BADANIE TESTEM BERGA I OCENA JAKOŚCIOWA CHODU PACJENTÓW ZAKWALIFIKOWANYCH DO ENDOPROTEZOPLASTYKI STAWU KOLANOWEGO

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie, 9,, 8 GRZEGORZ ROKOWKI, IRENA BUŁATOWICZ, URZULA KAŹMIERCZAK, MACIEJ ZARYŃKI, AGNIEZKA RADZIMIŃKA, KATARZYNA TROJEK, MARCIN TRUENEE, ANNA ROKOWKA BADANIE TETEM BERGA I OCENA JAKOŚCIOWA CHODU PACJENTÓW ZAKWALIFIKOWANYCH DO ENDOPROTEZOPLATYKI TAWU KOLANOWEGO THE EXAMINATION WITH THE BERG TET AND QUALITATIVE EVALUATION OF THE WALK IN PATIENT QUALIFIED TO KNEE ARTHROPLATY Katedra i Zakład Kinezyterapii i Masażu Leczniczego UMK w Toruniu CM im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Kierownik: dr n. med. Irena Bułatowicz Katedra i Klinika Rehabilitacji UMK w Toruniu CM im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Kierownik: dr hab. n. med. Wojciech Hagner, prof. UMK treszczenie Wstęp. Upadki występujące u osób starszych są zaliczane do tak zwanych wielkich problemów geriatrycznych. Wśród przyczyn upadków wyróżnia się czynniki zewnętrzne związane z otoczeniem pacjenta oraz czynniki wewnętrzne wynikające z procesu starzenia się organizmu. Chód jest podstawową formą lokomocji człowieka. W wyniku choroby zwyrodnieniowej, która może rozwinąć się w późniejszym okresie życia, poszczególne jego fazy ulegają zaburzeniu. Jeśli doda się do tego zaawansowany wiek i problemy z równowagą, otrzyma się jeden z poważniejszych problemów, z jakim zmagają się starsi ludzie. Cel pracy. Celem pracy była ocena funkcjonalna osób zakwalifikowanych do leczenia operacyjnego choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego metodą endoprotezoplastyki. Materiał i metoda. Badanie na grupie pacjentów zakwalifikowanych do leczenia metodą endoprotezoplastyki, zostały wykonane na Oddziale Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu w zpitalu Uniwersyteckim im. A. Jurasza w Bydgoszczy. Czynności badawcze obejmowały test Berga, ocenę jakościową chodu na podstawie materiału DVD, ocenę symptomów bólowych i testy funkcjonalne. Wyniki. Zaobserwowano, że zbadane osoby, zakwalifikowane do endoprotezoplastyki stawu kolanowego nie były zagrożeni upadkiem. Poprawny wzorzec chodu występował u osób, u których nie stwierdzono przykurczu zgięciowego kolana. Wniosek. Zastosowana metodyka badania okazała się skuteczna i potwierdziła dobre przygotowanie chorych do leczenia operacyjnego. Pacjenci z grupy badawczej, zakwalifikowani do endoprotezoplastyki stawu kolanowego nie byli zagrożeni upadkiem. Wynik ten był efektem dobrego stanu funkcjonalnego badanych. Tylko osoby korzystające z zaopatrzenia ortopedycznego, osiągnęły słabsze wyniki, które były istotnie powiązane z gorszym rezultatem w teście Berga. ŁOWA KLUCZOWE: chód, test Berga, endoprotezoplastyka. ummary Introduction. Falls occurring in older people are included in the group of so-called "giants of geriatrics". Among the causes of the falls there are external factors related to a patient s environment and internal factors which result from the aging process. Walk is a basic form of human locomotion. As a result of osteoarthritis, which may develop in a later stage of life, its various phases become disturbed. If we add advanced age and problems with balance to the case above, we will receive one of the most serious problems that older people have to deal with. Aim of the study. The aim of the study was to evaluate functionally the individuals selected for surgical treatment of osteoarthritis of the knee joint with arthroplasty. Materials and methods. The study of a -patient group classified to treatment with the method of arthroplasty was performed in the Ward of Orthopedics and Traumatology in Nicolaus Copernicus University, A. Jurasz Hospital in Bydgoszcz. Research activities included a Berg's test, a qualitative assessment of walk on the basis of the DVD material, an assessment of pain symptoms and functional tests. Results. It was observed that the investigated people qualified to total knee joint replacement were not in the risk of falling. The correct walk pattern was found in subjects with no flexion contracture of the knee. Conclusion. Treatment methodology applied in the study proved to be effective and confirmed good preparation