Reviews in Vascular Medicine

Transkrypt

1 Reviews in Vascular Medicine 2 (2014) Contents lists available at ScienceDirect Reviews in Vascular Medicine journal homepage: Review Postablatation Superficial Thrombus Extension (PASTE) jako następstwo wewnątrznaczyniowej ablacji żyły odpiszczelowej (GSV). Przegląd aktualnego piśmiennictwa FaustoPassariello Centro Diagnostico Aquarius,Via Francesco Cilea, 280, Napoli 80127, Italy ARTICLE INFO Article history: Received 30 December 2013 Accepted 14 January 2014 ABSTRACT Po kaz dej wewna trzz ylnej ablacji zarówno laserowej (EVA) czy falami wysokiej częstotliwości (RF) (ablacja termalna przyp. tłum.), jak i chemicznej (nietermalnej) powstaje w świetle naczynia zakrzep (skrzeplina thrombus). Rozcia ga się on od ujścia z yły odpiszczelowej SFJ (w założeniu 2 cm obwodowo w sposób ciągły na całej długości zamykanego odcinka zwykle do 1/3 proksymalnej goleni przyp. tłum.). PASTE to rozległa nadmierna, ruchoma balotuja ca poablacyjna zakrzepica w układzie powierzchownym. Nie jest ona równoznaczna z DVT. Róz ni się od samoistnie występuja cej zakrzepicy kilkoma cechami. Zwykle (pomimo pojedynczych przypadków choroby zakrzepowo-zatorowej DVT) PASTE nie obejmuje głębokiego z ylnego układu kończyny i wymaga jedynie planowanego monitorowania przez 1 tydzień, najczęściej ustępuja c samoistnie po 2 tygodniach. Niektóre z czynników, takie jak płec męska i przede wszystkim odległośc końcówki sondy termalnej w czasie zabiegu (EVA, RF) od SFJ, moga wpływac na przedłuz enie skrzepliny w poła czeniu odpiszczelowo-udowym (SFJ). Żyła nadbrzuszna powierzchowna jest zazwyczaj zachowywana w stanie niezmienionym w czasie zabiegów ablacjnych w celu zapewnienia odpowiedniej odległości od SFJ i zapewnienia odpływu nadmiaru energii (mechanizm wypłukiwania przyp. tłum.). Podobna zasada (mechanizm wypłukiwania ) jest wykorzystywana takz e przy ablacji z yły odstrzałkowej (SSV). PASTE jest wywoływana przez planowany uraz operacyjny zakrzepica powstaja ca w dokładnie określonym miejscu i czasie (najczęściej w żyle odpiszczelowej przyp. tłum.). Zabiegi EVA sa szeroko stosowane u ludzi, a takz e sa cennym z ródłem naukowych obserwacji ewolucji zakrzepicy. Contents Wstęp Uwagi historyczne Definicje Fizjopatologia Występowanie Rozpoznanie Zapobieganie Monitorowanie Ewolucja paste Dyskusja Podsumowanie References WSTE P Wewna trzz ylne ablacje (EVA) sa obecnie najczęściej stosowanymi technikami w leczeniu przewlekłej niewydolności z ylnej (CVI). (Konkretnie chodzi o żylaki związane z niewydolnością pnia żyły odpiszczelowej address: afunzionale@tiscalinet.it /$ - see front matter & 2014 Elsevier GmbH. All rights reserved. na udzie i w 1/3 proksymalnej goleni przyp. tłum.). Ablację z yły odpiszczelowej (GSV) przeprowadza się w odległości kilku centymetrów (2 3 cm) od poła czenia odpiszczelowo-udowego (SFJ) oszczędzaja c z yłę nadbrzuszna powierzchowna dla zapewnienia przez nia odpływu nadmiaru energii (mechanizm wypłukiwania ). Podobna zasada stosowana jest w odniesieniu do bezpiecznej odległości od poła czenia odpiszczelowo-podkolanowego (SPJ) i pozostawienia swobodnego odpływu z ylnego do z ył: Giacomini lub łydki.

