowo dydaktyczny Instytutu Zarządzania Uniwersytetu Humanistyczno Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach, doktorant Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni współpracownik Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej oraz innych organizacji pozarządowych skupionych na promowaniu przedsiębiorczości, edukacji i postaw proeuropejskich. Od 2000 roku realizuje projekty badawcze dotyczące funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu oraz absorpcji funduszy strukturalnych. Autorka kilkudziesięciu publikacji poruszających problematykę kształtowania konkurencyjności regionu. Strona 1

2 chociażby przez EUROSTAT niewiele mają wspólnego z optymizmem. Dla przykładu na blisko 200 krajów w zaledwie kilkunastu głową państwa jest kobieta, 70% spośród 1,3 mld ludzi bytujących w ubóstwie zdefiniowanym jako życie za odpowiednik mniej niż 1 dolara dziennie stanowią kobiety. Kobiety spędzają na wykonywaniu nieodpłatnej pracy co najmniej dwa razy więcej czasu od mężczyzn. W skali światowej zarobki kobiet stanowią średnio dwie trzecie zarobków mężczyzn. Kobiety stanowią większość pracujących w niepełnym wymiarze godzin (60-90%), w samej Unii Europejskiej - 83%. Upraszczanie problemu i ograniczanie go do politycznego hasła jest więc poważnym nieporozumieniem. Początki idei: Trudno dziś o jednoznaczność w definiowaniu chronologii kroków milowych gender mainstreaming, w praktyce oznaczającą ocenę prawodawstwa, działań, programów i strategii pod kątem ich wpływu na faktyczną pozycję kobiet i mężczyzn. Niewątpliwie fundamenty dla współczesnej postaci strategii genderowej stworzyła Organizacja Narodów Zjednoczonych, zaczynając od prac powołanej w 1946 roku Komisji Statusu Kobiet, czy Międzynarodowy Rok Kobiet (1975r.), poprzez Konwencję ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, Deklarację Zgromadzenia Narodowego ONZ o eliminacji przemocy wobec Kobiet z 1993 roku, czy Konferencję w sprawie Kobiet w Pekinie w 1995 roku. Bez wątpienia dzięki działaniom ONZ problematyka genderowa zaczęła się globalizować. Niewątpliwie konferencja pekińska stała się jednym z najbardziej rozpoznawalnych wydarzeń w tym obszarze. Dzięki niej ukształtowało się samo pojęcie gender maintreaming i jego podstawowa definicja. Niestety mimo przyjętej w 1995 roku Platformie działania na rzecz równości, zobowiązania z niej wynikające nie nabrały charakteru wiążącego. Niewątpliwie również stały się pretekstem do krytyki, także przez same środowiska feministyczne. Mimo pozornie oczywistych założeń platformy - prawa kobiet są prawami człowieka, sprawiedliwe relacje między płciami są podstawowym warunkiem zrównoważonego rozwoju i nieodłącznym elementem demokracji oraz obligatoryjność prowadzenia systematycznie polityki na rzecz kobiet i równości stała się ona z jednej strony narzędziem feministycznych środowisk do politycznych wymuszeń w zakresie równości, z drugiej zaś strony jej zbyt szeroki zakres argumentem kluczowych konserwatywnych środowisk politycznych dowodzącym rzekomego braku wykonalności. Strona 2

