IV. UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE

Transkrypt

1 IV. UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE MAŁGORZATA DUŃSKA (S. 97) ERYK POMORSKI (S. 99) KRZYSZTOF BAWARSKI (S. 102) KAROL II KNUTSSON (S. 104) CHRYSTIAN I OLDENBURG (S. 110) JAN II (S. 120) CHRYSTIAN II (S. 123) 95

2 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI 96

3 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE MAŁGORZATA DUŃSKA O J C I E C: Waldemar IV Atterdag Urodził się ok r. jako najmłodsze z pięciorga dzieci Krzysztofa II, króla Danii z dynastii Estrydsenów, i jego żony Eufemii, córki Bogusława IV, księcia pomorskiego na Wołogoszczy. Jego przydomek jest zazwyczaj tłumaczony jako Dojutrek, co ma wskazywać na królewski zwyczaj odkładania ważnych spraw do przemyślenia na później. Interpretuje się go także w szerszy sposób jako nawiązanie do nadziei (wiary w następny dzień ), którą rządy Waldemara niosły dla pogrążonej wojnie domowej Danii; z tej samej przyczyny jest on niekiedy zwany Odnowicielem. W 1326 r. wraz z ojcem i braćmi został wypędzony z Danii i przebywał odtąd w Niemczech. Po śmierci w 1340 r. hrabiego holsztyńskiego Gerharda III, z poparciem cesarza powrócił do Danii i 21 VI 1340 r. w Viborgu został obwołany królem. Panował początkowo jedynie w północnej Jutlandii, jednak do 1353 r. pod jego rządami znalazła się większa część duńskiego królestwa. Zmarł 24 X 1375 r. w zamku Gurre (wyspa Zelandia) i został pochowany na zamku w Vordingborgu, skąd w 1377 r. jego prochy przeniesiono do klasztoru cysterskiego w Søro na Zelandii. Krótko przed 4 VI 1340 r. na zamku w Sønderborgu (niem. Sonderburg) na wyspie Als poślubił swoją kuzynkę Helwigę, księżniczkę szlezwicką. M A T K A: Helwiga szlezwicka Ona także wywodziła się z dynastii Estrydsenów, jej ojcem był Eryk II, książę Szlezwiku (duń. Sønderjyllandia), a matką jego żona Adelajda, córka Henryka I, hrabiego Holsztynu na Redensburgu. Jej małżeństwo z Waldemarem Atterdagiem zakończyło się separacją i w 1355 r. królowa przeniosła się do opactwa cysterskiego w Esrum na wyspie Zelandii, gdzie osiadła, nie przyjmując jednak ślubów zakonnych. Zmarła ok r. i została pochowana w Esrum. 97

4 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI R O DZ E Ń S T WO {1 5}: ). 1 Krzysztof Urodził się ok r. (W. Dworzaczek datuje jego narodziny na rok 1344). W 1359 (wedle Dworzaczka w 1363) r. ojciec nadał mu we władanie wyspę Lollandię. Zmarł bezżennie i bezpotomnie 11 VI 1363 r. w Kopenhadze i został pochowany w chórze katedry (dawnego kościoła św. Trójcy) w Roskilde. 2 Małgorzata Urodziła się w 1345 r. i we wczesnym dzieciństwie została zaręczona z Henrykiem III, księciem meklemburskim, który zaślubił później jej młodszą siostrę Ingeborgę. Zmarła w 1350 r., przed 23 X. 3 Ingeborga Małżonka Henryka III, księcia meklemburskiego (zob. s. 87 w biogr. króla Albrechta Meklemburskiego). Ich córką była Maria, matka ERYKA POMORSKIEGO następcy królowej Małgorzaty na skandynawskim tronie (szczegóły zob. s. 99 w jego biogr.). 4 Katarzyna Urodziła się w 1349 r. i zmarła w dzieciństwie. 5 Waldemar Urodził się w 1350 r. i zmarł w dzieciństwie. MAŁGORZATA DUŃSKA Na świat przyszła (20 VII) 1353 r., zapewne w Syborgu. Po śmierci ojca doprowadziła w 1376 r. do wyboru syna Olafa na króla Danii (zob. s. 85) i objęła w jego imieniu regencję. Po śmierci męża i wstąpieniu syna na tron norweski (1380) została ponadto regentką Norwegii. Olaf zmarł 3 VIII 1387 r., a 10 VIII w katedrze w Lund (Skania, obecnie w Szwecji) ogłoszono Małgorzatę suwerenną panią i władczynią Danii. 2 II 1388 r. została proklamowa prawowitą panią i władczynią Norwegii (wraz z prawem do wskazania następcy tronu), a w marcu tego roku na zamku Dalaborg pozostający w opozycji do Albrechta Meklemburskiego możni szwedzcy obwołali ją suwerenną panią i władczynią Szwecji. Mężem Małgorzaty został (ok. 9) IV 1363 r. w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze: HAAKON MAGNUSSON (zob. s. 85). Syn: 1 Olaf II IV (zob. s. 85 w biogr. Haakona Magnussona). MAŁGORZATA DUŃSKA 15 II 1388 r. wyznaczyła wnuka swojej siostry Ingeborgi, księcia pomorskiego Eryka, następcą tronu Norwegii; w czerwcu następne- 98

5 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE go roku został on wybrany królem Norwegii, a w 1396 r. królem Danii i Szwecji. 12 VI 1397 r. Małgorzata adoptowała Eryka i tego samego dnia w Kalmarze miała miejsce jego koronacja, faktycznie jednak królowa nadal sprawowała niepodzielną władzę nad całą Skandynawią. Zmarła niespodziewanie 28 X 1412 r. na pokładzie swojego statku na wodach zatoki Flensburg. Została początkowo pochowana w klasztorze cysterskim w Søro (wyspa Zelandia), a w 1413 r. zwłoki Małgorzaty przeniesiono do Roskilde i pochowano w chórze tamtejszej katedry (dawny kościół św. Trójcy). Samodzielne rządy objął król Eryk Pomorski. ERYK POMORSKI O J C I E C: Warcisław VII Urodził się zapewne ok. 1362/64 r. jako najstarszy syn Bogusława V Wielkiego, księcia pomorskiego na Słupsku z dynastii Gryfitów, i jego drugiej żony Adelajdy, córki Ernesta I, księcia brunszwickiego na Einbeck, Everstein, Osterode i Hameln. W chwili śmierci ojca (1374) był nieletni i opiekę nad nim oraz jego młodszym rodzeństwem sprawował przyrodni brat, Kazimierz (Kaźko) IV. Po jego bezdzietnej śmierci (1377) Warcisław objął samodzielne rządy w księstwie słupskim (od ok r. współrządził z nim młodszy brat Bogusław VIII). Został zamordowany przez Jana, mieszczanina ze Stargardu, na krótko przed 24 II 1395 r. podczas zbrojnego wypadu z zamku Zarich (zapewne chodzi tu o Szadzko). Miejsce pochówki księcia nie jest znane. Na krótko przed 23 III 1380 r. jego żoną została księżniczka meklemburska Maria, prawnuczka Eryka Magnussona, księcia Södermanlandu. M A T K A: Maria Jej ojcem był Henryk III, książę meklemburski na Szwerynie, rodzony brat króla Albrechta Meklemburskiego (zob. s. 87 w biogr. 99