2 Dodatkowo wcześniejsze modyfikacje operacji klasycznych (CHIVA) zapewniały ten mechanizm droga wielu z ył a nie tylko jednej. UWAGI HISTORYCZNE Występowanie zakrzepów cia gna cych się od SFJ do z yły udowej wspólnej (CFV) obserwowano juz od czasu wprowadzenia EVA w leczeniu CVI (9 13). DEFINICJE EVA obejmuje kilka rodzajów zabiegów wykorzystuja cych róz ne czynniki fizyczne oraz chemiczne. Termiczne to: światło laserowe, fale wysokiej częstotliwości, para wodna, a nietermalne, tj. mechaniczne: uszkodzenie ściany z yły od wewna trz oraz chemiczne: płyn i piana do skleroterapii czy ostatnio kleje cyjanoakrylowe. Niezalez nie od rodzaju EVA powszechnie znajduje się skrzeplinę (często balotuja ca w GSV) od SFJ do obwodowego odcinka na goleni, gdzie rozpoczyna się zamykanie z yły (miejsce wprowadzenia sondy). Poablacyjne wysta pienie nadmiernych zbyt rozległych ruchomych balotuja cych skrzeplin (PASTE) (14) jest skrótem pierwotnie stworzonym w 2008 roku przez Grupę Laser-Floating (14) celem opisania przedłuz enia skrzepliny biegna cej od obwodu dogłowowo w GSV w kierunku układu głębokiego, która powstaje po wewna trzz ylnej termoablacji. Jednym z powodów, dla którego w akronimie uz ywa się terminu powierzchowny zamiast odpiszczelowy, jest moz liwośc szerszego stosowania terminu PASTE. PASTE powinno charakteryzowac się następuja cymi cechami: bezobjawowościa, wykryciem ultrasonograficznym w pierwszym tygodniu po leczeniu (w celu zapewnienia zwia zku przyczynowego), niepełnym zamknięciem i w cia głości z zamknięciem w leczonej z yle powierzchniowej (14) oraz nie tak daleko (od zamknięcia leczonej niewydolnej żyły przyp. tłum.), podczas gdy balotowanie nie jest warunkiem koniecznym. Wewna trzz ylna zakrzepica indukowana ciepłem (EHIT) (15 18) ma nieco inne niz PASTE znaczenie. EHIT (działanie termalne) ma czterostopniowa skalę: 1. zakrzepica z ylna nierozcia gaja ca się do układu głębokiego, 2. nieokluzyjna zakrzepica z ylna, rozszerzaja ca się do układu głębokiego ma średnicę mniejsza lub równa 50%, 3. nieokluzyjna zakrzepica z ylna, rozszerzaja ca się do układu głębokiego na więcej niz 50%, 4. zamknięcie zakrzepica z ył głębokich kończyny dolnej. W zasadzie EHIT dotyczy SFJ, ale poniewaz nie zostało w samej nazwie wyraz nie zastrzez one, moz e byc równiez stosowane do innych poła czeń. Klasyfikacja Lawrence (19) jest nastawiona na stosowanie RF i próbuje określic jej wyniki. Lawrence dzieli rozszerzenia skrzeplin do CFV po zastosowaniu RF na 6 klas. 1 3 odpowiadaja EHIT 1, a klasy pokrywaja mniej więcej EHIT Reasumuja c: EHIT obejmuje wszystkie rodzaje ablacji termicznej, Klasyfikacja Lawrence tylko RF, a PASTE obejmuje czynniki mechaniczne (termiczne) i chemiczne jest więc najbardziej wszechstronna i kompleksowa. Moz na ja takz e uogólnic do ablacyjnych zabiegów chirurgicznych i ewolucji skrzepliny w kikucie GSV po usunięciu GSV oraz zastosowac do oceny by-passów wieńcowych lub obwodowych (21). PASTE obejmuje równiez inne zabiegi chirurgiczne oraz endowaskularne, np. w ocenie kikuta GSV po CHIVA. Ostatnio (22) termin EHIT został uszczegółowiony i podzielony na rozszerzenie zakrzepicy po skleroterapii piana (EFIT) i klejem (EGIT). Terminy EHIT, EFIT i EGIT zostały ujednolicone jako ETIT, gdzie