3 Europejskie Instytucje wspierające gender mainstreaming: 21 czerwca 2010 roku utworzono Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn z siedzibą w Wilnie. Do zadań tej nowej agendy UE należą: udostępnianie wiedzy specjalistycznej, poprawa wiedzy z zakresu równości płci i uwrażliwianie społeczeństwa na kwestie związane z tym tematem. Z kolei Pracę Komisji Europejskiej wspiera, utworzony już w 1981r., Komitet Doradczy ds. Równości Szans Kobiet i Mężczyzn, który może kierować do KE opinie na tematy związane z promowaniem równych szans w UE. W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, partnerów społecznych na poziomie UE oraz organizacji pozarządowych. W Parlamencie Europejskim funkcjonuje Komisja Praw Kobiet i Równych szans. W czerwcu 2008 r. przy Komisji Europejskiej rozpoczęła działalność sieć kobiet zajmujących stanowiska decyzyjne w polityce i gospodarce. Sieć stanowi platformę na poziomie EU umożliwiającą wymianę dobrych praktyk i sprawdzonych strategii na rzecz poprawy równości w dostępie do stanowisk kierowniczych. Komitet Doradczy ds. Równości Szans Kobiet i Mężczyzn wspiera Komisję Europejską w przygotowywaniu i realizacji działań Wspólnoty mających na celu promowanie równych szans kobiet i mężczyzn. Wspomaga również stałą wymianę informacji na temat doświadczeń, działań politycznych i praktyk pomiędzy państwami członkowskimi a różnymi zainteresowanymi stronami. Aby osiągnąć wyznaczone cele, Komitet kieruje do Komisji opinie na tematy związane z promowaniem równych szans w UE. W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, partnerów społecznych na poziomie UE oraz organizacji pozarządowych. Zadania / cele polityki genderowej: Realizacja celów gender mainstreamingowych wymaga zarówno od Europy, jak i jej poszczególnych krajów ogromnych nakładów pracy, środków i czasu. Złote lata dla polityki równości niewątpliwie minęły. W latach 90-tych Unia Europejska podjęła się wielu inicjatyw wpisujących się w ramy polityki równościowej: dyrektyw w sprawie równego traktowania kobiet i mężczyzn czy ramowych programów na rzecz równości płci. Ostatnie lata to już niestety poważny zastój w zakresie realizacji polityki równości płci, co wiąże się przede wszystkim z rozszerzeniem UE do 27 państw oraz dojścia do władzy konserwatystów Strona 3

4 (np. Niemcy). Biorąc pod uwagę redukcję środków finansowych, maleje atmosfera zarówno dla debaty, jak samej woli politycznej. Niemniej jednak zapoczątkowane w latach 90-tych procesy muszą być kontynuowane, chociażby ze względu na rosnące dysproporcje pomiędzy starymi i nowymi krajami. Z jednej strony polityka generowana do wciąż konieczność instytucjonalnego zakotwiczenia, obeznania z myśleniem w kategoriach gender pracowników rozmaitych organizacji, dostępu do danych zróżnicowanych ze względu na płeć. Postrzeganie problemów w perspektywie gender w obrębie wszelkich projektów i programów wymaga wiedzy, doświadczenia, niejednokrotnie również cierpliwości. Konieczne nadal jest wskazywanie na odmienne uwarunkowania ze względu na płeć również tam, gdzie tego typu kategoryzacja wydaje się być nieistotna. Realizacja polityk genderowych dobre praktyki: Strategia gender mainstreaming uwzględniana jest zarówno w poszczególnych krajach UE, jak i w samych projektach współfinansowanych przez fundusze strukturalne w zróżnicowany sposób. Poniżej znajduje się kilka przykładów: a) Strategia równościowa oraz plan równości w Hiszpanii Dekret Króla Hiszpanii z 2008 roku wyznaczył cele tworzenia planów na rzecz równości w firmach hiszpańskich. Duże przedsiębiorstwa, zatrudniające powyżej 250 pracowników i pracownic, mają obowiązek tworzenia takich planów, mniejszym firmom także zaleca się ich tworzenie, jednak dla nich nie jest to obligatoryjne. Wprowadzenie dekretu miało na celu postępowanie zgodne z wytycznymi krajowymi i europejskimi oraz zwiększenie odpowiedzialności społecznej firm w tym zakresie. Konstytucja hiszpańska daje bardzo ogólne wytyczne dotyczące zatrudnienia. Szczegółowe zasady związane m.in. z wynagrodzeniami, czy czasem pracy są ustanawiane co trzy lata w porozumieniach grupowych zawieranych pomiędzy organizacjami pracodawców i związkami zawodowymi. Obie strony negocjują dokument, którego zapisy obowiązują przez kolejne trzy lata. Do tej pory w ramach tych porozumień grupowych można było ustalać zasady dotyczące równości w firmie od 2008 roku takie zapisy obligatoryjnie muszą być uwzględniane. Przeciwna takim odgórnym regulacjom była COE, największa organizacja pracodawców w Hiszpanii, która uważa, że narzucanie takich zapisów ogranicza swobodę porozumień grupowych. Dekret z 2008 roku wprowadził obowiązek tworzenia planów na rzecz zatrudnienia w dużych Strona 4

