PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO REALIZACJI USTALEŃ STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY STRZEGOM

Transkrypt

1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO REALIZACJI USTALEŃ STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY STRZEGOM Podstawa opracowania: 1. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz z późn.zm.). 2. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn.zm.). Autor: - mgr inż. Magdalena Błażej Wałbrzych, sierpień 2011 r. 1

2 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE 1.1 Informacje wstępne 1.2 Podstawy formalno - prawne opracowania 1.3 Cel i zakres merytoryczny opracowania 1.4 Wykorzystane materiały i metody pracy 2. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 2.1 Charakterystyka elementów środowiska przyrodniczego Położenie i informacje ogólne o gminie Użytkowanie i zagospodarowanie gminy Geomorfologia Budowa geologiczna Zasoby kopalin Gleby Warunki wodne Szata roślinna Fauna Klimat lokalny 2.2 Ochrona walorów przyrodniczo krajobrazowych Prawne formy ochrony przyrody Inne obszary chronione 2.3 Zagrożenia i stan środowiska przyrodniczego Jakość powietrza atmosferycznego Klimat akustyczny Jakość wód Degradacja powierzchni ziemi Jakość gleb Pola elektromagnetyczne Gospodarka odpadami 3. ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTU STUDIUM 4. INFORMACJA O GŁÓWNYCH CELACH I ZAWARTOŚCI PROJEKTU STUDIUM 4.1 Cel opracowania projektu studium 4.2 Informacje zawarte w projekcie studium i projektowane przeznaczenie terenów 5. POWIĄZANIE USTALEŃ PROJEKTU ZMIANY STUDIUM Z INNYMI DOKUMENTAMI 6. POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI USTALEŃ PROJEKTU ZMIANY STUDIUM 7. CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM 8. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIA USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE 8.1 Oddziaływanie na powierzchnię ziemi i warunki podłoża 8.2 Oddziaływanie na wody powierzchniowe i podziemne 8.3 Oddziaływanie na szatę roślinną i na różnorodność biologiczną 8.4 Oddziaływanie na zwierzęta 8.5 Oddziaływanie na krajobraz 8.6 Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne 8.7 Oddziaływanie na klimat akustyczny 2

3 8.8 Oddziaływanie na obszary Natura 2000 oraz inne obszary chronione 8.9 Pola elektromagnetyczne 8.10 Oddziaływanie na dziedzictwo kulturowe 8.11 Oddziaływanie transgraniczne 8.12 Oddziaływania kopalń 8.13 Oddziaływanie na terenach projektowanych elektrowni wiatrowych 9. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE I OGRANICZANIE NEGATYWNEGO WPŁYWU NA ŚRODOWISKO USTALEŃ STUDIUM 10. METODY ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI USTALEŃ STUDIUM ORAZ CZĘSTOTLI- WOŚĆCI JEJ PRZEPROWADZANIA 11. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROJEKCIE STUDIUM 12. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM INFORMACJE O MOŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO 3

4 1. WPROWADZENIE 1.1 Informacje wstępne Tematem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko dotycząca projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Strzegom, zwanego w dalszej części opracowania studium. Studium sporządzane jest na podstawie uchwały Nr 25/09 Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 27 kwietnia 2009 r. Gmina Strzegom jest gminą miejsko - wiejską, położoną w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim. W granicach gminy zlokalizowane jest miasto Strzegom oraz 22 obręby wiejskie: Bartoszówek, Goczałków, Goczałków Górny, Godzieszówek, Granica, Graniczna, Grochotów, Jaroszów, Kostrza, Międzyrzecze, Modlęcin, Morawa, Olszany, Rogoźnica, Rusko, Skarżyce, Stanowice, Stawiska, Tomkowice, Wieśnica, Żelazów, Żółkiewka; do miasta Strzegom została włączona dawna wieś Grabina, zwana obecnie Grabami (południowo zachodnia część miasta). Obszar gminy zajmuje powierzchnię ok. 144 km 2. Gmina graniczy od północnego zachodu i północy z gminą Mściwojów; od północy (część wschodnia) z gminą Udanin; od północnego wschodu z gminą Żarów; od południowego wschodu z gminą Jaworzyna Śląska; od południa z gminą Świebodzice; od zachodu z gminą Dobromierz. 1.2 Podstawy formalno - prawne opracowania Obowiązek sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko wynika z ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz z późn.zm.). Zgodnie z art. w art. 46 koncepcje przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, plany zagospodarowania przestrzennego oraz strategie rozwoju regionalnego wymagają przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Zawartość prognozy oddziaływania na środowisko zawarta jest w art. 51 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. 1.3 Cel i zakres merytoryczny opracowania Celem prognozy jest analiza oraz ocena środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem problemów ochrony środowiska na tym obszarze, a także przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko. Prognoza określa wzajemne relacje pomiędzy przyjętymi w projekcie studium kierunkami rozwoju przestrzennego gminy, a uwarunkowaniami środowiska przyrodniczego, aspektami gospodarczymi i społecznymi, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. W prognozie wskazuje się miarę potrzeby możliwości rozwiązań eliminujących lub ograniczających szkodliwe oddziaływanie na środowisko, mogące wynikać z realizacji ustaleń studium oraz w zależności od potrzeb formułować propozycje innych, niż w przedstawionym - ustaleń sprzyjających ochronie środowiska. Stosownie do wymogu art. 53 wyżej wskazanej ustawy zakres i stopień szczegółowości informacji zawartych w niniejszej prognozie został uzgodniony z właściwymi organami, wskazanymi w art. 57 i 58 ustawy - Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska (pismem RDOŚ-02-WSI-7041/7-2/09/10/ag z dnia r.) oraz Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym (pismem ZNS /US/09 z dnia r.). 4

5 1.4 Wykorzystane materiały i metody pracy Przy opracowaniu niniejszej prognozy wykorzystano następujące materiały: Akty prawne: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn.zm.), Ustawa z dnia 3 października 2008 o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, o udziale społeczeństwa, w ochronie środowiska i ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 199, poz. 1227, z późn.zm.), Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717, z późn.zm.), Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn.zm.), Ustawa z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266, z późn.zm.) Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162 poz. 1568, z późn.zm.), Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008, z późn.zm.), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251, z późn.zm.), Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z późn.zm.), Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239 poz. 2019, z późn.zm.), Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858), Wybrane rozporządzenia wykonawcze do w/w ustaw, Rozporządzenie Wojewody Dolnośląskiego nr 37 z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie Obszaru Chronionego krajobrazu Góra Krzyżowa (Dz. Urz. Województwa Dolnośląskiego nr 317, poz. 3936), Uchwała nr 25/09 Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 27 kwietnia 2009 r. w sprawie przystąpienia do opracowania zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Strzegom. Sporządzając prognozę oddziaływania na środowisko oparto się na analizie projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Strzegom jak i na analizie dostępnych materiałów podanych niżej. Materiały źródłowe: Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 2009 r.; WIOŚ; Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wrocław 2010 rok; Mapa geologiczna regionu dolnośląskiego z przyległymi obszarami Czech i Niemiec w skali 1: L. Sawicki Państwowy Instytut Geologiczny 1995 r.; Geografia regionalna Polski Jerzy Kondracki, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2002r.; Prognozy skutków wpływu ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na środowisko przyrodnicze Zasady sporządzania; Z. Cichocki; IOŚ 1997r.; Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego, Uniwersytet Wrocławski i Oddział Wrocławski Polskiej Akademii Nauk 1997 r.; Słownik geografii turystycznej Sudetów tom 20, Masyw Ślęży, Równina Świdnicka, Kotlina Dzierżoniowska; Wydawnictwo I BiS, Wrocław r.; 5

