Wychodzenie z zadłużenia energetycznego: przykłady dobrych praktyk

Transkrypt

1 Wychodzenie z zadłużenia energetycznego: przykłady dobrych praktyk Implementacja strategii politycznych w zakresie efektywności energetycznej w państwach członkowskich UE Sponsorzy*

2 Redakcja Broszura opracowana w ramach projektu Energy Efficiency Watch Koordynacja EUFORES a.i.s.b.l. European Forum for Renewable Energy Sources Renewable Energy House Rue d Arlon ` B-1040 Brussels, Belgium Dr. Jan Geiss Lucia Bezáková Opracowano w oparciu o analizę krajowych planów działań dotyczących efektywności energetycznej (NEEAP) oraz ankiet i wywiadów eksperckich dotyczących zagadnienia efektywności energetycznej Wuppertal Institute GmbH Dr. Ralf Schüle Thomas Madry Vera Aydin Jonas Fischer Jan Kaselofsky Thorsten Koska Carolin Schäfer-Sparenberg Lena Tholen Ecofys Germany GmbH Daniel Becker Nikolas Bader Doris Johnsen Przy współpracy Christiane Egger (O.Ö. Energiesparverband) Reinhold Priewasser (Uniwersytet w Linzu) Michaela Kloiber (Uniwersytet w Linzu) Lucia Bezáková (EUFORES) Nils Borg (eceee) Dominique Bourges (FEDARENE) Peter Schilken (Energy Cities) Bruksela, Wuppertal, Kolonia, Berlin, Linz, luty 2013 * Wyłączną odpowiedzialność za treść broszury ponoszą jej autorzy. Nie może być traktowana jako wyraz oficjalnej opinii Unii Europejskiej. EACI ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za sposoby użytkowania zawartych w niej informacji. Strona źródłowa1: creativ collection/ccvision Grafika: 2

3 Przedmowa Wielu mieszkańców Europy nie do końca zdaje sobie jeszcze sprawę z wagi zagadnienia efektywności energetycznej. Jednakże, podobnie jak zagadnienie energii odnawialnej, także zagadnienie efektywności energetycznej dotyka jednocześnie trzech najważniejszych tematów stanowiących obiekt strategii politycznych: ochrony klimatu, bezpieczeństwa energetycznego oraz możliwości zyskania pozycji lidera w zakresie technologicznym przez przemysł europejski. Claude Turmes Przewodniczący EUFORES Poseł do Parlamentu Europejskiego Wiedza, innowacyjność i zrównoważony rozwój są głównymi elementami strategii europejskiej XXI wieku. Unia Europejska stawia sobie za cel zbudowanie Europy efektywnie korzystającej z zasobów przez zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, modernizację sektora transportu, budownictwo i produkty efektywne energetycznie, a także zielone technologie. W dokumencie Europe 2020: A European Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth, Komisja Europejska podkreśliła rolę funkcjonującego na zasadzie zrównoważonego rozwoju sektora energetycznego. Komisja ocenia, iż osiągnięcie do roku 2020 założonego dwudziestoprocentowego udziału w tym sektorze energii odnawialnych zaowocuje utworzeniem nowych miejsc pracy, a w razie osiągnięcia również założonego dwudziestoprocentowego udziału strategii w zakresie efektywności energetycznej powstanie łącznie ponad milion nowych miejsc pracy. Fiona Hall Wiceprzewodnicząca EUFORES Posłanka do Parlamentu Europejskiego Anni Podimata Wiceprzewodnicząca EUFORES Wiceprzewodnicząca Parlamentu Europejskiego Projekt Energy Efficiency Watch został powołany do życia w celu zapewnienia wsparcia procesu implementacji europejskiej dyrektywy w sprawie usług energetycznych, która wymagała od państw członkowskich UE zaprezentowania krajowych planów działań dotyczących efektywności energetycznej. Był to pierwszy krok w kierunku stworzenia spójnych pakietów strategii w zakresie efektywności energetycznej w państwach członkowskich Unii.Jednak sama dyrektywa w sprawie usług energetycznych zawierała kilka oczywistych wad konstrukcyjnych, jak na przykład brak zwyczajowej metodologii obliczeń, szablonu raportowania czy ambitnego celu w zakresie oszczędności energii. Dlatego też w roku 2012 przyjęto nową dyrektywę dyrektywę w sprawie efektywności energetycznej która zobowiązuje państwa członkowskie do wiążących działań. Członkowie projektu Energy Efficiency Watch śledzili implementację pierwszych dwóch planów działania przedstawionych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz zbierali stanowiące cenny materiał opinie rynkowe na temat wdrażania strategii politycznych w zakresie efektywności energetycznej w drodze ankiet i analiz oddolnych. Obecnie przyszedł czas, by przeanalizować wnioski wyciągnięte z implementacji dyrektywy w sprawie usług energetycznych i wykorzystać je podczas wdrażania nowej dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej. 3

4 Projekt Energy Efficiency Watch Projekt Energy Efficiency Watch (EEW), prowadzony w okresie od września 2010 do sierpnia 2013 ma na celu ułatwienie implementacji dyrektyw w sprawie usług energetycznych oraz w sprawie efektywności energetycznej. Jego trzema kluczowymi elementami są: Aktywizacja kluczowych sieci podmiotów oraz prowadzenie z nimi konsultacji (członkowie parlamentów krajowych oraz Parlamentu Europejskiego, pracownicy służb cywilnych, sieci regionalne i lokalne, burmistrzowie i prezydenci miast, eksperci, stowarzyszenia, przedstawiciele przemysłu, itp.); Gromadzenie wiedzy na podstawie ankiet, kwestionariuszy i analizy strategii; Czynności popularyzacyjne (tj. instruktaże, konferencje, broszury). W celu osiągnięcia tych celów współdziałają ze sobą różnego rodzaju organizacje organizacje zapewniające płaszczyznę współpracy (EUFORES, eceee, Fedarene, Energy Cities), instytucje badań stosowanych (Wuppertal Institute, Ecofys) oraz instytucje odpowiadające za implementację strategii (Upper Austrian Energy Agency). Głównymi filarami projektu są ocena drugiej tury krajowych planów działań dotyczących efektywności energetycznej (zaprezentowanej w roku 2011), ankieta ekspercka oraz szczegółowe wywiady z ekspertami reprezentującymi poszczególne państwa członkowskie Unii. Celem tych działań jest wskazanie mocnych i słabych stron aktualnych narodowych strategii w zakresie efektywności energetycznej, identyfikacja luk w strategiach i implementacjach oraz odkrywanie możliwości dalszego działania. Więcej informacji na temat projektu, jego celów oraz zaangażowanych w niego podmiotów można znaleźć na stronie internetowej EEW ( Niniejsza broszura prezentuje rezultaty dwóch głównych działań projektu EEW: Monitorowanie krajowych planów działań dotyczących efektywności energetycznej (NEEAP) Eksperci z Ecofys i Wuppertal Institute przeanalizowali ogólne posiadane przez państwa członkowskie systemy zarządzania efektywnością energetyczną oraz ich strategie w ramach poszczególnych sektorów (sektor publiczny, transportu, budownictwa, urządzeń elektrycznych, sektor przemysłu i usług). Jakość narodowych pakietów strategicznych została oceniona w porównaniu do optymalnego pakietu strategicznego opracowanego w oparciu o najlepsze praktyki w ramach danych sektorów. Ankieta ekspercka Energy Efficiency Watch: Ankieta ilościowa przeprowadzona w roku 2011 (655 wypełnionych kwestionariuszy). Szczegółowe wywiady przeprowadzone w okresie od kwietnia do września 2012 z co najmniej 3 ekspertami z każdego państwa członkowskiego. 4