6 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI króla Albrechta Meklemburskiego), matką natomiast księżniczka duńska Ingeborga, starsza siostra królowej Małgorzaty. Urodziła się w 1363 r. lub ok. 1363/67 r., a zmarła między 13 V 1402 i 7 II 1403 r. najprawdopodobniej w Sławnie. S I O S T R A:. 1 Katarzyna, matka króla KRZYSZTOFA BAWARSKIEGO (zob. s. 102 w jego biogr.). ERYK POMORSKI Urodził się w 1382 r. (przed 11 VI) i na chrzcie otrzymał imię Bogusław ; imię Eryka przyjął w czerwcu 1389 r. po wstąpieniu na tron Norwegii. 15 II 1388 r. został przez swoją babkę cioteczną, królową Małgorzatę, wyznaczony następcą tronu Norwegii, a latem następnego roku proklamowano go królem tego kraju pod imieniem Eryka III. Po śmierci ojca w 1395 r. odziedziczył księstwo słupskie jako Eryk I. Wkrótce po 6 I 1396 r. obrano go królem Danii pod imieniem Eryka VII, a 11 VI 1396 r. królem Szwecji (w niektórych opracowaniach pojawia się jako Eryk XIII, sam jednak nie posługiwał się numerem porządkowym). 12 VI 1397 r. w Kalmarze został oficjalnie adoptowany przez Małgorzatę, a dnia 17 VII koronowany na króla trzech państw Skandynawskich przez arcybiskupa Lund Jakuba Gertsena oraz przez arcybiskupa Uppsali Henryka Karlssona. Osobiste rządy w Skandynawii objął jednak dopiero po śmierci królowej Małgorzaty w 1412 r. Pierwszą żoną Eryka Pomorskiego została 26 X 1406 r. w katedrze w Lund (Skania, wówczas w Danii, obecnie w Szwecji): Filippa Była ona córką Henryka IV, króla Anglii, założyciela lancasterskiej linii dynastii Plantagenetów, i jego pierwszej żony Marii, córki Humphreya de Bohun, earla Hereford, Essex i Northampton. Urodziła się 4 VI 1394 r. lub krótko przed tą datą (nie zaś w lipcu tego roku, jak dawniej przyjmowano, gdyż matka Filippy zmarła wydając ją na świat w czerwcu) w zamku Peterborough (Cambridgeshire, Anglia). Koronacja Filippy na skandynawską królową-małżonkę odbyła się 1 XI 1406 r. w katedrze w Lund, a dokonał jej tamtejszy arcybiskup Jakub Gertsen. Pożycie pary małżeńskiej nie układało się najlepiej i ostatecznie królowa wycofała się do klasztoru brygidek w Vadstena (Östergötland, Szwecja), gdzie zmarła ze zgryzoty lub też przy przedwczesnym porodzie 5 I 1430 r. i gdzie już następnego dnia została pochowana. 100

7 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE Potomstwo {1 2}: 1 (?) Eryk Jeśli był dzieckiem Filippy urodził się być może 5 I 1430 r. i najprawdopodobniej zmarł młodo, zapewne 24 IX tego roku. Mógł jednak być synem Cecylii, nałożnicy, a później morganatycznej żony króla Eryka (zob. s. 101). Jeśli było tak istotnie, wówczas nie posiadał praw dynastycznych. 2 (?) Synowie Zmarli w dzieciństwie. Drugą żoną Eryka Pomorskiego została (związek morganatyczny) między 1430 a 1439 r.: Cecylia Pochodziła zapewne z Danii lub Szwecji i była dwórką Filippy Lancaster. Po jej śmierci została kochanką Eryka, który po krótkim czasie ją zaślubił. Zmarła zapewne na Pomorzu po 22 VII 1459 r. Owocem tego związku mógł być syn Eryk (zob. powyżej). ERYK POMORSKI 16 VIII 1434 r. został zdetronizowany Szwecji (odzyskał tron w r. 1435, lecz w 1439 został ponownie usunięty), 23 VI 1439 r. utracił tron Danii, a w 1442 r. Norwegii. Do 1449 r. przebywał na wyspie Gotlandia, skąd przeniósł się na stałe do Darłowa w swoim ojczystym księstwie słupskim; sprawował tam rządy wspólnie z Marią, wdową po księciu Bogusławie IX. Zmarł zapewne 3 V (przed 16 VI) 1459 r. na zamku w Darłowie i został pochowany w darłowskim kościele parafialnym NMP. Jego następcą na skandynawskim tronie został siostrzeniec, palatyn neuburski Krzysztof. 101

8 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI KRZYSZTOF BAWARSKI O J C I E C: Jan Był on potomkiem palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów, synem Ruprechta Sprawiedliwego, elektora Palatynatu Reńskiego oraz króla niemieckiego, i Elżbiety, córki Fryderyka V, burgrabiego Norymbergii (zob. Tablica III, s. 164). Urodził się w 1383 r. w Neuburgu (Neunburg vorm Wald) i po śmierci ojca (1410) otrzymał zgodnie z jego rozporządzeniem tytuł palatyna Neuburga na Nowej Marchii (Neumarkt). Zmarł 13/14 III 1443 r. w klasztorze benedyktynów w Kastl (Górny Palatynat, Niemcy) i został pochowany w kościele św. Jerzego w Neuburgu. Pierwszą jego żoną została 25 IX 1407 r. w Ripen (Dania) Katarzyna, księżniczka pomorska, z którą miał potomstwo (szczegóły poniżej), a po raz drugi ożenił się 7 lub 8 IX 1428 r. w Riedenburgu z Beatrycze (ur. ok. 1403, zm. Neumarkt 12/14 III 1447), córką Ernesta, księcia Górnej Bawarii na Monachium, potomka bawarskiej linii Wittelsbachów, jednak małżeństwo to pozostało bezdzietne. M A T K A: Katarzyna Jej ojcem był Warcisław VII, książę pomorski na Słupsku, a matką Maria, księżniczka meklemburska, prawnuczka Eryka Magnussona, księcia Södermanlandu (zob. s. 87 w biogr. króla Albrechta Meklemburskiego oraz s. 99 w biogr. Eryka Pomorskiego). Na świat przyszła zapewne w 1384 lub 1390 r., a zmarła 4 III 1426 r. i została pochowana w klasztorze brygidek w Gnadenburgu koło Neumarkt. R O DZ E Ń S T WO {1 6}:. 1 Małgorzata Urodziła się 24 VIII 1408 r. i zmarła w dzieciństwie. Została pochowana w klasztorze brygidek w Gnadenburgu nieopodal Neumarkt. 2 Adolf Urodził się i zmarł w 1409 r. i został pochowany w kościele św. Marcina w Ambergu. 102

9 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE 3 Otto Urodził się w 1410 r. i zmarł w dzieciństwie. Spoczął w klasztorze brygidek w Gnadenburgu koło Neumarkt. 4 Jan Urodził się w 1411 r. i zmarł w dzieciństwie. Został pochowany w klasztorze brygidek w Gnadenburgu nieopodal Neumarkt. 5 Fryderyk Urodził się w 1412 r. i zmarł w dzieciństwie. Spoczął w klasztorze brygidek w Gnadenburgu koło Neumarkt. 6 Jan Urodził się we wrześniu 1413 r. i zmarł po trzech dniach życia. Pochowano go w kościele św. Marcina w Ambergu. KRZYSZTOF BAWARSKI Nielubiany w Szwecji, zwany był tam Korowym Królem, gdyż za jego rządów panował w kraju taki głód, że ludzie żywili się korą odartą z drzew. Urodził się 26 II 1416 r., zapewne na zamku w Neumarkt (Górny Palatynat). Po detronizacji Eryka Pomorskiego, stany duńskie zgromadzone 9 IV 1440 r. w Viborgu dokonały jego elekcji na duński tron (panował pod imieniem Krzysztofa III). 13 IX 1441 r. przy Kamieniach z Mora nieopodal Uppsali został wybrany królem Szwecji i koronowany następnego dnia w katedrze w uppsalskiej przez arcybiskupa Mikołaja (Nilsa) Ragnvaldssona. 20 V 1442 r. na zgromadzeniu w Lödöse wybrano go królem Norwegii i 15 VII tego roku został on koronowany w Oslo, zaś 1 I 1443 r. w katedrze w Ribe miała miejsce jego koronacja na króla Danii, której dokonał arcybiskup Lund Jan (Hans) Laxmand. W tym samym roku odziedziczył po śmierci ojca (13/14 III) godność palatyna Neuburga na Neumarkt. Żoną Krzysztofa Bawarskiego została 12 IX 1445 r. w zamku kopenhaskim: Dorota Była ona córką Jana Alchemika, margrabiego brandenburskiego na Bayreuth i Kulmbach, potomka dynastii Hohenzollernów, oraz jego żony Barbary, córki Rudolfa III, księcia saskiego na Wittenberdze i elektora saskiego. Urodziła się ok r., a 14 IX 1445 r. w kościele Panny Marii (od 1924 r. katedrze) w Kopenhadze została koronowana przez arcybiskupa Lund Tuve Nielsena na królowąmałżonkę Danii, Szwecji i Norwegii. Po śmierci Krzysztofa, z którym nie miała dzieci, 28 X 1449 r. wyszła za mąż za jego następcę 103