6 Słownik geografii turystycznej Sudetów tom 19, Wzgórza Strzegomskie; Wydawnictwo I BiS, Wrocław r.; Studium Ochrony przed powodzią zlewni rzeki Bystrzycy Koncepcja Zabezpieczenia przed powodzią zlewni rzeki Bystrzycy Doliny rzek: Bystrzyca, Strzegomka, Piława, Pełcznica, Czarna Woda; IMGW Oddział we Wrocławiu, 2007 r.; Plan urządzeniowo rolny gminy Strzegom; Dolnośląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Wrocław 2003 r.; Strzegom zarys monografii miasta i regionu, pod redakcją Krystyna Matwijowskiego; Wydawnictwo DTSK Silesia 1998 r.; Opracowanie ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego; Zarząd Województwa Dolnośląskiego, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu - Wrocław 2005 r.; Plany i Programy Gminne: Strategia rozwoju Lokalnego Gminy Strzegom na lata , Program Ochrony Środowiska Gminy Strzegom, 2004 r., Plan Gospodarki Odpadami Gminy Strzegom, 2004 r., Program Rozwoju Gminy Strzegom, 2008 r. ; Studium historyczno-urbanistyczne miasta Strzegomia, Wrocław 1978 r.; Wytyczne konserwatorskie do planu zagospodarowania przestrzennego gminy Strzegom, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu 1993r.; Studium wartości kulturowych do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części miasta Strzegom, obręb staromiejski, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu 2000 r.; Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Strzegom zatwierdzone uchwałą nr 12/2000 Rady Miejskiej Gminy Strzegom z dnia 27 marca 2000 r.; Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego uchwalony przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą nr XLVIII /873/2002 z dnia 30 sierpnia 2002 r.; Projekt zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego, opracowany przez Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu - kwiecień 2010 r.; Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy Strzegom, zatwierdzony uchwałą nr 89/94 Rady Miasta i Gminy Strzegom z dnia r.; Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Strzegom, zatwierdzony uchwałą nr 91/04 Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 10 listopada 2004r.; Plany miejscowe obejmujące fragmenty obszaru gminy; Studium przestrzennych uwarunkowań rozwoju energetyki wiatrowej w województwie dolnośląskim; Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu - Wrocław 2010 r.; Ekspertyza chiropterologiczna dla określenia przyrodniczych uwarunkowań lokalizacji elektrowni wiatrowych w województwie dolnośląskim; Furmankiewicz, Gottfried Wrocław 2009 r.; Ekspertyza ornitologiczna dla określenia przyrodniczych uwarunkowań lokalizacji elektrowni wiatrowych w województwie dolnośląskim; Adamski i inni Wrocław 2009r.; Oddziaływanie farm wiatrowych na ptaki mechanizmy, metody prognozowania i krajowa praktyka; Chylarecki Muzeum i Instytut Zoologii PAN; Natura 2000 w ocenach oddziaływania przedsięwzięć na środowisko; Englert Warszawa 2009 r.; Natura 2000 standardowy formularz danych Dobromierz PLH020034; Natura 2000 standardowy formularz danych Góry i Pogórze Kaczawskie PLH020037; 6

7 Sudety nr 5 maj 2009 r. i nr 5 maj 2008 r.; Sudety nr 4 kwiecień 2009 r.; Mapy ewidencji gruntów w skali 1:5000; Mapy topograficzne w skali 1: Wymienione materiały w połączeniu z wizją terenową pozwoliły na opracowanie charakterystyki stanu funkcjonowania środowiska i jego poszczególnych komponentów. Prognozę oddziaływania na środowisko sporządzono w dwóch częściach: części opisowej - polegającej na charakterystyce istniejących zasobów środowiska oraz wskazaniu, jakie potencjalne skutki mogą wystąpić w środowisku w wyniku realizacji ustaleń studium; części porównawczej wykorzystując wiedzę o funkcjonowaniu środowiska jako całości. Przeanalizowano zaproponowane rozwiązania planistyczne z istniejącymi uwarunkowaniami przyrodniczymi. Prognozę oddziaływania na środowisko przedstawiono w zakresie, jaki umożliwia obecny stan dostępnej informacji o środowisku oraz w tym kontekście - stopień ogólności (lub szczegółowości) ustaleń projektu studium. Trudności przy sporządzaniu prognozy spowodował brak obowiązujących opracowań dotyczących planów ochrony obszarów prawnie chronionych, wyznaczonych na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz brak dokładnych danych na temat poszczególnych komponentów środowiska. 2. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 2.1 Charakterystyka elementów środowiska przyrodniczego Położenie i informacje ogólne o gminie Gmina Strzegom jest gminą miejsko - wiejską, położoną w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim. W granicach gminy zlokalizowane jest miasto Strzegom oraz 22 obręby wiejskie: Bartoszówek, Goczałków, Goczałków Górny, Godzieszówek, Granica, Graniczna, Grochotów, Jaroszów, Kostrza, Międzyrzecze, Modlęcin, Morawa, Olszany, Rogoźnica, Rusko, Skarżyce, Stanowice, Stawiska, Tomkowice, Wieśnica, Żelazów, Żółkiewka; do miasta Strzegom została włączona dawna wieś Grabina, zwana obecnie Grabami (południowo zachodnia część miasta). Obszar gminy zajmuje powierzchnię ok. 144 km 2. Gmina graniczy od północnego zachodu i północy z gminą Mściwojów; od północy (część wschodnia) z gminą Udanin; od północnego wschodu z gminą Żarów; od południowego wschodu z gminą Jaworzyna Śląska; od południa z gminą Świebodzice; od zachodu z gminą Dobromierz. Siedzibą urzędu gminy jest miejscowość Strzegom, położona w środkowej części omawianego obszaru. Miasto jest ważnym węzłem komunikacyjnym. Od południowego wschodu i wschodu miasta prowadzi obwodnica cześć drogi krajowej nr 5 z Bolkowa do autostrady A4 i Wrocławia. Droga ta krzyżuje się z drogą wojewódzką nr 374 z Jawora do Świebodzic. Wychodzi stąd również droga wojewódzka nr 345 do Środy Śląskiej. Gmina położona jest w najdalej wysuniętej części Przedgórza Sudeckiego, w kierunku północno zachodnim, wśród granitowych i bazaltowych pagórów, które przyjęły od miasta 7

8 nazwę Wzgórz Strzegomskich. Wzgórza te wraz ze Wzgórzami Niemczańsko Strzelińskimi i Masywem Ślęży tworzą charakterystyczny pas wzniesień, oddzielający krawędź Sudetów od Niziny Śląskiej. Pasmo to zwane Masywem granitowym Strzegom Sobótka, wpływa na krajobraz rejonu. W obrębie gminy Strzegom, jak również w obrębie całego masywu granitowego zlokalizowanych jest kilkadziesiąt kopalń wydobywających granit Użytkowanie i zagospodarowanie gminy Gmina Strzegom jest gminą miejsko - wiejską. Jej powierzchnia wynosi ok. 144 km 2, z tego użytki rolne zajmują 77% powierzchni, lasy i zadrzewienia 10%, wody 1%, tereny zabudowane 11%, drogi 4,0%, nieużytki 1,5%. Stosunkowo duży procent nieużytków i gruntów pozostałych związany jest z przemysłem wydobywczym. Nieużytkami są przeważnie nieczynne wyrobiska i kamieniołomy. Największe powierzchnie nieużytków występują w Rusku 8,7% powierzchni obrębu, Jaroszowie 3,1% powierzchni obrębu oraz Kostrzy 1,7% powierzchni obrębu (dane: Plan urządzeniowo rolny gminy Strzegom 2003 r.). Obecna struktura użytkowania gruntów w gminie nadal wskazuje na jej rolniczy charakter. Wyraźna jest jednak tendencja przyrostu terenów zurbanizowanych, zwłaszcza nowych terenów mieszkalnych oraz spadku terenów użytkowanych rolniczo. Funkcja rolnicza gminy w części wsi szczególnie w rejonie występowania złóż wyraźnie wypierana jest przez funkcję gospodarczą związana z wydobyciem. Efektem tej tendencji jest częściowa zmiana charakteru gminy, zwłaszcza miejscowości położonych w jej północno zachodniej i północno wschodniej części, w których dominującą jest funkcja przemysłowo wydobywcza. Charakterystyka poszczególnych wsi Bartoszówek Powierzchnia obrębu - 431,7 ha, w tym ok. 330 ha użytków rolnych i 71,5 ha lasów. Wieś położona u północno wschodniego podnóża Góry Zwycięstwa. Leży na wys. ok m na prawie płaskim terenie lekko opadającym ku północy do doliny Cichej Wody. Przez zachodni skraj Bartoszówka biegnie droga wojewódzka nr 345, ze Strzegomia przez Lusinę do węzła Budziszów na autostradzie A4, krzyżująca się z lokalną drogą przez wieś. Położenie Wzgórza Strzegomskie. Goczałków Powierzchnia obrębu - 648,97 ha, w tym ok. 467 ha użytków rolnych i 89 ha lasów. Duża uprzemysłowiona wieś w obrębie Wzgórz Strzegomskich, w obniżeniu pomiędzy Wzgórzami Goczałkowickimi od północnego wschodu i Rogoźnickimi Wzgórzami od południowego zachodu. Jej zabudowania ciągną się ok. 1,5 km, na wysokości m, wzdłuż Wierzbiaka. W Goczałkowie krzyżują się lokalne drogi z Rogoźnicy do Goczałkowa Górnego i z Targoszyna do Strzegomia, natomiast główna droga wojewódzka nr 374 ze Strzegomia do Jawora biegnie na południowy zachód od wsi. Przez wieś biegnie linia kolejowa ze Strzegomia przez Jawor do Legnicy. Jest tu duża stacja kolejowa, co ma związek z istnieniem Zakładów Produkcji Podkładów Kolejowych i Elementów Prefabrykowanych. Granity są wydobywane w kamieniołomach koło wsi. Wokół Goczałkowa ciągną się użytki rolne, ale na północy rośnie spory las Las Żar, a okoliczne wzniesienia, także górujące od południa w Rogoźnickich Wzgórzach, porastają lasy mieszane. Na południe od wsi, przy rozstajach dróg, rośnie pomnikowy dąb szypułkowy. Z zespołu pałacowego zachował się park krajobrazowy o pow. ok. 15,0 ha. 8