of patients for surgery. Patients from the research group, scheduled for total knee joint replacement, were not in the risk of falling. This result was the effect of a good functional state of patients. Only people using orthopedic equipment achieved worse results, which were significantly associated with worse outcome in the Berg test. KEY WORD: walk, Berg test, arthroplasty. Wstęp Chód jest podstawową formą lokomocji człowieka, a jego ocena może być jednym z najczulszych wskaźników stanu funkcjonalnego pacjenta. Chód charakteryzuje się dużą indywidualnością, na którą wpływ mają obok wieku, wszystkie zmiany związane z narządem ruchu oraz długa lista innych dysfunkcji. Typową przyczyną tych zmian jest

2 Grzegorz rokowski i inni choroba zwyrodnieniowa stawów, rozwijająca się z wiekiem i przyczyniająca się do zaburzenia ich zborności. Objawami osłabionej kongruencji jest występowanie nasilonych dolegliwości bólowych, zmniejszenie zakresu ruchu i siły mięśniowej oraz konieczność używania zaopatrzenia ortopedycznego. Postępowanie zachowawcze w przypadku choroby zwyrodnieniowej nadal nie jest skuteczne a jedynie prowadzi do spowolnienia zmian chorobowych. Ostatecznym rozwiązaniem w tym przypadku jest wykonanie zabiegu endoprotezoplastyki, który uzupełniony rehabilitacją przywraca prawidłowe parametry ruchu w tym umożliwia powrót do prawidłowego stereotypu chodu [,,,, 5]. Inną dysfunkcją, dotyczącą osób starszych są zaburzenia równowagi, wpływające na znaczne zagrożenie upadkami, które stanowią jeden z poważniejszych problemów, tzw. wielkich problemów geriatrycznych []. W Polsce według danych Ministerstwa Zdrowia z 8 roku ok. % osób w wieku powyżej 5 lat i % w wieku powyżej 8 lat przynajmniej raz w roku upadła. Dlatego ważną rzeczą jest dbanie o równowagę, która jest jednym z podstawowych zmysłów człowieka obok wzroku, słuchu, węchu, smaku i dotyku, spełnia ona ważne funkcje w życiu codziennym [, 8]. uma tych dwóch zagrożeń daje jeden z najważniejszych problemów funkcjonalnych, z jakim zmagają się starsi ludzie. Dotyczy on postępującej zmianie stereotypu chodu, związanej z procesem starzenia i rozwojem choroby zwyrodnieniowej narządu ruchu oraz zagrożenia upadkami. Rozwiązanie tego problemu wymaga ciągłej pracy, której celem jest odzyskanie możliwości optymalnej aktywności cechującej się prawidłowym wzorcem chodu. zczególnej wagi nabiera ten problem w przypadku osób leczonych operacyjnie z powodu choroby zwyrodnieniowej, u których miarą sukcesu jest powrót do prawidłowego stereotypu chodu. Zależy on od przygotowania chorego do zabiegu i dalszego postępowania rehabilitacyjnego. Cel pracy Celem badania była ocena funkcjonalna osób zakwalifikowanych do leczenia operacyjnego choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego metodą endoprotezoplastyki. Materiał i metodyka Badania prowadzono od stycznia do maja roku w zpitalu Uniwersyteckim im. A. Jurasza w Bydgoszczy w Klinice Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu, za zgodą KB/ Komisji Bioetycznej przy Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zostało zbadanych szesnaście osób, w tym czterech mężczyzn i dwanaście kobiet z rozpoznaną chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego i zakwalifikowanych do endoprotezoplastyki. Średnia wieku badanych wyniosła sześćdziesiąt sześć i pół roku. Badania były przeprowadzane po przyjęciu na oddział, dzień przed wyznaczoną datą operacji. Do porównania przyjęto dane osób u których wykonano zaplanowany zabieg.,5,5 ILOŚĆ OÓB,5, Wykres. Różnice wiekowe w zbadanej grupie. Figure. Age differences in the examined group. ILOŚĆ OÓB ,8-,9 5-9,9 waga nadwaga prawidłowa Wykres. Rozkład BMI u osób zbadanych. Figure. BMI schedule in the study group. 9 -,9 otyłość I 5-9,9 otyłość II Trzynaście osób zbadanych nie miało prawidłowego BMI. Największą dziewięcioosobową grupę stanowili pacjenci z otyłością pierwszego stopnia. Prawidłowy stosunek masy ciała do wzrostu miało tylko troje pacjentów. ILOŚĆ OÓB 8 do roku do lat do 5 lat powyżej 5 lat Wykres. Czas jaki minął od pojawienia się dolegliwości bólowych do wykonania operacji endoprotezoplastyki kolana. Figure. The time which elapsed from the onset of pain to the operation of knee arthroplasty.

