Kwestia równości szans kobiet i mężczyzn w procesie aplikowania o środki EFS perspektywa wybranych krajów europejskich

Transkrypt

1 Kwestia równości szans kobiet i mężczyzn w procesie aplikowania o środki EFS perspektywa wybranych krajów europejskich Opracowanie autorskie: Daria Sowińska-Milewska, firma Ingafor na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (Instytucja Zarządzająca EFS) Wprowadzenie Poniższy materiał został opracowany na podstawie badania dostępnych dokumentów z 5 krajów europejskich, w szczególności sposobu aplikowania, oraz celów krajowych związanych z równością szans kobiet i mężczyzn. Celem analizy było wskazanie inspiracji dla działań Komitetu Monitorującego PO Kapitał Ludzki w zakresie rozwiązań promujących równość szans kobiet i mężczyzn. Krajowe Programy Operacyjne a gender mainstreaming Każdy z krajów Unii Europejskiej konstruuje własny system wykorzystania środków EFS. W dokumentach programowych (programy operacyjne) w każdym z państw członkowskich obowiązkowo pojawia się kwestia horyzontalna, jaką jest równość szans kobiet i mężczyzn. W każdym z programów operacyjnych dotyczących wykorzystania środków EFS wspominana jest promowana przez Komisję Europejską strategia równości szans płci. Dzieje się tak niezależne od faktycznego, praktycznego wdrażania równości szans kobiet i mężczyzn w projektach. Większość państw jest rozpięta pomiędzy dwoma biegunami: kraje zaawansowane w zakresie wdrażania strategii równości szans na poziomie nie tylko funduszowym ale także politycznym, kraje pozostające głównie na poziomie deklaracji i zgodności dokumentów. Na poziomie dokumentów, takich jak program operacyjny, dokonuje się bardziej lub mniej szczegółowych analiz sytuacji kobiet i mężczyzn. W niektórych krajach powstają odrębne dokumenty dotyczące gender mainstreaming w kontekście EFS. 1

2 We Francji jednym z kryteriów podziału środków z EFS na regiony jest różnica w zatrudnieniu kobiet i mężczyzn (obok wskaźnika zatrudnienia, bezrobocia młodzieży etc.). 1 W Wielkiej Brytanii istnieje plan strategiczny dotyczący równych szans płci w kontekście Europejskiego Funduszu Społecznego. Dokument ma za zadanie przedstawić spójny obraz gender mainstreamingu oraz równości szans kobiet i mężczyzn w okresie programowania Opisuje zadania, jakie mają być podjęte w tej kwestii, aby mieć pewność zintegrowania tematu równości we wszystkich aspektach programu. Dokument ma służyć pomocą wszystkim instytucjom zaangażowanym we wdrażanie EFS, w tym Komitetowi Monitorującemu. 2 Aplikowanie o środki EFS Na poziomie aplikowania o środki kwestia podejścia do oceny i wymogu wpisywania zasady równości szans płci w ramach wniosku wygląda nieco odmiennie od przyjętych rozwiązań w Polsce. Wnioski są zróżnicowane nie tylko w poszczególnych krajach, ale też w niektórych regionach, co wynika bezpośrednio z poziomu wdrażania danego programu operacyjnego. Struktura wniosku zależy także od tego, na ile Aplikujący ma swobodę wyboru działań w ramach projektu, a na ile działania takie zostały już wcześniej zaplanowane w dokumentach strategicznych. Porównywanie samych treści wniosków, ze względu na daleko idące różnice w sposobie rozdziału środków, praktycznie nie jest możliwe. Wniosek w konkretnym regionie (np. Galicja w Hiszpanii) wygląda inaczej przy aplikowaniu o środki dla osób bezrobotnych, a inaczej w przypadku środków dla osób pracujących. Zdarza się, że aplikuje się z projektem do jednostki, która np. udziela środków wyłącznie na wspieranie przedsiębiorczości kobiet. We wniosku w Wielkiej Brytanii (England and Gibraltar) jest jedno pytanie dotyczące równych szans. Projektodawca powinien opisać, jak kwestia horyzontalna równości szans płci będzie wdrażana w projekcie. We Francji we wniosku pojawia się jedno pytanie wprost o spełnienie kryteriów horyzontalnych jaką jest równość kobiet i mężczyzn jakie działania będą podjęte w ramach projektu. W Szwecji każdy Projektodawca musi opisać jak będzie realizował w projekcie zasadę równości szans płci oraz oddzielnie zasadę równości szans (dotyczącą np. osób niepełnosprawnych). W Niemczech ocenia się budżet wniosku pod kątem równości szans kobiet i mężczyzn tj. podziału zasobów