9 Goczałków jest wsią przemysłowo rolną. Działają tu kamieniołomy i szereg mniejszych zakładów przemysłowych. Wieś posiada stosunkowo bogate zaplecze handlowo usługowe i infrastrukturę, jest m.in. poczta, szkoła, gimnazjum, ośrodek zdrowia i ośrodek kultury. Goczałków Górny Powierzchnia obrębu - 619,19 ha, w tym ok. 368 ha użytków rolnych i 32 ha lasów. Wieś leżąca w obrębie Wzgórz Strzegomskich, na południowym skraju mikroregionu Wzgórza Goczałkowickie. Leży na wys m na grzbiecie pomiędzy Górą Zwycięstwa na południu i Jagodną na północy. We wsi krzyżują się drogi z Goczałkowa do Lusiny oraz z granicznej do Damianowa i Księżyc. W rejonie wsi przebiega granica zlewni Cichej Wody, wypływającej na wschód od zabudowań i Wierzbiaka, ku któremu spływają na zachodzie potoki będące jego prawymi dopływami. Wieś otaczają użytki rolne, ale od północnego wschodu ciągnie się las (Pagórnik), natomiast przy pałacu jest park o powierzchni ok. 6,0 ha. Goczałków Górny jest wsią rolną. Sporo mieszkańców pracuje również w kamieniołomach i zakładach Goczałkowa, Strzegomia i Jawora. Godzieszówek Powierzchnia obrębu - 255,11 ha, w tym ok. 230 ha użytków rolnych i 1 ha lasów. Niewielka wieś w Obniżeniu Podsudeckim na wschodnim skraju Niecki Roztockiej. Leży na wys. ok m na prawie płaskim terenie porozcinanym tylko płytkimi dolinami lewych dopływów Parowej, noszącej też nieoficjalną nazwę Godzieszowskiego Rowu. Zabudowania Godzieszówka ciągną się ok. 1,0 km wzdłuż drogi z Roztoki do Żółkiewki, od której odchodzi lokalna droga do Grabiny oraz drogi do Tomkowic i Kostrzy. Na południe od wsi prowadziła zlikwidowana linia kolejowa ze Strzegomia do Bolkowa. Przy pomniku bitwy z 1745 r., rosną zabytkowe dęby szypułkowe. Grabina Dawna wieś obecnie wliczona w obręb miasta Strzegomia. Położona w jego południowo zachodniej części. Ciągnie się ok. 2,3 km na obu brzegach rzeki Strzegomki. Główną część tworzą dwie nadbrzeżne ulice: Dolna i Brzegowa, przechodzące w wylotowe: ul. Jeleniogórską i ul. Wałbrzyską. Wschodnią część Grabiny tworzy osiedle Domki. Ul. Wałbrzyska jest drogą wylotową ze Strzegomia do drogi krajowej nr 5 lub dalej jako lokalna droga do Świebodzic, natomiast ul. Jeleniogórska przechodzi w drogę do Kłaczyny.; odchodząca od niej ul. Kopalniana przechodzi w drogę do Roztoki. Przez Grabinę biegła linia kolejowa z Roztoki do Strzegomia, obecnie został tylko jej fragment ze Strzegomia do stacji towarowej, która obsługuje kamieniołomy. Grabina obecnie stanowi przedmieście Strzegomia. Rolnictwo nie ma tu większego znaczenia. Jest to głównie dzielnica przemysłowa z kamieniołomami, zakładami przeróbczymi, magazynami itp. Granica Powierzchnia obrębu - 377,17 ha, w tym ok. 317 ha użytków rolnych i 10 ha lasów. Wieś położona na lewym brzegu Strzegomki w Obniżeniu Podsudeckim. Ciągnie się ok. 1,2 km przy drodze ze Strzegomia do Dobromierza, ale główna droga nr 5 omija jej zabudowania od północnego zachodu. Z północnego skraju Granicy wychodzi lokalna droga do Tomkowic. Z okolic wsi roztacza się panorama na Pogórze Bolkowskie i Góry Wałbrzyskie oraz najwyższe części Wzgórz Strzegomskich. 9

10 Wieś otaczają pola uprawne, większych lasów w pobliżu nie ma, zadrzewione są tylko miejscami brzegi Strzegomki. Graniczna Powierzchnia obrębu - 468,35 ha, w tym ok. 268 ha użytków rolnych i 32 ha lasów. Wieś leżąca w obrębie Wzgórz Strzegomskich. Niewielka wieś, zwyczajowo dzieląca się Dolną i Górną. Leży na południowo zachodnim zboczu Góry Zwycięstwa i w obniżeniu oddzielającym ją od Rogoźnickich Wzgórz na południowym zachodzie. Obie części wsi rozdziela dolina Wierzbiaka i linia kolejowa ze Strzegomia do Legnicy. Łączy je natomiast droga ze Strzegomia do Goczałkowa Górnego, w Granicznej Dolnej odchodzi droga do Goczałkowa. Znaczenie gospodarcze mają granity eksploatowane w tutejszym kamieniołomie, na Górze Zwycięstwa. Wokół wsi ciągną się użytki rolne, niewielkie lasy mieszane i sosnowe porastają zbocza poniżej kamieniołomu. W Granicznej Dolnej jest park podworski o powierzchni ok. 3,0 ha ze stawem, a na polach rosną okazałe dęby szypułkowe. Jaroszów Powierzchnia obrębu ,07 ha, w tym ok. 1073ha użytków rolnych i 103 ha lasów. Wieś leżąca w obrębie Wzgórz Strzegomskich. Przemysłowo rolnicza wieś, największa w gminie. Zajmuje lekko pofalowany teren u północno wschodnich podnóży mikroregionu Jaroszowskie Wzgórza. Od południa nieznacznie wyrasta nad nią Piasecznik, a na północnym wschodzie Gliniak. Jednak główny rys otoczeniu nadają ogromne wyrobiska kopalni gliny ogniotrwałej. Przez wieś biegnie droga krajowa nr 5 do autostrady A4. Na obu krańcach wsi odchodzą od niej lokalne drogi do Bartoszówka i Mikoszowej. Dawniej na południe od zabudowań biegła też linia kolejowa ze Strzegomia do Malczyc i była spora stacja kolejowa z bocznicami do kopalni. Największe znaczenie gospodarcze mają gliny ogniotrwałe, tworzące bazę surowcową miejscowego przemysłu. Występują w postaci mioceńskich iłów ogniotrwałych, z domieszką węgla brunatnego i piasków. Obecnie wydobycie prowadzone jest w wyrobisku Stanisław, które sięga do domów sąsiedniego Ruska. Z pozostałych stron Jaroszów otaczają użytki rolne. Las rośnie tylko na grzbiecie Jaroszowskich Wzgórz, a opuszczone wyrobiska zarastają krzewami i zagajnikami. Przy dawnym dworze są pozostałości parku z pomnikowym grabem zwyczajnym. Kostrza Powierzchnia obrębu - 513,36 ha, w tym ok. 308 ha użytków rolnych i 103 ha lasów. Duża uprzemysłowiona wieś w mikroregionie Rogoźnickie Wzgórza. Leży pomiędzy Koniczem i Granitową Górą na południowym zachodzie oraz Żelazowską Górą i Gęsimi Górami na północnym wschodzie wśród licznych czynnych i wyeksploatowanych kamieniołomów. Teren wsi stanowi wododział pomiędzy potokami zasilającymi Radynię na południu i źródliskowymi ciekami Kałużnika na północy. Przez wieś biegnie droga z Roztoki przez Borów do Rogoźnicy, do której dochodzi droga ze Strzegomia przez Żelazów. Pomiędzy Kostrzą a Rogoźnicą rozciąga się teren dawnego obozu koncentracyjnego Gross Rosen. Na południe od wsi stoją nieliczne domy Rajca, a na południowym zachodzie istniała kolonia Piekiełko. Zabudowania Kostrzy ciągną się ok. 0,7 km wzdłuż lokalnych dróg. Znaczenie gospodarcze mają granity wydobywane od dawna w licznych kamieniołomach. Od południa do istniejących wyrobisk docierała bocznica kolejowa ze stacji Borów, obecnie zlikwidowana. 10