T oznacza sposób leczenia. W ostatnich doniesieniach (23) zamiast terminu PASTE zaproponowano: extended-paste (X-PASTE), wraz z rozszerzonym systemem punktowym. Rycina 1. Akronimy określaja ce zakres zakrzepu oraz procedury lecznicze stosowane w terapii przewlekłej niewydolności z ylnej. Poszczególne grupy procedur oraz klasyfikacji przedstawiono na diagramie Venna, który często stosuje się do graficznego przedstawienia zalez ności między zbiorami danych. Koła i elipsy oznaczaja klasyfikacje procedur, natomiast kwadraty i prostoka ty wskazuja klasyfikacje zakresu zakrzepu. PASTE i X-PASTE sa najbardziej obszernymi klasyfikacjami. RF, leczenie przy uz yciu fal wysokiej częstotliwości; EVA, wawna trzz ylna ablacja laserowa; EVC, leczenie zachowawcze wewna trzz ylne; PASTE, poablacyjne powierzchowne rozszerzenie zakrzepu; X-PASTE, rozszerzone PASTE; EHIT, zakrzep wewna trzz ylny indukowany ciepłem; EFIT, zakrzep wewna trzz ylny indukowany pianka ; EGIT, zakrzep wewna trzz ylny indukowany klejem; ETIT, zakrzep wewna trzz ylny indukowany leczeniem. FIZJOPATOLOGIA Zakrzepica po EVA jest zjawiskiem zamierzonym. Występuje w krótkim czasie, po planowanym i kontrolowanym uszkodzeniu o określonej długości z yły w przeciwieństwie do samoistnej zakrzepicy, która pojawia się w sposób nieprzewidywalny i w odcinkach, które nie przylegaja do siebie. PASTE moz e byc rozdrobniona mechanicznie, np. w SFJ, powoduja c PE podczas badania z USG (24). Chociaz PASTE nie oznacza DVT (14), to jednak opisano przypadki masywnego PE, leczone doz ylnie tromboliza (25). Niewydolnośc zastawki w ujściu z yły odpiszczelowej do z yły udowej (TV terminal valvae SFJ przyp. tłum.) zwiększa ryzyko VTE (29). Zdaniem Autorów stale otwarte SFJ zwiększa szanse na przepływ dogłowowy (DVT/PE) (chociaż z drugiej strony niewydolność TV zwiększa zdecydowanie jedynie przepływ wsteczny przyp. tłum.). Dla innych czynników brakuje jednoznacznych dowodów. Na przykład odległośc końcówki sondy (laserowej czy RF) od SFJ nie jest uwaz ana za istotny czynnik ryzyka EHIT (26), podczas gdy zdaniem innych odległośc większa niz 2,5 cm jest zwia zana z mniejsza częstościa EHIT stopnia II (30). Autorzy podkreślaja koniecznośc zwrócenia szczególnej uwagi na wykonywanie EVA u osób bez niewydolności SFJ ze wskazań estetycznych. Nalez y w tej grupie zachowac ostroz nośc, poniewaz nadal nie umiemy przewidziec powikłań DVT/PE i nie znamy wielu czynników ryzyka. WYSTE POWANIE W badaniu retrospektywnym obejmuja cym 35,374 zabiegów (dane angielskiego NHS wg 31) całkowita zachorowalnośc na ŻChZZ po EVA (0,51%) była porównywalna do zachorowalności u chorych poddanych kilku rodzajom EVA lub otwartym zabiegom. Wskaz nik występowania pooperacyjnej zakrzepicy z ył głębokich jest podobny po operacji klasycznej i EVLA (0,4%), a częstośc PE jest niz sza dla EVA (0,07%) niz przy operacji otwartej (0,17%). Niektóre podgrupy wydaja się byc bardziej naraz one na ryzyko ŻChZZ po operacji z ylaków, np. przy znieczuleniu ogólnym, przy EVLA poła czonej z flebektomia i przy zabiegu jednoczasowym na obu kończynach. Istotnym problemem wiarygodności wymienionych badań jest fakt, z e wybiera