10 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI na skandynawskim tronie CHRYSTIANA I OLDENBURGA (szczegóły zob. s. 112 w jego biogr.). KRZYSZTOF BAWARSKI Zmarł nagle 5 lub 6 I 1448 r. w Helsingborgu i spoczął chórze katedry (dawnego kościoła św. Trójcy) w Roskilde. Grób króla nie zachował się do naszych czasów. Po jego śmierci Unia Kalmarska została po raz pierwszy zerwana poprzez powołanie na tron szwedzki dotychczasowego regenta, Karola Knutssona Bonde. KAROL II KNUTSSON O J C I E C: Kanut (Knut) Był on synem Thorda Rörikssona z rodu Bonde, rycerza (riddare) i członka szwedzkiej Rady Państwa (Riksradu), oraz jego żony Ramborgi, córki Nilsa Kettilssona Wazy (zob. Tablica II, s. 128). Wzmiankowany od 1403 r., rycerz oraz członek Riksradu, zmarł w 1413 r., przed 26 III (data pogrzebu) i spoczął w klasztorze brygidek w Vadstena (Östergötland). Ok r. Kanut Thordsson poślubił Małgorzatę Karlsdotter. M A T K A: Małgorzata Była jedyną córką i dziedziczką Karola Ulvssona z rodu Sparre, pana na Tofta, natomiast jej matką była czwarta nosząca imię Cecylia albo też piąta żona Karola. Po śmierci pierwszego męża, w 1414 r. Małgorzata wyszła za mąż za Stena Thuressona z rodu Bielke, członka Riksradu (zm. przed 27 VI 1431), syna Thure Bengtssona Bielke i Małgorzaty, córki Arvida Sparre. Mieli 104

11 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE wspólnie kilkoro dzieci przyrodnie rodzeństwo Karola Knutssona (zob. poniżej). Małgorzata Karlsdotter zmarła w 1428 lub 1429 r. R O DZ E Ń S T WO PR Z YR O DN I E ( R Ó D B I E L K E) {1 5}: Y 1 Thure Urodził się ok r. Podobnie jak ojciec był członkiem Riksradu. Zmarł ok. 23 X 1439 r. i został pochowany 29 X u boku ojca w klasztorze brygidek w Vadstena (Östergötland). Bezżenny i bezpotomny. 2 Kanut Urodzony zapewne w latach 20. XV w. Rycerz (riddare) oraz członek Riksradu. Zmarł w 1451 r. przed 11 XI (data pogrzebu) i został pochowany w klasztorze brygidek w Vadstena (Östergötland). Pomimo, iż dwukrotnie wstępował w związki małżeńskie, nie dochował się dzieci. Pierwszą jego żoną była Krystyna (ur. przed 1420, zm....), córka córką Kanuta Bengtssona Aspenösö i jego pierwszej żony Zofii Gertsdotter Snakenborg, a po raz wtóry ożenił się z on Elin, córką Gustawa Algotssona Sture, rycerza i członka Riksradu, oraz jego pierwszej żony Elin, córki Arvida Oxenstierny. Po śmierci Kanuta owdowiała Elin Gustavsdotter wyszła za mąż za Eryka Axelsena Thott (Tott). 3 Małgorzata Urodzona zapewne w latach 20. XV w., przed 1436 r. wyszła za mąż za Nilsa (Mikołaja) Stenssona Natt och Dag (zm. Norrköping X 1439). Zmarła w 1439 r. 4 Brygida Na świat przyszła zapewne w latach 20. XV w. Była dwukrotnie zamężna, po raz pierwszy za Gustawem Anundssonem Sture, rycerzem (riddare), panem na Räfsnäs, Rydboholmie i Engsö oraz członkiem Rady Państwa (Riksradu) (zm. przed 1444), synem Anunda Algotssona Sture, rycerza i członka Riksradu, i jego żony Marty Bosdotter Natt och Dag. Ich dziećmi byli: 1 Anund, rycerz (zm. 1463). 2 Brygida (ur. ok. 1440, zm. 1472); przed 1461 r. jej mężem został Jan Kristiernsson Waza (ur. 1426/30, zm. 1477), z którym miała potomstwo m.in. Eryka Johanssona Wazę, ojca króla Gustawa I (szczegóły zob. Tablica II na s. 128, a także s. 129 w biogr. króla Gustawa). 3 Sten Starszy. Urodził się ok r. Zasiadał w Radzie Państwa (Riksradzie), a po śmierci Karola II Knutssona, 1 V 1471 r. został wybrany regentem Szwecji. Utracił władzę 8 III 1497 r. na rzecz króla Jana II Oldenburga (biogr. na s. 120), lecz po jego wygnaniu 12 XI 1501 r. ponownie objął urząd regenta. Zmarł 14 XII 1503 r. i został pochowany w kościele św. Katarzyny w Sztokholmie. 105

12 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI Żoną Stena Sture została w 1467 r. Ingeborga (ur. ok. 1440/50, zm. Jönköping 1507), córka Aksela Åkessona Thott (Tott), rycerza (riddare) oraz gubernatora zamku Örebro. Nie mieli dzieci. Drugim mężem Brygidy Bielke został Gustaw Karlsson Gumsehuvud (zm. 26 VII 1486). 5 Katarzyna Jej mężem został w październiku 1438 r. Klaus Nilsson (zm. przed lutym 1452). Zmarła po 1458 r. KAROL II KNUTSSON Urodził się w 1408 lub 1409 r. W opracowaniach występuje często z numerem VIII, co wynika ze wstecznej numeracji od króla Karola IX Wazy (por. s. 153 w jego biogr.). W istocie jedynym imiennikiem Karola Knutssona, zasiadającym wcześniej na szwedzkim tronie był Karol Sverkersson (s. 50) i zgodnie z tym sam zainteresowany bił monety z imieniem Karola II. Od 1434 r. zasiadał w szwedzkiej Radzie Państwa (Riksradzie), a w październiku tego roku uzyskał godność kanclerza Szwecji. W 1436 r. został wybrany wojskowym gubernatorem królestwa (rikshövitsman), natomiast w 1438 r. otrzymał tytuł regenta i po wygnaniu Eryka Pomorskiego objął faktyczne rządy nad Szwecją. Urząd regenta złożył po elekcji Krzysztofa Bawarskiego na tron szwedzki w 1440 r.; w trakcie koronacji Krzysztofa w Uppsali (13 IX 1441) został pasowany na rycerza (riddare) i wyznaczony justycjariuszem (riksdrots) Szwecji. W październiku 1441 r. zrzekł się godności justycjariusza, ponownie uzyskując nominację na urząd kanclerski, a od 1442 r. pełnił ponadto funkcję wojskowego gubernatora Viborga w Finlandii. Po bezpotomnej śmierci Bawarczyka, 20 VI 1448 r. w Sztokholmie został wybrany królem Szwecji, zrywając tym samym Unię Kalmarską, 28 VI tego roku przy starożytnych Kamieniach z Mora pod Uppsalą uroczyście wyniesiono go na tron, a następnego dnia w katedrze w Uppsali odbyła się koronacja, której dokonał biskup Linköping Mikołaj (Nils) Köning. W czerwcu 1449 r. Norwegowie również obwołali go swoim królem, a 20 XI tego roku w katedrze w Trondheim został ukoronowany pod imieniem Karola I przez arcybiskupa Aslaka Bolta, jednak już w następnym roku musiał zrezygnować z norweskiego tronu na rzecz Chrystiana I Oldenburga (s. 110). W wyniku rebelii możnych w 1457 r. został strącony z tronu Szwecji, który powierzono Chrystianowi I, po czym zbiegł za granicę. Na skutek kolejnego przewrotu w r Oldenburg został wygnany ze Szwecji, a Karol odzyskał tron, jednak już w roku następnym został po- 106