5 Źródło: PhotoDisc Wielotorowość wyzwań Zagadnienie efektywności energetycznej stanowi doskonałą okazję do jednoczesnego zmierzenia się z wieloma spośród najistotniejszych wyzwań, jakie stają przed Europą w XXI wieku. Zmniejszenie tempa zmian klimatycznych Zabezpieczenie dostępu do bezpiecznego źródła energii bez konieczności importu paliw kopalnych Utrzymanie kosztów energii zużywanej przez prywatne gospodarstwa domowe oraz firmy na rozsądnym poziomie Uzyskanie pozycji dostawcy rozwiązań technologicznych na skalę światową wraz z eksportowaniem technologii w zakresie efektywności energetycznej. Dostępne opcje technologiczne oraz zmiany wzorców zachowań pozwolą do roku 2020 osiągnąć znaczne obniżenie zapotrzebowania na energię pierwotną i końcową. Fraunhofer ISI obliczył, iż w porównaniu ze scenariuszami bazowymi do roku 2050 zapotrzebowanie na energię pierwotną można zmniejszyć o 67 procent. Fraunhofer ISI szacuje również, że 92 procent działań zapewniających oszczędności energii jest też efektywne kosztowo, to znaczy, biorąc pod uwagę koszty realizacji, niemal każda z efektywnych energetycznie opcji pozwala na zaoszczędzenie większej kwoty niż wynosi jej koszt. W oparciu o wnioski płynące z tego badania w 2005 roku obliczono, iż wartość pieniężna potencjalnych oszczędności, które możliwe są do osiągnięcia do roku 2050 wynosi ponad 500 miliardów euro. Potencjalna oszczędność energii wynikająca z zastosowania zasady efektywności energetycznej dla poszczególnych sektorów; źródło: Fraunhofer- -ISI (2012). Przyczynek zastosowania działań zmierzających do uzyskania efektywności energetycznej do ochrony klimatu na obszarze Unii Europejskiej do roku 2050 Energia pierwotna Oszczędności na modernizacji i przekształcaniu Potencjał oszczędnościowy TRA Potencjał oszczędnościowy PRZ Potencjał oszczędnościowy USŁ Potencjał oszczędnościowy GD Transport Przemysł Sektor usług Gospodarstwa domowe 5

6 Źródło: Rainer Sturm/pixelio.de Droga mniej uczęszczana W roku 2012 Parlament Europejski i Rada uchwaliły dyrektywę w sprawie efektywności energetycznej (EED, 2012/27/ UE). Stanowiąca poprawkę do dyrektywy w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych (ESD, 2006/32/WE), która weszła w życie w maju 2006, dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej jest krokiem w kierunku dalej idącej regulacji i koordynacji działań państw członkowskich UE w tym właśnie zakresie. Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej określa wiążące prawnie środki, definiując specyficzne obowiązki wobec poszczególnych sektorów będących konsumentami energii. Dyrektywa wymaga między innymi, by państwa członkowskie opracowały długofalową strategię renowacji istniejących zasobów budowlanych przeprowadzały w skali każdego roku począwszy od 2014 modernizację 3% ogólnej powierzchni wszystkich budynków użyteczności publicznej zarządzanych przez szczebel centralny implementowały instrumenty pozwalające na realizowanie proekologicznych zamówień publicznych wprowadziły system zobowiązania do stosowania zasady efektywności energetycznej zwiększały zastosowanie systemów inteligentnego opomiarowania. Dyrektywa w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych wymagała od państw członkowskich opracowania krajowych planów działań dotyczących efektywności energetycznej (NEEAP), w których miały przedstawiać sprawozdanie z wdrożonych strategii w zakresie efektywności energetycznej oraz ich przewidywane rezultaty. Państwa członkowskie miały obowiązek przedstawić drugą edycję NEEAP do czerwca W ramach projektu Energy Efficiency Watch zajęto się analizą treści tych dokumentów. Choć dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej stanowi z pewnością krok do przodu, wyniki badań wykazały, iż aktualne strategie w żadnym razie nie są wystarczające. Nawet jeśli dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej zostanie wdrożona pomyślnie i zgodnie z zamierzeniami, nadal istnieje ryzyko, iż Unia Europejska nie osiągnie do roku 2020 założonych celów w zakresie efektywności energetycznej. Nie można nawet przyjmować za pewnik, że uda się w pełni zaimplementować dyrektywę w sprawie efektywności energetycznej, ponieważ analiza dostarczonych dokumentów NEEAP i towarzyszącej im ankiety wykazała, że często można napotkać luki w przebiegu implementacji. To udowadnia, że konieczna jest zmiana sposobu myślenia: efektywność energetyczna zbyt często postrzegana jest jako zbędne obciążenie, a nie szansa, którą w istocie stanowi. Powodowani takim przeświadczeniem decydenci nie wkładają wysiłku w tworzenie ram prawnych, w wyniku czego powstają liczne luki w strategiach dotyczących efektywności energetycznej.działania, które zostają zaimplementowane, często nie wyczerpują dostępnego im potencjału. Aby podsumować jednak powyższe rozważana pozytywnym akcentem, należy stwierdzić, że istnieje nadal wiele szans i możliwości dla strategii w zakresie efektywności energetycznej, a co więcej, zaprezentowane krajowe plany działań dotyczące efektywności energetycznej zawierają sporo obiecujących idei. 6