3 się wszystkie objawowe DVT, które wykazały kliniczna manifestację w cia gu 12 miesięcy. Pojawia się więc bardzo znaczne zaniz enie wskaz nika częstości występowania DVT, ze względu na bardzo duz a liczbę zakrzepicy bezobjawowej (zwłaszcza w fazie pocza tkowej). Brak grupy zdarzeń bezobjawowych nie jest jednoznaczny z faktem, z e jest ona nieistotna klinicznie dla chorych w dłuz szej perspektywie (!) (McMaster, dyskusja grupy Vasculab, paz dziernik 2012). Dane te odnosza się jedynie do klinicznie objawowych ŻChZZ, nie mówia o anatomicznych i fizjopatologicznych rozszerzeniach zakrzepicy do układu głębokiego i VTE. W retrospektywnym badaniu obejmuja cym 46 ośrodków flebologicznych (32) 46,574 kolejnych EVLA było kontrolowanych przez ponad 4 lata przy pomocy Duplex USG, celem sprawdzenia częstości występowania ŻChZZ (SVT, DVT, EHIT lub PASTE, i PE). Szczegółowy protokół obejmował następnie kontrolę w CTA, aby unikna c niejasnych wyników oraz celem wykrycia zmian w płucach. Spacery (chodzenie) były sugerowane od razu po załoz eniu wyrobów uciskowych (podkolanówek lub pończoch), które zalecano nosic przez tydzień. ROZPOZNANIE Echo Color Doppler (ECD) jest uz ytecznym (podstawowym przyp. tłum.) narzędziem w ocenie rozwoju skrzepliny. Objawy ultrasonograficzne sa podobne i niezalez ne od faktu, czy mamy do czynienia z samoistna, czy wywołana EVA zakrzepica. Delikatny ucisk z yły sonda aparatu USG jest przydatny do odróz nienia całkowitego i częściowego zamknięcia naczyń (tzw. częściowa lub całkowita ściśliwość światła przepływu przyp. tłum.). Przy częściowej niedroz ności lub rekanalizacji wolne światło ma obraz półksięz yca jako części kanału resztkowego, co czasem moz e ujawniac się w postaci wysokiej prędkości kompensuja cej przepływ charakterystycznej przy zwęz eniach. Przy ucisku przekrój zmniejsza się przez zgniecenie wolnego półksięz yca. Proste badanie z uciskiem sonda aparatu USG nie jest równoznaczne ze szczegółowym badaniem CUS (Compression Ultrasonography), na które składa się kontrolowany ucisk (często z wykorzystaniem mankietów ciśnieniowych) oraz ocena refluksu SFJ i SPJ. W odniesieniu do echogeniczności zakrzepica w zalez ności od czasu jej trwania moz e byc hiper- lub izoechogeniczna. Świez a hipoechogeniczna skrzeplina przypomina cień, który moz e byc mylony z krwia. Izoechogeniczny skrzep maskuje obraz z yły, co sprawia, z e moz e byc niewidoczny, jak w z yle udowej, gdy jeden z podwójnych jej pni jest zamknięty. Stara i zorganizowana skrzeplina jest natomiast wyraz nie hiperechogeniczna. Innym waz nym parametrem w ocenie echogeniczności jest jej jednorodnośc, poniewaz niektóre części skrzepu moga wykazywac róz ne Tabela 1 Epizody VTE w trakcie procedur leczniczych (T. King, 10/ /2012) (32) Klasa Liczba przypadków % Wszystkie epizody VTE 172 0,37 SVT 27 0,16 EHIT 142 0,24 DVT 20 0,12 EHIT 251 0,30 EHIT 314 0,08 EHIT 40 <0,01 PE 17 0,10 Podklasy PE i powiązane czynniki 5 DVT 2 SVT 2 EHIT 1 2 EHIT 1 i obustronne SVT 3 izolowane 3 EHIT 3 właściwości. Mimo braku jednoznacznych dowodów moz na wysuna c wysoce wiarygodna hipotezę, z e świez e, hipoechogeniczne części sa prawdopodobnie bardziej naraz one na ryzyko embolizacji niz części zorganizowane i hiperechogeniczne. Rozpoznanie zakrzepicy nie wymaga skomplikowanych urza dzeń, natomiast doświadczony w ultrasonograficznych