13 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE nownie usunięty przez rywala. Ostatecznie w 1467 r. Chrystian został zdetronizowany w Szwecji, a jej korona powróciła do Karola Knutssona. Pierwszą żoną Karola II Knutssona została przed 1 III 1429 r. : Brygida Była ona córką Thure Stenssona Bielke, rycerza i członka Riksradu, i jego pierwszej żony Brygidy, córki Abrahama Tjurhuvud. Urodzona zapewne ok r., zmarła w 1436 r. w Sztokholmie, nie doczekawszy królewskiego awansu męża. Znalazła spoczynek w klasztorze brygidek w Vadstena (Östergötland). Potomstwo {1 2}: 1 Thure Na świat przyszedł zapewne ok r. i zmarł wkrótce po narodzinach, przed 23 VI 1447 r. 2 Krystyna Urodziła się ok r., a 27 IX 1446 r. w Svartsjö poślubiła Eryka Erikssona Gyllenstiernę zwanego Starszym, rycerza (riddare) oraz zarządcę Borgholmu od 1449 r., w 1450 r. mianowanego przez Karola II ochmistrzem dworu szwedzkiego (hovmästare), w latach lagmana w Tiohårads (zm. 1477), syna duńskiego szlachcica Eryka Nilssona Gyllenstierny. Ich dziećmi byli: 1 Nils (Mikołaj), pan na Fogelvik, członek Riksradu (ur. 1457, zm. 1495); jego żoną została Sygryda, córka Eskila Isakssona Banéra (zm. 1528), wdowa po Månsie Karlssonie Eka, z którym miała córkę imieniem Cecylia, matkę późniejszego Gustawa I (zob. s. 129 w jego biogr.). 2 Eryk Młodszy, rycerz, pan na Fogelvik (zm. 1502); w 1493 r. poślubił Annę, córkę Karola Vinstropä, i miał z nią liczne potomstwo. 3 Krystyna (zm. 1509); jej mężem został Jan (Hans) Åkesson Thott (Tott), rycerz (riddare), zamordowany w 1492 r., z któtym miała potomstwo. 4 Elżbieta (Lisbeth). 5 Małgorzata. 6 Brygida (zm. młodo). 7 Abraham (zm. 1514). 8 Kanut. 9 Görvel (zm. 1495). 10 Karin. Krystyna Karlsdotter Bonde zmarła przed 25 I 1500 r. 107

14 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI Drugą żoną Karola II Knutssona została 5 X 1438 r. na zamku w Sztokholmie: Katarzyna Jej ojcem był Karol Ormsson Gumsehuvud, członek Riksradu. Urodziła się przypuszczalnie ok r. W dniu 2 VII 1448 r. w katedrze w Uppsali została przez arcybiskupa Jönsa Bengtssona Oxenstiernę ukoronowana na królową-małżonkę Szwecji, a w latach była także królową-małżonką Norwegii (jednak nie została tam koronowana). Zmarła podczas epidemii dżumy 7 IX 1450 r. na zamku w Sztokholmie i w 1451 r. została pochowana w klasztorze brygidek w Vadstenie (Östergötland), gdzie spoczywa do dziś. Potomstwo {1 8}: 1 4 Czterej synowie (imiona nieznane) Zmarli w dzieciństwie, krótko po urodzeniu. 5 Małgorzata Urodzona ok r., zmarła przed 1465 r. niezamężnie. 6 Magdalena Urodziła się ok r., a 21 IX 1466 r. w Nyköping jej mężem został Iwar Axelsson Thott (Tott) (ur. ok. 1420, zm. 1 X 1487), syna Aksela Pederssona Thotta i jego pierwszej żony Katarzyny, córki Aksela Krognosa; Iwar był wcześniej żonaty z Małgorzatą Poulsdotter Laxmand oraz z Maryną Torbernsdotter Bille, z którymi miał potomstwo. Z Magdaleną Karlsdotter Bonde dochował się jedynej córki: 1 Małgorzata (zm. 1473). Magdalena Karlsdotter zmarła ok. 24 VIII 1495 r. w swojej rezydencji w Bosgörd koło Söderköping (Östergötland) i spoczęła w tamtejszym klasztorze franciszkańskim, rozebranym w 1527 r. 7 Brygida Urodziła się w 1446 r. i we wczesnej młodości została mniszką w klasztorze brygidek w Vadstena (Östergötland). Zmarła 14 IV 1469 r. w swoim klasztorze, gdzie została także pochowana. 8 Córka (imię nieznane) Zmarła młodo po 7 IX 1450 r. Trzecią żoną Karola II Knutssona została w pierwszej połowie 1470 r. : Krystyna Była ona córką Abrahama Pederssona z Finlandii, gubernatora Raseborgu, co jednak nie jest potwierdzone przez źródła. W 1457 r. 108

15 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE poznała przebywającego podówczas w Finlandii króla i wkrótce została jego kochanką, a po powrocie Karola na tron Szwecji podążyła za nim jako królewska nałożnica. Karol poślubił ją na krótko przed swoją śmiercią (15 V 1470) i legitymizował jej jedynego syna. Zmarła w 1492 r. Potomstwo {1 2}: 1 Anna Urodziła się przed zawarciem małżeństwa rodziców (dokładna data nie jest znana). Jej mężem był Haakon Svensson Bölja, kasztelan zamku w Västerås (Västmanland). 2 Karol Urodził się w 1465 r. Ojciec widział w nim swojego następcę na szwedzkim tronie i w tym celu legitymizował Karola wkrótce po zawarciu małżeństwa z Krystyną Abrahamsdotter (pierwsza połowa 1470 r.), lecz plany te udaremnił wyznaczony przez zmarłego regentem Sten Sture Starszy, który po rychłej śmierci króla przejął pełnię władzy w Szwecji. Wedle szwedzkiego historyka, arcybiskupa Uppsali Johannesa Magnusa, Karol Karlsson żył i umarł w nędzy. Data jego śmierci nie jest znana, miało to jednak miejsce po 24 IX 1488 r. KAROL II KNUTSSON Zmarł 15 V 1470 r. w Sztokholmie i spoczął w nekropolii królewskiej Folkungów w kościele na wyspie Riddarholmen (Riddarholmskyrkan) tamże. Władzę w Szwecji przejął regent Sten Sture Starszy, siostrzeniec zmarłego (zob. s. 105), który panował do 1497 r., usunięty przez syna Chrystiana I Oldenburga, który koronował się w Szwecji jako Jan II (zob. następny biogr.), a w 1501 r. sam z kolei został wygnany przez Sturego. Po Stenie Sturem godność regenta przypadła w 1503 r. Svante Nilssonowi Natt och Dag (ur. 1460, zm. 2 I 1512), który sprawował ją do swojej śmierci. Jego z kolei sukcesorem obwołano Eryka Trolle (ur. ok. 1460, zm. 1530), nie zdążył on jednak nawet objąć urzędu, uprzedzony przez syna zmarłego, Stena Svantessona Natt och Dag (ur. 1493), który przybrał nazwisko Sture i znany jest po- 109

16 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI wszechnie w historiografii jako Sten Sture Młodszy. Został on śmiertelnie ranny 19 I 1520 r. pod Bogesund podczas bitwy z armią Chrystiana II Oldenburga (zob. s. 120) i zmarł 5 II tego roku na zamarzniętym jeziorze Melar (Mälaren) podczas powrotu do Sztokholmu. Po rychłym obaleniu Chrystiana II urząd regenta Szwecji objął bliski kuzyn i powinowaty rodu Sture, Gustaw Eriksson Waza, który w 1523 r. został wybrany królem pod imieniem Gustawa I. Jego biogram otwiera piąty rozdział tej książki. CHRYSTIAN I OLDENBURG O J C I E C: Dytryk Zwany Szczęśliwym (Fortunatus), był młodszym synem Chrystiana XI (V), hrabiego Oldenburga, i jego żony Agnieszki, córki Dytryka V, hrabiego Honstein. Urodził się zapewne ok r. Po śmierci kuzyna, Maurycego III (1420), został hrabią Oldenburga, a po wygaśnięciu młodszej linii rodu w 1436 r. odziedziczył także Delmenhorst. Za panowania Eryka Pomorskiego, jako daleki potomek króla Szwecji Waldemara Birgerssona oraz króla Danii Eryka IV (po babce Ingebordze Holsztyńskiej, zob. s. 72 w biogr. Waldemara Birgerssona), był jednym z pretendentów do szwedzkiego i duńskiego tronu. Zmarł 14 II 1440 r. na zamku w Delmenhorst i spoczął w kościele św. Lamberta w Oldenburgu (Dolna Saksonia). Pierwszą jego żoną została Adelajda (zm. przed 1423), córka Ottona V, hrabiego Oldenburga na Delmenhorst, i jego żony Ryszardy (Rychildy), córki Mikołaja I, hrabiego Tecklenburga małżeństwo to pozostało jednak bezdzietne. Po śmierci Adelajdy Dytryk ożenił się (krótko po 23 XI 1423 r.) z hrabianką holsztyńską Jadwigą. 110