3 Dodatkowe wsparcie dla projektodawców Francja i Niemcy Interesujące z punktu widzenia formy są materiały przygotowane dla projektodawców we Francji i w Niemczech. Przypadek 1 Francja Poradnik zawierający 18 pytań dotyczących uwzględniania perspektywy równości szans w projekcie nie jest materiałem obligatoryjnym tylko pomocniczym. Na stronach instytucji zaangażowanych we wdrażanie EFS pojawiają się mutacje pytań dostosowane do konkretnego tematu (np. dla aplikujących o środki dla stowarzyszeń na tzw. mikroprojekty, uzupełnione o linki do stron internetowych zawierających np. badania statystyczne) czy regionu, poszerzone o dodatkowe wskazówki. Celem publikacji jest wzrost wiedzy oraz poziomu uwzględniania równości szans kobiet i mężczyzn przez francuskich projektodawców. Pytania francuskie dotyczą poszczególnych etapów planowania, realizacji, ewaluacji i promocji projektu. 3 Przypadek 2 Niemcy W Niemczech istnieją Wytyczne do wdrażania Gender Mainstreaming, dokument na poziomie programu operacyjnego, który wskazuje m.in. jak powinny być definiowane cele programowe w kontekście równości szans kobiet i mężczyzn: - po pierwsze, cele muszą być formułowane uwzględniając wspieranie kobiet (np. rozwój poradnictwa dla kobiet) - po drugie, cele muszą dotyczyć równości szans kobiet i mężczyzn (np. zmniejszenie nierówności ze względu na płeć w perspektywie horyzontalnej i wertykalnej na rynku pracy) - po trzecie, ważne są projekty strategiczne mające na celu, np. zwiększenie udziału kobiet i mężczyzn w procesach decyzyjnych W wytycznych wymienia się m.in. pytania, które muszą zadawać sobie zarówno odpowiedzialni za realizację programów, jak i projektodawcy, jako że kwestie gender mainstreaming (GM) i równości szans kobiet i mężczyzn muszą być opisane we wnioskach aplikacyjnych (przykłady pytań z dokumentu podaję w załączniku). We wszystkich poradnikach, materiałach pomocniczych dotyczących aplikowania o środki z EFS mocno podkreśla się znaczenie kwestii równości szans, dbanie o nią na wszystkich poziomach aplikowania, wdrażania, sprawozdawczości i ewaluacji, zgodnie ze strategią gender mainstreaming

4 Komitety Monitorujące a aspekt równości Obowiązkiem członków i członkiń Komitetu Monitorującego jest dbanie o zgodność realizacji programu operacyjnego z przepisami UE, w tym z kwestiami horyzontalnymi. Każdy kraj we własnym zakresie szczegółowo definiuje rolę KM w promowaniu zasad równości kobiet i mężczyzn. W Wielkiej Brytanii odpowiedzialność za zgodność programu operacyjnego z zasadą równości szans spoczywa na Komitecie Monitorującym. Ciałem doradczym jest Podkomitet równości płci i równości szans. Podkomitet odgrywa ważną rolę w doradzaniu Instytucji Zarządzającej w sprawie przygotowania i realizacji wytycznych EFS w zakresie równości szans płci oraz realizacji planu krajowego. Równość szans kobiet i mężczyzn EFS czy szersza strategia? W krajach zaawansowanych pod względem wdrażania równości szans kobiet i mężczyzn, najczęściej równość szans kobiet i mężczyzn w projektach EFS jest tylko elementem pewnej szerszej strategii rządów państw członkowskich. Co za tym idzie, praktyczne wdrażanie i kontrola kwestii równości szans kobiet i mężczyzn w projektach dofinansowywanych przez EFS są związane ze stopniem zaawansowania danego Państwa w implementacje kwestii równości szans, nie tylko w kwestiach związanych z projektami tj. co najmniej w 3 obszarach: a. regulacje prawne We Francji ustawa gwarantująca tzw. zebrę na listach wyborczych do parlamentu, tj. naprzemienne podawanie nazwisk kobiet i mężczyzn. W Hiszpanii ustawa nakładająca na firmy zapewnienie równości kobiet i mężczyzn poprzez stworzenie planu równości (obowiązkowe dla dużych przedsiębiorstw). b. wsparcie instytucjonalne - powołaniem zajmujących się tematem instytucji i sieci instytucji różnego szczebla, agend rządowych, jednostek badawczych W Niemczech funkcjonuje Agencja ds. Równości w EFS powołana przy Ministerstwie Pracy i Spraw Społecznych. Agencja ma za zadanie wspierać realizację Gender Mainstreaming poprzez doradztwo, konsultacje, seminaria itp. W ofercie Agencji, na jej stronie internetowej, znajdują się: - aktualne raporty, wskazówki dotyczące literatury i wydarzeń związanych z tematem gender, 4