11 Wokół wsi ciągną się użytki rolne, ale jest dużo nieużytków i terenów zdewastowanych w wyniku wydobycia granitu. Na wzniesieniach rosną lasy mieszane, a przy dworze są nikłe pozostałości parku o powierzchni ok. 3,7 ha. Morawa Powierzchnia obrębu - 492,43 ha, w tym ok. 401 ha użytków rolnych i 30 ha lasów. Wieś na lewym brzegu Strzegomki, oddzielona od niej korytem Młynówki. Wieś leżąca w obrębie Wzgórz Strzegomskich. Leży na wschód od Strzegomia, granicząc z terenem miasta, na południe od Jaroszowskich Wzgórz. Na południe od zabudowy biegnie lokalna droga z Łazan przez Przyłęgów do drogi krajowej nr 5. Odchodzi od niej lokalna droga do Strzegomia przez Międzyrzecze. Na północ od wsi jest niewielki kamieniołom granitu. W zespole pałacowym znajduje się duży park o powierzchni ok. 20,0 ha z pomnikowymi okazami drzew gatunków rodzimych oraz egzotycznymi krzewami. Przechodzi on w las łęgowy ciągnący się wzdłuż rzeki. W parku jest duży staw oraz nieużytkowany basen kąpielowy. Rogoźnica Powierzchnia obrębu - 826,44 ha, w tym ok. 508 ha użytków rolnych i 115 ha lasów. Duża przemysłowo rolnicza wieś, stanowiąca centrum krajobrazowe Wzgórz Strzegomskich z racji istnienia na jej terenie muzeum w dawnym obozie koncentracyjnym Gross Rosen. Wieś leży nad Wierzbiakiem, u północno wschodniego podnóża Rogoźnickiej Góry w Rogoźnickich Wzgórzach. Przez wieś prowadzi droga wojewódzka nr 374 łącząca Jawor ze Strzegomiem, krzyżująca się z lokalnymi drogami prowadzącymi do Kostrzy na południu, Targoszyna na północy i Goczałkowa - na wschodzie. Przy tej ostatniej stoi małe osiedle domków zwane Rogoźnica Mała. Na północ od linii kolejowej ze Strzegomia do Jawora i Legnicy są zabudowania dawnej kolonii Dąbki. We wsi jest stacja kolejowa. Duże znaczenie gospodarcze mają tu granity, eksploatowane w kilku wyrobiskach. Wzniesienia na południe od wsi porastają lasy mieszane z dużym udziałem buka, dębu i świerka. Z pozostałych stron ciągną się użytki rolne. W dawnym zespole dworskim w Rogoźnicy Małej jest park o powierzchni 7,0 ha. Rusko Powierzchnia obrębu - 714,12 ha, w tym ok. 462 ha użytków rolnych i 5 ha lasów. Wieś położona na wschodnim skraju Wzgórz Strzegomskich. Leży na lekko pofałdowanym terenie pomiędzy Jaroszowem na zachodzie i Mielęcinem (gm. Żarów) na wschodzie. Na południu las Skotnik oddziela wieś od Mikoszowej i Łazan (gm. Żarów). Od zachodu teren wsi ogranicza ogromne wyrobisko kopalni glin ogniotrwałych Stanisław. Z pozostałych stron znajdują się inne, mniejsze i nieczynne wyrobiska, co powoduje, że najbliższe okolice wsi są silnie zdewastowane. Od północnego wschodu nad wsią góruje hałda nadkładu, tworząca dominantę krajobrazową. Powoduje to także, że do Ruska prowadzą tylko lokalne drogi z Udanina i Gościsławia, przecinające drogę krajową nr 5, która obchodzi wieś łukiem od północy. Duże znaczenie gospodarcze mają mioceńskie iły ogniotrwałe, które występują wraz z piaskami i węglami brunatnymi. Skarżyce Powierzchnia obrębu - 126,10 ha, w tym ok. 97 ha użytków rolnych i 15,5 ha lasów. 11

12 Niewielka wieś na lewym brzegu Strzegomki, vis á vis ujścia do niej Pełcznicy. Leży pomiędzy Morawą na zachodzie i Przyłęgowem na wschodzie, na południe od drogi łączącej te wsie. Przez Skarżyce biegnie lokalna droga przez most na Strzegomce do Pastuchowa. Wzdłuż rzeki rosną łęgi i zagajniki, z pozostałych stron ciągną się użytki rolne. Stawiska Powierzchnia obrębu - 492,43 ha, w tym ok. 401 ha użytków rolnych i 30 ha lasów. Leży na Strzegomką, u ujścia do niej Czarnuchy. Jej nieliczne domy stoją po obu stronach rzeki przy lokalnej drodze ze Strzegomia do Świebodzic. Od północnego zachodu biegnie droga krajowa nr 5, prowadzi od niej dojazd do wsi. Wokół wsi ciągną się użytki rolne, większych lasów nie ma, natomiast brzegi rzeki porastają drzewa i krzewy, są też zadrzewienia śródpolne. Tomkowice Powierzchnia obrębu - 600,26 ha, w tym ok. 518 ha użytków rolnych i 29 ha lasów. Wieś w mezoregionie Obniżenie Podsudeckie. Ciągnie się ok. 1,2 km z luźno rozrzuconymi zabudowaniami wzdłuż drogi ze Strzegomia do Jugowej. Z Tomkowic wychodzi również lokalna droga do wsi granica na południowym wschodzie. Dawniej na północ od wsi biegła linia kolejowa ze Strzegomia do Roztoki, ale nie było tu stacji. Pomiędzy Tomkowicami a Godzieszówkiem znajduje się udokumentowane złoże kaolinów Kazimierz. Tworzą je kaoliny rezydualne i osadowe. Są niestety zanieczyszczone glinami i piaskami, a nawet węglami brunatnymi. Teren jest prawie płaski, pocięty licznymi drogami polnymi i rowami melioracyjnymi, których część zasila płynący na południowy zachód od wsi potok Rogacz. Żelazów Powierzchnia obrębu - 440,91 ha, w tym ok. 288 ha użytków rolnych i 120 ha lasów. Niewielka wieś położona w najwyższej części Wzgórz Strzegomskich. Ciągnie się ok. 0,5 km wzdłuż drogi odchodzącej od nowej drogi ze Strzegomia do Kostrzy. Zabudowania zajmują południowo zachodnie zbocze Żelazowskiej Góry. Z okolic wsi otwierają się widoki na Sudety Środkowe, część Wzgórz Strzegomskich oraz Obniżenia Podsudeckiego. Wieś otaczają użytki rolne, ale należą do niej również lasy porastające Rogoźnickie Wzgórza. Żółkiewka Powierzchnia obrębu - 550,24 ha, w tym ok. 399 ha użytków rolnych i 61 ha lasów. Wieś położona w najwyższej części Wzgórz Strzegomskich, na wschodnich i północno wschodnich zboczach Żelazowskiej Góry, przy skrzyżowaniu drogi ze Strzegomia do Kostrzy z drogą z Wieśnicy do Godzieszówka. Ok. 1,0 km na wschód przy drodze do Strzegomia, na wzniesieniu stanowiącym niższy południowo zachodni wierzchołek w masywie Szerokiej, stoją zabudowania Żółkiewki Kolonii z wiatrakiem stanowiącym charakterystyczny akcent w krajobrazie. Żółkiewka Kolonia graniczy bezpośrednio z miastem Strzegom. Wieś znana jest z pięknych widoków na Sudety Środkowe i Obniżenie Podsudeckie. Większość terenu zajmują użytki rolne, ale Żelazowska Góra jest pokryta lasem mieszanym o charakterze parkowym. Do jej podnóża prowadzi zabytkowa aleja wysadzana lipami drobnolistnymi. Przy pałacu jest park krajobrazowy o powierzchni ok. 5,0 ha z okazami starych drzew. Granity i bazalty są eksploatowane w dużych kamieniołomach w sąsiedztwie wsi, ale formalnie znajdują się one w Strzegomiu. Wieśnica Powierzchnia obrębu - 179,26 ha, w tym ok. 149 ha użytków rolnych i 11 ha lasów. 12