17 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE M A T K A: Jadwiga Była ona córką Gerharda VI, hrabiego Holsztynu na Rendsburgu oraz księcia Szlezwiku z dynastii Schaumburgów, potomka królów Danii Eryka IV i V, i jego żony Katarzyny (Elżbiety), córki Magnusa II Torquatusa, księcia brunszwickiego na Lüneburgu. Urodziła się ok r. i między 18 V 1411 a 18 IV 1417 r. poślubiła Baltazara, pana Werle na Güstrowie i Goldbergu, księcia Wenden (zm. 5 IV 1421), syna Wawrzyńca (Lorenza), pana Werle na Güstrowie z dynastii meklemburskiej, i Matyldy (Mechtyldy), córki Mikołaja IV, pana Werle na Parchimiu; Baltazar był wdowcem po Eufemii (zm. 1416), córce Magnusa I, księcia meklemburskiego (bezdzietni). Jadwiga zmarła w 1436 r. i została pochowana w kościele św. Lamberta w Oldenburgu (Dolna Saksonia). R O DZ E Ń S T WO {1 3}: Y 1 Adelajda (zm. po 1458/60); pierwszym jej mężem został przed XI 1439 Ernest III, hrabia Honstein na Klettenbergu (zm. 1454), a po jego śmierci przed majem 1457 poślubiła Gebharda VI, hrabiego i pana (Graf und Herr) Mansfeld (ur. zapewne ok. 1429, zm. 1492), i miała z nim liczne potomstwo. 2 Maurycy IV (V), hrabia Oldenburga od 1440 r., w 1448 r. otrzymał Delmenhorst od króla Chrystiana I, w latach był kanonikiem w Kolonii i Bremie (ur. 1428, zm. 1464); w 1458 r. ożenił się z Katarzyną (zm. 1465) z rodu Hoya, z którą miał potomstwo. 3 Gerhard II (VI) zwany Walecznym, hrabia Oldenburga od 1440 r. (ur. 1430, zm podczas pielgrzymki do Santiago de Comnpostela); jego żoną została w 1453 r. Adelajda (zm. 1477), córka hrabiego Tecklenburga (Ottona VII lub Mikołaja II). Ich potomkowie władali w Oldenburgu-Delmenhorst do wygaśnięcia linii w 1667 r., a następnie ich posiadłości przejęła Dania. CHRYSTIAN I OLDENBURG Na świat przyszedł w 1425 lub 1426 r. Po śmierci ojca (1440) wespół z młodszymi braćmi został hrabią Oldenburga jako Chrystian XIV (VIII). Wobec bezpotomnej śmierci króla Krzysztofa Bawarskiego (1448) i odmowy wuja, hrabiego Holsztynu Adolfa XI, 1 IX 1448 r. w Haderslev (niem. Hadersleben) duńska Rada Państwa (Riksrad) ogłosiła go królem Danii, a 15 VI 1449 r. to samo uczynił norweski Riksrad; 3 VII 1449 r. podpisał artykuły elekcyjne (håndfæsting) i 28 X tego roku został koronowany w kopenhaskim kościele Panny Marii (obecnej katedrze) przez arcybiskupa Lund Tuve Nielsena. Jesienią 1449 utracił władzę w Norwegii na rzecz Karola II Knutssona, 111

18 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI lecz 3 VII 1450 r. ponownie zasiadł na tamtejszym tronie i 29 VII tego roku został koronowany w katedrze w Trondheim przez Marcellusa de Niveriis, biskupa Skálholt. 24 VI 1457 r. w Sztokholmie został obwołany królem Szwecji, 28 VI tego roku przy Kamieniach z Mora pod Uppsalą uroczyście wyniesiono go na tron, a następnego dnia arcybiskup Jöns Bengtsson Oxenstierna dopełnił w katedrze uppsalskiej aktu koronacji Chrystiana i jego małżonki Doroty. Po śmierci hrabiego Adolfa XI, 2 III 1460 r. w Ribe został wybrany księciem Szlezwiku i hrabią Holsztynu (który dekretem cesarza Fryderyka III z 14 III 1474 r. został podniesiony do rangi księstwa). W 1464 r. Karol II Knutsson zdołał odzyskać tron szwedzki, lecz w roku następnym ponownie został wygnany przez Oldenburga; ostatecznie w 1467 r. Chrystian I musiał odstąpić Szwecję Karolowi II, jednak do końca życia wysuwał do niej pretensje i posługiwał się szwedzkim tytułem królewskim. Żoną Chrystiana I została 28 X 1449 r. w kościele Panny Marii w Kopenhadze: Dorota Była ona wdową po jego poprzedniku na skandynawskim tronie, Krzysztofie Bawarskim (wcześniejsze losy zob. s. 103). 29 VI 1457 r. w katedrze w Uppsali została wraz z drugim mężem powtórnie koronowana na królową-małżonkę Szwecji przez arcybiskupa Jönsa Bengtssona Oxenstiernę. Zmarła 10 lub 25 XI 1495 r. na zamku w Rosklide (wyspa Zelandia, Dania) i spoczęła u boku Chrystiana I w tamtejszej katedrze. Potomstwo: 1 Olaf Urodził się 27 lub 29 IX 1450 r. i zmarł w następnym roku. 2 Kanut Urodził się w 1451, a zmarł w 1455 r. 3 JAN II (zob. s. 120). 4 Małgorzata Urodziła się 23 VI 1456 r., a 10 lub 13 VII 1469 r. w opactwie Holyrood w Edynburgu wyszła za mąż za Jakuba III, króla Szkocji od 1460 r. (ur. St Andrews lub Stirling V lub 10 VII 1452, zamordowany przez nieznanych sprawców 11 VI 1488 w Miltown podczas ucieczki z pola bitwy pod Bannockburn), syna Jakuba II, króla Szkocji z dynastii Stewartów (Stuartów), i jego żony Marii, córki Arnolda z Egmond, księcia Geldrii. Miała z nim następujące potomstwo: 112

19 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE 1 Jakub IV, król Szkocji (ur. 1473, poległ pod Flodden 1513); jego żoną została w 1503 r. Małgorzata (ur. 1489, zm. 1541), córka Henryka VII, króla Anglii, z którą miał potomstwo. 2 Jakub, książę Ross, arcybiskup St Andrews (ur. 1476, zm. 1504). 3 Jan, earl March (ur. 1479/80, zm. 1503). Małgorzata zmarła 14 VII 1486 r. w zamku Stirling (Szkocja) i została pochowana w pobliskim opactwie Cambuskenneth. 5 Fryderyk I Urodził się 3 IX lub 7 X 1471 r. w zamku Haderslevhus (zwanym także Hansborgiem) w Haderslev (niem. Hadersleben, Szlezwik). Po śmierci ojca, na mocy umowy ze starszym bratem Janem (II), 12 XII 1481 r. został jego koregentem w księstwie szlezwicko-holsztyńskim, które objął na mocy układu rodzinnego zawartego 10 VIII 1490 r. Po detronizacji Chrystiana II 29 I 1523 r. został wybrany jego następcą na duńskim tronie. Artykuły elekcyjne (håndfæsting) podpisał 26 III 1523 r. w Viborgu oraz 3 VIII 1523 r. w Roskilde, a 7 VIII 1524 r. w kościele Panny Marii (późniejsza katedra) w Kopenhadze został koronowany na króla Danii przez arcybiskupa Uppsali Gustawa Trolle. 24 XI 1524 r. w Ribe (Jutlandia) wybrano go królem Norwegii i tego samego dnia podpisał norweskie håndfæsting. Zmarł 10 IV 1533 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku i spoczął w szlezwickiej katedrze św. Piotra. Pierwszą żoną Fryderyka I została poślubiona 10 IV 1502 r. w Stendal (Saksonia): Anna Była ona córką Jana Cicero, elektora brandenburskiego z dynastii Hohenzollernów, i jego żony Małgorzaty, córki Wilhelma III Mężnego, landgrafa Turyngii. Urodziła się 27 VIII 1487 r. na zamku w Cölln pod Berlinem (Kolonia nad Szprewą, późniejszy zamek berliński), a zmarła 3 V 1514 r. na zamku w Kilonii (Szlezwik) i została pochowana w kościele klasztornym w Bodersholm (Holsztyn). Potomstwo {(i) (ii)}: (i) Chrystian III Urodził się 12 VIII 1503 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku. Od śmierci ojca 10 IV 1533 r. współrządził w księstwie holsztyńskim z młodszymi przyrodnimi braćmi Janem (Starszym) i Adolfem podczas gdy w Danii trwała wojna domowa między zwolennikami Chrystiana i jego kuzyna, 113

