PEDIATRIA Prof. dr hab. n. med. Anna Dobrzańska

Transkrypt

1 PEDIATRIA Prof. dr hab. n. med. Anna Dobrzańska Ocena zasobów kadrowych oraz potrzeb w dziedzinie pediatrii. Uwagi ogólne. Zgodnie z Ustawą z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych art. 5 pkt.13, lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej jest specjalista medycyny rodzinnej lub odbywający specjalizację w tej dziedzinie oraz specjalista II stopnia medycyny ogólnej. Tak więc wśród lekarzy pracujących w podstawowej opiece zdrowotnej nie uwzględniono pediatry. Wprawdzie ustawa dopuszcza pediatrę do pełnienia obowiązków lekarza podstawowej opieki zdrowotnej wtedy, gdy przed 1 stycznia 2007 r. przez okres nie krótszy niż 5 lat udzielał świadczeń zdrowotnych w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej, ale ogranicza perspektywę tych działań do 31 grudnia roku. W takiej sytuacji, młodzi lekarze dokonujący wyboru specjalizacji, wybierając pediatrię, dokonują jednocześnie wyboru miejsca pracy w jednostkach lecznictwa zamkniętego. W świetle obowiązującej ustawy, pediatra nie może bowiem zawierać kontraktu na pracę w poradni pediatrycznej nie uwzględnionej w wykazie poradni specjalistycznych. W polskim modelu opieki medycznej nad dziećmi pediatra jest więc lekarzem lecznictwa zamkniętego, a dziecko uznane przez lekarza podstawowej opieki medycznej za chore może albo być przez niego leczone, albo skierowane do poradni specjalistycznej gdzie jest długi okres oczekiwania na wizytę, albo ( co najczęściej ) trafia do szpitala. Wiele hospitalizacji u dzieci można by uniknąć gdyby funkcjonowały jak w poprzednim modelu opieki, poradnie pediatryczne konsultacyjne i gdyby rozbudowano system diagnostyki i leczenia w oparciu o hospitalizację jednodniową. W polskim modelu, pediatra jako specjalista chorób dzieci nie sprawuje opieki profilaktycznej nad populacją wieku rozwojowego. Za profilaktykę pierwszorzędową i drugorzędową w Polsce, odpowiada lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Lekarz pediatra, sprawuje opiekę nad dzieckiem chorym skierowanym do szpitala, tak więc odpowiada za leczenie, profilaktykę drugorzędową i trzeciorzędową. W pełnej ocenie funkcjonowania opieki medycznej nad populacją wieku rozwojowego, oraz określenia potrzeb kadrowych należy zatem uwzględnić ocenę

2 zasobów i funkcjonowania podstawowej opieki zdrowotnej oraz pediatrycznego lecznictwa szpitalnego. Nieuwzględnianie profilaktyki, najważniejszej składowej opieki medycznej nad populacją wieku rozwojowego byłoby poważnym uchybieniem. Powyższe zmiany w modelu opieki medycznej nad dziećmi w Polsce, spowodowały zmniejszenie zainteresowania specjalizacją pediatryczną. Wyraźnie spadła liczba lekarzy specjalizujących się i liczba zdających egzamin specjalizacyjny w kolejnych latach. Praca wyłącznie w szpitalu nie zawsze odpowiada lekarzom, którzy nie chcą lub nie mogą pełnić dyżurów 24 godzinnych lub koniecznie chcą pracować w lecznictwie otwartym. Brak chętnych do specjalizowania się w pediatrii to również wynik wielu publikacji w prasie i złych prognoz dla tej dziedziny medycyny nie popartych wiarygodnymi faktami usprawiedliwiającymi takie wypowiedzi, to raczej protest przeciwko nowemu modelowi opieki medycznej w oparciu o lekarzy podstawowej opieki medycznej, którzy nie są pediatrami. W tej dziedzinie medycyny nie odnotowujemy poważnej migracji lekarzy do innych krajów, jeśli to się zdarza to sporadycznie i jest wynikiem złożonych, indywidualnych sytuacji losowych. Oprócz modelu opieki medycznej nad dziećmi w Polsce, zmienił się również system kształcenia lekarzy. Obowiązujący wcześniej system dwustopniowy zaowocował znaczą liczbą pediatrów ( po trzech latach specjalizacji i egzaminie ), którzy obecnie nie są specjalistami jeżeli nie zdali egzaminu po kolejnych dwóch latach szkolenia. W ocenia zasobów kadrowych lecznictwa zamkniętego, liczby pracujących pediatrów ( dziś to określenie dotyczy jedynie specjalistów ), nie uwzględniono lekarzy z I stopniem specjalizacji, którzy co prawda mają duże doświadczenie w zawodzie ale nie posiadają kwalifikacji niezbędnych przy zawieraniu kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia ( płatnikiem ). Sytuacja ta dotyczy lekarzy będących najczęściej już w wieku przedemerytalnym lub emerytalnym i raczej pracujących w podstawowej opiece medycznej. Poniżej przedstawiona ocena dotyczy funkcjonowania opieki szpitalnej nad populacją wieku rozwojowego i liczby pediatrów ( specjalistów) sprawujących opiekę nad chorymi dziećmi Aby dokonać wiarygodnej analizy i oceny zabezpieczenia potrzeb związanych z opieką nad dziećmi niezbędne są wiarygodne dane dotyczące:

3 Ogólnej liczby dzieci i analiza aktualnych trendów w liczbie urodzeń, Liczbę dzieci chorujących w całej Polsce ( w przedziale 1 roku ), Liczby dzieci w poszczególnych województwach, Liczby łóżek szpitalnych w województwie, Liczby pediatrów zatrudnionych w lecznictwie szpitalnym, Liczby lekarzy specjalizujących się w pediatrii, Liczby Poradni specjalistycznych dla dzieci, w danym województwie. Wyliczenie współczynnika wskazującego ile dzieci w województwie przypada na jednego lekarza pediatrę oraz przeanalizowanie obłożenia pediatrycznych łóżek szpitalnych, pozwoli na wykazanie różnic pomiędzy województwami i wskaże na te, w których sytuacja opieki medycznej nad dziećmi jest najbardziej niekorzystna, z którą to sytuacją powinny zapoznać się władze samorządowe i przedsięwziąć określone, pilne działania. Porównanie uzyskanych danych z podobnymi współczynnikami w innych krajach Unii Europejskiej nie będzie łatwym z uwagi na różne modele opieki medycznej, sprawowanej nad populacją wieku dziecięcego w poszczególnych krajach.. Ogólne dane liczbowe Liczbę ludności w Polsce określa się na poziomie Według GUS na 31 XII 2008 roku liczba dzieci w Polsce wynosi W ostatnich latach liczba nowo urodzonych dzieci w skali roku wynosi około Generalnie, liczba dzieci w Polsce znacznie zmniejsza się: w 1990 roku 30% ludności, w 2001 roku 23% ludności. Według najnowszych danych biura statystycznego Eurostat współczynnik dzietności w Polsce jest najmniejszy w Europie wynosi zaledwie 1,27. Dążymy natomiast do współczynnika 2,11 tak, aby przynajmniej zapewnić prostą zastępowalność pokoleń. W 2005 roku było w Polsce 437 oddziałów pediatrycznych, od tego czasu zlikwidowano około 45 oddziałów. Aktualna liczba dziecięcych oddziałów szpitalnych wynosi zatem około 400. Rocznie z leczenia szpitalnego w Polsce korzysta około 1,5 miliona dzieci. Ogólna liczba pediatrów w Polsce wynosi około 7 353, dane Naczelnej Izby lekarskiej na rok. lekarzy pediatrów aktualnie wykonujących zawód wynosi