badaniach naczyniowych lekarz (umiejący wykorzystać możliwości obrazowania w systemie USG/Doppler przyp. tłum.) jest w najwyz szym stopniu zalecany. Balotuja ca skrzeplina jest częściowo ściśliwa (14), porusza się podczas kilku dynamicznych manewrów jak przy spontanicznym lub wymuszonym oddechu czy dystalnym lub proksymalnym ucisku podstawa przylega do ściany z yły, a ogon jest całkowicie wolny w świetle naczynia moz e on występowac w kilku miejscach głębokiego lub powierzchownego układu z ylnego, w dolnej, a takz e górnej kończynie. Niedroz nośc po EVA jest długotrwałym zamknięciem światła z yły po zabiegu i nie wymaga z adnej kompresji, aby mogła wysta pic. Nakierowanie na ścianę z yły tworzy linię hiperechogeniczna, która w przekroju poprzecznym jest obrazem punktu, czyli prawdziwym obwodowym zmniejszeniem światła. PASTE zazwyczaj jest hiperechogeniczne w stosunku do samoistnej zakrzepicy (15). DVT/SVT sa jednostkami klinicznymi, a nie objawami. Podstawowym kryterium róz nicowania PASTE jest jego echogenicznośc, czas pojawienia się od wykonania zabiegu (w granicach 1 tygodnia) i przyległośc do segmentów zamknięcia. Równiez czas ewolucji jest waz ny, jako z e w PASTE zachodza szybkie zmiany, a w DVT/SVT zmiany następuja powoli. ZAPOBIEGANIE Nalez y zachowac duz a delikatnośc, wykonuja c ucisk głowica USG podczas badania, zwłaszcza okolicy SFJ, szczególnie przy podejrzeniu przemieszczania się EHIT 2 do z yły udowej (24). Brak silnych dowodów niekorzystnego działania znieczulenia ogólnego, jednoczasowych zabiegów na obu kończynach i flebektomii (31). Wykonywanie EVA w odległości co najmniej 2 cm od SFJ ogranicza powikłania VTE (30). Sa to jednak dane retrospektywne, podczas gdy nie ma dowodów na skuteczna profilaktyczna wartośc tych wskazówek w zakresie powikłań VTE. Powszechnie przyjęte działania nie sa oparte na dowodach, ani zgodne z wytycznymi, a raczej kierowane zdrowym rozsa dkiem, wynikaja cym z praktyki lub opinii ekspertów, np. uz ywanie profilaktycznych dawek LMWH u chorych z owrzodzeniami z ylnymi, trombofilia lub EHIT 1 i dawek terapeutycznych dla EHIT od 2 do 4 tygodni czy zapobieganie poprzez uniesienie kończyn. Choc sugerowane rozła czenie SFJ (kossektomia przyp. tłum.) generalnie nie jest brana pod uwagę (33), aktualnie nie ma ostatecznego porozumienia, który lek powinien byc stosowany w profilaktyce i terapii. MONITOROWANIE Pomimo doniesień o chorobie zakrzepowo-zatorowej (9, 24) PA- STE jest często uwaz ane za stan łagodny, który wymaga jedynie monitoringu przez 1 tydzień. Choroba ma zwykle znikna c samoistnie po 2 tygodniach (14). Morrison (14), obserwuja c kilka rozwijaja cych się skrzeplin w CFV bez powikłań w postaci VTE konkluduje: cyt.: PASTE jest ogólnie stanem łagodnym, moz e wprawdzie embolizowac w rzadkich przypadkach i powodowac objawowe PE. Pragnę podkreślic, z e tego rodzaju sytuacje sa bardzo rzadkie (0,001%). Niejednoznaczny jest czas badania USG po EVA: czy szybko, w cia gu 24 godzin, czy po 1 lub 2 tygodniach? Poniewaz nie ma wytycznych opartych na dowodach, zaleca się postępowanie indywidualnie, pocza wszy od braku kontroli w ogóle az do badania co 2 3 dni po terapii (!). W przypadku 2. lub 3. stopnia EHIT kompresjoterapia SFJ moz e byc niebezpieczna.