5 - wprowadzenie do wdrażania Gender Mainstreaming w programach i projektach, - materiały o Gender Mainstreaming, - wyciągi z dokumentów programowych dot. Gender Mainstreaming. W Hiszpanii działa Ministerstwo Równości wspierające działania na rzecz wyrównywania szans, podejmujące działania na poziomie ogólnokrajowym (np. kampanie przeciw przemocy). W ramach Ministerstwa działa Instytut Kobiet - funkcjonujący także w strukturze wdrażania funduszy europejskich. W Słowenii w ramach struktur rządowych działa Urząd ds. Równych Szans (poziom krajowy) oraz sieć urzędów regionalnych. c. zaangażowanie instytucji centralnych we wdrożenie i promowanie kwestii równości szans kobiet i mężczyzn W Hiszpanii jednym z celów strategicznych (cel 8 w ramach głównych celów strategicznych zawartych w Planie Strategicznym na rzecz Równości Szans) w zakresie równości jest tworzenie wydziałów (Equality Unit) zajmujących się kwestią równości szans w ministerstwach oraz funkcjonowanie platformy wymiany doświadczeń. W Słowenii wdrażana jest polityka większego zaangażowania mężczyzn w życie rodzinne. W ramach działań na rzecz równości szans prowadzone są kampanie społeczne mające na celu wykorzystywanie przez ojców urlopów rodzicielskich. Uwagi końcowe Kwestie związane z równością szans kobiet i mężczyzn w krajach UE wykraczają najczęściej poza kompetencje i zainteresowania instytucji zaangażowanych we wdrażania EFS w danym kraju. W Polsce Projektodawcy z tematem równości w aspekcie praktycznym często stykają się dopiero na etapie aplikowania o środki. Stąd tak ważna jest rola edukacyjna standardu równości szans kobiet i mężczyzn, także w szerszym aspekcie. Wskazana jest zatem kontynuacja wsparcia szkoleniowego dla instytucji zaangażowanych w kwestie równości szans kobiet i mężczyzn. Warto zwrócić uwagę, że wzorem dla Projektodawców pod względem wdrażania, promowania i działań na rzecz równości szans kobiet i mężczyzn powinny być wszelkie instytucje i agencje rządowe każdego szczebla. W Planach Działań instytucji rządowych nie powinno zabraknąć tej tematyki, w tym projektów podnoszących wiedzę z dziedziny równości szans kobiet i mężczyzn wśród wszystkich osób pracujących. Postawa i umiejętności kadry administracji powinny być wzorem dla Projektodawców firm i organizacji. Rekomendacja: podnoszenie wiedzy i kompetencji WSZYSTKICH osób pracujących w instytucjach związanych z EFS 5

6 Rekomendacja: uwzględnianie kwestii równości szans w Planach Działań, szczególnie w projektach systemowych Rekomendacja: zaangażowanie członków i członkiń Komitetu Monitorującego w aktywną promocję zasady równych szans kobiet i mężczyzn. Istotną pomocą w dokonywaniu postępu w kwestii wdrażania obowiązujących wszystkie kraje UE dyrektyw i planów strategicznych byłby nacisk na promowanie projektów badawczych, gromadzących dane z różnych dziedzin w podziale na płeć, analizujących istniejącą sytuację w zakresie równości szans kobiet i mężczyzn. Istnienie i dostępność aktualnych wyników badań znacząco sprzyja wdrażaniu projektów równościowych, uwzględniających równość szans kobiet i mężczyzn, biorących pod uwagę specyfikę i potrzeby OBU płci. Rekomendacja: promowanie projektów badawczych dotyczących kwestii związanych z równością szans kobiet i mężczyzn 6