3 Badanie testem Berga i ocena jakościowa chodu pacjentów zakwalifikowanych do endoprotezoplastyki stawu kolanowego 5 ILOŚĆ OÓB Wykres. Zaopatrzenie ortopedyczne osób zbadanych. Figure. urveyed people orthopedic equipment. ILOŚĆ OÓB 5 8 bez kuli kula kule sport uprawiany rekreacyjnie stale Wykres 5. Aktywność fizyczna osób zbadanych przed wykonaniem zabiegu endoprotezoplastyki kolana. Figure 5. Physical activity of surveyed people before knee arthroplasty surgery. Procedura eksperymentu zakładała etapy postępowania: Etap selekcyjny: polega na wyborze pacjentów do programu badawczego na podstawie wywiadu i dokumentacji medycznej. Etap właściwy badania obejmował: wywiad z oceną symptomów bólu, ocenę funkcjonalną z pomocą testu Berga (oceniającego równowagę), ocenę zakresu ruchów w stawie i siły mięśniowej, jakościową ocenę chodu u chorych na podstawie materiału DVD. W badaniu wzorca chodu posłużono się metodą oceny jakościowej, do której wykorzystano wyznaczniki determinanty. Poszczególne wyznaczniki oceniano na zasadzie występowania, tzn. jeżeli pojawiał się on u badanego to w karcie badań zapisywano, jeśli nie to. Po kolei obserwowano:. kręty miednicy w płaszczyźnie poziomej. Pochylenie miednicy w płaszczyźnie czołowej. Ruchy boczne miednicy. Zgięcie w stawie kolanowym w fazie podporowej 5. krócenie czynnościowe kończyny w fazie przenoszenia. Ruchy stopy i stawu skokowo-goleniowego w płaszczyźnie strzałkowej. Izochronia 8. Izometria 9. Izotonia [9]. sport uprawiany rekreacyjnie okazjonalnie nie aktywny Etap analizy wyników: do oceny uzyskanych wyników posłużono się podstawowymi instrumentami statystycznymi zawartymi w programie Office Excel. Wszystkie dane zostały ze sobą skorelowane w celu zbadania ich wzajemnego związku. W pracy wykorzystano korelację Pearsona, będącą zależnością liniową zmiennych losowych. ilość pkt Wyniki badań Wyniki badań testem Berga,5 Wykres. Średnia ilość punktów zdobytych w poszczególnych iczeniach w badaniu testem Berga. Figure. The average number of points gained in particular exercises in the Berg test. Wykres pokazuje, że największe problemy w teście Berga, pacjenci mieli z wykonaniem próby i. Wszyscy zbadani w iczeniu i uzyskali maksymalną ilość punktów. ILOŚĆ OÓB,5,5,5,5,8,9,,5,8,5,5,, pkt -5 pkt 5-55 pkt 5 pkt Wykres. Podział pacjentów wg ilości uzyskanych punktów w teście Berga. Figure. The division of patients according to the number of points obtained in the Berg test. Najwięcej osób znalazło się w przedziale punktowym Tylko jedna osoba spośród zbadanych uzyskała maksymalną liczbę punktów.,5,5,9

4 Grzegorz rokowski i inni Tabela. Podstawowe korelacje Table. Basic correlations Średnia Odchylenie standardowe kala Berga Wiek Czas trwania dolegliwości Zaopatrzenie ortopedyczne Aktywność fizyczna Płeć kala Berga 9,5,59,,,889,5595 -,89 -,98 Wiek, 5,5,,,598,8 -,98 -,889 Czas trwania dolegliwości,85,988,889,598,,5,,55 Zaopatrzenie ortopedyczne,5,58,5595,8,5, -,98 -,9 Aktywność fizyczna,5, -,89 -,98, -,98,,595 Płeć,5,59 -,98 -,889,55 -,95,5959, W tabeli. zestawiono dane z karty badania wywiadu personalnego z wynikami w teście Berga razem ze sobą. Współczynnik korelacji Pearsona był możliwy do obliczenia dzięki zamianie danych opisowych na liczbowe. Istotność została zbadana dla współczynnika Pearsona z prawdopodobieństwem p <,5. Wyniki skorelowane istotnie, wyróżniono kolorem czerwonym. Nominalne znaczenie na wyniki uzyskane przez