7 Pakiety strategii dla konsumentów końcowych energii Pakiety strategii dla dostawców usług energetycznych i działań Informacja, Np. kampanie informacyjne, etykietowanie, świadectwa, audyty, Doradztwo i konsulting, Np. doradztwo wstępne dla inwestycji budowlanych Edukacja i zapewnianie jakości Instrumenty i usługi rynkowe (np. umowy o efekt) Finansowanie Dotacje na modernizację budynków, Inwestycje w efektywne energetycznie technologie Regulacje prawne Np. Normy energetyczne dla budynków i urządzeń Redes y acuerdos voluntarios Uregulowania ramowe zabezpieczające finansowanie i infrastruktura implementacyjna (fundusze, systemy zobowiązań) Działania instytucjonalne np. Agencje energetyczne Elementy optymalnego pakietu strategicznego Planowanie pakietów strategii dla poszczególnych sektorów Duża część potencjału efektywności energetycznej to potencjał ekonomiczny. Możliwość działania blokowana jest jednak przez liczne przeszkody, wśród których są: Brak motywacji i dostępu do informacji (uzyskanie informacji na temat najwydajniejszych energetycznie rozwiązań jest kosztowne, a efektywność energetyczna jest tylko jednym z czynników grających rolę w decyzjach dotyczących zakupów); Ograniczenia finansowe (niewielki kapitał na inwestycje w efektywność energetyczną lub konieczność zbyt wysokich nakładów, która odstrasza niektórych inwestorów); Nierówny podział bodźców (beneficjentem inwestycji w efektywność energetyczną niekiedy nie jest podmiot, który wykłada kapitał na jej realizację); Niechęć do ponoszenia ryzyka (okresy zwrotu z inwestycji w efektywność energetyczną bywają długie, co budzi niepewność potencjalnych inwestorów); Badania wykazały, że strategie w zakresie efektywności energetycznej są najbardziej efektywne, gdy nastąpi połączenie różnych rodzajów instrumentów strategicznych w ramach wszechstronnych pakietów strategicznych dla poszczególnych sektorów. Na przykład, w sektorze budownictwa pakiety takie powinny być ukierunkowane pod kątem potrzeb konsumenta końcowego i multiplikatorów, prywatnych gospodarstw domowych oraz inwestorów instytucjonalnych. Powyższy diagram prezentuje elementy takich pakietów strategicznych, które muszą współdziałać, by możliwe było pokonanie wszystkich wymienionych przeszkód. Można wyróżnić dwa dopełniające się pakiety strategiczne: I. Pakiety strategiczne skierowane do konsumentów końcowych, oferujące: informacje o możliwościach w zakresie efektywności energetycznej, doradztwo, wsparcie finansowe oraz zmierzające do określenia ram prawnych. II. Pakiety strategiczne dla dostawców i osób po stronie dostawczej, obejmujące np. działania edukacyjne skierowane do inżynierów, architektów i rzemieślników, wprowadzające instrumenty rynkowe takie jak system białych certyfikatów, określające warunki ramowe świadczenia usług energetycznych, zapewniające finansowanie i ułatwiające kontakty w ramach branży. Działania te powinny być wspierane przez instytucje koordynujące strategie i promujące efektywność energetyczną (np. agencje energetyczne). Zarówno niniejsza broszura, jak i 27 raportów dotyczących poszczególnych państw, które również opracowano w ramach projektu EEW, oferują wiele wskazówek odnośnie odpowiedniego projektowania działań. Decydenci mogą obecnie korzystać z dokonanej przez nas oceny strategii w zakresie efektywności energetycznej funkcjonującej w ich państwie i potraktować ją jako inspirację w poszukiwaniu metod ulepszania tego pakietu strategicznego poprzez dodawanie lub przekształcanie działań. 7

8 Źródło: Katharina Wieland Müller /pixelio.de Nadrzędna struktura zarządzania Strategie dla poszczególnych sektorów powinny funkcjonować w ramach nadrzędnej struktury zarządzania, co pomaga zwiększać ich skuteczność. Idealna nadrzędna struktura zarządzania składa się z następujących elementów: Agencje energetyczne, których zadaniem jest inicjowanie i koordynowanie aktywności i działań, a także funkcja pośrednika. Zobowiązania do dążenia do uzyskania efektywności energetycznej lub systemy białych certyfikatów, które nakładają na przedsiębiorstwa użyteczności publicznej sektora energetycznego zobowiązanie do osiągnięcia określonych oszczędności energii. Fundacje efektywności energetycznej, zapewniające wsparcie finansowe inwestycji w efektywność energetyczną. Korzystne warunki ramowe usług energetycznych. Usługi energetyczne ułatwiają inwestycje w efektywność energetyczną, ponieważ początkowe koszty ponosi strona trzecia i spłacane są w postaci wartości finansowej oszczędności na energii. Proces partycypacyjny, umożliwiający uwzględnienie stanowiska interesariuszy. Wyniki ankiety eksperckiej: Gdy ocenie poddawana jest ogólna ambicja poszczególnych państw członkowskich w realizacji celów związanych z poprawą narodowych strategii w zakresie efektywności energetycznej, rezultaty są bardzo zróżnicowane. Za najbardziej ambitne uważane są następujące trzy państwa członkowskie: Dania, Luksemburg i Finlandia. Niezależnie od wartości przyjętych jako podstawowe, ekspertów poproszono również o ocenę, które państwa zrobiły w ciągu ostatnich trzech lat największe postępy. Wymieniono tu Estonię, Finlandię i Maltę. Przykład dobrej praktyki: Dania Dania wprowadziła szereg działań nadrzędnych, zmierzając do osiągnięcia swych ambitnych celów w zakresie efektywności energetycznej. Duńska Agencja Energetyczna jest głównym podmiotem koordynującym i implementującym duńską strategię w zakresie efektywności energetycznej, w związku z czym posiada znaczące kompetencje. Firmy energetyczne w Danii zobowiązane są do wkładu w ogólnokrajową pracę nad osiągnięciem celów w zakresie efektywności energetycznej; czynią to na mocy zobowiązania do oszczędności energii. Oprócz tego, fundacja oszczędności energii, Center for Energibesparelser, zapewnia finansowanie państwowe dla działań zmierzających do uzyskania efektywności energetycznej przez prywatne gospodarstwa domowe, sektor publiczny i przedsiębiorstwa. Uzupełnieniem tych działań jest na przykład podnoszenie stawek podatków, którymi obłożone są paliwa kopalne. 8