20 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI hrabiego Krzysztofa z Oldenburga-Delmenhorst. Dnia 4 VII 1534 r. w Skanderborgu (Jutlandia) Chrystian został obwołany królem Danii i Norwegii, jednak Kopenhagę zdołał zająć dopiero 29 VII 1536 r. Podczas riksdagu 30 X 1536 r. w Kopenhadze wprowadził luteranizm jako religię państwową, samemu przyjmując tytuł głowy duńskiego Kościoła luterańskiego, i tego samego dnia podpisał håndfæsting. 12 VIII 1537 r. w kościele Panny Marii (obecna katedra) w Kopenhadze został koronowany na króla Danii i Norwegii. W tymże roku zniósł istniejącą od 1380 r. duńsko-norweską unię personalną, redukując Norwegię do rangi duńskiej prowincji. 9 VIII 1544 r. w Rendsburgu wspólnie z braćmi dokonał ponownego podziału Szlezwiku-Holsztynu. Zmarł 1 I 1559 r. w zamku Koldinghus w Kolding (Jutlandia) i spoczął w katedrze św. Kanuta w Odense (wyspa Fionia, Dania), skąd w 1578 r. jego prochy przeniesiono do kaplicy Trzech Króli (obecnie Chrystiana I) w katedrze w Roskilde. Jego żoną została 29 X 1525 r. w Lauenburgu (duń. Lauenborg, Holsztyn): Dorota Była ona córką Magnusa I, księcia saskiego na Lauenburgu, potomka dynastii askańskiej, oraz Katarzyny, córki Henryka I Starszego, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel; jej młodsza siostra Katarzyna została w 1531 r. żoną Gustawa I Wazy (szczegóły zob. s. 131 w jego biogr.). Urodziła się 9 VII 1511 r. na zamku w Lauenburgu. 12 VIII 1537 r. w Kopenhadze została koronowana na królową-małżonkę Danii i Norwegii. Zmarła 7 X 1571 r. na zamku w Sonderburgu (duń. Sønderborg, Szlezwik) i została pochowana w kaplicy zamkowej. W 1581 r. prochy Doroty przeniesiono do katedry w Roskilde i złożono u boku męża w kaplicy Trzech Króli (obecnie Chrystiana I). Potomstwo {(a) (e)}: (a) Anna (ur. zamek Haderslevhus 22 lub 25 XI 1532, zm. Drezno 1 X 1585). Jej mężem został 7 X 1548 r. w Torgau (Saksonia) August zwany Łysym, książę saski na Freibergu od 1544 r., elektor saski od 1553 r. oraz książę saski na Weissenfels od 1569 r. (ur. Freiberg 31 VII 1526, zm. Drezno 11 II 1586), z którym miała liczne potomstwo. 114

21 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE (b) (c) (d) Fryderyk II (ur. zamek Haderslevhus 1 VII 1534, zm. zamek Antvorskov 4 IV 1588). 30 X 1536 r. został ogłoszony następcą tronu Danii, Norwegii i Szlezwiku- Holsztynu. Po śmierci ojca 1 I 1559 r. wstąpił na tron, 12 VIII podpisał håndfæsting i 20 VIII 1559 r. został koronowany w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze. Żoną Fryderyka II została 20 VII 1572 r. na zamku w Kopenhadze Zofia (ur. Wismar 4 IX 1557, zm. zamek Nykøbing, wyspa Falster 4 X 1631), córka Ulryka III zwanego Niemieckim Nestorem, księcia meklemburskiego na Güstrowie i Szwerynie, koronowana w dniu ślubu w kopenhaskim kościele Panny Marii. Ich potomkowie panowali w Danii i Norwegii do 1814 r., a w samej Danii do wygaśnięcia linii w 1863 r. Magnus (ur. Kopenhaga 26 (14?) VIII 1540, zm. zamek Pilten (pol. Piltyń, dziś Piltene na Łotwie) 18 III 1583). Biskup Ozylii (Øsel, obecnie Saaremaa w Estonii), Kurlandii i Rewala (dzisiejszy Tallin) od 1560 r. 10 VI 1570 w Moskwie został z woli Iwana Groźnego ukoronowany na króla Inflant, jednak w 1577 r., poróżniony z carem, zrzekł się tytułu. Żoną Magnusa została 22 IV 1573 r. w Wielkim Nowogrodzie Maria (ur. przed lub w 1560, zm. 13 VI 1597 lub po 1611), córka Włodzimierza Andriejewicza, księcia staryckiego i wołkołamskiego z dynastii Rurykowiczów, z którą miał dwie zmarłe młodo córki. Jan Młodszy (ur. zamek Koldinghus lub Haderslevhus 25 III 1545, zm. Glücksburg 9 X 1622). 27 I 1564 r. wraz ze starszym bratem, królem Fryderykiem II, dokonał podziału księstwa holsztyńskiego, zgodnie z którym otrzymał Sonderburg (duń. Sønderborg), Norburg (Nordborg), Plön (Pløen), Aeroe (Ærø) oraz Ahrensbök. Ponadto na mocy układu rodzinnego, zawartego 3 V 1580 r. z Adolfem, księciem holsztyńskim na Gottorp (zob. s. 118) wszedł w posiadanie części schedy po bezpotomnym księciu Janie Starszym (zob. s. 117). Książę Jan Młodszy był dwukrotnie żonaty: od 19 IX 1568 r. z Elżbietą (ur. Salzderhelden 20 III 1550, zm. Osterholm 11 II 1586), córką Ernesta II (V), księ- 115

22 (e) KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI cia brunszwickiego na Grubenhagen z dynastii Welfów, a od 14 II 1588 r. z Agnieszką Jadwigą (ur. Dessau 21 X 1536, zm. Sonderburg 3 XI 1616), córką Joachima Ernesta, księcia Anhaltu z dynastii askańskiej. Jego potomkowie z obu małżeństw stworzyli w XVII w. liczne linie książęce, panujące na obszarze Szlezwiku-Holsztynu; w 1863 r. po wygaśnięciu głównej linii dynastii Oldenburgów książę Chrystian z linii Schleswig-Holstein-Sonderburg-Gücksburg wstąpił na tron Danii pod imieniem Chrystiana IX. Dorota (ur. zamek Koldinghus 29 VI 1546, zm. Winsen 6 I 1617). Jej mężem został 12 X 1561 r. Wilhelm V Zwycięski (Młodszy), książę brunszwicki na Lüneburgu (ur. 4 VII 1535, zm. Celle 20 VIII 1592), z którym miała liczne potomstwo. (ii) Dorota Celem odróżnienia od przyrodniej siostry i imienniczki (zob. s. 118) niektóre opracowania zwą ją Starszą. Urodziła się 1 VIII 1504 r. w zamku Gottorp (niem. Gottorf) w Szlezwiku, a 1 VII 1526 r. w katedrze w Królewcu (obecnie Kaliningrad) poślubiła Albrechta, wielkiego mistrza krzyżackiego od 1511 r., księcia pruskiego ( w Prusach ) od 1525 r. (ur. Ansbach 17 V 1490, zm. Tapiewo (niem. Tapiau) 20 III 1568), syna Fryderyka Starszego, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i Bayreuth z dynastii Hohenzollernów, i jego żony Zofii, córki Kazimierza IV Jagiellończyka, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego. Ich dziećmi byli: 1 Anna Zofia (ur. 1527, zm. 1591); w 1555 r. została żoną Jana Albrechta I, księcia meklemburskiego na Güstrowie i na Szwerynie (ur. 1525, zm. 1576), i miała z nim potomstwo. 2 Katarzyna (ur. i zm. 1528). 3 Fryderyk Albrecht (ur. 1529, zm. 1530). 4 Łucja Dorota (ur. 1531, zm. 1532). 5 Łucja (ur. 1537, zm. 1539). 6 Albrecht (ur. i zm. 1539). Dorota Starsza zmarła 11 IV 1547 r. na zamku w Królewcu i została pochowana w tamtejszej katedrze. Albrecht poślubił następnie księżniczkę brunszwicką Annę Marię i miał z nią dalsze dzieci. 116