4 lekarzy specjalizujących się w pediatrii wynosi 1133 (dane na rok.) Ważną informacją wymagającą uwzględnienia jest fakt, że 1195 lekarzy pediatrów wykonuje zawód pomimo przekroczenia 65 roku życia. Na podstawie danych umieszczonych poniżej można stwierdzić, że w lecznictwie zamkniętym zatrudnionych jest 4484 pediatrów. Pozostali pediatrzy w liczbie 1875 opiekę nad dziećmi sprawują w podstawowej opiece zdrowotnej. Ocena sytuacji kadrowej w dziedzinie pediatrii. bezwzględna lekarzy pediatrów w Polsce nie zmieniła się wyraźnie od 2002 roku, odnotowano lekką tendencję zwyżkową. W 2002 roku liczba ta wynosiła 6 221, w 2003 roku , w 2004 roku , w 2005 roku 6 852, w 2006 roku 7 074, w 2006 roku 7 074, w 2007 roku 7 289, w 2008 roku Analizując wiek pediatrów pracujących w zawodzie niepokój powinien budzić fakt, że pomiędzy 61, a 65 rokiem życia jest 1223 lekarzy. Po 65 roku jest 2130 lekarzy, z czego ponad połowa jeszcze pracuje w zawodzie. specjalizujących się lekarzy w pediatrii wynosi (stan na luty 2009 r.) co nie gwarantuje zapewnienia liczby pracujących pediatrów na dotychczasowym poziomie. Ta niepokojąca sytuacja została uwzględniona i była bezpośrednią przyczyną uznania pediatrii za specjalność priorytetową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia r, rozporządzenie opublikowano w ( Dz. U. Nr 84, poz. 709 ). Czy zachęta finansowa okaże się wystarczającym argumentem do zmiany tej sytuacji, pokażą kolejne lata. Na centralnym szczeblu zarządzania jest to jedyne możliwe działanie. Określoną politykę w tym względzie powinny prowadzić również władze samorządowe. Wśród pediatrów zawsze przeważały kobiety co również nie zmienia się na przestrzeni lat. Aktualnie czynnych zawodowo pediatrów kobiet jest 5 049, pediatrów mężczyzn Zresztą zupełnie nieistotnym i niekoniecznym jest moim zdaniem uwzględnianie w opracowaniu, podziałów na kobiety i mężczyzn wykonujących ten sam zawód, w

5 ocenie opieki medycznej nad populacją wieku rozwojowego nie ma to bowiem żadnego znaczenia. Ocena zasobów kadrowych w poszczególnych województwach wykazała duże zróżnicowanie. Lekarze pediatrzy jako lekarze szpitalni zlokalizowani są przede wszystkim w dużych miastach gdzie są duże wieloprofilowe szpitale oraz jednoprofilowe szpitale dziecięce. Na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym są możliwe działania zaradcze umożliwiające pozyskanie odpowiedniej liczby pediatrów dla zapewnienia właściwej opieki medycznej dla dzieci, najbliżej ich miejsca zamieszkania. Utrzymanie właściwej, dla określonej liczby dzieci w danym województwie czy powiecie liczby łóżek pediatrycznych i zatrudnienie odpowiedniej liczby pracujących w oddziale pediatrycznym pediatrów jest możliwe i konieczne. Szpitale rejonowe będące w złej kondycji finansowej nie są zainteresowane rozszerzaniem świadczeń dla dzieci i rozszerzaniem bazy łóżkowej ze względu na nieodpowiednią wycenę świadczeń dla dzieci. Narodowy Fundusz Zdrowia dokonując niższej wyceny świadczeń dla dzieci w stosunku do tych samych schorzeń występujących u dorosłych odpowiada za ograniczanie bazy lecznictwa zamkniętego dla dzieci. W chwili obecnej, w niektórych województwach liczba łóżek dziecięcych nawet wystarczająca, nie zapewnia właściwej opieki dzieciom chorym z uwagi na niedostateczną liczbę pediatrów. W wielu oddziałach dziecięcych brakuje po kilku lekarzy pediatrów, dyżury są łączone lub na dyżury przychodzą lekarze z innych jednostek służby zdrowia w danym mieście. Aktualny system szkolenia specjalistów nie zachęca do zatrudniania się młodych lekarzy w małych miastach, gdzie istniejące oddziały pediatryczne nie posiadają akredytacji do szkolenia specjalistów, jest to zupełnie zrozumiałe, oddział z jednym specjalistą nie może być ośrodkiem szkolenia. Jedynie długofalowe planowanie i zatrudnianie lekarzy młodych, którzy na szkolenia będą wyjeżdżać do akredytowanych jednostek może zmienić tę sytuacje. Przed laty, istniał system stypendiów fundowanych przez władze województwa czy powiatu dla studentów deklarujących pracę w określonym szpitalu po zakończeniu studiów. Nie powinno być takiej sytuacji, że chore dziecko nie znajduje pomocy pediatrycznej w najbliższym mieście i jest zmuszone jej szukać w szpitalach znacznie odległych od miejsca zamieszkania. Baza łóżkowa w oddziałach pediatrycznych W większości województw baza łóżkowa jest oceniana jako wystarczająca lub zadawalająca.