pacjentów w teście Berga miał wiek i używane zaopatrzenie ortopedyczne. Z powodu nierównomiernego rozkładu, nie określono jednoznacznie powiązania płci osoby zbadanej z wynikami w teście Berga. Wyniki badań zakresu ruchomości Jednym z warunków prawidłowego chodu jest zachowanie fizjologicznych zakresów ruchu w stawach. Każda patologia ma wpływ na zmianę wzorca. Tabela. Średnia zakresów ruchomości w obu biodrach u osób zbadanych Table. The average of ranges of movement in both hips in examined patients Biodro operowane Biodro nieoperowane wyprost zgięcie F odwiedzenie F przywiedzenie T rotacja zewnętrzna T rotacja wewnętrzna 9,5,5,5,85,85,5,,5,85,5,85,85,85, CzK Tabela. Średnia zakresów ruchomości w obu kolanach u osób zbadanych Table. The average of ranges of movement in both knees in examined patients CzK zgięcie ograniczenie wyprostu Kolano operowane,95 8,5,5 Kolano nieoperowane,5,5,85 Tabela. Średnia zakresów ruchomości w stawach skokowych u osób zbadanych Table. The average of ranges of motion in ankle joints in examined patients topa operowana topa nieoperowana wyprost zgięcie T nawracanie T odwracanie CzK,5,5,85 9,5, 8,5,5,5,95,

5 Badanie testem Berga i ocena jakościowa chodu pacjentów zakwalifikowanych do endoprotezoplastyki stawu kolanowego Wyniki badań chodu 9 wyznacznik 8 wyznacznik wyznacznik wyznacznik noga nieoperowana wyznacznik noga operowana 5 wyznacznik noga nieoperowana 5 wyznacznik noga operowana wyznacznik noga nieoperowana wyznacznik noga operowana wyznacznik wyznacznik wyznacznik,,,,8 Wykres 8. Średnia poszczególnych wyznaczników determinant chodu. Figure 8. The average of particular determinants a determinant of walk. Pierwsze trzy wyznaczniki dotyczące ruchu miednicy były prawidłowe u wszystkich szesnastu zbadanych. Również wyznacznik czwarty i szósty występował po stronie zdrowej nogi nieoperowanej u wszystkich pacjentów. Pozostałe w mniejszym lub większym stopniu uległy zaburzeniu. (Tabela 5.) Z porównania wyłączono wyznaczniki, które były w normie i nie rzutowały na prawidłowość chodu, czyli pierwsze trzy, i dla nogi. W dalszej ocenie dokonano obserwacji zachowania się stawów kończyn dolnych w poszczególnych fazach chodu. Przyjęto te same kryteria oceny, gdzie jeden oznaczało prawidłową funkcję, a zero jej zaburzenie. Do analizy podzielona chód na fazy: IC Initial contact (kontakt pięty) LR Loading response (faza amortyzacji) Mt Mid tance (środkowa faza podparcia) T Terminal tance (oderwanie pięty) Pw Pre-wing (przed przenoszenie) Iw Initial wing (oderwanie palców) MW Mid-wing (środkowa faza przenoszenia) Tw Terminal wing (koniec fazy przenoszenia) [9, ] (Tabela.) Z porównania wyłączono wszystkie fazy, które były ocenione, jako prawidłowe, czyli wszystkie dla biodra operowanego i nieoperowanego oraz stopy nieoperowanej. Należy zwrócić uwagę, że bardzo dużo korelacji przybrało wartość, co oznacza że zależność między nimi jest maksymalna i występowała u wszystkich zbadanych. Testy funkcjonalne W celu uzupełnienia badania wykonano testy funkcjonalne. W teście tań i idź pacjent na polecenie miał wstać z krzesła i przejść kroki. Test m wymagał od badanego przejścia wymienionego dystansu w dowolny sposób. Podczas próby chodów pacjent pokonywał stopnie w górę i w dół. Próby funkcjonalne wykonywane były w warunkach sali gimnastycznej na macie antypoślizgowej i schodach do nauki chodu w butach i z zaopatrzeniem ortopedycznym, jeśli pacjent z takiego korzystał. 