23 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE Drugą żoną króla Fryderyka I (zob. s. 113) została 9 X 1518 r. w Kilonii (Szlezwik): Zofia Jej ojcem był Bogusław X Wielki, książę pomorski z dynastii Gryfitów, matką zaś królewna polska Anna, córka Kazimierza IV Jagiellończyka, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego. Urodziła się z początkiem 1501 r. Po wstąpieniu męża na tron została królową-małżonką Danii i Norwegii; jej koronacja miała miejsce 13 VIII 1525 r. w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze. Po śmierci męża osiadła w swoich dobrach wdowich w Szlezwiku, o które toczyła spór z pasierbem Chrystianem, a następnie z jego synem. Zmarła 13 V 1568 r. na zamku w Kilonii (Szlezwik) i spoczęła w katedrze św. Piotra w Szlezwiku Potomstwo {(i) (vi)}: (i) Jan Starszy Przydomek otrzymał w celu odróżnienia go od bratanka (zob. s. 115). Urodził się 29 (28?) VI 1521 r. w zamku Haderslevhus (Hansborg) w Haderslev (niem. Hadersleben, Szlezwik). Od śmierci ojca w 1533 r. współrządził z braćmi Chrystianem III (s. 113) i Adolfem (s. 116) w księstwie holsztyńskim, a po podziale ojcowizny (9 VIII 1544) otrzymał jej część ze stolicą w Haderslev. Zgodnie z układem rodzinnym z Odense (3 V 1580) bezdzietny Jan zapisał swoją domenę do podziału pomiędzy młodszego brata Adolfa oraz bratanków. Zmarł bezżennie 1 lub 2 X 1580 r. w Haderslevhus i w katedrze św. Piotra w Szlezwiku. (ii) Elżbieta Urodziła się 4 (14?) X 1524 r., a 26 VIII 1543 r. w Kilonii poślubiła księcia Magnusa (III) (ur. Stargard 4 VII 1509, zm. Bützow (Budziszów) 28 I 1550), syna księcia meklemburskiego Henryka III i jego pierwszej żony Urszuli, córki Jana Cicero, elektora brandenburskiego. Po śmierci Magnusa, z którym nie miała dzieci, 16 II 1556 r. została żoną jego stryjecznego brata Ulryka III zwanego Niemieckim Nestorem, księcia meklemburskiego na Güstrowie od 1555 r. oraz na Szwerynie w latach i od r (ur. Szweryn 21 IV 1528, zm. Güstrow 14 III 1603), syna Albrechta VI Pięknego, księcia meklemburskiego na Güstrowie, i jego żony Anny, córki Joachima I Nestora, elektora brandenburskiego. Ich jedyną córką była Zofia, żona króla Danii 117

24 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI Fryderyka II (zob. s. 115). Elżbieta zmarła 15 X 1586 r. w Nykøbing (wyspa Falster) i została pochowana w katedrze NMP w Güstrowie (Meklemburgia). Po jej śmierci Ulryk III pojął za żonę Annę, księżniczkę pomorską, lecz nie miał już więcej dzieci. (iii) Adolf Urodził się 25 I 1526 r. na zamku we Flensburgu (duń. Flensborg) (Szlezwik) i po śmierci ojca w 1533 r. wraz ze starszymi braćmi współrządził w Szlezwiku-Holsztynie. W wyniku podziału ojcowizny 9 VIII 1544 r. otrzymał część księstwa z zamkiem Gottorp (niem. Gottorf) w Szlezwiku (w różnych opracowaniach występuje jako Adolf I lub II). Po śmierci młodszego brata w 1556 r. został jego następcą na biskupim tronie w Szlezwiku, a na mocy układu z Odense (3 V 1580), w dniu 19 IX 1581 r. wespół z bratankami królem Fryderykiem II oraz księciem Janem Młodszym (zob. s. 115) dokonał podziału domeny należącej do zmarłego bezdzietnie brata, Jana Starszego (zob. s. 117). Zmarł 1 X 1586 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku i został pochowany w szlezwickiej katedrze św. Piotra. Żoną Adolfa została 17 XII 1564 r. w zamku Gottorp Krystyna (ur. Kassel 29 VI 1543, zm. Kilonia 13 V 1604), córka Filipa I Wspaniałomyślnego, landgrafa Hesji. Ich potomkowie w XVII w. utworzyli szereg linii dynastycznych, panujących w pomniejszych księstwach Szlezwiku- Holsztynu (zob. Tablica IV, s. 186); wywodzący się z jednej z nich książę Adolf Fryderyk został w 1751 r. powołany na tron Szwecji (zob. Rozdział VII). Natomiast jedna z córek Adolfa i Krystyny, nosząca imię matki, została w 1592 r. żoną księcia Södermanlandu (Sudermanii) Karola, późniejszego króla Karola IX (zob. s. 154 w jego biogr.). (iv) Anna Urodziła się w 1527 r., a zmarła 4 VI 1535 r. i została pochowana u boku rodziców w katedrze św. Piotra w Szlezwiku. (v) Dorota W celu odróżnienia jej od przyrodniej siostry i imienniczki (zob. s. 116) zwano ją Młodszą. Urodziła się w 1528 r. Za mąż wyszła dość późno, gdyż dopiero w 1573 r. (ok. 27 X); jej mężem został Krzysztof, książę meklemburski, biskup 118

25 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE Ratzeburga od 1554 r. (ur. Augsburg 30 VI 1537, zm. Tempzin 4 III 1592), syn Albrechta VII Pięknego, księcia meklemburskiego na Güstrowie, oraz Anny, córki Joachima I Nestora, elektora brandenburskiego. Zmarła bezdzietnie 11 XI 1575 r. w Schönbergu i spoczęła w katedrze w Güstrowie. (vi) Fryderyk Urodził się w 1529 r. (lub 13 IV 1532). Od młodości przeznaczony był do kariery kościelnej. W 1549 r. został koadiutorem szlezwickim, a w 1551 r. objął tron biskupi w Szlezwiku i w Hildesheim. Zmarł 27 X 1556 r. na zamku w Kilonii (Szlezwik), skąd jego ciało przewieziono do Szlezwiku i złożono w katedrze św. Piotra. Król Fryderyk I (zob. s. 113) pozostawił także następujące potomstwo naturalne {1 2}: 1 Katarzyna. Żona pułkownika Hermana Hoyera. 2 Geseke. Żona Jana (Hansa) Knudsena, mieszczanina z Husum. CHRYSTIAN I OLDENBURG Zmarł 21 V 1481 r. na zamku w Kopenhadze i spoczął w kaplicy Trzech Króli (nazwanej później jego imieniem) w katedrze w Roskilde. Jego następcą na duńskim i norweskim tronie został najstarszy żyjący syn Jan, który w 1497 r. pozbawił władzy regenta Stena Sture Starszego (zob. s. 105 w biogr. Karola II Knutssona) i koronował się na króla Szwecji jako Jan II. 119

26 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI JAN II O J C I E C: Chrystian I Oldenburg (zob. s. 110). M A T K A: Dorota brandenburska (zob. s. 112 w biogr. Chrystiana I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 112 w biogr. Chrystiana I. JAN II Urodził się 2 II 1455 r. w zamku Aalborg (Jutlandia); w historiografii jego imię występuje także w formie Hans. W 1456 r. król Chrystian I uzyskał od duńskiej Rady Państwa obietnicę uznania go następcą tronu, a w styczniu 1458 r. w Skara podobne przyrzeczenie złożył szwedzki oraz norweski Riksrad. Po śmierci ojca 21 V 1481 r. odziedziczył tron księstwa Szlezwiku-Holsztynu, gdzie od 12 XII współrządził ze swoim młodszym bratem Fryderykiem jako koregentem. 1 II 1483 r. w Halmstad podpisał artykuły elekcyjne (håndfæsting) dla Danii i Norwegii, 18 V 1483 r. w kościele (obecnej katedrze) Panny Marii w Kopenhadze arcybiskup Lund Jöns Brostrop ukoronował go na króla Danii, a 20 VII tego roku w katedrze w Trondheim miała miejsce jego koronacja na króla Norwegii. Na mocy układu rodzinnego z 10 VIII 1490 r. przekazał księstwo szlezwicko-holsztyńskie młodszemu bratu Fryderykowi, samemu zachowując jedynie tytuł. Wykorzystując niezadowolenie szwedzkich możnych, którzy w marcu 1497 r. odsunęli od władzy regenta Stena Sture Starszego, w październiku 1497 r. zajął Szwecję, 25 XI tego roku w Sztokholmie został wybrany królem, przyjmując imię Jana II, a następnego dnia w sztokholmskim kościele św. Mikołaja, tzw. Wielkim Kościele (Storkyrkan) miała miejsce jego koronacja, której dokonał arcybiskup Uppsali Jakub Ulvsson. Żoną Jana II została 6 IX 1478 r. na zamku w Kopenhadze: Krystyna Była córką Ernesta, elektora saskiego, księcia saskiego na Wittenberdze oraz landgrafa Turyngii z dynastii Wettynów, oraz jego żony Elżbiety, córki Albrechta III, księcia bawarskiego na Monachium. Urodziła się 25 XII 1461 r. w Torgau (Saksonia). 18 V 1483 r. 120