13 Mała wieś w obniżeniu pomiędzy Górą Św. Jerzego na południowym wschodzie i Jedlicami na północnym zachodzie. Leży przy drodze wojewódzkiej nr 374 ze Strzegomia do Jawora. Odchodzi od niej lokalna droga do Żółkiewki. W otoczeniu przeważają użytki rolne, ale wzniesienia porastają lasy mieszane. Wieś jest niewielka, ale leży przy ruchliwej drodze i rozwija się tu handel oraz usługi; jest m.in. stacja benzynowa i parking przydrożny z barem oraz zakład kamieniarski. Międzyrzecze Powierzchnia obrębu - 310,12 ha, w tym ok. 269 ha użytków rolnych i 0,2 ha lasów. Wieś położona na północno zachodnim krańcu Równiny Świdnickiej. Ciągnie się ok. 1,0 km wzdłuż prawego brzegu Strzegomki, przy granicy administracyjnej Strzegomia, stanowiąc jego nieformalne przedmieście. Wieś leży na prawie płaskim terenie przy lokalnej drodze z Morawy prowadzącej do drogi nr 374. W centrum wsi i na jej południowo zachodnim krańcu odchodzą drogi do Strzegomia, a na północnym zachodzie także lokalna droga do Stanowic, biegnąca wzdłuż linii kolejowej ze Strzegomia do Jaworzyny Śląskiej. Linia ta od zachodu oddziela wieś od miasta, podobnie jak obwodnica drogowa Strzegomia. Z okolic otwierają się widoki na Wzgórza Strzegomskie z panoramą miasta na pierwszym planie oraz znaczną część Sudetów Środkowych. Modlęcin Powierzchnia obrębu - 463,74 ha, w tym ok. 420 ha użytków rolnych i 0,8 ha lasów. Luźno zabudowana wieś w północno zachodniej części Równiny Świdnickiej. Ciągnie się ok. 1,5 km wzdłuż Szymanowskiego Potoku i lokalnej drogi z Olszan do Szymanowa, prawie granicząc zabudowaniami z oboma tymi wsiami. Z Modlęcina wychodzi na północny zachód droga do drogi krajowej nr 5, przy której na lewym brzegu Strzegomki leży dawna kolonia Mały Modlęcin, zwana także Modlęcinkiem. Na granicy Modlęcina i Olszan drogę przecina inna lokalna droga ze Stawisk do Cierni, przez południową część Olszan. Wieś leży na prawie płaskim terenie utworzonym przez plioceńskie żwiry i piaski oraz mioceńskie iły, mułki i piaski. Pokrywają je użytki rolne na dobrych glebach, większych lasów w pobliżu nie ma. Grochotów Powierzchnia obrębu - 402,33 ha, w tym ok. 99ha użytków rolnych i 282 ha lasów. Mała wieś w północno zachodniej części Równiny Świdnickiej. Leży na prawie płaskim terenie. Domy Grochotowa tworzą luźny ciąg wzdłuż drogi nr 374 ze Stanowic do Świebodzic. Wieś otaczają użytki rolne, ale od południa i wschodu rosną lasy świerkowe z dużą domieszką gatunków liściastych. Wieś liczy tylko kilkanaście gospodarstw indywidualnych. Olszany Powierzchnia obrębu ,39 ha, w tym ok ha użytków rolnych i 45 ha lasów. Jedna z większych wsi w regionie, leżąca w zachodniej części Równiny Świdnickiej, na granicy z Obniżeniem Podsudeckim. Ciągnie się ok. 3,0 km wzdłuż Czarnuchy, zwanej tu nieoficjalnie Olszańskim Potokiem. Wieś stanowi lokalny węzeł drogowy. Większość domów wznosi się przy drodze ze Stanowic do Cierni. W centrum wsi odchodzi ku zachodowi droga do Modlęcina, a południowo zachodni kraniec przecina droga ze Strzegomia przez Stawiska i dalej do Cierni i Świebodzic. Wieś otaczają użytki rolne na dobrych glebach, większych lasów w pobliżu nie ma. W dawnym zespole dworskim są pozostałości rozległego parku o powierzchni 10,0 ha. 13

14 Olszany są dużą, rozwiniętą wsią rolną. W 2000 r. było tu jeszcze 110 gospodarstw indywidualnych i zakład rolny. Stanowice Powierzchnia obrębu - 792,65 ha, w tym ok. 694 ha użytków rolnych i 1,8 ha lasów. Duża przemysłowo rolnicza wieś w północno zachodniej części Równiny Świdnickiej. Leży w pobliżu lewego brzegu Pełcznicy przy drodze i linii kolejowej ze Strzegomia do Jaworzyny Śląskiej przez Pasieczną. Główna droga nr 374 ze Strzegomia do Świebodzic obchodzi zabudowania Stanowic od zachodu i południa, gdzie odchodzi od niej droga nr 382 do Świdnicy. Ponadto ze Stanowic wychodzi lokalna droga do Olszan. We wsi jest stacja kolejowa. Zabudowania ciągną się ok. 1,0 km, na prawie płaskim terenie. Miasto Strzegom Powierzchnia obrębu ha, w tym ok ha użytków rolnych i 34 ha lasów. Miasto położone jest nad rzeką Strzegomką. Główna część na lewym brzegu rzeki leży u stóp Szerokiej, Krzyżowej Góry i Góry Świętego Jerzego. Centrum miasta zajmuje teren opadający ku wschodowi na wysokości ok m. Najwyższym punktem w granicach miasta jest Góra Świętego Jerzego, a najniższym dolina Strzegomki na granicy z Morawą. Miasto zajmuje duży obszar, na którym znajdują się liczne kopalnie granitu. Jego południowo zachodnią część stanowi dawna wieś Grabina, zwana obecnie Grabami; północną stanowi Osiedle Kamionki, północno wschodnią Osiedle Wschód, a południową Domki, po drugiej stronie rzeki Strzegomki. Strzegom jest ważny węzłem komunikacyjnym. Obwodnicą od południowego wschodu i wschodu prowadzi droga krajowa nr 5 z Bolkowa do autostrady A4 i Wrocławia, która krzyżuje się z drogą wojewódzką nr 374 z Jawora do Świebodzic. Wychodzi stąd również droga wojewódzka nr 345 do Środy Śląskiej oraz lokalne drogi do Kostrzy, Roztoki, Jugowej, Świebodzic, Morawy i Łażan. Strzegom jest jednym z najstarszych miast na Śląsku. Początki osadnictwa na Górze Szerokiej datowane są na okres halsztacki kultury łużyckiej, a więc ok. VIII VII w. p.n.e. Powstała tam osada obronna otoczona potężnym wałem drewniano ziemnym. Grodzisko to zostało całkowicie zniszczone w wyniku eksploatacji złoża bazaltów. Pierwotny gród zniszczyli Scytowie, prawdopodobnie w IV w. p.n.e., później został odbudowany. Na sąsiedniej Krzyżowej Górze powstała otwarta osada. Potwierdza to fakt, że doliną Strzegomki biegł ważny trakt handlowy z Wrocławia do Pragi, krzyżujący się z traktem ze Świdnicy do Legnicy. W XVI w. Strzegom należał do większych i bogatszych miast na Dolnym Śląsku. O jego zamożności świadczy m.in. dokonana jeszcze w 1475 r. rozbudowa murów obronnych. W drugiej połowie XVI w. miasto stało się szeroko znane, po odkryciu w żyle bazaltowej czerwonej glinki, którą uznawano za leczniczą. W 1856 r. przeprowadzono przez miasto linię kolejową z Jaworzyny, przez Jawor do Legnicy. Od 1870 r. w okolicy zaczęto eksploatować złoża glin ogniotrwałych. W 1895 r. zbudowano linię kolejową do Malczyc, która zastąpiła Drogę Węglową, a w 1899 r. jej przedłużenie w drugą stronę do Roztoki. Do I wojny światowej miasto otrzymało sieć elektryczną, częściową kanalizację i inne urządzenia komunalne. Najtragiczniejszy w dziejach miasta okazał się końcowy okres II wojny światowej. Najpierw na terenie Grabiny (włączonej w obręb miasta) urządzono filię obozu koncentracyjnego Gross Rosen. W czasie walk w 1945 r. miasto, szczególnie centrum i zakłady przemysłowe poważnie ucierpiały. Szacuje się, że co najmniej 40% zabudowy miasta legło w gruzach, a sami Niemcy wysadzili 7 przęseł wiaduktu kolejowego. 14