5 CZA W 5 EKUNDACH 5,,8 9,88 tań i idź m chody Wykres 9. Średnie czasy uzyskane przez pacjentów w testach funkcjonalnych. Figure 9. The average times achieved by the patients in functional tests. Tabela. Korelacje między testami funkcjonalnymi Table. Correlations between functional tests Współczynnik korelacji liniowej Pearsona Średnia Odchylenie standardowe tań i idź m chody tań i idź,,9,,588,8999 m,8,89,588,,98958 chody 9,88,988,8999,98958, Tabela 8. Korelacje między testami funkcjonalnymi, a skalą Berga i zaopatrzeniem ortopedycznym Table 8. Correlations between functional tests and the Berg scale and orthopedic supplies Współczynnik korelacji liniowej Pearsona tań i idź m chody kala Berga,89,58,55 Zaopatrzenie ortopedyczne,5,555,558

6 8 Grzegorz rokowski i inni

7 Badanie testem Berga i ocena jakościowa chodu pacjentów zakwalifikowanych do endoprotezoplastyki stawu kolanowego 9

8 8 Grzegorz rokowski i inni

9 Badanie testem Berga i ocena jakościowa chodu pacjentów zakwalifikowanych do endoprotezoplastyki stawu kolanowego 8 Omówienie wyników i dyskusja Ocena chodu jest jednym z najczulszych wskaźników stanu zdrowia i kondycji fizycznej. Jego wzorzec ewoluuje z wiekiem, na skutek ubytków funkcjonalnych i przebytych chorób. Jedną z takich chorób, która rozwija się z wiekiem, jest zwyrodnienie stawów, które powoduje szereg dolegliwości, w tym ból, ograniczenie ruchomości i osłabienie siły mięśniowej. tandardowym leczeniem zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej jest endoprotezoplastyka, która daje podstawę do przywrócenia zadowalającej sprawności fizycznej. Warunkiem jej przywrócenia jest nie tylko dobrze przeprowadzony zabieg, ale także uzupełniająca leczenie zabiegowe rehabilitacja. Planując jej przebieg zespół rehabilitacyjny musi wziąć pod uwagę szereg czynników, w tym najważniejsze jest określenie stanu funkcjonalnego pacjenta przed operacją z uwzględnieniem: oceny funkcjonalnej równowagi, oceny zakresów ruchów w stawach i siły mięśniowej oraz jakościową ocenę chodu u chorych. Badając równowagę osób zakwalifikowanych do operacji endoprotezoplastyki stawu kolanowego posłużono się ogólnie przyjętym testem Berga, który jest używany w szpitalach na wielu oddziałach, nie tylko geriatrycznych i ortopedycznych. Uzyskane wyniki wskazują, że wszyscy pacjenci byli zdolni do samodzielnej egzystencji, jednak w przebadanej grupie są dość duże rozbieżności punktowe. Tylko jedna osoba uzyskała maksymalną liczbę 5 punktów, a cztery znalazły się w dość niskim przedziale 5 punktów. Najwięcej trudności sprawiło iczenie, w którym trzeba było ustać na jednej nodze przez sekund. Średnia dla tego zadania była tylko nieznacznie większa od połowy możliwych do zdobycia punktów. Okazało się także, że na wynik otrzymany w skali Berga ma wpływ wiele innych czynników. Najbardziej istotne statystycznie okazało się być zaopatrzenie ortopedyczne. Zgodnie z oczekiwaniem osoby, które używały dwóch kul, wypadały gorzej od tych co posługiwały się jedną. Istotny statystycznie okazał się także wiek. Osoby młodsze wypadły lepiej od osób starszych, jednak nie było to regułą, o czym świadczyć może fakt, że najlepszy wynik w Bergu przypadł najstarszemu z pośród badanych pacjentów. Potwierdza to badanie Żaka [], który stwierdził, że najważniejszy jest wiek biologiczny, a nie rzeczywisty człowieka i to ten pierwszy jest istotniejszy przy jakiejkolwiek próbie klasyfikacji i