27 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze została koronowana wraz z mężem na królową-małżonkę Danii, 20 VII tego roku w Trondheim ukoronowano ją na królową-małżonkę Norwegii, a w lutym 1499 r. w katedrze w Uppsali arcybiskup Jakub Ulvsson koronował ją na królową-małżonkę Szwecji. Zmarła 8 XII 1521 r. w Odense (wyspa Fionia) i została pochowana w kościele klasztornym tamtejszego opactwa franciszkanów; po rozebraniu zrujnowanej świątyni w 1805 r. prochy królowej przeniesiono do katedry św. Kanuta w Odense. Potomstwo {1 6}: 1 2 Ernest i Jan Zmarli w dzieciństwie. 3 CHRYSTIAN II (zob. s. 123). 4 (?) Jakub Być może mylony z Ernestem (zob. powyżej). Urodzony w 1483 r., zmarł w 1500 r. 5 Elżbieta Urodziła się krótko przed 24 VI 1485 r. na zamku w Nyborgu nieopodal Odense (wyspa Fionia), a 10 IV 1502 r. w Stendal (Saksonia) wyszła za mąż za Joachima I zwanego Nestorem, elektora brandenburskiego od 1499 r. (ur. Cölln pod Berlinem 21 II 1484, zm. tamże 11 VII 1535), potomka dynastii Hohenzollernów, syna elektora Jana Cicero i jego żony Małgorzaty, córki Wilhelma III Mężnego, landgrafa Turyngii. Miała wespół z nim pięcioro dzieci: 1 Joachim II zwany Hektorem, elektor brandenburski (ur. 1505, zm. 1571); jego pierwszą żoną została w 1524 r. Magdalena (ur. 1507, zm. 1534), córka Jerzego Brodatego lub Bogatego, księcia saskiego na Miśni i Ostergotlandzie (z nią potomstwo). Rok po jej śmierci Joachim II pojął za żonę królewnę polską Jadwigę (ur. 1513, zm. 1573), córkę Zygmunta I, i miał z nią dalsze dzieci. 2 Anna (ur. 1507, zm. 1567); w 1524 r. poślubiła Albrechta IV Pięknego, księcia meklemburskiego na Güstrowie (ur. 1488, zm. 1547), z którym miała liczne potomstwo (synowie Ulryk III oraz Krzysztof zostali małżonkami księżniczek Elżbiety i Doroty Młodszej, zob. odpowiednio ss. 117 i 118 w biogr. Chrystiana I Oldenburga). 3 Elżbieta (ur. 1510, zm. 1558); w 1525 r. wyszła za mąż za Eryka I Starszego, księcia brunszwickiego na Calenbergu, Ge- 121

28 KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI tyndze i Hanowerze (ur. 1470, zm. 1540), z którym miała potomstwo, a po jego śmierci poślubiła (1546) Poppona XVIII, hrabiego Hennebergu na Schleusingen (ur. 1513, zm. 1574). 4 Małgorzata (ur. 1511, zm. po 1577); jej pierwszym mężem został w 1530 r. Jerzy I zwany Jednookim, książę pomorski (ur. 1493, zm. 1531), z którym miała pogrobową córkę. Po raz drugi wyszła za mąż w 1534 r. za Jana II, księcia Anhaltu na Zerbst (ur. 1504, zm. 1551), z którym dochowałą się licznych dzieci, a po powtórnym owdowieniu poślubiła (ok. 1553) pana pomorskiego Jana (Hansa) Jonasa van der Goltz, i miała z nim córkę. 5 Jan (Hans), margrabia brandenburski na Marchii Kostrzyńskiej (ur. 1513, zm. 1571); w 1537 r. pojął za żonę Katarzynę (ur. 1518, zm. 1574), córkę Henryka II Młodszego, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel, i miał z nią potomstwo. Elżbieta zmarła 10 VI 1555 r. na zamku w Cölln pod Berlinem (Kolonia nad Szprewą, późniejszy zamek berliński) i została pochowana w katedrze w Cölln obecnie katedrze berlińskiej (Berliner Dom). 6 Franciszek Urodził się 15 VII 1497 r. na zamku w Kopenhadze, gdzie zmarł 1 IV 1511 r. Spoczął w kościele klasztornym opactwa franciszkanów w Odense (wyspa Fionia). Po jego rozebraniu w 1805 r. szczątki księcia przeniesiono do katedry św. Kanuta w Odense. JAN II W 1497 r. doprowadził do wyboru najstarszego syna Chrystiana następcą tronu Szwecji, lecz w 1501 r. został zdetronizowany przez Stena Sture Starszego (zob. s. 105) (niemniej do końca życia wysuwał pretensje do szwedzkiego tronu). Zmarł 20 II 1513 r. w zamku Aalborg na Jutlandii i został pochowany w kościele klasztornym opactwa franciszkańskiego w Odense na wyspie Fionii. Po rozbiórce owej świątyni w 1805 r. prochy króla, jego rodziny oraz pozostałe pochówki przeniesiono do pobliskiej katedry św. Kanuta. Jego następcą został najstarszy syn Chrystian. 122

29 UNIA KALMARSKA I PANOWANIE DUŃSKIE CHRYSTIAN II O J C I E C: Jan II (zob. s. 120). M A T K A: Krystyna saska (zob. s. 120 w biogr. Jana II). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 121 w biogr. Jana II. CHRYSTIAN II Zwany Okrutnym oraz Tyranem, urodził się 1 lub 2 VII 1481 r. na zamku w Nyborgu nieopodal Odense (wyspa Fionia, Dania). 22 IX 1487 r. w Lund (Skania) został obwołany następcą tronu Danii, 25 VII 1489 r. w Kopenhadze ogłoszono go następcą tronu Norwegii, a w grudniu 1497 r. w Sztokholmie następcą tronu szwedzkiego. W 1502 r. ojciec mianował go namiestnikiem Norwegii. Po jego śmierci 20 II 1513 r. wstąpił na tron Danii i Norwegii i 22 VII tego roku w Kopenhadze zatwierdził artykuły elekcyjne (håndfæsting). 11 VI 1514 r. w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze został koronowany na króla Danii przez arcybiskupa Lund Birgera Gunnersena, a 20 VII tego roku w Oslo koronowano go na króla Norwegii. Po pokonaniu regenta Stena Sture Młodszego (por. s. 109 w biogr. Karola II Knutssona), 1 XI 1520 r. na wzgórzu Brunkeberg pod Sztokholmem (obecnie w jego granicach) został wybrany dziedzicznym królem Szwecji, a 4 XI w sztokholmskim kościele św. Mikołaja, zwanym potocznie Wielkim Kościołem (Storkyrkan), miała miejsce jego koronacja, której dokonał arcybiskup Uppsali Gustaw Trolle. Żoną Chrystiana II została poślubiona per procura 18 VII 1501 r. w Brukseli, ponownie per procura 11 VII 1514 r. tamże i osobiście 12 VIII 1515 r. na zamku w Kopenhadze: Izabela W Danii zwano ją Elżbietą. Była córką Filipa I Pięknego, króla Kastylii i Leónu oraz księcia Burgundii z dynastii Habsburgów (syna i dziedzica cesarza Maksymiliana I), oraz jego żony Joanny Szalonej, królowej Kastylii, Leónu, Aragonii, Neapolu i Sycylii, córki Królów Katolickich Izabeli I Kastylijskiej i Ferdynanda V (II) Aragońskiego. 123