4 EWOLUCJA PASTE Róz ne EVA wywołuja podobne uszkodzenia w ścianach, a ich ewolucja pokazuje te same cechy (34). Zamknięcie z ył post-eva następuje w kilku kolejnych etapach: zakrzepicy, włóknienia, zaniku i zmian martwiczych (14, 35, 36). Rozszerzenie PASTE moz e się rozwijac dośrodkowo w kierunku większego zajęcia z ył głębokich, teoretycznie przechodza c przez wszystkie stopnie EHIT. Jednakz e nie ma obserwacji szczegółowych tej ewolucji. Rozszerzenie PASTE moz e rozwijac się od obwodu z cechami rzadko obserwowanymi, nawet w balotuja cych skrzeplinach. Rekanalizacja PASTE moz e pojawic się stopniowo, skutkuja c skróceniem długości chorej z yły. Rekanalizacja moz e wysta pic nagle, co prowadzi do niemieszanej sekwencji droz nośc /niedroz nośc poszczególnych odcinków częściowo zrekanalizowanych segmentów. Nadal brakuje badań na temat ewolucji PASTE (rozszerzenia i rekanalizacji), równiez ze względu na szybkie tempo zmian morfologicznych w PASTE, co wymagałoby bardzo częstych powtarzalnych badań USG. Wreszcie, nie ma takz e dowodów co do roli PASTE w nawrocie refluksu. DYSKUSJA PASTE musi byc badane, aby lepiej zrozumiec, w jaki sposób zmniejszyc ryzyko ŻChZZ, z odpowiednia kontrola czynników ryzyka, kiedy zostana one ostatecznie doprecyzowane. Procedury EVA ogólnie pozostawiaja ślepy kikut w SFJ/SPJ. Zakrzepica moz e wówczas się poszerzac przypuszczalnie dlatego, z e występuja co najmniej 2 z 3 kryteriów z Traidy Virchowa (zastój w kikucie i uszkodzenia śródbłonka spowodowane przez leczenie). Chociaz sam zastój jest mniejszym kryterium Traidy Virchowa to staje się najwaz niejszym czynnikiem w podgrupie pacjentów z chorobami naczyń, jako z e uszkodzenie śródbłonka jest spowodowane przez sama interwencję i staje się on wówczas dodatkowym czynnikiem. Na przykład, biora c pod uwagę ogonowe zamknięcie GSV do SEV, powolny przepływ postępowy z SEV do poła czenia jest fizjologiczna dośrodkowa droga. Dodatkowo, dane na temat zmniejszonego ryzyka VTE przy EVA w odległości co najmniej 2 cm od SFJ (30) moga byc interpretowane jako większy mechanizm płucza cy w pniu GSV. Pozostawienie naczynia odpływowego w pniu GSV jest równiez sposobem, aby oszczędzic SFJ, zgodnie z teoria, która bierze pod uwagę SFJ jako jedynie niewinnego świadka refluksu. PASTE jest nadmiernym rozszerzeniem wywołanej w sposób zamierzony zakrzepicy, czyli mówia c inaczej, takz e odpowiedzia na planowane uszkodzenie. Rozszerzenie zakrzepicy oczywiście zwiększa ryzyko rozwoju ŻChZZ i zasługuje na szczególna uwagę. Niemniej jednak zabiegi EVA sa popularne, szeroko stosowane i stanowia z ródło dla swoistej obserwacji klinicznej. PASTE jest po prostu zdecydowanie najlepszym gotowym modelem eksperymentalnym do badania ewolucji zakrzepicy i fizjopatologii u człowieka. Lekarz ma moz liwośc studiowania naczynia przed wysta pieniem prowokowanego uszkodzenia z ylnego w dobrze określonym punkcie i czasie. Ponadto zakrzepica rozwija się bardzo często i szybko, umoz liwiaja c w ten sposób ilościowa ocenę wielu parametrów. PODSUMOWANIE Zabiegi EVA sa obecnie najczęściej stosowanymi technikami w leczeniu choroby z ylnej. Rozszerzenie zakrzepicy z SFJ do CFV jest często obserwowane po EVA w leczeniu CVI. Zaproponowano kilka terminów: EHIT, EGIT, EFIT, ETIT, klasyfikacje Lawrence oraz PASTE. Zdecydowanie najbardziej szerokim pojęciem jest właśnie Postablatation Superficial Thrombus Extension, czyli PASTE. Płec męska i zwiększony współczynnik wg sali Capriniego, znieczulenie ogólne, EVLA w poła czeniu z flebektomia, jednoczasowe zabiegi na obu kończynach sa czynnikami, które wpływaja na rozszerzenie zakrzepicy. Ponadto ryzyko VTE wydaje się powia zane z bardziej zaawansowana postacia CVI (wg CEAP). ECD jest nieocenionym narzędziem do oceny PASTE, poprzez ocenę odpowiedzi na ucisk, echogenicznośc i morfologię skrzepliny. Kompresja