7 ZAŁĄCZNIK ETAP PLANOWANIA PROJEKTU Tłumaczenie wybranych pytań z wytycznych niemieckich Niemieckie wytyczne przypominają, że równość szans kobiet i mężczyzn to ważny cel EFS. Dlatego projekt musi przyczynić się do osiągnięcia celu horyzontalnego i jest to jedno z kryteriów wyboru przy ocenie projektów. Równość szans kobiet i mężczyzn można wykazać na różnych poziomach: analiza (aspekty charakterystyczne dla płci) koncepcja (uwzględniając różne potrzeby kobiet i mężczyzn) kontrola (czy zarówno mężczyźni, jak i kobiety są użytkownikami) Przykładowe pytania na etapie planowania projektu obszar Opis problemu Cele Grupa docelowa Działania Działania Budżet Monitoring Zespół Zespół pytanie jak można opisać sytuację wyjściową dla projektu? czy widać różnice (odnośnie zasobów, praw, pozycji, doświadczenia, warunków ogólnych, itd.) między płciami w obszarach, których dotyczy projekt? jeżeli tak: jakie to są różnice? jakie są przyczyny tych różnic i co ma na nie ew. wpływ? czy te różnice są zamierzone? jakie są cele projektu? jakie cele równościowe są realizowane w nawiązaniu do tego projektu? jak można je włączyć w cele projektu? jak projektodawca zadba o równość szans i o ewentualne różnice w grupie docelowej w ramach komunikowania o projekcie? jak projektodawca zapewni kobietom i mężczyznom możliwość równego korzystania z projektu? w jaki sposób projektodawca zagwarantuje, że w projekcie nie będzie żadnych przejawów nierównego traktowania? jak wygląda budżet projektu jeżeli wydatki zostaną podzielone ze względu na płeć? Czy wydatki są zgodne z zasadą równości szans? jakimi metodami (miernikami) projektodawca będzie mierzyć osiągnięcie poszczególnych celów równościowych? czy w zespole zarządzającym projektem są w równej mierze reprezentowani mężczyźni i reprezentowane kobiety? czy udział kobiet (ew. mężczyzn) w zespole zarządzającym był aktywnie forsowany? (w branżach nietradycyjnych) 7

8 Zespół czy kobiety i mężczyźni mają takie same szanse na udział w podejmowaniu decyzji? ETAP EWALUACJI Wytyczne niemieckie zalecają, aby zaktualizować dotychczasowe oceny realizacji programów o kwestie genderowe. Nie oznacza to tworzenia nowych raportów. Chodzi o uwzględnienie w planowanych badaniach kwestii równościowych. Przedmiotem badania mogłoby być np. dopytanie odpowiednich instytucji zajmujących się rynkiem pracy, instytucji pośredniczących w EFS, itp. o następujące kwestie: jakie zauważono potrzeby i deficyty odnośnie rozbieżności między płciami na rynku pracy jakie cele zostały osiągnięte w obszarze GM i równości szans jakimi środkami i instrumentami osiągnięto te cele jakie rezultaty warto odnotować jakiego typu zmiany zostały odnotowane w ogólnych warunkach na rynku pracy Tak postawione pytania w ewaluacji programów EFS dostarczą wskazówek oraz impulsów do dalszej implementacji GM w ramach EFS. Na tej podstawie można prowadzić dalszą otwartą dyskusję nt. aktualnej sytuacji kobiet i mężczyzn na rynku pracy w Niemczech, analizować szanse i ryzyka oraz oszacować wkład EFS w przyszłe polityczne interwencje dot. niemieckiego rynku pracy. Przykładowe pytania: dotyczące uwzględnienia kwestii równości szans kobiet i mężczyzn na etapie ewaluacji projektów: Czy system monitoringu jest tak przygotowany, by dostarczyć danych dot. równości szans kobiet i mężczyzn? Czy w raportach rocznych uwzględnia się zawsze kwestie równości szans kobiet i mężczyzn? Czy zlecając realizację zadań osobom trzecim bierze się pod uwagę kryterium GM? Kto w gremiach zarządzającym bada sposób uwzględniania GM? Czy zlecając ewaluację kwestia GM jest zawsze odpowiednio badana? Kto opiniuje każdorazowo oferty ewaluacji? Czy podjęto decyzję o wykonaniu ekspertyzy genderowej? 8