15 Strzegom ma w pełni zachowany w centrum średniowieczny układ przestrzenny z rynkiem i siatką ulic. Pomimo zniszczeń wojennych w mieście jest liczny zabytków, a niektóre zaliczane są do czołowych na Dolnym Śląsku. Do ciekawszych obiektów w mieście należą: kościół parafialny śś. Piotra i Pawła, uważany za jeden z najcenniejszych i największych obiektów architektury gotyckiej nie tylko na Śląsku. Był budowany etapami praktycznie przez cały XIV w. kościół parafialny Najśw. Zbawiciela MB Szkalperznej przy ul. Kościuszki ufundowany w 1382 r. dla klasztoru karmelitów. Pierwotny kościół i klasztor ukończono w 1430 r., ale rozebrano w obawie przed husytami. Nowy zbudowano w obrębie murów na obecnym miejscu, zniszczony w 1640 r., odbudowany i rozbudowany w latach Obok kościoła barokowy klasztor z lat , przebudowany w XIX w., kościół pomocniczy św. Antoniego gotycki, powstał ok r., poprzez nadbudowę bastei z ok r. Kościół miał obronny ganek na poddaszu i połączenie z krużgankiem na murach, kościół pomocniczy św. Barbary przy ul. kościelnej gotycki z końca XIV w., zbudowany jako synagoga. Po wypędzeniu Żydów w 1454 r. przejęty przez katolików. Po 1945 r. nieużytkowany, remontowany w latach i ponownie użytkowany, kościół pomocniczy św. Jadwigi przy ul. Szarych Szeregów. Został zbudowany ok r. jako szpitalny, prawdopodobnie na miejscu najstarszego w mieście kościoła św. Piotra. Był remontowany po 1650 i w 1719 r. oraz w 1861 r., ponadto w XVIII w. i ostatnio w latach i do 1999 r., klasztor ss. Elżbietanek przy ul. Obywatelskiej 3-5. Nosi cechy architektury neogotyckiej, ma ryzalit śr. ze schodkowym szczytem, cmentarz komunalny przy ul. Świdnickiej powstał na miejscu szpitala św. Mikołaja. Zachowały się nagrobki z XVIII i XIX w., niektóre z metalowymi i kamiennymi figurkami, z dawnego zamku czy dworu ks. Pozostały tylko nikłe ślady. Był wzmiankowany w 1312r., jeszcze w XIX w. widoczne były ruiny. Jedynym fragmentem jest tablica z 1600 r. na tzw. domu klucznika przy ul. Szkolnej, ale badania archeologiczne potwierdziły też istnienie jakiejś budowli dalej na wschód pomiędzy wiaduktem kolejowym, a dworcem autobusowym, obwarowania miejskie; składały się z kamiennego muru wzniesionego w latach , rozbudowane w XIV w. o baszty i bramy, muru zewnętrznego z 1454 r. i bastei z 1475 r. Z 5 bram nie zachowała się żadna. Mury były remontowane po wojnie 30-letniej, jednakże już w 1748 r. zaczęto je stopniowo rozbierać. Proces ten trwał do połowy XIX w., gdy całkowicie rozebrano dalsze fragmenty muru wewnętrznego i bastei. Zachował się fragment muru wewnętrznego na południe od kościoła śś. Piotra i Pawła (przy linii kolejowej0 oraz na południowym zachodzie. Od zachodu stoi Baszta Dziobowa zbudowana po 1398 r., obok fragment muru ze śladami ganku straży. Ponadto zachowała się basteja stanowiąca dolną część kościoła św. Antoniego, z fortyfikacji nowożytnych zachowały się niewielkie ruiny fortu przy ul. Niepodległości z 2 połowy XVIII w. oraz korpus młyna prochowego (wiatrak typu holender) z tego okresu. Widoczne są fragmenty muru oporowego fortu i pozostałości kazamat, ratusz na rynku pierwotny wzniesiony w innym miejscu prawdopodobnie w końcu XIV w. Zachowała się tylko wolnostojąca Wieża Targowa w bloku śródrynkowym, wzmiankowana w 1433 r. Ratusz przebudowano w 1541 i 1618 r. W latach został rozebrany, a w latach zbudowano na obecnym miejscu nowy neogotycki. W bloku śródrynkowym pod nr 39 mieścił się dawny szmatruz. W 1965 r. został adoptowany na hotel Granit z zatarciem większości cech stylowych. 15

16 Od początku XX w. Strzegom był miastem garnizonowym. Dla potrzeb wojska wzniesiono kompleks koszar przy ul. Armii Krajowej. Tworzą go budynki o prostej architekturze. Na końcu znajdowała się dawna strzelnica, tablice pamiątkowe i pomniki: figura św. Jana Nepomucena z 1735 r. w północno wschodnim narożniku Rynku, pomnik AR z 1945 r. przy ul. Kasztelańskiej w postaci kamiennego obelisku, pomnik bitwy pod Lenino, w postaci obelisku przy ul. Kościuszki, pomnik XV-lecia PRL przy ul. Św. Anny w postaci obelisku z napisem, pomnik Milenium Państwa Polskiego na rogu ul. kasztelańskiej i Świdnickiej, tabl. Christiana Günthera na domu przy ul. dąbrowskiego (w miejscu jego rodzinnego), tabl. na budynku przy Al. Wojska Polskiego 8 upamiętniająca oficynę wydawniczą Reinholda i Theodora Urbanów, ufundowana w 1983 r., krzyż pokutny nad Młynówką przy polnej drodze na przedłużeniu poza linię kolejową ul. Morskiej. Ma wymiary 84x82x23 cm, Znaczącymi elementami zagospodarowania gminy Strzegom są elementy infrastruktury komunikacyjnej i technicznej. Obsługa komunikacyjna Droga krajowa nr 5 Droga krajowa nr 5 łącząca (wraz z odcinkiem drogi krajowej nr 1 między Świeciem, a Gdańskiem) jedne z największych aglomeracji miejskich w Polsce, tj. Trójmiasto, aglomerację bydgosko-toruńską, poznańską i wrocławską. Przebiega przez województwa: kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i dolnośląskie. Dalej biegnie do Czech przez Lubawkę. Pomiędzy Bielanami Wrocławskimi a Kostomłotami (28 km) przebieg drogi nr 5 pokrywa się z trasą autostrady A4. W granicach gminy biegnie m.in. przez Granicę, Strzegom i Jaroszów i Rusko, a dalej przez kolejne gminy do autostrady A4. Droga wojewódzka nr 374 Droga prowadząca z Jawora do Świebodzic. Przez gminę Strzegom biegnie prawie południkowo od Rogoźnicy przez Strzegom, Stanowice, Grochotów, a następnie do Świebodzic. Droga wojewódzka nr 345 Droga ta łączy drogę krajową nr 94 z drogą krajową nr 5. W granicach gminy biegnie przez Bartoszówek do drogi krajowej nr 5, z którą łączy się w Jaroszowie. Droga wojewódzka nr 382 Biegnie od granicy państwa przez Dzierzoniów, Świdnicę i Jaworzynę Śląską. W granicach gminy biegnie przez Stanowice i Strzegom do drogi krajowej nr 5, z którą łączy się w Strzegomiu. Linie kolejowe Stacja Strzegom zlokalizowana jest na peryferiach miasta. Oddana do użytku została 16 grudnia 1856 roku. Pierwsza nazwa stacji brzmiała Striegau Hauptbahnhof. Od 1945 roku stacja nosi nazwę Strzegom. Przez stacje przechodzą linie kolejowe Katowice Legnica i Malczyce Marciszów. Budynek dworca nie pełni już swojej funkcji został adaptowany na inne cele, kasy zamknięte i zlikwidowane. Od roku 2008 wznowiono ruch pasażerski na trasie linii 137 (pociągi na trasie Legnica Kamieniec Ząbkowicki - Kłodzko). Drogi powiatowe na terenie gminy to: 16