powinna byc łagodnie wykonywanym manewrem, aby unikna c migracji zakrzepu i PE. Aktualnie nie ma z adnych danych dotycza cych profilaktyki lekowej i terapii. Ewolucja PASTE występuje niezalez nie od sposobu leczenia EVA, podczas gdy mechanizm jego rozwoju i rekanalizacji jest praktycznie nadal mało poznanym problemem z wieloma nierozwia zanymi pytaniami. PASTE jest zdecydowanie najlepszym gotowym modelem doświadczalnym, aby badac ewolucję zakrzepicy i jej fizjopatologię w człowieku. REFERENCES [1] Passariello F, Carbone R. Nuove strategie per la chirurgia della safena esterna, In: Passariello F, editor. La Chirurgia della Safena Esterna, Napoli, New Print (The Surgery of the Shorter Saphenous Vein). Italian text. One chapter in French; 1991[chapter III-5]. [2] Passariello F, Carbone R. Chirurgia dell Arco della Safena Esterna. (SSV Arch Surgery) Min. Angiol. vol. 17, Suppl. 3 al n. 2, p Ed. Min. Medica, Torino (Aprile-Giugno 1992). [3] Passariello F. The External Saphena Geometry. Surgical choices. In: Proceedings of the VI réunion de l association Européenne de CHIVA Septembre 2000, Lagos- -Agarve, Portugal. Organisation: Cerol ML, Parés y Rifa O, Available at the address [accessed ]. [4] Passariello F. Venous Hemodynamics. Invited presentation to the American College of Phlebology Meeting, Palm Desert (CA, USA); November 5 8, [5] Passariello F. Office Based (OB) C.H.I.V.A. Presented to the XI Meeting of the AECH (Associacio Europea de C.H.I.V.A.), Puerto Madryn, Chubut, Argentina, October 7 8, [6] Passariello F. Office Based Chiva. Acta Phlebol 2011;12:26 7. [7] Passariello F, Ermini S, Cappelli M, Delfrate R, Franceschi C. The office based chiva. J Vasc Diagn 2013(1):13 20, [8] Ricci S. Comment to: The office based CHIVA, by Passariello F, Ermini S, Cappelli M, Delfrate R, Franceschi C. Veins Lymph. ByblioLab Available at the address Lab [accessed ]. [9] Hingorani AP, Ascher E, Markevich N, Schutzer RW, Kallakuri S, Hou A. Deep venous thrombosis after radiofrequency ablation of greater saphenous vein: a word of caution. J Vasc Surg 2004;40: [10] Puggioni A, Kalra M, Carmo M, Mozes G, Gloviczki P. Endovenous laser therapy and radiofrequency ablation of the great saphenous vein: Analysis of early efficacy and complications. J Vasc Surg 2005;42(3): [11] Ravi R, Rodriguez-Lopez J, Ramaiah V, Diethrich EB. Regarding extension of saphenous thrombus into the femoral vein: a potential complication of new endovenous ablation techniques. J Vasc Surg 2005;42(1):182 (author reply 182 3). [12] Mozes G, Kalra M, Carmo M, Swenson L, Gloviczki P. Extension of saphenous thrombus into the femoral vein: a potential complication of new endovenous ablation techniques. J Vasc Surg 2005;41(1)130e5 2005;41(1). [13] Berland TL, Hakaim AG, Oldenburg WA, Paz-Fumagalli R, Turan N, Falkensammer J. Thrombus extension into the common femoral vein after endovenous ablation of the greater saphenous vein for the treatment of venous insuffi- ciency. J Vasc Ultrasound 2006;30(3): [14] Wright D, Morrison N, Recek C, Passariello F. Post Ablation Superficial Thrombus Extension (PASTE) into the common femoral vein as a consequence of endovenous ablation of the great saphenous vein. Acta Phlebol 2010;11: [15] Kabnick L, Berland T. Endothermal heat induced thrombosis after endovenous ablation of the great saphenous vein: clinical relevance? In: Wittens C, editor. Best Practice in Venous Procedures. Minerva Medica, Torino; 2010, p [chapter 13]. [16] Marsh P, Price BA, Holdstock J, Harrison C, Whiteley MS. Deep vein thrombosis (DVT) after venous thermoablation techniques: rates of endovenous heat- induced thrombosis (EHIT) and classical DVT after radiofrequency and endo- venous laser ablation in a single centre. Eur J Vasc Endovasc Surg 2010;40: [17] Garcidueñas-Briceño CM. Endothermal heat induced thrombosis: Incidence and management [Trombosis inducida por calor endotérmico: Incidencia y manejo]. Rev Mex Angiologia 2012;40(4): [18] Dexter D, Kabnick L, Berland T, Jacobowitz G, Lamparello P, Maldonado T, et al. Complications of endovenous lasers. Phlebology 2012;27(suppl. 