9 Program działania Strategie i cele długofalowe (2050) Koordynacja/Finansowanie Agencje energetyczne Usługi energe-tyczne Działania poziome Filary optymalnej nadrzędnej struktury zarządzania Nadrzędna struktura zarządzania Przykład dobrej praktyki: Francja Jeśli chodzi o zaprojektowanie nadrzędnej struktury zarządzania, za przykład dobrej praktyki może być uznana Francja. We współpracy z podmiotami społecznymi, takimi jak organizacje pozarządowe, pracodawcy i związki zawodowe, a także gminy, opracowano strategię długoterminową. Zapewnia to powszechną akceptację postawionych celów. Francuska narodowa agencja energetyczna, ADEME, odgrywa ważną rolę w koordynowaniu i ułatwianiu działań zmierzających do poprawy efektywności energetycznej. W 2005 roku Francja wdrożyła system świadectw energetycznych (EEC). System ten nakłada na przedsiębiorstwa użyteczności publicznej sektora energetycznego obowiązek uzyskiwania oszczędności energii. Preferowane jest korzystanie z umów o poprawę efektywności energetycznej. Związane taką umową przedsiębiorstwo świadczące usługi energetyczne ma obowiązek wykazywać oszczędności energii, za co wynagradzane jest ich wartością pieniężną. Strategie te uzupełniane są przez działania poziome, takie jak finansowanie badań i rozwoju nowych technologii energetycznych. Poza odgórną kalkulacją oszczędności energii, francuski rząd opracował instrument pozwalający na oddolne oszacowanie oszczędności energii możliwych do osiągnięcia w wyniku działań indywidualnych. Przykład dobrej praktyki: Bułgaria Bułgarska strategia w zakresie efektywności energetycznej stanowi przykład dobrej praktyki na tle krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Bułgaria przyjęła strategię energetyczną, której celem było obniżenie do roku 2020 intensywności energochłonności energii pierwotnej o połowę w porównaniu z rokiem Bułgaria opracowała narodową strategię w zakresie efektywności energetycznej, która stawia bardziej ambitne cele, jeśli chodzi o oszczędność energii, niż te określone przez Unię Europejską. W strategię zaangażowane są różne grupy interesariuszy. Na przykład gminy biorą udział w narodowym programie modernizacji bloków mieszkalnych. W Bułgarii istnieją zarówno agencje energetyczne działające na szczeblu krajowym, jak i na lokalnym. Utworzono fundusz efektywności energetycznej, którego zadaniem jest ułatwienie inwestycji w tym zakresie. Opracowano korzystne warunki ramowe dla usług energetycznych (np. ustalenie metody obliczania oszczędności energii, ustalenie maksymalnego okresu spłaty), zaś zabezpieczenie finansowe stanowi fundusz gwarancyjny. Wśród poziomych działań wdrożonych przez rząd Bułgarii znajdują się także dobrowolne porozumienia zawierane z zakładami przemysłowymi. Monitoring odbywa się zarówno przy wykorzystaniu metod odgórnych, jak i oddolnych. 9

10 Źródło: Schmuttel /pixelio.de Sektor publiczny Sektor publiczny to ważny czynnik strategii w zakresie efektywności energetycznej, nie tylko z uwagi na własne zużycie energii, ale przede wszystkim z uwagi na funkcję wzorcową, jaką pełni. Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej określa dla sektora publicznego warunki renowacji budynków użyteczności publicznej oraz realizacji proekologicznych zamówień publicznych. Przykład dobrej praktyki: Budynki użyteczności publicznej Przykład dobrej praktyki, jeśli chodzi o strategię w zakresie efektywności energetycznej dla budynków użyteczności publicznej może stanowić Finlandia.Wśród działań podejmowanych przez to państwo znajduje się Porozumienie samorządowe w sprawie efektywności energetycznej, w ramach którego gminy-sygnatariusze otrzymują finansowe wsparcie na cele przeprowadzania audytów energetycznych i realizacji inwestycji zmierzających do oszczędzania energii. Fiński pakiet strategiczny zawiera również ścisłe wymogi co do minimalnych norm charakterystyki energetycznej dla budynków modernizowanych lub nowopowstałych, będących własnością rządu centralnego. Wyniki ankiety eksperckiej: Sektor publiczny został uznany za sektor, w którym występują najpoważniejsze luki w zakresie strategii w następujących krajach: Czechy, Grecja, Włochy, Polska. W większości państw członkowskich Unii Europejskiej sektor publiczny nie jest postrzegany jako ten, w którym występowałyby najpoważniejsze luki w zakresie strategii. Oczywiście wielu ekspertów głównie w tym sektorze dostrzegało polepszenie sytuacji, jeśli chodzi o reprezentowane przez nich państwa członkowskie. Zaledwie 15 procent ekspertów ze wszystkich 27 państw członkowskich zidentyfikowało sektor publiczny jako ten, w którym występują najpoważniejsze luki w zakresie strategii. Przykład dobrej praktyki: Proekologiczne zamówienia publiczne Rząd Holandii opracował i wdrożył liczne działania, których zadaniem jest zagwarantowanie, że decyzje o zamówieniach publicznych podejmowane będą przy uwzględnieniu kryteriów zrównoważonego rozwoju, jakie zdefiniowano dla ponad 45 grup produktów. Systemem zamówień publicznych uwzględniających zrównoważony rozwój opiekuje się i wspiera Centrum Eksperckie ds. Zamówień Publicznych, PIANOo. PIA- NOo publikuje użyteczne informacje i ułatwia kontakty między podmiotami. Do roku 2015 każda agencja rządowa i jednostka publiczna będzie miała obowiązek stosować w zamówieniach publicznych kryteria zrównoważonego rozwoju. Holenderski rząd ocenia, iż potencjał oszczędnościowy wynikający z zastosowania tych zasad przekracza 50 TWh. 10