6 Jedynym województwem, w którym należy dokonać szybkiej poprawy w tym względzie jest województwo mazowieckie a dokładniej Warszawa. W Warszawie brakuje około 100 łóżek pediatrycznych. Dostępne łóżka dla dzieci na terenie Warszawy posadowione są w starych obiektach szpitalnych wymagających szybkich modernizacji i remontów. Rozwiązaniem tego problemu na terenie Warszawy będzie nowy szpital jednoprofilowy dla dzieci z terenu Warszawy. Wiele specjalistycznych łóżek na terenie Warszawy jest bowiem przeznaczona dla dzieci z terenu całej Polski. Rozkład specjalistów i rezydentów na terenie województwa mazowieckiego jest bardzo nierównomierny. Ponad 70 % specjalistów pediatrów pracuje na terenie aglomeracji warszawskiej, co odpowiada zwiększonemu zapotrzebowaniu w tej okolicy. Podobnie rzecz się ma z rezydentami % rezydentów specjalizuje się w szpitalach warszawskich. Wykorzystanie łóżek pediatrycznych w całej Polsce jest na poziomie %, średnio 65 %. Optymalnym dla łóżek pediatrycznych jest jego wykorzystanie na poziomie do 75 %.

7 Ocena sytuacji kadrowej w poszczególnych województwach Tabela 2 Lp. Województwo Pediatrów specjalizujących się Niedobór pediatrów dzieci w woj. Dane GUS na dzieci na 1 pediatrę Wskaźnikliczba pediatrów na rok dzieci 1. Lubuskie , Opolskie ,5 Łódzkie ,7 109,8 187, Śląskie ,6 100,8 Lubelskie ,5 6. Podkarpackie ,6 38,0 7. Pod laskie ,2 8. Pomorskie ,3

8 L.p. Województwo Pediatr ów Specjalizują -cych się Niedobór pedia -trów dzieci w woj. Dane GUS Na rok dzieci na 1 pediatrę Wskaźnikliczba pediatrów na dzieci Wielkopolskie ,0 Zachodniopomorskie ,4 11. Dolnośląskie , Kujawsko- Pomorskie Małopolskie Mazowieckie ,4 40, Warmińsko- Mazurskie ,0 16 Świętokrzyskie ,4 Najkorzystniejsza sytuacja pod względem liczby pediatrów i bazy łóżkowej jest w województwie łódzkim, w którym na jednego pediatrę przypada 534 dzieci. Wyliczony współczynnik- liczba pediatrów na dzieci wynosi tu - 187,0 Należy jednak zaznaczyć, że w ocenie Konsultanta wojewódzkiego nie jest ona optymalną. Wielu ordynatorów oddziałów pediatrycznych zgłasza trudności w zapewnieniu pełnej obsady lekarskiej. W ciągu ostatniego roku ubyło w województwie 50 pediatrów co tłumaczy braki kadrowe.

9 Najtrudniejsza sytuacja jest w województwie Lubuskim gdzie na 1 pediatrę przypada dzieci. Wyliczony współczynnik- liczba pediatrów na dzieci, wynosi w tym województwie 31, 7. W województwie lubuskim jest 292 łóżka pediatryczne, na których rocznie hospitalizuje się około dzieci. Średnie wykorzystanie łóżka jest na poziomie 60,5 %, oznacza to, że baza łóżkowa w tym województwie jest wystarczająca. W wielu oddziałach szpitali powiatowych pracuje tylko jeden pediatra ( ordynator ). W województwie Warmińsko- Mazurskim dostępność do świadczeń medycznych dla dzieci jest określana jako zadawalająca. Najwyższe obłożenie łóżka notuje się w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Olsztynie i wynosi średnio 75 %, w szpitalach powiatowych wynosi od %. W szpitalu terenowym w Mrągowie istnieje ryzyko zamknięcia oddziału pediatrycznego z uwagi na brak personelu. W tym oddziale brakuje ordynatora, oddział prowadzi emerytowany pediatra. Generalnie, w oddziałach pediatrycznych terenowych brakuje po około 5 8 pediatrów. W Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym brakuje 6-10 lekarzy pediatrów. W województwie tym sytuację pogarsza fakt, że 226 pediatrów, tj. 60 % kadry jest powyżej 50 roku życia. Województwo Dolnośląskie- średnie wykorzystanie łóżka w województwie wynosi 76 %. Średnia wieku pediatrów w województwie wynosi 56 lat co przy liczbie 76 specjalizujących się, powinno budzić niepokój. Przez najbliższe pięć lat w tym województwie przybędzie bowiem tylko 76 pediatrów. W większości oddziałów pediatrycznych pracuje minimum dwóch lekarzy z drugim stopniem specjalizacji. W województwie pozostają wolne miejsca specjalizacyjne co wskazuje również na małe zainteresowanie pediatrią w regionie. Sytuacja kadrowa w województwie Świętokrzyskim jest również niepokojąca. Ogólną liczbę pediatrów praktykujących określa się na 181 ale tylko 88 ma drugi stopień specjalizacji, 93 lekarzy edukację zakończyło na pierwszym stopniu specjalizacji. Uwzględniając fakt, że liczba specjalizujących się w tym województwie wynosi tylko 18 można stwierdzić, że dostęp do specjalisty pediatry w tym województwie jest utrudniony, bez możliwości szybkiej poprawy w tym względzie. Baza łóżkowa jest wystarczająca, średnie wykorzystanie łóżka 56%. W województwie Podkarpackim jest podobnie niekorzystna sytuacja.specjalistów pediatrów pracuje w tym województwie 168, rokrocznie liczba pediatrów zmniejsza się o 10 osób. Aktualnie w pediatrii specjalizuje się 38 lekarzy, aby zachować ciągłość pokoleniową liczba ta powinna być co najmniej dwukrotnie wyższa. Baza łóżkowa w województwie jest wystarczająca.