1):40 5. [19] Lawrence PF, Chandra A, Wu M, Rigberg D, Derubertis B, Gelabert H, et al. Classification of proximal endovenous closure levels and treatment algorithm. J Vasc Surg 2010;52(2): [20] Tan TW, Chong TT, Marcaccio Jr EJ. Popliteal vein thrombosis after radio- frequency ablation of greater saphenous vein for varicose vein. Ann Vasc Surg 2010;8(1136):e13 5 (Nov) ;8(1136):e13 5. [21] Labropoulos N, Bishawi M, Gasparis A, Tassiopoulos A, Gupta S. Great saphenous vein stump thrombosis after harvesting for coronary artery bypass graft surgery. Phlebology [pub- lished online 3 May

5 2013]. [22] Whiteley M. Endothermal heat induced thrombosis after RF or laser GSV ablation: introducing a glue alternative. Tec Endovasculares 2013;XVI(1): ] [23] Passariello F. X-PASTE. A ready-made model for thrombosis evolution in the human. Presented to the Hemodyn 2013, the II Vasculab Conference. Accademia Aeronautica, Pozzuoli, November 7th 9th, [24] Sufian S, Arnez A, Lakhanpal S. Case of the disappearing heat-induced thrombus causing pulmonary embolism during ultrasound evaluation. J Vasc Surg 2012;55(2): (February). [25] Rosales-Velderrain A, Gloviczki P, Said SM, Hernandez MT, Canton LG, Kalra M. Pulmonary embolism after endovenous thermal ablation of the saphenous vein. Semin Vasc Surg 2013;26(1):14 22 (March). [26] Rhee SJ, Cantelmo NL, Conrad MF, Stoughton J. Factors influencing the incidence of endovenous heat-induced thrombosis (EHIT). Vasc Endovascular Surg 2013;47(3): [27] Caprini JA. Thrombosis risk assessment as a guide to quality patient care. Dis Mon 2005;51(23):70 8. [28] Caprini JA. Risk assessment as a guide for the prevention of the many faces of venous thromboembolism. Am J Surg 2010;199(15): [29] Lin JC, Peterson EL, Rivera ML, Smith JJ, Weaver MR. Vein mapping prior to endovenous catheter ablation of the great saphenous vein predicts risk of endovenous heat-induced thrombosis. Vasc Endovasc Surg 2012;46 (5): [30] Sadek M, Kabnick LS, Rockman CB, Berland TL, Zhou D, Chasin C, et al. Increasing ablation distance peripheral to the saphenofemoral junction may result in a diminished rate of endothermal heat-induced thrombosis. J Vasc Surg: Venous Lymphat. Disord 2013;1(3): [31] Sutton PA, El-Duhwaib Y, Dyer J, Guy AJ. The incidence of post operative venous thromboembolism in patients undergoing varicose vein surgery recorded in Hospital Episode Statistics. Ann R Coll Surg Engl 2012 Octo- ber;94(7): [32] King T., McGreevey C., Bulger C., Davis A, Vayuvegul S. Incidence of VTE after endovenous LASER ablation: cases. Presented to the Hemodyn 2013, the II Vasculab Conference. Accademia Aeronautica, Pozzuoli, November 7th 9th, [33] Gradman WS. Adjunctive proximal vein ligation with endovenous obliteration of great saphenous vein reflux: does it have clinical value? Ann Vasc Surg 3007; 21(2): [34] Passariello F, Goldman MP, Mordon S, Corcos L, Vaghi M, Gonzales Zeh R. The mechanism of action of LASER and radiofrequency in great saphenous vein thermal ablation. Acta Phlebol 2010;11:35 9. [35] Corcos L, Dini S, De Anna D, Marangoni O, Ferlaino E, Procacci T, et al. The immediate effects of endovenous diode 808-nm laser in the greater saphe- nous vein: morphologic study and clinical implications. J Vasc Surg 2005;41: [36] Corcos L, Dini S, Peruzzi G, Pontello D, De Anna D. Duplex ultrasound changes in the great saphenous vein after endosaphenous laser occlusion with 808-nm wavelength. J Vasc Surg 2008;48(5): (November). 66 F. Passariello / Reviews in Vascular Medicine 2 (2014) 62 66

6