11 Źródło: Siegfried Springer / pixelio.de Sektor budownictwa Ponieważ budynki są obiektami konsumującymi ponad 40 procent ogólnej ilości energii zużywanej w całej Unii Europejskiej, dążenie do osiągnięcia efektywności energetycznej w sektorze budownictwa jest jednym z najważniejszych etapów na drodze do efektywnej energetycznie Europy. Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków została znowelizowana w roku 2010 i zostały w niej zawarte ambitne minimalne normy dla nowopowstających i modernizowanych budynków. Strategie implementowane przez poszczególne państwa członkowskie różnią się jednak celami i skutecznością. Przykłady dobrej praktyki pokazują jednak, iż istnieją możliwości poprawy sytuacji. Wyniki ankiety eksperckiej: Sektor mieszkalnictwa jest według ekspertów drugim z kolei sektorem odznaczającym się występowaniem najpoważniejszych luk strategicznych. Sektor mieszkalnictwa uznawany jest za sektor, w którym występują najpoważniejsze luki w zakresie strategii w następujących krajach: Cypr, Francja, Włochy, Łotwa, Litwa, Polska, Słowacja i Szwecja. Przykład dobrej praktyki: Odpowiednia kombinacja zastosowanych strategii Niemcy są krajem, który można postawić za przykład dobrej praktyki w zakresie doskonale zrównoważonego pakietu strategicznego dla sektora budownictwa. Pakiet ten obejmuje między innymi określenie w ramach prawa federalnego regularnie zaostrzanych minimalnych standardów charakterystyki energetycznej dla nowopowstających i modernizowanych budynków. Dodatkowe wsparcie w dążeniu do osiągnięcia maksymalnej efektywności energetycznej stanowią klauzule o wykorzystaniu energii odnawialnych jako źródła ogrzewania. Na realizację inwestycji, w ramach których powstają budynki o charakterystyce energetycznej lepszej niż wyznaczone normy, przeznaczane jest wsparcie w postaci grantów i niskooprocentowanych pożyczek. Dofinansowywane są również audyty energetyczne. Polepszeniu mógłby ulec istniejący system świadectw energetycznych. Przykład dobrej praktyki: Minimalne normy w zakresie wydajności energetycznej (MEPS) Efektywność energetyczna budynków od wielu lat stanowi priorytet polityki energetycznej Danii. Kraj ten można postawić za przykład dobrej praktyki w zakresie zdefiniowania minimalnych norm wydajności energetycznej (MEPS). Normy te są regularnie zaostrzane, a normy, które obowiązywać mają w przyszłości wyznaczane z wieloletnim wyprzedzeniem. Uzupełnieniem norm minimalnych są bardziej restrykcyjne normy dobrowolne. Dania bardzo wcześnie przyjęła również system świadectw energetycznych. 11

12 Narzędzia informacyjne Projekty pokazowe Inne działania regulacyjne (np. inteligentne planowanie przestrzenne) Bodźce ekonomiczne (np. ulgi podatkowe) Szkolenie profesjonalistów Minimalne normy w zakresie wydajności energetycznej i egzekwowanie ich przestrzegania Narzędzia finansowania (np. pożyczki niskooprocentowane, dotacje) Świadectwa energetyczne Doradztwo i audyty energetyczne Elementy wielotorowego pakietu strategicznego dla sektora budownictwa Sektor budownictwa Przykład dobrej praktyki: Estonia Jeśli chodzi o strategie zmierzające do osiągania efektywności energetycznej w sektorze budownictwa, to na tle państw Europy Środkowej i Wschodniej za przykład państwa stosującego rozwiązania na najwyższym poziomie może służyć Estonia. Od roku 2008 funkcjonują tu minimalne normy w zakresie wydajności energetycznej dla budynków nowopowstających i poddawanych generalnym renowacjom i planowane jest ich stopniowe zaostrzenie. Dla budynków sprzedawanych lub oddawanych pod wynajem obowiązkowe jest uzyskanie świadectw energetycznych. Rząd estoński opracował również program niskooprocentowanych pożyczek w celu wsparcia gruntownych renowacji obiektów budowlanych. Dostępne subwencje na modernizację budynków mieszkalnych mogą wynosić nawet 35 procent całościowych kosztów danego projektu. Oprocentowanie pożyczek przeznaczonych na sfinansowanie renowacji można odliczyć od kwoty dochodu. Finansowym wsparciem objęte są także audyty energetyczne. Zaplanowane zostało wiele działań w zakresie edukacji i szkolenia profesjonalistów. Grupami docelowymi tych działań są architekci, inżynierowie budownictwa lądowego i pracownicy budowlani. Wśród projektów badawczo-rozwojowych już wdrożonych albo planowanych w Estonii znajduje się budowa kilku obiektów użyteczności publicznej zgodnie ze standardami dla budynków niskoenergetycznych. Przykład dobrej praktyki: Wielka Brytania Rząd Wielkiej Brytanii rozumie wagę wykorzystania potencjałów energetycznych istniejących zasobów budowlanych oraz budynków nowopowstających. Funkcjonują tu minimalne normy w zakresie wydajności energetycznej. Nowopowstające budynki mieszkalne od roku 2016 będą miały obowiązek osiągnąć zerową emisję dwutlenku węgla. Dostępne jest finansowe wsparcie dla inicjatyw zmierzających do polepszania efektywności energetycznej. Jedną z charakterystycznych cech brytyjskiego pakietu strategicznego jest szczególna uwaga poświęcona przypadkom ubóstwa spowodowanego zbyt wysokimi wydatkami na energię. Program Warm Front zapewnia dofinansowanie do działań zmierzających do poprawy efektywności energetycznej budynków dla gospodarstw domowych, które ponad 10 procent swoich dochodów przeznaczają na opłacenie kosztów energii cieplnej. Działania takie to na przykład instalacja bardziej wydajnych systemów grzewczych, zakładanie termoizolacji i uszczelnianie drzwi i okien. Za szczególnie istotną inicjatywę w realizowaniu programu oszczędności energii w sektorze budownictwa rząd Wielkiej Brytanii uznaje nowo uchwalony pakiet rynkowych ram prawnych, tzw. Green Deal. W myśl tych przepisów, przedsiębiorstwa energetyczne będą mogły oferować właścicielom nieruchomości takie działania zmierzające do polepszenia efektywności energetycznej, które nie będą generowały początkowych kosztów dla konsumentów, ale spłacane będą pieniężną równowartością osiągniętych oszczędności energetycznych. 12