10 W województwie Zachodniopomorskim jest podobna sytuacja jak w całym kraju, wystarczająca baza łóżkowa ( 622 łóżka pediatryczne ), zbyt mała liczba specjalistów. Lecznictwo zamknięte na terenie województwa zachodniopomorskiego, w zdecydowanej większości szpitali posiada odpowiednią do potrzeb bazę. Niepokojąca dla zachowania ciągłości opieki nad dziećmi i młodzieżą jest jednak zmniejszająca się z każdym rokiem liczba zatrudnionej kadry. Dla zapewnienia odpowiedniej opieki nad dziećmi i młodzieżą konieczne jest również utworzenie w tym województwie placówek specjalistycznych, szczególnie z zakresu intensywnej terapii dzieci oraz neurologii i urologii dziecięcej. Dla poprawy opieki medycznej nad dziećmi w tym województwie, jest też konieczne wyodrębnienie oddziałów dla dzieci w zakresie okulistyki i laryngologii. Podsumowanie Na podstawie szczegółowego przedstawienia sytuacji kilku województw można stwierdzić, że poważne problemy w opiece medycznej nad populacją wieku dziecięcego są w całym kraju. Wyraźnie należy podkreślić, że wbrew szerzonym opiniom, problemy w opiece medycznej nad populacją wieku rozwojowego nie dotyczą bazy łóżkowej. oddziałów dziecięcych i łóżek pediatrycznych ( z wyjątkiem Warszawy) jest wystarczająca. Średnie wykorzystanie łóżka dopuszczalne. Niedobór kadry medycznej występuje w całym kraju. W niektórych województwach sytuacja jest bardzo niepokojąca. Uznanie pediatrii za specjalność priorytetową jest działaniem bardzo obiecującym choć widocznych wyników, z uwagi na długotrwały system kształcenia, można się spodziewać dopiero po kilku lub kilkunastu latach. Uwaga Przedstawione informacje mogą być obarczone pewnym błędem. Brak imiennego rejestru lekarzy danej specjalności, korygowanego rokrocznie, uniemożliwia operowanie pewnymi danymi liczbowymi.

11 Liczby lekarzy o specjalizacji pediatria w przedziałach wiekowych Stan na Płeć do pow. 65 RAZEM Kobiety MęŜczyźni Razem Kobiety MęŜczyźni Razem Kobiety MęŜczyźni Razem Kobiety MęŜczyźni Razem Kobiety MęŜczyźni Razem Kobiety MęŜczyźni Razem Kobiety MęŜczyźni Razem Osoby wykonujące zawód Kobiety MęŜczyźni Razem lekarzy specjalizujących się - stan wg Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego na dzień Naczelna Izba Lekarska, luty 2009

12 Liczby lekarzyo specjalizacji pediatria w przedziałach wiekowych(stan na ) Mężczyźni Kobiety Razem Wykonujący zawód (Kobiety i Mężczyźni razem) Specjalizujący się (Kobiety i Mężczyźni razem) dane CMKP do pow. 65 Naczelna Izba Lekarska, luty 2009