17 2791 D z kierunku Domaniowo granica powiatu Goczałków Górny Graniczna D z kierunku Targoszyn granica powiatu Rogoźnica Kostrza Żelazów Godzieszówek D Strzegom (od drogi krajowej nr 5) Międzyrzecze Morawa Przyłęgów (gm. Żarów), D Strzegom (od drogi 2921 D) Godzieszówek Roztoka Kłaczyna granica powiatu (kierunek Wolbromek), 2884 D od drogi wojewódzkiej nr 374 Międzyrzecze Stanowice Pasieczna (gm. Jaworzyna Śląska), D Strzegom (granica miasta) Graniczna Goczałków Rogoźnica do drogi D Stawiska (od drogi nr 5) Olszany do drogi nr 374 (Świebodzice) D droga przez wieś Olszany D Stanowice Olszany Modlęcin Szymanów (gm. Dobromierz), D Modlęcin do drogi nr 5 (Granica) D Strzegom (od drogi 2883 D) Tomkowice Jugowa (gm. Dobromierz), D Granica (od drogi nr 5) Tomkowice D Kostrza Borów (gm. Dobromierz), D Kostrza granica powiatu (kierunek Zimnik) D - Strzegom (granica miasta) Żółkiewka Żelazów D droga przez wieś Żółkiewka D od drogi 374 Goczałków Górny granica powiatu (kierunek Lusina) D Stanowice do drogi nr D z kierunku Lasek) granica powiatu Rusko D Pastuchów (gm. Jaworzyna Śląska) Skarżyce do drogi 2881 D (kierunek Morawa) D Mikoszowa (gm. Żarów) Jaroszów. Na terenie gminy projektowane są również obejścia komunikacyjne: obejście komunikacyjne miasta Strzegom na odcinku od skrzyżowania drogi wojewódzkiej nr 374 w Goczałkowie z drogą powiatową nr 2928D (w kierunku Goczałkowa Dolnego) przez Graniczną do Strzegomia i drogi krajowej nr 5 węzeł na wysokości ul. Gronowskiej, obejście wsi Jaroszów od strony północnej wsi na odcinku drogi krajowej nr 5. Zaopatrzenie w wodę Na obszarze gminy Strzegom występuje problem obniżania się zwierciadła wód podziemnych, związany z odkrywkową eksploatacją surowców mineralnych. Ze względu na tworzenie się lejów depresyjnych znacznie obniżył się poziom wody w studniach, co spowodowało konieczność budowy wodociągów wiejskich. Obecnie cała gmina Strzegom jest zwodociągowana. Eksploatacja zasobu wód podziemnych odbywa się z ujęć głębinowych zlokalizowanych we wsiach: Olszany, Żelazów i Jaroszów. Na terenie gminy zlokalizowane są trzy stacje uzdatniania wody: Stacja Uzdatniania Wody w Olszanach, Stacja Uzdatniania Wody w Żelazowie, Stacja Uzdatniania Wody w Rusku. Gospodarka ściekowa 17

18 Gmina nie ma w pełni uporządkowanej gospodarki ściekowej. Jednak od kilku lat sukcesywnie budowana jest sieć kanalizacyjna. Skanalizowane obecnie jest miast Strzegom oraz wsie: Morawa, Międzyrzecze, Stanowice, Olszany, Graniczna. Częściowo skanalizowana jest również wieś Rusko. Pozostałe miejscowości gminy nie są jeszcze skanalizowane, ale w trakcie realizacji kanalizacji są wsie: Jaroszów, Żelazów, Żółkiewka, Wieśnica, Goczałków, Kostrza, Rogoźnica, Tomkowice, Granica, Modlęcin Mały. Projektowane jest również skanalizowanie wsi Bartoszówek i Goczałków Górny. Pozostałe wsie: Grochotów, Stawiska, Skarżyce, Godzieszówek i Modlęcin obecnie nie są ujęte w planach dotyczących skanalizowania, ale w ciągu następnych lat gmina zamierza skanalizować cały obszar. W gminie zlokalizowane są dwie oczyszczalnie ścieków: w Strzegomiu i w Rusku. Miejska oczyszczalnia ścieków komunalnych ma przepustowość 6000 m³/d. i skuteczność oczyszczania ponad 90 %. Obecnie przygotowuje się realizację zadania związanego z budową linii technologicznej odwadniania, zagęszczania i higienizacji osadów na terenie oczyszczalni. Gospodarka odpadami Istotną sprawą dla ochrony powierzchni ziemi jest problem gromadzenia i zagospodarowania odpadów produkcyjnych i bytowych. Odpady komunalne składowane są na terenie wysypiska w Jaroszowie. Obiekt położony jest na terenie nieczynnego już wyrobiska kopalni Halina" na pograniczu wsi Jaroszów i Rusko w gminie Strzegom. Atutem jaroszowskiego składowiska jest naturalna warstwa mineralna - szczelne wypełnienie dna ciągłymi warstwami iłów. Dodatkowo kwatera składowania wyściełana jest grubą folią, pod którą znajduje się żwirowa warstwa drenażowa. Nad izolacją syntetyczną ułożono warstwę drenażową dla odcieków powstających i odpływających z deponowanych odpadów. Dopiero na tak przygotowanej podściółce składowane są odpady. W kwaterze składowania zamontowane są studnie odprowadzające gaz powstający w procesie fermentacji deponowanych materiałów. W przyszłości, gdy ilość gazu wzrośnie, będzie on magazynowany i wykorzystany przez ECU (firma obsługująca) do produkcji energii elektrycznej lub ciepła. Odpady produkowane w gminie są segregowane, zgodnie z normami europejskimi. Skupem i utylizacją zajmują się podmioty gospodarcze, wyspecjalizowane w tego typu usługach. Zaopatrzenie w gaz Przez teren miasta Strzegom przebiegają dwa gazociągi wysokiego ciśnienia Ø 150 i Ø 300, z których gaz poprzez stacje redukcyjno-pomiarowe I i II stopnia dostarczany jest do sieci miejskiej. Wsie gminy otrzymują gaz jedynie w systemie bezprzewodowym, gospodarstwa domowe korzystają ze zbiorników gazowych i butli. Miasto zasilane jest gazem ziemnym wysokometanowym. Sieć przesyłowo - rozdzielcza obejmuje swoim zasięgiem ogółem 17 miejscowości. Przewiduje się, że w przyszłości zasilanie wsi w gminie Strzegom nastąpi w oparciu o system gazociągów istniejących: gazociąg wysokiego ciśnienia DN 250 Legnica-Olszany, gazociąg wysokiego ciśnienia DN 300 Radakowice-Lubiechów, gazociąg wysokiego ciśnienia DN 150 Żarów- Jaroszów. Zaopatrzenie w energię elektryczną W mieście Strzegomiu zlokalizowana jest rozdzielnia 110/20 KV Graby, która jest podstawowym elementem zasilania obszaru gminy w energię elektryczną. Rozdzielnia ta jest zasilana z dwóch linii wysokiego napięcia: linia 110 kv z rozdzielni Świebodzice, 18