13 Źródło: Maggy W./ pixelio.de Urządzenia Urządzenia wydajne energetyczniesą istotnym elementem w drodze do osiągnięcia celów Unii Europejskiej w zakresie efektywności energetycznej. Aby zapewnić coraz lepszą efektywność energetyczną urządzeń, na szczeblu unijnym uchwalono dwie ważne dyrektywy. Dyrektywa w sprawie ekoprojektu (Ecodesign) zawiera podstawy prawne określenia minimalnych wymogów dla produktów pobierających energię. Dyrektywa w sprawie etykietowania energetycznego wymaga umieszczania na produktach pobierających energię informacji o wykazywanej przez nie wydajności energetycznej. Została ona znowelizowana w roku Ocena NEEAP wykazała jednak, że krajowe strategie w tym sektorze nadal wymagają znaczących poprawek. Przykład dobrej praktyki: Klima:aktiv Klima:aktiv jest wdrożonym przez rząd Austrii programem mającym na celu zachęcanie do oferowania oraz nabywania urządzeń efektywnych energetycznie. W ramach tego programu uruchamiane są różne kampanie (np. Austriacka Nagroda za Ochronę Klimatu). Dodatkowo, w ramach programu Klima:aktiv dostępne są narzędzia internetowe i prowadzi się projekty uświadamiające wśród uczniów. Dodatkowym wsparciem tej działalności jest portal internetowy topprodukte.at, który zawiera informacje o tym, które urządzenia charakteryzują się najlepszą efektywnością energetyczną. Wyniki ankiety eksperckiej: Większość ekspertów domaga się bardziej zdecydowanych działań jeśli chodzi o urządzenia szczególnie podejmowanych na szczeblu Unii Europejskiej. 87 procent ekspertów domaga się zaostrzenia minimalnych norm dla urządzeń. 83 procent ekspertów popiera wprowadzenie szerszego obowiązku etykietowania. Przykład dobrej praktyki: Etykietowanie energetyczne: Holandia wprowadziła dodatkowe działania rozszerzające minimalne wymogi nakładane przez europejską dyrektywę w sprawie etykietowania energetycznego. W związku z tym można uznać ten kraj za przykład dobrej praktyki. Jednym z tych dodatkowych działań jest m.in. stworzenie portalu internetowego EnergieWeter.nl, gdzie konsumenci mogą sprawdzić koszty generowane przez poszczególne urządzenia w trakcie ich cyklu życiowego i zdecydować się na zakup bardziej efektywnego energetycznie produktu. MilieuCentraal jest niezależną organizacją zajmującą się popularyzowaniem wiedzy na temat efektywności energetycznej urządzeń. Prowadzi ona stronę internetową zawierającą listy różnego typu urządzeń wraz z ich etykietami energetycznymi. MilieuCentraal uruchomiła także infolinię konsumencką, do której kierować można zapytania związane z zagadnieniami efektywności energetycznej oraz energii odnawialnej. 13

14 Źródło: PhotoDisc Sektor przemysłowo-usługowy Główną inicjatywą skierowaną do sektora przemysłowego jest system handlu uprawnieniami do emisji. Z uwagi jednak na kryzys finansowy miał on jak na razie niewielki efekt, jeśli chodzi o zachęcanie do inwestycji w zwiększanie efektywności energetycznej. Potrzebne są zatem dodatkowe strategie na szczeblach krajowych, które zapewnią bodziec do szerzej zakrojonego inwestowania w tym zakresie. Konieczność utrzymania konkurencyjności sprawia, że przedsiębiorstwa mają opory przed wprowadzaniem obowiązkowych działań, co czyni projektowanie strategii dla nich dużym wyzwaniem. Istniejące obecnie strategie należy uznać za niewystarczające; przykłady dobrej praktyki mogą jednak wskazać drogę do poprawy sytuacji. Wyniki ankiety eksperckiej: Niewielu ekspertów uważa sektor przemysłowo- -usługowy za sektor wykazujący najpoważniejsze luki w zakresie strategii. Sektor przemysłowo-usługowy uznawany jest za sektor wykazujący najpoważniejsze luki w zakresie strategii w następujących państwach: Czechy, Estonia, Finlandia, Holandia, Rumunia. Przykład dobrej praktyki: Zobowiązanie do redukcji emisji dwutlenku węgla Wielka Brytania wprowadziła obowiązkowy system handlu uprawnieniami do emisji dla firm konsumujących rocznie powyżej 6,000 MWh energii elektrycznej, które nie są objęte Europejskim systemem handlu uprawnieniami do emisji. Brytyjski system funkcjonuje pod nazwą Carbon Reduction Commitment (CRC), tj. Zobowiązanie do redukcji emisji dwutlenku węgla. System ten ma za zadanie zachęcać do inwestycji w polepszanie efektywności energetycznej poprzez bodźce finansowe zmuszające firmy do poddawania ocenie swojego zużycia energii i badania możliwości obniżania zapotrzebowania na nią. System wprowadzony został niedawno, bo w roku 2010, co nie pozwala jeszcze w pełni ocenić jego skuteczności. Przykład dobrej praktyki: PFE W celu zachęcania do inwestowania w zwiększanie efektywności energetycznej Szwecja wprowadziła tak zwany Program zwiększania efektywności energetycznej w energochłonnych sektorach przemysłu (PFE). Firmy mogą zawierać dobrowolne umowy ze Szwedzką Agencją Energetyczną; spełniając odpowiednie wymagania uprawnione są do zwolnienia z obowiązku uiszczania podatku energetycznego. Firmy podejmują działania indywidualne, takie jak wprowadzanie systemów zarządzania energią, a także uwzględnianie zagadnienia efektywności energetycznej w procesach decyzyjnych dotyczących inwestycji i zakupów oraz w zarządzaniu zapotrzebowaniem. 14