oceny pacjenta. Ocena zakresu ruchomości w stawach kończyn dolnych pacjentów zakwalifikowanych do operacji endoprotezoplastyki była kolejnym etapem przeprowadzonego badania. Pomiarów dokonano tradycyjnym sposobem z użyciem goniometru i zapisano stosując system FTR. Analizując dane uzyskane za pomocą goniometru, stwierdzono, że wszyscy badani mieli poprawne zakresy ruchu w obu stawach biodrowych. Podczas badania kątowego stóp stwierdzono jednak, że ruch odwracania jest ograniczony w obu nogach średnio o około. Najgorzej wypadły stawy kolanowe, gdzie ograniczenie ruchomości w zakwalifikowanej do operacji nodze wynosiło, a niezakwalifikowanej. Badania potwierdziły także jeden z podstawowych objawów zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej przykurcz zgięciowy. W kolanie przygotowywanym do leczenia zabiegowego wyniósł on średnio 8,5, natomiast w nieprzygotowywanym,. Czucie końcowe również było zaburzone w obydwu stawach. W zakwalifikowanym do operacji stawie, trzy czwarte pacjentów miało nieprawidłowe czucie końcowe, z kolei w niezakwalifikowanym średnio co trzeci. Podobne wyniki uzyskali Bolanowski i Wrzosek [] badając wpływ zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej na ograniczenie ruchomości w stawach kończyn. Kolejnym etapem pracy była ocena chodu pacjentów biorących udział w badaniu. Było to możliwe dzięki materiałowi DVD, który wielokrotnie odtworzony dał odpowiedzi na wiele postawionych pytań. Pierwszą zbadaną rzeczą było sprawdzenie wszystkich wyznaczników chodu u pacjentów czekających na alloplastykę stawu kolanowego. Po przebadaniu wszystkich osób stwierdzono, że żaden z nich nie miał problemów z pierwszymi trzema determinantami, które dotyczą ruchów miednicy w poszczególnych płaszczyznach. Niezmienionymi wyznacznikami były jeszcze tylko czwarty i szósty, ale wyłącznie dla nogi niezakwalifikowanej do operacji. Dotyczyły one odpowiednio zgięcia kolana w fazie podporowej oraz stopy i stawu skokowogoleniowego w płaszczyźnie strzałkowej. Pozostałe wyznaczniki były mniej lub bardziej zaburzone. Najgorzej wśród osób badanych prezentował się piąty wyznacznik chodu, do którego zalicza się skrócenie czynnościowe kończyny w fazie przenoszenia. Łączy się on bezpośrednio z zakresami ruchomości, gdyż to właśnie w nim potrzebne jest największe zgięcie w stawie kolanowym. Osoby, które miały znacznie ograniczoną ruchomość w kolanie, nie były w stanie zachować poprawnego piątego wyznacznika. Podobna sytuacja miała miejsce w szóstym determinancie chodu dla nogi operowanej osoby u których stwierdzono ograniczenie ruchomości w stawie skokowo-goleniowym miały zaburzony wyznacznik odpowiedzialny za zgięcie i wyprost stopy. Izochronię i izometrię, czyli odpowiednio ósmy i dziewiąty wyznacznik chodu miały poprawne tylko te osoby, które posiadały prawidłowe pozostałe determinanty chodu. Po ocenie wszystkich wyznaczników, chód pacjentów poddano dalszej analizie, w której skupiono się na poszczególnych jego fazach. Okazały się one ściśle powiązane z determinantami chodu i zakresami ruchomości. Potwierdzają to również wyniki Caranasosa [9], który stwierdził korelacje między poszczególnymi determinantami, a ich odpowiednikami w fazach chodu. Dla stopy w kończynie operowanej problem był tylko w tych fazach, gdzie potrzebne było zgięcie grzbietowe, czyli w kontakcie pięty z podłożem (IC) oraz przy przenoszeniu (Pw). topa w kończynie nieoperowanej zachowywała się prawidłowo we wszystkich fazach, podobnie jak oba biodra. Najwięcej zaburzeń z kolei