19 linia 110 kv z rozdzielni Jawor. Gospodarka cieplna Gospodarka cieplna gminy jest zróżnicowana. Na terenie miasta Strzegom głównym dostawcą energii cieplnej jest FORTUM Dolnośląski Zakład Termoenergetyczny S.A. z siedzibą w Wałbrzychu. Dostawca ten zajmuje się dystrybucją ciepła dla odbiorców podłączonych do systemu ciepłowniczego oraz eksploatacją kotłowni lokalnych tylko na terenie miasta natomiast pozostałe jednostki osadnicze gminy posiadają własne system grzewcze. Przeważają lokalne kotłownie oraz paleniska indywidualne takie jak piece czy tzw. c.o. etażowe. Placówki użyteczności publicznej zaopatrywane są w ciepło z lokalnych kotłowni na paliwo stałe lub olej opałowy Geomorfologia Gmina Strzegom zlokalizowana jest obrębie kilku jednostek fizycznogeograficznych, które decydują zarówno o jej krajobrazie, jak i sposobie użytkowania poszczególnych terenów. Gmina Strzegom położona jest na Przedgórzu Sudeckim. Według podziału fizycznogeograficznego Polski należy do: Prowincja 33 Masyw Czeski, Podprowincja 332 Sudety i Przedgórze Sudeckie Makroregion Przedgórze Sudeckie, Mezoregiony Wzgórza Strzegomskie Równina Świdnicka Obniżenie Podsudeckie Część północna i środkowo - wschodnia gminy wraz z miastem Strzegom położona jest w obrębie Wzgórz Strzegomskich (wsie: Rogoźnica, Goczałków Górny, Goczałków, Kostrza, Żelazów, Żółkiewka, Wieśnica, Graniczna, Bartoszówek, Jaroszów, Rusko, Morawa, Skarżyce, Strzegom); część południowa i południowo wschodnia w obrębie Równiny Świdnickiej (Międzyrzecze, Stanowice, Grochotów, Olszany, Modlęcin, Stawiska); natomiast część środkowo zachodnia w obrębie Obniżenia Podsudeckiego (Granica, Tomkowice, Godzieszówek). Północna część gminy tworzy falistą równinę o wysokości m n.p.m. Ponad nią wznoszą się wyspowe, pojedyncze pagóry. Ich wysokości wahają się od 100 do 500 m wysokości względnej. Są to Wzgórza Strzegomskie mające charakter izolowanych wzniesień, najczęściej granitowych, przebitych żyłami bazaltu, których najwyższe wzniesienie Góra Krzyżowa, osiąga 353 m n.p.m. Wzgórza te oddzielone są od Sudetów Obniżeniem Podsudeckim, które jest szeregiem łagodnych i niewysokich pagórków, rozciętych dolinami niewielkich cieków. Południowa i południowo wschodnia cześć gminy leżąca w obrębie Równiny Świdnickiej jest raczej płaska i o wiele niższa m. Wzgórza Strzegomskie są północno zachodnim członem Przedgórza Sudeckiego, położonym na północ od doliny Strzegomki, która stanowi granicę z Równiną Świdnicką. Są granitową intruzją w obrębie zmetamorfizowanych łupków paleozoicznych, przebitą przez żyły trzeciorzędowych bazaltów, które tworzą kulminację tych wzgórz. Od krawędzi Sudetów na południu, wyznaczonej sudeckim uskokiem brzeżnym na linii Złotoryja Świebodzice, dzieli je szerokie na 5-10 km Obniżenie Podsudeckie o charakterze rowu tektonicznego wypełnionego morskimi osadami trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi, na wschodzie dolina Strzegomki oddziela je od Równiny Świdnickiej, na zachodzie sąsiadują 19

20 z Wysoczyzną Chojnowską. Granica północno wschodnia jest mniej wyraźna i biegnie od okolic Legnicy. Mezoregion Równina Świdnicka, wzdłuż doliny rzeki Strzegomki graniczy od północnego zachodu ze Wzgórzami Strzegomskimi, od południowego zachodu z Obniżeniem Podsudeckim. Obszar Równiny Świdnickiej jest stosunkowo płaski, porozcinany tylko nieznacznie zagłębionymi dolinami rzek i potoków. Odgrywa też znaczną rolę komunikacyjną, ponieważ biegną tu ważne drogi i linie kolejowe. Obniżenie Podsudeckie stanowi naturalną granicę regionu. Równina Świdnicka ciągnie się od doliny Strzegomki po zachodnie podnóża Masywu Ślęży. Wzgórza Strzegomskie wraz ze Wzgórzami Niemczańsko Strzelińskimi i Masywem Ślęży tworzą charakterystyczny pas wzniesień oddzielających krawędź Sudetów od Niziny Śląskiej. Pasmo Wzgórz Strzegomskich rozciąga się w odległości ok. 1,5 km na zachód od miasta i tworzy wyrastające z równiny pojedyncze lub zrastające się podstawami granitowe wzniesienia, niekiedy słabo zalesione. Najwyższym punktem jest Góra Krzyżowa (353 m). Jest ona jednym z trzech wzniesień, pomiędzy którymi usadowiło się miasto. Pozostałe dwa to Góra Bazaltowa i Góra Szeroka która ze względu na eksploatację bazaltu zachowała jedynie szczątkową formę. Równina Świdnicka ciągnie się od doliny Strzegomki po zachodnie podnóża Masywu Ślęży. Podstawowym elementem rzeźby jest lekko falista powierzchnia zrównania denudacyjnego; wyrównana w poziomie rzędu m npm. Stare podłoże skalne buduje warstwa plejstoceńskich utworów polodowcowych; wykształcona w postaci glin morenowych, piasków i żwirów fluwioglacjalnych oraz pokryw lessowych. Ponad tą powierzchnią zrównania wznoszą się kopulaste pagóry i wydłużone wały wyniesień, których wysokość bezwzględna dochodzi do m npm. Mają one charakter wyniesień twardzielowych, gdyż ich trzon budują krystaliczne skały magmowe intruzji paleozoicznych wraz z osłonową warstwą zmetamorfizowanych serii skalnych; datowanych na proterozoik. Powierzchnię zrównania denudacyjnego rozcina sieć dolin rzecznych Budowa geologiczna Wzgórza Strzegomskie są częścią rozległego masywu granitowego Strzegom Sobótka, który jest wydłużony wzdłuż osi W-E, otoczoną aureolą formacji paleozoicznych skał osadowych. Wzgórza rozcięte są wąskim obniżeniem, zwanym rowem Granicznej, którym biegnie linia kolejowa z Jaworzyny Śl. do Legnicy. Najstarszy kompleks skalny reprezentują różnego rodzaju łupki metamorficzne, występujące m.in. pomiędzy Strzegomiem a Olszanami, a także na stokach Góry Zwycięstwa. Wzgórza Strzegomskie są zbudowane w przewadze z granitoidów, tworzących ciało intruzywne w formie lakkolitu i uważane są za przejaw młodopaleozoicznego magmatyzmu w obrębie bloku przedsudeckiego. Powstanie tych intruzji wiąże się z fazą ruchów młodowaryscyjskich. Brak osadów permu, triasu, jury i kredy świadczy o jego lądowym charakterze i dominacji procesów erozyjnych i denudacyjnych. Granitoidy te to średnioi gruboziarniste granity biotytowe, lokalnie porfirowate o składzie adamellitu lub granodiorytu. W składzie mineralnym dominują plagioklazy, skaleń potasowy i kwarc oraz jasny magnezowy biotyt. Wietrzenia skał granitowych, które miały miejsce w trzeciorzędzie oraz późniejsza denudacja pokryw zwietrzelinowych ukształtowały specyficzny typ rzeźby Wzgórz Strzegomskich, w postaci izolowanych pagórów. Gorący klimat w paleogenie (starszy trzeciorzęd) i w miocenie sprzyjał intensywnemu wietrzeniu chemicznemu, które na wychodniach skał podłoża doprowadziło do powstania miąższych rezydualnych pokryw zwietrzelinowych regolitów. Zwykle są to regolity typu kaolinowego, o zabarwieniu przeważnie białym, rzadziej szarym. W wyniku późniejszej denudacji kaolinów rezydualnych i wtórnego ich osadzania w obniżeniach terenowych utworzyły się gliny kaolinowe zwane glinami ogniotrwałymi, z wkładkami skaolinizowanych 20