15 Źródło: Rainer Sturm /pixelio.de Sektor transportu 20 procent ogólnej emisji gazów cieplarnianych w Europie generowane jest przez sektor transportu. Mimo tak wysokiego udziału w emisji, brak jest dostatecznej ilości skutecznych strategii, które wspierałyby rozwój transportu efektywnego energetycznie. Europejskie dyrektywy skupiają się obecnie głównie na transporcie prywatnym, w niedostatecznym stopniu zajmując transportem komercyjnym. Idealny pakiet strategiczny dla sektora transportu powinien być zaprojektowany zgodnie z modelem ASI (Avoid travel/shift mode of transport/improve fuel efficiency tj. Unikanie podróży/zmiana sposobu transportu/ Zwiększanie wydajności paliwowej). Obecnie dostępne strategie są w dużej mierze jednostronne i skupiają się na próbach opracowania pojazdów bardziej wydajnych w zakresie zużycia paliwa i emitujących mniejsze ilości spalin. Niewiele pakietów strategicznych można uznać za przykład dobrej praktyki w sensie próby całościowej implementacji modelu ASI. Dostępne są różnorodne instrumenty, które mogą pozwolić na zwiększenie efektywności energetycznej transportu. W celu daleko posuniętego unikania podróży można stosować instrumenty planistyczne na przykład, inteligentne planowanie przestrzenne. Unikanie podróży i zmniejszone zużycie paliwa można osiągnąć za pomocą instrumentów regulacyjnych. Do tej kategorii zaliczają się także ogólne limity prędkości na drogach oraz warunki ramowe zamówień publicznych dotyczących samochodów. Dalszymi narzędziami pozwalającymi na implementowanie modelu ASI są bodźce ekonomiczne i działania informacyjne. Wyniki ankiety eksperckiej: Sektor transportu w całej Unii Europejskiej uznawany jest za sektor wykazujący najpoważniejsze luki w zakresie strategii. Sektor transportu uznawany jest za sektor wykazujący najpoważniejsze luki w zakresie strategii w następujących państwach: AT, BE, BG, DK, FI, DE, HU, IE, LU, MT, NL, PT, RO, SI, ES, SE, GB. Przykład dobrej praktyki: Zmiana wzorców podróżowania W Wielkiej Brytanii podejmowane są różnorodne działania ukierunkowane na pomoc w podejmowaniu zrównoważonych wyborów w kwestii środka transportu. Należy do nich na przykład tak zwany Fundusz Zrównoważonego Transportu Lokalnego, zapewniający władzom lokalnym wsparcie w łącznej kwocie 560 mln GBP z przeznaczeniem na rozwój bardziej zrównoważonych sposobów transportu. O wsparcie to ubiegać się mogą wszystkie organizacje zarządzające lokalnymi systemami transportowymi. Należy opracować pakiety różnorodnych działań we współpracy z gminami i lokalnymi interesariuszami. Następnie pakiety poddane będą ocenie przez komisję ekspercką i Ministerstwo Transportu. Konkretnymi przykładami działań, które mogą uzyskać wsparcie z Funduszu Zrównoważonego Transportu Lokalnego mogą być takie, które promują chodzenie piechotą lub korzystanie z rowerów, wprowadzają zmiany w sposobach transportowania, umożliwiają lepsze zarządzanie ruchem lub łączą te wszystkie elementy. 15

16 Instrumenty planistyczne Bodźce ekonomiczne Inteligentne planowanie przestrzenne Ulepszanie infrastruktury pieszo-rowerowej Ulepszanie infrastruktury transportu publicznego Ograniczenie natężenia ruchu System zarządzania (kontrola, informacja, rozmieszczenie parkingów) Normy w zakresie oszczędności paliwa/emisji dwutlenku węgla przez pojazdy Ograniczenia prędkości Normy w zakresie jakości paliwa Strefy obniżonej emisji/ Strefy ograniczenia ruchu pojazdów mechanicznych Ograniczenie dostępności przestrzeni parkingowej dla pojazdów prywatnych Instrumenty regulacyjne Wsparcie badań i rozwoju Finansowanie publicznych/ prywatnych inicjatyw w zakresie badań i rozwoju na rzecz transportu zrównoważonego: Paliwa Pojazdy Sposoby transportu, itp. Reforma podatkowa: podatek rejestracyjny od posiadanego pojazdu obliczany w oparciu o emisję dwutlenku węgla Podatek paliwowy powiązany z poziomem emisji CO 2 Dotacje na transport publiczny Zniesienie dofinansowania dojazdów pracowniczych pojazdami prywatnymi Bodźce finansowe zachęcające do promowania alternatywnych paliw i technologii Oferta zarządzania mobilnością (dla biznesu, władz lokalnych, itp.) Doradztwo w zakresie mobilności dla użytkowników transportu Kampanie informacyjno-wizerunkowe na rzecz transportu zrównoważonego Etykietowanie pojazdów (w skali A do G) Działania edukacyjne w szkołach, firmach, itp. Informacja, doradztwo, edukacja Elementy idealnego pakietu strategicznego dla sektora transportu Sektor transportu Przykład dobrej praktyki: Transport publiczny Rząd Słowenii podejmuje różnorodne działania w celu zwiększenia konkurencyjności transportu publicznego. Szczególnie innowacyjne jest oferowanie przedsiębiorstwom transportowym bodźców zachęcających do maksymalizacji osiąganych pasażerokilometrów. Są to dotacje zależne od liczby pasażerokilometrów, nie zaś samej liczby kilometrów przejechanych przez pojazd. Innymi działaniami zmierzającymi do zwiększenia korzystania z transportu publicznego zamiast prywatnego są: koordynacja rozkładów jazdy, poprawa dostępności, częstotliwości kursowania, punktualności i przeciętnej prędkości transportu, jak również budowa terminali obsługujących więcej niż jeden rodzaj środków transportu publicznego i zwiększanie opłat parkingowych. Słowenia dotuje również zakupy pojazdów o mniejszej emisji dwutlenku węgla, jak na przykład autobusy zasilane sprężonym gazem ziemnym. Bodźcem mającym zachęcać do korzystania z transportu publicznego w celu dojazdów do miejsca pracy jest dofinansowywanie biletów pracowniczych. Przykład dobrej praktyki: Pakiet strategiczny Pakiet strategiczny dla sektora transportu, który wdrożyła Finlandia, wykorzystuje szereg instrumentów pozwalających na zwiększenie jego efektywności energetycznej. Nadrzędnym celem pakietu jest stymulowanie zmian w strukturze transportowej poprzez uatrakcyjnianie transportu publicznego, jazdy na rowerze i chodzenia pieszo. Finlandia sięga jednak także po uregulowania prawne, wśród których znajdują się: ogólne ograniczenie prędkości oraz obowiązkowa kontrola ciśnienia powietrza w oponach przeprowadzana dwa razy do roku. W Finlandii stawka podatku z tytułu posiadania pojazdu mechanicznego uzależniona jest od poziomu emisji, jaki wykazuje ten pojazd. Ulepszanie i rozszerzanie systemów transportu publicznego wspierane jest np. przez dofinansowanie budowy buspasów oraz dopłaty do biletów. Prowadzone są również różne działania informacyjne, polegające między innymi na włączeniu zagadnienia efektywnego energetycznie prowadzeniasamochodu do programu kursów prawa jazdy. 16