5 firmach na terenie całej Hiszpanii. Jednak charakter państwa hiszpańskiego pozwala każdej ze wspólnot jeszcze to prawo zaostrzać. Galicyjska Wspólnota Autonomiczna Galicji zaostrzyła te wytyczne wprowadzając Markę Galicyjską na rzecz równości (Ley 2/2007 z 28 marca 2007 roku) W ramach tej ustawy obowiązującej w regionie Galicji każde szkolenie trwające powyżej 50 godzin ma zawierać obowiązkowo 10 godzinny moduł na temat równości płci, a poniżej 50 godzin - 5 godzinny. Ci, którzy decydują się na wdrożenie Planu równości w Galicji, mogą występować o wsparcie finansowe dotyczące pomocy doradczej i przeszkolenia kadry zarządzającej. b) Działania rządu niemieckiego Zgodnie z wytycznymi rządu niemieckiego z 2004 r. celem gender mainstreaming ma być uwzględnianie rozmaitych interesów oraz sytuacji życiowych kobiet i mężczyzn we wszystkich instytucjach i przedsiębiorstwach, przez wszystkich pracowników i pracodawców, tak by doprowadzić do osiągnięcia równej pozycji dla przedstawicieli obydwu płci. Działalność skupia się w ogromnym zakresie na walce ze stereotypami płciowymi i ich konsekwencjami, np. służba zdrowia: pewne problemy określane są jako "męskie" (np. alkoholizm, uzależnienie od nikotyny, zawał serca). Również środki zaradcze są tu zorientowane na pomoc mężczyznom, przez co kobiety dotknięte tymi schorzeniami znajdują się częstokroć w trudniejszej od mężczyzn sytuacji. Analogicznie kształtuje się sytuacja wokół "kobiecych problemów", takich jak anoreksja czy uzależnienie od tabletek, gdzie dotkniętym nimi mężczyznom trudniej jest uzyskać pomoc. Stereotypy dotyczące mobilności, szczególnie ograniczonej mobilności kobiet i ich odpowiedzialności za organizację życia rodzinnego odniesieniem dla diagnozy jest np. zróżnicowanie płciowe potrzeb i narzędzi dotyczących środków komunikacji publicznej. c) Wioski rybackie w Portugalii Unijne wsparcie dla wiosek rybackich w Portugalii polegało nie tylko na unowocześnieniu kutrów rybackich, na których pracowali głównie mężczyźni. Jednocześnie wspierano również przedsiębiorczość kobiet, które zajmowały się zbieraniem muszli i innych bogactw morskich. Uczono je, jak zamieniać muszle w atrakcyjny towar i prowadzić działalność gospodarczą. W ten sposób zrealizowano cele polityki równościowej (niezależność ekonomiczna obu płci) i rozwoju regionalnego (promocja przedsiębiorczości), bez konieczności przymuszania kobiet Strona 5

6 do pracy na kutrach (o co podejrzewają europejską politykę równości jej krytycy, żywiąc przekonanie, że chce się tu jakoby realizować dawne hasło kobiety na traktory ). Gender mainstreaming z pewnością nie pomniejsza znaczenia polityki wspierania kobiet (czy mężczyzn). Wręcz przeciwnie - poprzez analizy dokonywane w ramach nurtu gender mainstreaming stosowanie metod wspierania przedstawicieli którejś z płci może się okazać jak najbardziej wskazane i potrzebne. Krytycznie należy traktować decyzje rezygnacji z metod wspierania kobiet w powołaniu na gender mainstreaming. Decyzje takie nie służą równouprawnieniu płci i są działaniami sprzecznymi z celami gender mainstreaming. Strona 6