10 8 Grzegorz rokowski i inni pojawiło się w kolanie operowanym, gdzie żadna faza nie była prawidłowa u wszystkich badanych. Fazy IC, Mt, T i Mw pojawiły się u wszystkich osób z przykurczem zgięciowym kolana, co może świadczyć o silnym ich skorelowaniu z nim. Amortyzacja i środkowa faza przenoszenia wypadły najlepiej, gdyż staw kolanowy nie znajduje się w nich ani w dużym zgięciu, ani w maksymalnym wyproście, przez co przykurcze i ograniczenie ruchomości nie przeszkadza w nich tak bardzo. Lepiej też wypadło kolano niezakwalifikowane do operacji, gdzie fazy LR, Mw i Tw były u wszystkich prawidłowe. Pozostałe, wymagające albo dużego zgięcia (Pw, Iw), albo maksymalnego wyprostu (IC, Mt i T) były zaburzone. Ostatnie próby dotyczyły oceny funkcjonalnej w testach: stań i idź, przejdź m oraz chodzenia po schodach. Osoby badane nie dostały żadnych dodatkowych poleceń dotyczących techniki wykonania testu, miały to wykonać w najprostszy dla siebie sposób. Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej, która potwierdziła przypuszczenia, że największy wpływ na końcowy rezultat miało wykorzystywane zaopatrzenie ortopedyczne. Jest to zgodne ze zdaniem Kasperczyka []. Bardzo zbliżone wyniki opublikował Winter, który badał chód i równowagę pacjentów. twierdził ponadto, że prócz kul również postawa ciała odgrywa dość istotną rolę w ergonomii chodu. Według Wintera oba czynniki są równorzędne i się sumują, przez co osoby, u których stwierdzono nieprawidłową sylwetkę, a dodatkowo posiadały kule, uzyskały gorsze wyniki niż badani, u których stwierdzono tylko jeden czynnik []. Wniosek Zastosowana metodyka badania okazała się skuteczna. Pacjenci z grupy badawczej, zakwalifikowani do endoprotezoplastyki stawu kolanowego nie byli zagrożeni upadkiem. Piśmiennictwo. Bolanowski J., Wrzosek Z.: Choroby reumatyczne. Podręcznik dla studentów fizjoterapii. AWF Wrocław, Wrocław, -8.. Brühl W.: Zarys reumatologii. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 98, Löwenhoff T. (tłumaczenie): Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego. Med. Prak.,,, Harris E.: The changing dimensions of rheumatoid arthritis and its treatment, 5. kawina A.: Kończyna górna Kończyna dolna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,, -.. Horak F.B.: Postura orientation and equilibrium; what do we reed to know abort neural control of balance to prevent falls? Age Aging, June, -.. Bruyere O., Wuidart M.A., Di Palma E., Gourlay M.: Controlled Whole Body Vibration to Decrease Fall Risk and Improve Health-Related Quality of Life of Nursing Home Residents. Arch. Phys. Med. Rehabil., 5, 8, Finlayson M.C., Petersom E.W., Cho C.C.: Risk factors for falling among people aged 5 to 9 Years with Multiple clerosis. Arch. Phys. Med. Rehabil.,, 8, Caranasosa G.J., Israela R.: Gait disorders in the elderly. Hospital Practice, 99, 5, -9.. Winter D.A.: Human balance and posture control during standing and walking. Gait and Posture., 995, 9-.. Żak M.: Ocena ryzyka upadków u osób starszych i możliwości prewencji. Geront. Pol.,, 8(), 8-.. Kasperczyk T.: Wady postawy ciała diagnostyka i leczenie, Wydawnictwo KAPER, Kraków, 9-. Adres do korespondencji: Grzegorz rokowski Katedra i Zakład Kinezyterapii i Masażu Leczniczego UMK w Toruniu CM im. L. Rydygiera w Bydgoszczy ul. M. kłodowskiej Curie Bydgoszcz g.srokowski@gmail.com