17 Źródło: Hartmuth Bendig / pixelio.de Perspektywy Główne dyrektywy unijne związane z zagadnieniem efektywności energetycznej zostały znowelizowane i zaostrzone zgodnie z zamierzonymi celami. Należy tu wymienić szczególnie dyrektywę w sprawie efektywności energetycznej (2012/27/UE), dyrektywę w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (2010/31/ UE), dyrektywę w sprawie etykietowania energetycznego (2010/30/UE) oraz w sprawie ekoprojektu (2009/125/WE). Wśród najważniejszych regulacji prawnych przyjętych w tym czasie znajdują się rozporządzenie w sprawie etykietowania opon (1222/2009) oraz dyrektywa w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów w transporcie drogowym (2009/33/WE). Choć to można definitywnie uznać za postęp, ocena NE- EAP oraz ankieta ekspercka wskazują, iż krajowe strategie różnią się zarówno pod względem zamierzeń, jak i adekwatności; to wielka szkoda, zwłaszcza biorąc pod uwagę możliwości, jakie oferuje zwiększanie efektywności energetycznej. Dyrektywy i rozporządzenia unijne są implementowane w ramach prawa krajowego poszczególnych państw członkowskich na rozmaite sposoby, różniące się znacznie pod względem wydajności i jakości. Ogólną sytuację strategii europejskiej w zakresie efektywności energetycznej mogłyby poprawić wyższy stopień zharmonizowania i integracji. Sytuacja obecna wynika w oczywisty sposób ze zróżnicowania postaw państw członkowskich wobec zagadnienia efektywności energetycznej. Niektóre z nich próbują aktywnie wykorzystywać szanse oferowane przez nią, inne nadal uważają obowiązkowe działania zmierzające do poprawy efektywności energetycznej za obciążenie dla kon- sumentów i biznesu i uważają, że za wszelką cenę należy unikać ich wprowadzania. Aby osiągnąć zamierzone cele oszczędności energii o co najmniej 1 procent w skali roku dodatkowo w porównaniu z autonomicznymi usprawnieniami w zakresie efektywności energetycznej konieczne jest podejście bardziej ambitne i cechujące się większą determinacją. Należy zauważyć, iż cel wynoszący dodatkowe 2 procent oszczędności energii w skali roku nadal byłby efektywny kosztowo. Kluczową kwestią jest pozyskiwanie wsparcia władz i decydentów uznających konieczność wprowadzania coraz większej ilości ulepszonych rozwiązań pozwalających na zwiększanie efektywności energetycznej. Sugestie dobrych praktyk znaleźć można w niniejszej broszurze, 27 raportach dotyczących poszczególnych państw członkowskich oraz krajowych planach działań dotyczących efektywności energetycznej. Powodem kontynuacji prac w powyższym zakresie są korzyści płynące ze zwiększania efektywności energetycznej, a mianowicie: Efektywność energetyczna pomaga obniżyć tempo zmian klimatycznych; Efektywność energetyczna pomaga zabezpieczyć dostępność energii twoim wyborcom bez konieczności polegania na importach zagranicznych; Efektywność energetyczna redukuje koszty energii dla twoich wyborców; Zwiększanie efektywności energetycznej to rozwijanie technologii przyszłości 17

18 EUFORES Europejskie Forum na Rzecz Odnawialnych Źródeł Energii Koordynator projektu Energy Efficiency Watch Parlamentarzyści europejscy na rzecz zrównoważonej przyszłości energetyki Czym jest EUFORES i jakie są nasze cele? EUFORES to pozapartyjna europejska sieć parlamentarna, w której uczestniczą posłowie do Parlamentu Europejskiego a także 27 narodowych parlamentów państw członkowskich UE. wspierane jest przez licznych członków spoza struktur parlamentarnych. zostało założone w 1995 roku jako organizacja niezależna i non-profit, i jest wiodącym podmiotem w działaniu na rzecz energii odnawialnych i efektywności energetycznej. ma na celu wspieranie rozwoju obu tych obszarów w Unii Europejskiej i przekształcanie najlepszych praktyk w spójne strategie. uznaje wagę łączenia energii odnawialnych i efektywności energetycznej jako kluczowych rozwiązań w drodze do zrównoważonego rozwoju. stara się zapewnić wymianę informacji między posłami do Parlamentu Europejskiego i narodowych parlamentów oraz ważnymi interesariuszami. Czym zajmuje się EUFORES? EUFORES powiększa swoją wszechstronną, ponadpartyjną sieć parlamentarną, łącząc posłów do Parlamentu Europejskiego i 27 narodowych parlamentów państw członkowskich UE, którzy pracują nad zagadnieniami zrównoważonego wykorzystania energii. integruje w swoich ramach kluczowe podmioty z sektorów nauki, przemysłu i reprezentujące struktury społeczeństwa obywatelskiego, tworząc nowe kanały komunikacji. organizuje szereg imprez (np. spotkania plenarne, warsztaty parlamentarne, śniadania biznesowe z udziałem posłów do Parlamentu Europejskiego, spotkania komisji i komitetów doradczych), oferując platformę wymiany poglądów. dostarcza doradztwa polityczno-naukowego, rozpowszechniając najbardziej istotne informacje. ułatwia wymianę poglądów na temat prawodawstwa unijnego, wspieranie inicjatyw i propozycji w zakresie legislacji. zarządza szeregiem projektów, wspierając implementację prawa unijnego na szczeblu państw członkowskich. Dodatkowe informacje dostępne na stronie: 18

19 Wersja elektroniczna broszury dostępna jest na stronie projektu Energy Efficiency Watch: Źródło: Parlament Europejski 19

20 Najważniejsze publikacje: Raport badawczy: Postęp w zakresie opracowania strategii zwiększania efektywności energetycznej w państwach członkowskich Unii Europejskiej z punktu widzenia ekspertów. 27 raportów na temat sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Raport końcowy zawierający wszystkie wnioski uzyskane w ramach projektu Energy Efficiency Watch. dostępne na stronie projektu Energy Efficiency Watch: Kontakt: EUFORES a.i.s.b.l. European Forum for Renewable Energy Sources Dr. Jan Geiss Renewable Energy House Rue d Arlon B-1040 Brussels, Belgium Tel.: +32 (0) Fax: +32 (0) eufores@eufores.org Wuppertal Institute Dr. Ralf Schüle ralf.schuele@wupperinst.org Status złotego sponsora projektu: Status srebrnego sponsora projektu: