RÓŻNE DYNASTIE (XIV XVI W.)

Transkrypt

1 III. RÓŻNE DYNASTIE (XIV XVI W.) 1. Ostatni Przemyślidzi oraz ich następcy w Czechach i na Węgrzech WACŁAW III WŁADYSŁAW V (S. 161) RUDOLF AUSTRIACKI (S. 163) HENRYK KARYNCKI (S. 169) BÉLA V (S. 172) 2. Luksemburgowie w Czechach JAN LUKSEMBURSKI (S. 177) KAROL I (S. 190) WACŁAW IV (S. 193) 3. Andegaweni na Węgrzech KAROL I ROBERT (S. 199) LUDWIK I WIELKI (S. 206) MARIA I (S. 209) KAROL II Z DURAZZO (S. 210) 4. Luksemburgowie oraz ich spadkobiercy na tronach Czech i Węgier ZYGMUNT LUKSEMBURSKI (S. 215) ALBRECHT AUSTRIACKI (S. 218) WŁADYSŁAW I JAGIELLOŃCZYK (S. 221) WŁADYSŁAW V POGROBOWIEC (S. 224) 5. Dynastie narodowe w Czechach i na Węgrzech JERZY Z PODIEBRAD (S. 225) MACIEJ I KORWIN (S. 244) 6. Jagiellonowie na tronach Czech i Węgier WŁADYSŁAW II (S. 248) LUDWIK II (S. 254) 7. Zápolyowie na Węgrzech JAN I (S. 256) JAN II ZYGMUNT (S. 260) 159

2 TABLICA III. WŁADCY HABSBURGOWIE CZECH I WĘGIER OD X DO XVI W. Guntram Bogaty, hrabia w Bryzgowii ( po 973) Lanzelin (Lancelin), hrabia w Klettgau i w Thurgau ( 991) Radbot, hrabia w Klettgau, budowniczy zamku Habsburg ( 1027) Werner, biskup Strasburga ( 1028) Otto I, hrabia w Górnej Alzacji ( 1045/55) Werner I Pobożny, hrabia Habsburga ( 1096) Otto II, hrabia Habsburga ( 1111/12) Albrecht II, hrabia Habsburga, landgraf w Alzacji ( 1140/41) Werner II, hrabia Habsburga i landgraf w Alzacji ( 1167) Albrecht III Bogaty, hrabia Habsburga i landgraf w Alzacji ( 1199) Rudolf II Stary, hrabia Habsburga i landgraf w Alzacji, pan Laufenburga ( 1232) Albrecht IV Mądry, hrabia Habsburga, landgraf w Alzacji ( 1240) Rudolf III Małomówny, hrabia Habsburga na Laufenburgu, landgraf w Alzacji ( 1232) Rudolf I, król niemiecki (* ) linia Habsburg-Laufenburg (wygasła w XV w.) Albrecht I Jednooki, król niemiecki (* ) Rudolf Austriacki, król Czech (zob. s. 163) Albrecht II Chromy, ks. Austrii (* ) Albrecht III, książę Austrii (* ) Leopold III Prawy, ks iążę Styrii (* ) linia albertyńska linia leopoldyńska Albrecht IV, książę Austrii (* ) Ernest I Żelazny, książę Styrii (* ) Albrecht Austriacki, król niemiecki, król Czech i Węgier (zob. s. 218) Fryderyk III, cesarz niem iecki (* ) Maksymilian I, cesarz niemiecki (* ) Filip I Piękny, król Kastylii i Leónu (* ) Ferdynand I, cesarz niemiecki, król Czech i Węgier (zob. s. 265) 160

3 KRÓLOWIE CZECH I WĘGIER (XIV XVI W.) 1. Ostatni Przemyślidzi oraz ich następcy w Czechach i na Węgrzech WACŁAW III WŁADYSŁAW V O J C I E C: Wacław II (zob. s. 80). M A T K A: Jutta (Guta) Habsburżanka (zob. s. 80 w biogr. Wacława II). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 81 w biogr. Wacława II. WACŁAW III WŁADYSŁAW V Urodził się 6 X 1289 r. na zamku w Pradze i na chrzcie otrzymał imię Wacława. Zaręczony z córką ostatniego Arpada, królewną Elżbietą (zob. s. 157 w biogr. Andrzeja III), dzięki zabiegom ojca w maju 1301 r. w Budzie został wybrany królem Węgier i koronowany jako Władysław V 27 VIII w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár. Po śmierci Wacława II 25 VI 1305 r. odziedziczył pod imieniem Wacława III trony Czech i Polski. 9 X 1305 r. w Brnie zrezygnował z korony węgierskiej na rzecz kuzyna, księcia dolnobawarskiego Ottona III (zob. biogr. Béli V). Żoną Wacława III Władysława V została 5 X 1305 r. przypuszczalnie w Brnie (Morawy): Wiola Po zaślubinach przyjęła imię Elżbiety; była ona córką Mieszka I, księcia cieszyńskiego z górnośląskiej linii dynastii Piastów, i jego żony (Anny?), której pochodzenie nie jest znane. Urodziła się zapewne między 1287 a 1291 r. Nigdy nie została koronowana na królową węgierską (Wacław zrezygnował z tronu Węgier jeszcze przed zaślubinami), czeską ani polską. Po śmierci Wacława, z którym nie dochowała się potomków, w 1315 lub 1316 r. wyszła za mąż za 161

4 WŁADCY CZECH I WĘGIER Piotra I z Rožmberka (Rosenbergu), najwyższego komornika oraz hetmana ziemskiego Królestwa Czech (ur. zapewne 1291, zm. 14 X 1347), syna Henryka I z Rožmberka (Rosenbergu), najwyższego komornika czeskiego, i jego żony Elżbiety z Dobruszki (von Pottenstein); krótkotrwałe to małżeństwo to nie zaowocowało potomstwem. Wiola Elżbieta zmarła 21 IX 1317 r. i została pochowana w ufundowanym przez jej drugiego męża klasztorze cysterskim w Wysokim Brodzie. Owdowiały Piotr ożenił się powtórnie z Katarzyną z Wartenberka (Sycowa) i miał z nią liczne dzieci. Być może Wacław III Władysław V pozostawił naturalną córkę: 1 Elżbieta. Dawniejsza literatura czyniła ją nieślubną córką Wacława II (co sugeruje dokument fundacyjny opactwa w Pustimĕř, zwący ją rodzoną siostrą biskupa ołomunieckiego Jana Volka, zob. s. 83), obecnie ze względów chronologicznych część badaczy widzi w niej raczej naturalną córkę jego syna. Urodziła się przypuszczalnie między majem a październikiem 1305 r. (jeśli jej ojcem był Wacław II miało to miejsce przed r. 1288) i była dzieckiem kalekim ( słabego ciała ). Początkowo cysterka w Pohledzie, 9 I 1332 r. zezwolono jej na przeniesienie się do zgromadzenia benedyktynek pw. św. Jerzego w Pradze, a w 1340 r. objęła godność przełożonej w nowopowstałym klasztorze benedyktynek w Pustimĕř na Morawach. Zmarła przed czerwcem 1347 r. w swoim opactwie, gdzie zapewne została również pochowana. WACŁAW III WŁADYSŁAW V Został zamordowany w drodze do Polski 4 VIII 1306 r. w domu komornika morawskiego Albrechta ze Šternberka w morawskim Ołomuńcu, przypuszczalnie za sprawą odsuniętych od rządów panów czeskich; z powodu przedwczesnej śmierci nigdy nie został koronowany na króla czeskiego oraz polskiego. Zwłoki Wacława przewieziono do Zbrasławia pod Pragą i złożono u boku jego ojca w tamtejszym klasztorze cysterskim. Z jego śmiercią wygasła dynastia Przemyślidów w Czechach. O koronę czeską rozgorzała wojna między zwolennikami księcia Henryka Karynckiego, szwagra zamordowanego, oraz królem niemieckim Albrechtem I Jednookim (Habsburgiem), w wyniku której na tronie praskim został osadzony syn tego ostatniego, książę austriacki Rudolf. 162

5 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) RUDOLF AUSTRIACKI O J C I E C: Albrecht I Utracie jednego oka lub wzroku w jednym z oczu, co wedle różnych opracowań stało się wskutek otrzymanej rany lub otrucia, zawdzięczał przydomek Jednookiego. Był najstarszym synem Rudolfa I Habsburga, króla niemieckiego (zob. Tablica III, s. 160), oraz jego pierwszej żony Anny (Gertrudy), córki Burcharda III, hrabiego Hohenberg. Jego siostry: Jutta (Guta), Katarzyna oraz Klemencja, poślubiły odpowiednio: króla Czech Wacława II (zob. s. 81 w jego biogr.), księcia dolnobawarskiego Ottona III późniejszego króla Węgier Bélę V (zob. s. 174 w jego biogr.) oraz Karola Martela, tytularnego króla Węgier (zob. s. 199 w biogr. Karola I Roberta). Urodził się (VII) 1255 r. w Rheinfelden. Dzięki zabiegom ojca 27 XII 1282 r. otrzymał wraz z młodszym bratem Rudolfem II dziedzictwo po Babenbergach, na które składały się Górna i Dolna Austria, Styria, Kraina oraz Marchia Windyjska (już jednak w następnym roku Rudolf II na żądanie austriackiej szlachty odstąpił bratu pełnię władzy, zadowalając się dobrami rodowymi w Szwabii). 23 VI 1298 r. w Moguncji kolegium książąt elektorów obrało Albrechta (anty)królem niemieckim w opozycji do Adolfa z Nassau. Po śmierci Adolfa (którego własnoręcznie zabił w trakcie bitwy pod Göllheim), 27 VII 1298 r. we Frankfurcie nad Menem Albrecht został ponownie obwołany królem niemieckim, a 24 VIII tego roku koronowano go w kaplicy Karola Wielkiego w katedrze akwizgrańskiej. Został zamordowany przez swojego bratanka Jana 1 V 1308 r. nieopodal Brugg nad rzeką Reuss w Szwajcarii. Ciało Albrechta złożono początkowo w klasztorze cysterskim w Wettingen, a w 1309 r. wraz z prochami jego rywala do korony niemieckiej Adolfa z Nassau przeniesiono je do królewskiej katedry w Spirze (Speyer). (24 XI lub 20 XII?) 1274 lub ok r. w Wiedniu Albrecht pojął za żonę hrabiankę tyrolską Elżbietę. 163

6 WŁADCY CZECH I WĘGIER M A T K A: Elżbieta Była córką Meinharda, hrabiego Tyrolu (pod imieniem Meinharda II) i Gorycji (jako Meinhard IV) oraz księcia Karyntii (jako Meinhard II) z dynastii Meinhardynów, i jego żony Elżbiety, córki Ottona II Dostojnego, księcia bawarskiego oraz palatyna reńskiego, syna księżniczki czeskiej Ludmiły (zob. s. 56 w biogr. księcia Biedrzycha); jej młodszym bratem był Henryk Karyncki. rywal jej najstarszego syna do korony czeskiej (zob. s. 169). Urodziła się przed 1262 r. (ok. 1262/63). Koronacja Elżbiety na królową niemiecką miała miejsce w 1299 r. w Norymberdze. Zmarła 28 X 1313 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i została pochowana w ufundowanym przez siebie klasztorze klarysek i franciszkanów w Königsfelden. W 1770 r. szczątki królowej przeniesiono do klasztoru św. Błażeja w Schwarzwaldzie, a w 1807 r. spoczęły one pod głównym ołtarzem klasztoru benedyktynów św. Pawła w Laventhal (Karyntia). R O DZ E Ń S T WO {1 12}: NNieznane. 1 Anna. Urodziła się ok. 1275/80 r. w wiedeńskim Hofburgu. We wrześniu, w październiku lub w grudniu 1295 r. w Grazu poślubiła Hermana Długiego, margrabiego brandenburskiego na Salzwedel od 1298 r. (ur. ok. 1280, zm. Eldenburg 1 II 1308), z którym miała potomstwo, natomiast w 1310 r. po 22 X we Wrocławiu wyszła za Henryka VI, księcia wrocławskiego od 1296 r. (ur. Wrocław 18 III 1294, zm. tamże 14 X 1335), potomka dolnośląskiej linii dynastii Piastów, i miała z nim dalsze dzieci. Zmarła (19) III 1328 r. we Wrocławiu i spoczęła w tamtejszym klasztorze klarysek. 2 Agnieszka. Małżonka Andrzeja III, króla Węgier (szczegóły zob. s. 158 w jego biogr.). 3 Fryderyk III. W opracowaniach występuje często z przydomkiem Piękny, który jednak pochodzi z XVI w. Urodził się ok (w 1286?) r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Po śmierci ojca wraz z braćmi, Rudolfem oraz Leopoldem I, objął władzę w Austrii i Styrii. W październiku 1314 r. we Frankfurcie nad Menem głosami czterech elektorów został wybrany królem niemieckim (koronowany 25 XI 1314 r. w Bonn). W 1322 r. po bitwie pod Mühldorfem dostał się do niewoli Ludwika Bawarskiego, z którym od 1325 r. nominalnie współrządził. Zmarł 13 I 1330 r. w zamku Gutenstein (Górna Austria) i został pochowany w klasztorze kartuzów w Mauerbach pod Wiedniem. W 1789 r. szczątki króla przeniesiono do katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu i złożono w krypcie książęcej (Herzgosgruft). Serce Fryderyka spoczęło w kościele Wniebowstąpienia NMP w Linzu. 164

7 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) Żoną Fryderyka III została poślubiona per procura w 1313 r. w Barcelonie i osobiście w styczniu lub maju (11 V) 1315 (1314/15) r. w Judenburgu lub w zamku Gutenstein Izabela (Elżbieta) (ur. Montpellier 1296, Barcelona 1300 lub 1305, zm. 12 VII 1330, pochowana u franciszkanów (minorytów) w Wiedniu), córka Jakuba II Sprawiedliwego, króla Aragonii i Sycylii z dynastii barcelońskiej. Para miała wspólnie troje dzieci. 4 Elżbieta. Urodziła się zapewne na przełomie lat 80. i 90. XIII w. Przed 18 V 1307 r. wyszła za mąż za Fryderyka (Ferry ego) IV, księcia Lotaryngii od 1312 r. (ur. Gondréville 15 IV 1282, zginął pod Kassel 23 VIII 1328), i miała z nim potomstwo. Zmarła 19 V 1352 r. w Nancy, stolicy księstwa lotaryńskiego, gdzie spoczęła w kaplicy książęcej w obrębie kościoła kordelierów. Jej szczątki przeniesiono później do klasztoru franciszkanów w Königsfelden, w 1770 r. złożono je w klasztorze św. Błażeja w Schwarzwaldzie, a w 1807 r. wraz ze szczątkami innych Habsburgów ostatecznie pochowano pod głównym ołtarzem klasztoru benedyktynów św. Pawła w Laventhal (Karyntia). 5 Leopold I. Zwany był Dostojnym; urodził się przed 4 VIII 1290 r. na zamku Hofburg w Wiedniu. W 1298 r. wraz ze starszymi braćmi Rudolfem i Fryderykiem objął władzę w księstwie austriackim, którym faktycznie zarządzał samodzielnie od wyboru Fryderyka na tron niemiecki w 1314 r. Zmarł 28 II 1326 r. w Strasburgu i został pochowany w klasztorze franciszkanów w Königsfelden, stanowiącym podówczas nekropolię rodu Habsburgów. W 1770 r. szczątki Leopolda I oraz innych pochowanych tam członków dynastii zostały przeniesione do klasztoru św. Błażeja w Schwarzwaldzie, a w 1807 r. spoczęły pod głównym ołtarzem u benedyktynów św. Pawła w Laventhal (Karyntia). Żoną Leopolda została 26 V 1315 r. w katedrze w Bazylei Katarzyna (ur. przypuszczalnie 1300/03, być może ok. 1292, zm. Rheinfelden 30 IX 1336, pochowana u boku męża w Königsfelden, od 1770 r. w Schwarzwaldzie, od 1807 r. w Laventhal), córka Amadeusza V Wielkiego, hrabiego Sabaudii, z którą miał potomstwo. 6 Katarzyna. Na świat przyszła w październiku 1295 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a w 1316 r. została żoną Karola zwanego Wspaniałym (Sławnym), księcia Kalabrii (następcy neapolitańskiego tronu) od 1309 r., wybranego w 1325 r. władcą (księciem) Florencji na okres lat dziesięciu (ur. Neapol (28 V) 1298, zm. tamże 10 XI 1328; zob. także s. 148 w biogr. Stefana V, króla Węgier), z którym miała zmarłą w dzieciństwie córkę. Zmarła 18 I 1323 r. w Neapolu i spoczęła w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) tamże. 7 Albrecht II. Z uwagi na postepującą chorobę, która w drugiej połowie życia pozbawiła go możliwości poruszania się o własnych siłach, zy- 165

8 WŁADCY CZECH I WĘGIER skał przydomek Chromego (obecnie wiadomo, że książę cierpiał na zapalenie wielostawowe). Urodził się 12 XII 1298 r. w zamku Habsburg w Aargau (Szwajcaria) kolebce rodu. W 1324 r. został hrabią Pfirtu (Ferrette), a od śmierci starszego brata Leopolda w 1326 r. zarządzał księstwem austriackim w zastępstwie najstarszego (po śmierci Rudolfa) z braci, Fryderyka, króla niemieckiego. Po śmierci Fryderyka w 1330 r. został księciem Austrii i Styrii, mianując współwładcą swojego najmłodszego brata Ottona. Po śmierci Henryka Karynckiego, byłego króla Czech, w 1335 r. cesarz Ludwik Bawarski nadał Albrechtowi należące do zmarłego księstwo Karyntii i Krainy, Marchię Windyjską oraz południowy Tyrol jako wygasłe lenno Rzeszy. Książę zmarł 20 VII 1358 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i został pochowany u boku małżonki w klasztorze kartuzów w Gaming (Austria). Później szczątki Albrechta II przeniesiono do tamtejszego kościoła parafialnego, by w 1985 r. ostatecznie złożyć je w odbudowanej kartuzji. Jego żoną została 15 II lub w maju 1324 r. Joanna (ur. ok. 1300/10, zm. Wiedeń 15 XI 1351, pochowana w Gaming), córka Ulryka III, hrabiego Pfirtu (Ferrette). Od ich potomków wywiodła się cała późniejsza dynastia Habsburgów (por. Tablica III, s. 160). 8 Henryk. Zwany Przyjaznym, urodził się w 1299 r. Po śmierci starszego brata Leopolda I (1326) sprawował rządy w wydzielonym mu księstwie Styrii. Zmarł 3 II 1327 r. w mieście Brück nad rzeką Mur (Austria) i został pochowany w klasztorze franciszkańskim w Königsfelden. W 1770 r. jego szczątki zostały przeniesione z podupadłego opactwa do klasztoru św. Błażeja w Schwarzwaldzie, a w 1807 r. spoczęły ostatecznie wraz z prochami wielu przedstawicieli pierwszych generacji Habsburgów pod głównym ołtarzem w klasztorze benedyktynów św. Pawła w Laventhal (Karyntia). Żoną Henryka została w październiku 1314 r. Elżbieta (ur. ok. 1303, zm. jako mniszka w Königsfelden 14 IX 1343, pochowana tamże, od 1770 r. w Schwarzwaldzie, od 1807 r. w Laventhal), córka Ruperta (Roberta) II, hrabiego Virneburga (bezdzietni). 9 Meinhard. Urodzony ok r., zmarł w dzieciństwie i został pochowany w kaplicy Trzech Króli w Tulln an der Donau (Dolna Austria). 10 Otto. Zwany Wesołym, urodził się 23 VII 1301 r. w wiedeńskim Hofburgu. Od 1330 r. współrządził wraz ze starszym bratem Albrechtem w księstwie austriackim. Zmarł podczas podróży z Grazu do Wiednia 26 II 1339 r. w Neubergu nad rzeką Mürz (Styria) i spoczął w kryptach (Stiftergruft) w podziemiach ufundowanego przez siebie klasztoru cysterskiego tamże. Pierwszą żoną Ottona została 15 V 1325 r. w Straubing w Bawarii Elżbieta (ur. 1306, zm. Wiedeń 25 III 1330, pochowana tamże), córka 166

9 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) Stefana I, księcia Dolnej Bawarii z dynastii Wittelsbachów, brata króla węgierskiego Béli V (zob. s. 173), z którą miał dwoje dzieci, a 16 II 1335 r. w Znojmie (Czechy) pojął za żonę królewnę czeską Annę (zob. s. 182 w biogr. Jana Luksemburskiego). 11 Jutta (Guta). Urodziła się zapewne ok r. (w Wiedniu), a 26 IV 1319 r. w podwiedeńskim Baden wyszła za mąż za Ludwika VI, hrabiego Öttingen (Oettingen) od 1313 r. (ur. Harburg ok. 1300, zm. Weitra 29 IX 1346), wdowca po Annie z Dornbergu oraz Agnieszce, hrabiance wirtemberskiej. Jutta (Guta) zmarła bezdzietnie w marcu 1329 r. w Wiedniu i została pochowana w klasztorze franciszkanów w Königsfelden, skąd w 1770 r. jej prochy przeniesiono do klasztoru św. Błażeja w Schwarzwaldzie, a po sekularyzacji tegoż w 1807 r. złożono je pod głównym ołtarzem w klasztorze benedyktynów św. Pawła w Laventhal (Karyntia). 12 Dziewięcioro innych dzieci Albrechta I i Elżbiety. Zmarły przypuszczalnie we wczesnej młodości lub w dzieciństwie. RUDOLF AUSTRIACKI Znany z oszczędnego stylu życia oraz skromnego jadłospisu został przez Czechów obdarzony przydomkiem Król Kasza (Král Kaše). Urodził się ok r. w wiedeńskim Hofburgu jako najstarszy syn Albrechta i Elżbiety. Po wstąpieniu ojca na tron niemiecki w 1298 r. wraz z braćmi Fryderykiem i Leopoldem objął władzę w Austrii i Styrii jako Rudolf III. Z początkiem października 1306 r. towarzyszył ojcu podczas wyprawy na Pragę i po usunięciu Henryka Karynckiego 16 X 1306 r. otrzymał od Albrechta Czechy w lenno, a zarazem zrzekł się Austrii i Styrii na rzecz braci; podobnie jak jego dwaj poprzednicy na czeskim tronie posługiwał się tytułem króla Polski. 18 I 1307 r. w Znojmie zrzekł się władzy w Czechach, które następnie jego ojciec nadał ponownie w lenno wszystkim swoim synom (zabieg ten miał zagwarantować dziedziczenie tronu czeskiego w obrębie dynastii habsburskiej). Pierwszą żoną Rudolfa została 19 lub 29 V 1300 r. w Paryżu: Blanka Była ona córką Filipa III Śmiałego (zwanego także Łysym), króla Francji z dynastii Kapetyngów, oraz jego żony Izabeli, córki króla aragońskiego Jakuba I Zdobywcy i królewny węgierskiej Jolanty (zob. s. 137 w biogr. Andrzeja II, króla Węgier). Urodziła się w 1278 lub ok r. w Paryżu, a zmarła 19 III 1305 lub 1306 r. w Wiedniu, zapewne podczas przedwczesnego porodu. Spoczęła w wiedeńskim kościele franciszkanów (minorytów). 167

10 WŁADCY CZECH I WĘGIER Potomstwo {1 2}: 1 Martwe dziecko Urodzone w 1304 r., spoczęło w kaplicy Trzech Króli (Dreikönigskapelle) w Tulln an der Donau w Dolnej Austrii. 2 Dziecko Zapewne urodziło się przedwcześnie 19 III 1305 lub 1306 r. Część opracowań podaje, że był to syn zmarły w marcu 1305 lub 1306 r. (w Wiedniu), część że córka, również zmarła w dzieciństwie. Pochowano je w kaplicy Trzech Króli (Dreikönigskapelle) w Tulln an der Donau (Dolna Austria). Drugą żoną Rudolfa została 16 X 1306 r. w bazylice (późniejszej katedrze) św. Wita w Pradze: Ryksa Elżbieta (Reiczka) Była ona wdową po Wacławie II, królu Czech i Polski (szczegóły zob. s. 82 w jego biogr.); z Rudolfem najprawdopodobniej nie miała dzieci, niemniej kronikarz austriacki Anonim z Leoben nadmienia, że w chwili śmierci króla była w odmiennym stanie i niebawem wydała na świat syna. Jeśli nawet takie wydarzenie miało miejsce, a nie wspomina o nim żadne z licznych znanych źródeł, syn taki musiałby umrzeć wkrótce po narodzinach RUDOLF AUSTRIACKI Zmarł nagle, zapewne na dyzenterię, 3 lub 4 VII 1307 r. podczas oblężenia Horaždowic nad Otavą (nieopodal Pragi), gdzie schronili się zwolennicy Henryka Karynckiego (zob. biogr. następny). Zwłoki króla przewieziono do Pragi i złożono w bazylice (od 1344 r. katedrze) św. Wita przy zamku królewskim. Podobnie jak poprzednik, nie zdążył doprowadzić do swojej koronacji. Na tron czeski został ponownie powołany Henryk, książę Karyntii i hrabia Tyrolu. 168

11 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) HENRYK KARYNCKI O J C I E C: Meinhard II (IV) Był on synem Meinharda I, hrabiego Tyrolu oraz (pod imieniem Meinharda III) hrabiego Gorycji, potomka dynastii Meinhardynów, i jego żony Adelajdy, córki Adalberta IV, hrabiego Tyrolu. Urodził się ok lub 1238 r. i po śmierci ojca w 1259 r. został hrabią Tyrolu (jako Meinhard II) oraz Gorycji (Meinhard IV). Był stronnikiem Rudolfa I Habsburga, od którego otrzymał księstwo Karyntii wraz z Krainą (1276 r. w formie zastawu, a dziesięć lat później w lenno; panował tam także pod imieniem Meinharda II). Zmarł 30 X lub 1 XI 1295 r. w Greifenbergu lub w Greisenbach (Tyrol) i spoczął w klasztorze cysterskim w Stams, ufundowanym przez jego małżonkę. Meinhard II (IV) pozostawił następujące potomstwo naturalne (rodzeństwo przyrodnie króla Henryka) {1 4}: 1 Fryderyk. Proboszcz katedralny w Brixen, zmarł 13 III 1333 r. 2 Henryk. Hrabia Eschenloch. Ok. 1310/12 r. ożenił się z Anną, córką Henryka z Reichenburga (liczne potomstwo). Zmarł przed 1349 r. 3 Albrecht z Camian i Forst. Od 1324 r. był burgrabią zamku Tirol. Przed 6 XII 1329 r. pojął za żonę Floridanę (zm. po 10 VIII 1349), córkę Autona z Schlandersbergu (nie mieli dzieci). 4 Dziesięcioro innych dzieci. 6 X 1259 (1258) r. w Monachium hrabia Meinhard II (IV) pojął za żonę księżniczkę bawarską Elżbietę. M A T K A: Elżbieta Była ona córką Ottona II Dostojnego, księcia Bawarii i palatyna reńskiego z dynastii Wittelsbachów, syna księżniczki czeskiej Ludmiły (zob. s. 56 w biogr. Biedrzycha), i Agnieszki, córki Henryka I Długiego (Hanowerskiego), palatyna reńskiego. Urodziła się ok. 1230/31 (1227) r. w Landshut, a 1 IX 1246 r. w Vohburgu koło Ingolstadt poślubiła Konrada, króla Jerozolimy (jako Konrad II) od 1228 r. oraz króla niemieckiego (jako Konrad IV) od 1237 r. (ur. Andria, Sycylia 25 IV 1228, zm. koło Livello 20 lub 169

12 WŁADCY CZECH I WĘGIER 31 V 1254), syna Fryderyka II Rogera, cesarza niemieckiego oraz króla Sycylii i Jerozolimy z dynastii Hohenstaufów (Staufów), i jego drugiej żony Izabeli II, królowej Jerozolimy, córki Jana I z Brienne, króla Jerozolimy i łacińskiego cesarza Konstantynopola; mieli razem jedynego syna: 1 Konrad (Konradyn), król Jerozolimy pod imieniem Konrada III oraz pretendent do tronu Neapolu i Sycylii (ur. 1252, stracony 1268). Elżbieta zmarła 9 X 1273 r. na zamku w Gojen i spoczęła w u- fundowanym przez siebie klasztorze cysterek w Stams (Tyrol). R O DZ E Ń S T WO {1 5}:znane. 1 Elżbieta, żona Albrechta I Jednookiego, króla niemieckiego, matka Rudolfa Austriackiego (zob. s. 163 w jego biogr.). 2 Otto II. Urodził się ok r. Po śmierci ojca (1295) wspólnie z braćmi Henrykiem i Ludwikiem objął władzę w Karyntii i Tyrolu. Ożeniony w 1297 r. z Eufemią (Ofką) (ur. 1278/83, zm. 4 IV 1347), córką Henryka V Brzuchatego, księcia legnicko-wrocławskiego z dolnośląskiej linii Piastów, dochował się czterech córek. Zmarł 25 lub 28 V 1310 r. 3 Albrecht. Po 1282 r. pojął za żonę Agnieszkę (zm. po 15 VII 1293), córkę Albrechta II, hrabiego Hohenberg, z którą miał córkę jedynaczkę. Zmarł (24/30) IV 1292 r., jeszcze za życia ojca. 4 Ludwik. Od śmierci ojca w 1295 r. wspólnie ze starszymi braćmi władał w Karyntii i Tyrolu. Zmarł bezżennie i bezpotomnie 22 IX 1305 r. 5 Agnieszka. Jej mężem został w 1286 r. (zaręczyny zawarto 1 VI 1285 r. w Wiedniu) Fryderyk I Dzielny, palatyn saski (od 1281 r.), margrabia Miśni (od 1291 r.) i landgraf Turyngii (od 1307 r.) (ur. 1253, zm. Wartburg 16 XI 1323), z dynastii Wettynów (z nim syn). Zmarła 14 V 1293 r. HENRYK KARYNCKI Urodził się zapewne ok r. Po śmierci ojca (1295) wraz z braćmi Ottonem i Ludwikiem współrządził w księstwie Karyntii (pod imieniem Henryka VI) i hrabstwie Tyrolu (Henryk II). Jako szwagier ostatniego Przemyślidy, Wacława III, został z początkiem września 1306 r. obwołany królem Czech oraz (tytularnym) królem Polski, już jednak na początku października, pod naporem wojsk austriackich (por. s. 159), zmuszony był opuścić Pragę, po czym wraz z żoną schronił się w Tyrolu. Po nagłej śmierci Rudolfa Austriackiego, 15 VIII 1307 r. został jednomyślnie wybrany królem Czech (tak jak poprzednicy tytułował się również królem Polski). Od śmierci starszego brata Ottona, który nie dochował się męskiego potomka (zob. wyżej), sprawował niepodzielną władzę w Karyntii i Tyrolu. Pierwszą żoną Henryka została 13 II 1306 w Pradze: 170

13 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) Anna Była ona córką Wacława II, króla Czech i Polski (zob. s. 81 w jego biogr.). Urodziła się 15 X 1290 r. na zamku praskim. Nigdy nie została koronowana, jednak do końca życia tytułowała się królową Czech i Polski. Po detronizacji małżonka w grudniu 1310 r. opuściła Czechy na zawsze. Zmarła 3 lub 4 IX 1313 r. w Karyntii i została pochowana w klasztorze dominikańskim w Bogen (Bawaria). Jej małżeństwo z Henrykiem, mimo iż trwało 13 lat, nie zaowocowało potomstwem. Drugą żoną Henryka została 18 IX 1315 r. w Innsbrucku (Tyrol): Adelajda (Adleta) Była ona córką Henryka I zwanego Dziwakiem, księcia brunszwickiego na Grubenhagen wywodzącego się z dynastii Welfów, i jego żony Agnieszki, córki Albrechta II Zwyrodniałego, palatyna saskiego oraz margrabiego Miśni i Łużyc. Urodziła się zapewne w 1285 r. Od zaślubin z Henrykiem posługiwała się tytułami królowej Czech i Polski. Zmarła 18 VIII 1320 r. i spoczęła w klasztorze cysterskim w Stams w Tyrolu, stanowiącym rodzinną nekropolię dynastii jej męża Meinhardynów. Potomstwo {1 2}: 1 Adelajda Urodziła się w 1317 r., a zmarła 25 V 1325 r. 2 Małgorzata Zwana Maultasch; jej pierwszym mężem był Jan Henryk, margrabia Moraw (szczegóły zob. s. 182 w biogr. Jana Luksemburskiego, króla Czech). Trzecią żoną Henryka została poślubiona per procura 23 XII 1326 r. w Innsbrucku (Tyrol) i osobiście 8 VI 1328 r.: Beatrycze Była ona córką Amadeusza V Wielkiego, hrabiego Sabaudii, oraz jego pierwszej żony Sybilli (Simony), pani Bâgé, Miribel i Bresse, córki Gwidona II, pana Bâgé i Bresse. Urodziła się ok. (w) 1310 r. i od zaślubin używała tytułu królowej Czech i Polski. Zmarła 19 lub 20 XII 1331 r. i być może spoczęła u cysterek w Stams. Jej małżeństwo z Henrykiem nie zaowocowało potomstwem. Henryk pozostawił następujące potomstwo naturalne {1 3}: z Diemutą, której pochodzenie nie jest znane: 1 Mateusz Chunzmann. Poświęcił się karierze kościelnej i w 1338 r. został mianowany biskupe Brixen. Zmarł 27 X 1363 r. 171

14 WŁADCY CZECH I WĘGIER z Flurą nieznanego pochodzenia (ur. ok. 1302, zm. ok. 1350), żoną Waltera z Tegernsee-Galsaun: 2 Maciej. Pan na Obermontani. Zmarł w 1357 r. z nieznaną konkubiną: 3 Albrecht (Albert). Wzmiankowany w 1339 r., zmarł po tej dacie. HENRYK KARYNCKI Wkrótce po objęciu rządów w Pradze zraził do siebie większą część możnych oraz duchowieństwa. 30 VIII 1310 r. podczas zjazdu książąt Rzeszy w Spirze król niemiecki Henryk VII Luksemburski, na prośbę szlachty czeskiej, zdetronizował Henryka i nadał Czechy w lenno swojemu synowi Janowi. Po wkroczeniu do Czech wojsk luksemburskich i zdobyciu przez nie Pragi (3 XII 1310) Henryk zbiegł do Karyntii; podobnie jak obaj poprzednicy nie zdążył doprowadzić do swojej koronacji. Zmarł, prawdopodobnie na cholerę, 2 IV 1335 r. w zamku Tirol pod Meranem (obecnie we Włoszech), do końca życia tytułując się królem Czech i Polski. Spoczął w klasztorze w Stams pod Innsbruckiem (Tyrol). Wraz z objęciem praskiego tronu przez Jana Luksemburskiego Czechy na blisko 130 lat weszły pod panowanie Luksemburgów. Szerzej o tym w drugiej części tego rozdziału. Tymczasem na Węgrzech w 1305 r. tron przeszedł w posiadanie spokrewnionej z Arpadami dynastii Wittelsbachów w osobie księcia dolnobawarskiego Ottona III, który przyjął imię Béli V. BÉLA V O J C I E C: Henryk I (XIII) Był on synem Ottona II Dostojnego, księcia bawarskiego i palatyna reńskiego z dynastii Wittelsbachów, po matce potomka czeskiej dynastii Przemyślidów (zob. s. 56 w biogr. Biedrzycha, księcia czeskiego), oraz Agnieszki, córki Henryka I Długiego (Hanowerskiego), palatyna reńskiego. Urodził się 19 XI 1235 r. 172

15 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) na zamku w Landshut (Bawaria). Po śmierci ojca (29 XI 1253) wspólnie ze starszym bratem Ludwikiem objął rządy w Bawarii i Palatynacie Reńskim. W 1255 r. bracia dokonali podziału ojcowizny, na mocy którego Henrykowi przypadła Dolna Bawaria. Zmarł 3 II 1290 r. w zamku Burghausen i spoczął u boku małżonki w klasztorze cysterskim w Seligenthal nieopodal Landshut. Jego żoną została w 1250 r. królewna węgierska Elżbieta. M A T K A: Elżbieta Była ona córką Béli IV, króla Węgier (zob. s. 142 w jego biogr.). Na świat przyszła w 1236 r., a zmarła 24 X 1271 r. i została pochowana w klasztorze cysterskim w Seligenthal koło Landshut. R O DZ E Ń S T WO {1 9}: Nieznane. 1 Agnieszka. Urodzona w styczniu 1254 r., była mniszką w klasztorze cysterskim w Seligenthal koło Landshut (Bawaria), gdzie zmarła 19, 20 lub 29 X (1 XI?) 1315 r. i gdzie również znalazła spoczynek. 2 Agnieszka. Urodziła się 17 VII 1255 r., a zmarła (10 V) 1260 r. i została pochowana w klasztorze cysterskim w Seligenthal nieopodal Landshut. 3 Agnieszka. Urodziła się 29 X 1256 r. na zamku w Landshut (Bawaria), a zmarła (16 XI) 1260 r. i spoczęła w klasztorze w Seligenthal. 4 Elżbieta. Urodziła się (12) III lub 23 IV 1258 r. Była cysterką w Seligenthal, gdzie zmarła 8 lub 10 VIII 1314 r. i gdzie też została pochowana. 5 Henryk. Urodził się (23 II) 1262 r., a zmarł 16 IX 1280 r. i został pochowany w klasztorze cysterskim w Seligenthal koło Landshut (Bawaria). 6 Zofia. Urodziła się ok r., a 8 XI 1277 r. w Landshut wyszła za mąż za Poppona VIII, hrabiego Hennebergu (zm. 4 II 1291). Małżeństwo to pozostało bezdzietne. Zofia zmarła 4 II 1282 r. i spoczęła w klasztorze Vessra koło Erfurtu. 7 Katarzyna. Urodziła się 9 VI 1267 r., a przed 1287 r. (zaręczyny zawarto 8 XI 1277 r.) poślubiła Fryderyka zwanego Tuta, margrabiego Miśni (ur. 1269, zginął podczas polowania w Hirschstein 16 VIII 1291), z którym miała dwoje młodo zmarłych dzieci. Po śmierci męża powróciła do Bawarii i wstąpiła do klasztoru cysterskiego w Seligenthal koło Landshut. Zmarła w Seligenthal 9 lub 12 I przed 27 VIII 1303 r. lub w 1310 r. i została pochowana w tamtejszym klasztorze cysterskim. 8 Ludwik III. Urodził się 9 II 1269 r. Po śmierci ojca w 1290 r. wspólnie z braćmi Ottonem i Stefanem władał w Dolnej Bawarii. Zmarł bezżennie i bezpotomnie 13 V 1296 r. na zamku w Landshut (Bawaria) i spoczął w klasztorze cysterskim w Seligenthal. 9 Stefan I. Urodził się 14 III 1271 r. na zamku w Landshut (Bawaria). Sposobiony z początku do kariery kościelnej, w 1290 r. został mianowany kanonikiem w Pasawie i w tym samym roku uzyskał nominację na arcy- 173

16 WŁADCY CZECH I WĘGIER biskupstwo salzburskie, jednak wobec odmowy zatwierdzenia elekcji przez papieża, urzędu nigdy nie objął. Od śmierci ojca w 1290 r. wraz ze starszymi braćmi współwładał w Dolnej Bawarii. Zmarł podczas zarazy 21/22 XII 1310 r. na zamku w Landshut i został pochowany w klasztorze cysterskim w pobliskim Seligenthal. Żoną Stefana I została w 1297 (1299) r. Judyta (Jutta) (ur. 1285/87, zm. 15 IX 1320), córka Bolesława (Bolka) I, księcia świdnicko-ziębickiego z dolnośląskiej linii dynastii Piastów, z którą miał kilkoro dzieci, m.in. Henryka II (XIV), księcia dolnobawarskiego, męża królewny czeskiej Małgorzaty (zob. s. 180 w biogr. Jana Luksemburskiego), i Elżbietę, pierwszą żonę Ottona Wesołego, księcia Austrii (zob. s. 166 w biogr. Rudolfa Austriackiego, króla Czech). BÉLA V Urodził się w 1261 r. (najprawdopodobniej 11 II) i na chrzcie otrzymał imię Ottona. Po śmierci ojca 3 II 1290 r. wspólnie z młodszymi braćmi Ludwikiem i Stefanem (zob. powyżej) objął władzę w księstwie dolnobawarskim jako Otto III. W dniu 9 X 1305 r. Wacław III-Władysław V zrzekł się na jego rzecz tronu węgierskiego i przekazał mu klejnoty koronne. Ceremonia koronacji nowego władcy, który węgierskie imię Béla przyjął na cześć dziada po kądzieli, miała miejsce 6 XII 1305 r. w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Stołecznym). Pierwszą żoną żoną Ottona III (przyszłego Béli V) została w styczniu 1279 r. w Wiedniu: Katarzyna Była ona córką Rudolfa I Habsburga, króla niemieckiego, oraz jego pierwszej żony Anny (Gertrudy), córki Burcharda III, hrabiego Hohenberg; jej młodszymi siostrami były Jutta (Guta), królowa czeska (zob. s. 80 w biogr. Wacława II), oraz Klemencja, tytularna królowa węgierska, matka Karola I Roberta (zob. s. 200 w jego biogr.), a król czeski Rudolf (zob. s. 163) był jej bratankiem. Na świat przyszła w 1256 r. w Rheinfelden, a zmarła 4 IV 1282 r. na zamku w Landshut (Bawaria), na długo przed wyborem Ottona na tron węgierski. Została pochowana w klasztorze cysterskim w Seligenthal nieopodal Landshut. Synowie {1 2}: 1 2 Rudolf oraz Henryk Urodzili się w 1280 r. w Wiedniu, gdzie zmarli w tym samym roku. Zostali pochowani w klasztorze cysterskim w Heiligenkreuz pod Wiedniem nekropolii ostatnich Babenbergów. 174

17 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) Drugą żoną Ottona III (Béli V) została 18 V 1309 r. w Straubing (Bawaria): Agnieszka Była córką Henryka III (I), księcia głogowsko-żagańskiego z dolnośląskiej linii dynastii Piastów, i jego żony Matyldy, córki Albrechta I, księcia brunszwickiego na Lüneburgu. Na świat przyszła w latach Po ślubie z Ottonem-Bélą przyjęła tytuł królowej Węgier, którego używała do końca życia. Po śmierci męża poślubiła latem 1329 r. Alrama V, hrabiego Hals (zm. Monachium (13 I) 1331), syna Alrama IV i Elżbiety, córki Fryderyka V, hrabiego Truhendingen; przypuszczalnie miała z nim córkę: 1 Agnieszka (ur. po 1329), małżonka Henryka II (IV), hrabiego Ortenburga (ur. ok. 1325, zm lub w latach ). Według części opracowań była ona córką Agnieszki oraz Ottona III (Béli V), urodzoną w 1310 r., co wydaje się o tyle mało prawdopodobne, że byłaby wówczas o ok. 15 lat starsza od swojego męża (a o tej nietypowej sytuacji brak jakichkolwiek wzmianek w źródłach). Agnieszka zmarła 25 XII 1361 r. i została pochowana u boku pierwszego małżonka oraz ich syna w klasztorze cysterskim w Seligenthal koło Landshut. Syn: 1 Henryk III (XV) Urodził się 28 VIII 1312 r. w zamku Natternberg koło Deggendorfu. Po rychłej śmierci ojca (9 IX) został księciem Dolnej Bawarii (współregentem swoich braci stryjecznych, Henryka II (XIV) oraz Ottona IV), początkowo pod regencją kuzyna z linii górnobawarskiej, Ludwika IV, od 1314 króla niemieckiego, następnie jego brata Rudolfa I, a na koniec wspomnianego wyżej Henryka II (XIV) z Dolnej Bawarii. Po dojściu do lat sprawnych, w r wraz z Henrykiem II (XIV) i Ottonem IV dokonał podziału księstwa dolnobawarskiego, na mocy którego zarządzał częścią Dolnej Bawarii ze stolicą w Deggendorfie. Zmarł 18 VI 1333 r. w zamku Natternberg koło Deggendorfu i został pochowany w klasztorze cysterskim w Seligenthal koło Landshut. Żoną Henryka III (XV) została 21 IX 1328 r.: Anna Była ona córką Fryderyka III, księcia Austrii i Styrii oraz króla niemieckiego z dynastii Habsburgów, i jego żony Izabeli, córki Jakuba II Sprawiedliwego, króla Aragonii i Sycylii (zob. s. 164 w biogr. Rudolfa Austriackiego). Urodziła się ok r. w zam- 175

18 WŁADCY CZECH I WĘGIER ku Hofburg w Wiedniu. Po śmierci Henryka III (XV) wyszła za mąż 20 lub 29 IX 1336 r. za Jana Henryka IV, hrabiego Gorycji od 1323 r. (ur lub 1323, zm. Triest 17 III 1338), syna Henryka III, hrabiego Gorycji, potomka dynastii Meinhardynów (dalszego kuzyna króla Czech Henryka Karynckiego), i jego drugiej żony Beatrycze, córki Stefana I, księcia dolnobawarskiego młodszego brata Ottona-Béli. Małżeństwo to, podobnie jak jej związek z Henrykiem III (XV), pozostało bezdzietne. Po śmierci drugiego męża Anna powróciła do Wiednia, gdzie wstąpiła do klasztoru klarysek, a w 1341 r. objęła tam godność opatki. Zmarła 14 XII 1343 r. w swoim klasztorze, gdzie została również pochowana. BÉLA V W 1307 r. został uwięziony przez zwolenników swojego konkurenta do tronu Arpadów, Karola Roberta Andegawena. Niebawem udało mu się wprawdzie uciec z niewoli i powrócić do rodzinnej Bawarii, uwożąc ze sobą insygnia koronacyjne, jednak władzy na Węgrzech już nie odzyskał. Po śmierci najmłodszego z braci, Stefana I (1310), objął opiekę nad jego małoletnimi synami, Henrykiem III i Ottonem IV, z którymi nominalnie współrządził w Dolnej Bawarii. Zmarł 9 IX 1312 r. na zamku w Landshut, do końca życia posługując się tytułem króla Węgier. Jego ciało złożono w nekropolii dolnobawarskiej linii dynastii Wittelsbachów klasztorze cysterskim w Seligenthal koło Landshut. Tron Węgier zajął ostatecznie Karol Robert, po kądzieli prawnuk króla Stefana V z dynastii Arpadów. Jego rządy zapoczątkowały na Węgrzech trwające blisko wiek panowanie dynastii andegaweńskiej, o którym szerzej w trzeciej części niniejszego rozdziału. 176

19 TABLICA KRÓLOWIE IV. PRZODKOWIE CZECH I WĘGIER JANA LUKSEMBURSKIEGO (XIV XVI W.) Udo, hrabia Limburgii Jutta, córka Gizelberta, hrabiego Luksemburga Henryk I, hrabia Limburgii, książę Dolnej Lotaryngii ( 1119) 1. N córka Walrama, hrabiego Arlon 2. Adelajda, córka Bothona z Pottenstein Konrad z Merheim ( po 1088) linia wygasła w XIII w. 1) Walram II, hrabia Limburgii i książę Dolnej Lotaryngii ( 1139) ok Jutta, córka Gerharda II, hrabiego Wassenberg (Geldrii) ( 1151) dwie córki Henryk II, książę Limburgii ( 1167) Matylda, c órka Adolfa hr abiego Saffenberg ( 1145) 2. ok Lauretta, c órka Dytryka ( Thierry ego) z Alzacji, hr abiego Flandrii, rozwód Gerhard, pan na Wassenbergu (wzmiankowany ) Gerhard (wzmiankowany 1148) inne dzieci 1) Henryk III, ks. Limburgii ( 1221) Zofia, córka Szymona hr abiego Saarbrücken ( 1221) 1) Małgorzata ( 1172) Gotfryd III, k iążę Brabancji ( 1190) Henryk, pan na Wassenbergu ( 1214) Walram III, ks iążę Limburgii ( 1226) 1. Kunegunda, c órka Fryderyka, hr abiego Bitsch Ermesinda, hr abina Luksemburga, inne dzieci c órka Henryka IV Ś lepego, hr abiego Luksemburga (* ) 1 ) Henryk IV, ks iążę Limburgii ( 1246/47) 1218 Irmgarda, córka Adolfa VI, hr abiego Bergu ( 1248) potomstwo (hrabiowie Bergu) wygasło w XIV w. 2 ) Henryk V Wielki, hr abia Luksemburga (* 1216/ ) ok (1246) Małgorzata, c órka Henryka II, hr abiego Baru (* ok ) inne dzieci Henryk VI Przeklęty, hr abia Luksemburga (* ok ) 1260/61 Beatrycze c órka Baldwina z Avesnes, pana Beaumont (* ok. 1250/ lub 1321) Walram (* ok ) Joanna, dziedziczka Ligny i Roussy linia Luksemburg-Ligny, wygasła w XVII w. cztery córki Henryk VII, cesarz niemiecki ojciec Jana Luksemburskiego (zob. s. 177) Baldwin, a rcybiskup Trewiru (* 1285 lub ) dwoje dzieci 177

20 WŁADCY CZECH I WĘGIER 2. Luksemburgowie w Czechach JAN LUKSEMBURSKI O J C I E C: Henryk VII Jego ojcem był Henryk VI zwany Przeklętym, hrabia Luksemburga, margrabia Arlon oraz hrabia La Roche i Durbuy, potomek dynastii limburskiej, matką zaś jego żona Beatrycze, córka Baldwina z Avesnes, hrabiego Beaumont (zob. Tablica IV, s. 177). Urodził się 12 VII 1274/75 r. lub też ok. 1278/79 r. w Valenciennes (Francja). Po śmierci ojca w r został hrabią Luksemburga, margrabią Arlon oraz hrabią La Roche i Durbuy (jako Henryk VII). Dzięki poparciu brata, arcybiskupa elektora Trewiru Baldwina, 27 XI 1308 r. we Frankfurcie nad Menem został przez zgromadzonych tam książąt elektorów (za wyjątkiem króla Czech Henryka Karynckiego) wybrany jednogłośnie królem niemieckim (rzymskim). Koronacja Henryka (jako władca Niemiec przyjął on również imię Henryka VII) miała miejsce 6 I 1309 r. w kaplicy pałacowej Karola Wielkiego w Akwizgranie. 6 I 1311 r. w katedrze św. Ambrożegow Mediolanie Henryk VII koronował się na króla Longobardów, a 29 VI 1312 r. w bazylice św. Jana na Wzgórzu Laterańskim przyjął koronę cesarską z rąk legatów papieskich. Zmarł 24 VIII 1313 r. w Bonconvento nieopodal Sieny (Włochy); przyczynąjego śmierci Henryka była zapewne malaria, niemniej istnieją przekazy, wedle których cesarz został otruty za pomocą hostii przez franciszkańskiego mnicha. Został pochowany w katedrze w Pizie. Jego żoną została poślubiona 9 VI 1292 r. w Tervueren (obecnie Belgia) księżniczka brabancka Małgorzata. 178

21 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH OLDENBURGOWIE DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) M A T K A: Małgorzata Była ona córką Jana I Zwycięskiego, księcia Brabancji i Limburgii, potomka dynastii z Louvain, i jego żony Małgorzaty, córki Gwidona z Dampierre, hrabiego Flandrii oraz margrabiego Namur. Urodziła się 4 X 1276 r., a zmarła na febrę 14 XII 1311 r. w Genui, towarzysząc mężowi podczas jego wyprawy po koronę cesarską do Rzymu. Została pochowana w kościele św. Franciszka di Casteletto w Genui. R O DZ E Ń S T WO {1 2}:. 1 Maria. Urodziła się w 1304 lub 1305 r. W dzieciństwie była zaręczana m. in. z Henrykiem Karynckim (zob. s. 169), ostatecznie jednak poślubiła 21 IX 1322 r. w Provins (Francja) Karola IV Pięknego, króla Francji i Nawarry od 1322 r. (ur. Creil 18 VI 1294, zm. Bois-de-Vincennes 1 II 1328), ostatniego Kapetynga w prostej linii, najmłodszego z synów króla Filipa IV Pięknego. Jej koronacja na królową Francji odbyła się 2 V 1323 r. w Paryżu. Zmarła w połogu po urodzeniu syna 25 III 1324 r. w Issoudun-en-Berry i spoczęła w opactwie dominikańskim w Montargis. 2 Beatrycze. Druga żona króla węgierskiego Karola I Roberta (dalsze szczegóły zob. s. 202 w jego biogr.). JAN LUKSEMBURSKI Urodził się 10 VIII 1296 r. w Luksemburgu. 30 VIII 1310 r. podczas zjazdu książąt Rzeszy w Spirze, na prośbę panów czeskich ojciec nadał mu Czechy w lenno. 7 II 1311 r. w bazylice (od 1344 r. katedrze) św. Wita w Pradze został ukoronowany wspólnie z małżonką; tak jak jego poprzednicy tytułował się również królem polskim (ostatecznie zrzekł się praw sukcesyjnych do Polski na mocy traktatu wyszehradzkiego, zawartego 19 XI 1335 r. z Kazimierzem III Wielkim). 13 IX 1310 r. został przez ojca mianowany generalnym wikariuszem Rzeszy i po wyjeździe Henryka VII do Italii sprawował w jego imieniu regencję w Niemczech. Po śmierci ojca (1313) odziedziczył rodowe posiadłości w Luksemburgu, nie udało mu się jednak zdobyć korony niemieckiej. Ok r. pojawiły się u niego objawy ślepoty, dziedzicznej choroby Domu Luksemburskiego, a w wyniku nieudanej operacji w 1340 r. całkowicie utracił wzrok zwano go odtąd Ślepym i z takim przydomkiem trafił do historiografii. Pierwszą żoną Jana została 31 VIII 1310 r. w katedrze w Spirze: Elżbieta Była córką Wacława II, króla Czech i Polski (zob. s. 81 w jego biogr.); jej starsza siostra Anna była od 1305 r. żoną Henryka Ka- 179

22 WŁADCY CZECH I WĘGIER rynckiego (zob. s. 171 w jego biogr.). Urodziła się 21 I 1292 r. na zamku w Pradze i 7 II 1311 r. w bazylice św. Wita została koronowana wraz z małżonkiem. Zmarła na gruźlicę 28 IX 1330 r. w zamku praskim i spoczęła u boku ojca w nekropolii ostatnich Przemyślidów klasztorze cystersów w Zbrasławiu pod Pragą. Potomstwo {1 7}: 1 Małgorzata Urodziła się 8 VII (lub IV?) 1313 r. na zamku w Pradze, a 12 II 1328 r. w Straubing (Bawaria) wyszła za Henryka II (XIV) zwanego Starszym, księcia Dolnej Bawarii od 1309 r. (ur. Landshut 29 IX 1339, zm. tamże 1/2 IX 1339), syna księcia dolnobawarskiego Stefana I młodszego brata Béli V, króla Węgier (zob. s. 173 w jego biogr.). Miała z nim następujące potomstwo: 1 Jan I Dziecię, książę Dolnej Bawarii (ur. 1329, zm. 1340); narzeczony królewny polskiej Elżbiety (por. s. 192 w biogr. Karola I, króla Czech). Po śmierci męża i jedynego syna Małgorzata powróciła do Pragi, gdzie w maju 1341 r. została zaręczona z Kazimierzem III Wielkim, królem Polski (ur. 1310). Do ślubu jednak nie doszło z powodu choroby Małgorzaty, która zmarła 11 VII 1341 r. w zamku praskim. Została pochowana w nekropolii ostatnich Przemyślidów klasztorze cysterskim w Zbrasławiu pod Pragą. 2 Jutta (Guta) We Francji zwana była Boną. Urodziła się 20 V 1315 r. na zamku w Pradze i krótko po narodzinach, w drugiej połowie 1315 r. została zaręczona z królewiczem polskim Kazimierzem, późniejszym Kazimierzem III Wielkim (a także przyszłym narzeczonym jej starszej siostry), jednak zaręczyny zerwano w 1318 lub 1319 (1322?) r. Jej mężem został 28 III 1332 r. (wedle innych opracowań 16 lub 28 VIII tego roku) w Mélun Jan (Jehan), królewicz francuski, książę Normandii, hrabia Andegawenii od 1332 r., książę Gujenny od 1345 r., król Francji jako Jan II od 1350 r. (zwany Dobrym) (ur. zamek Gué-de-Mauny, Le Mans 26 IV 1319, zm. Londyn 8 IV 1364), syn Filipa VI, króla Francji z dynastii Walezjuszy, i jego pierwszej żony Joanny zwanej Kulawą, córki Roberta II, księcia Burgundii. Ich dziećmi byli: 1 Blanka (ur. 1336, zm. młodo). 2 Karol V Mądry, król Francji (ur. 1338, zm. 1380); w 1350 r. poślubił Joannę (ur. 1339, zm. 1378), córkę Piotra I, księcia Burbonii (Bourbonnais), z którą miał potomstwo. 180

23 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH OLDENBURGOWIE DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) 3 Katarzyna (ur. 1338, zm. młodo). 4 Ludwik, hrabia a następnie książę Andegawenii, pod imieniem Ludwika I tytularny król Neapolu i Jerozolimy (ur. 1339, zm. 1384); w 1360 r. poślubił Marię, hrabinę Blois i Guise (ur. 1343, zm. 1404), córkę Karola, hrabiego Blois oraz księcia Bretanii, i miał z nią potomstwo. 5 Jan zwany Wspaniałym, książę Berry (ur. 1340, zm. 1416); jego pierwszą żoną została w 1360 r. Joanna (ur. ok. 1346, zm. 1387), córka Jana I, hrabiego Armagnac i Rodezji, z którą miał potomstwo, a po jej śmierci pojął za żonę w 1389 r. Joannę, hrabinę Owernii i Boulogne (ur. 1378, zm. 1422), córkę Jana II, hrabiego Owernii i Boulogne. 6 Filip II Śmiały, książę Burgundii (ur. 1342, zm. 1404); w r ożenił się z Małgorzatą II (III), hrabiną Flandrii (ur. 1350, zm. 1405), córką Ludwika III, hrabiego Flandrii, i miał z nią potomstwo, m.in. Antoniego, księcia Brabancji i Limburgii, męża Elżbiety Luksemburskiej (zob. s. 194 w biogr. Karola I, króla Czech). 7 Joanna (ur. 1343, zm. 1373); w 1347 r. wyszła za mąż (według innych opracowań były to jedynie zaręczyny) za Henryka z Brabancji, księcia Limburgii (zm. 1349), a w 1353 r. poślubiła Karola II Złego, króla Nawarry (ur. 1332, zm. 1387), z którym miała potomstwo. 8 Maria (ur. 1344, zm. 1404); w 1364 r. została żoną Roberta I, księcia Baru (ur. 1344, zm. 1411), i miała z nim potomstwo. 9 Agnieszka (ur. 1345, zm. 1349). 10 Małgorzata (ur. 1347, zm. 1352). 11 Izabela (ur. 1348, zm. 1372); jej mężem został w 1360 r. Jan Galeazzo Visconti, książę Mediolanu (ur. 1351, zm. 1402), z którym miała potomstwo. Jutta-Bona zmarła podczas epidemii dżumy 3 lub 11 IX 1349 r. w Maubuisson (Francja), nie doczekawszy wstąpienia małżonka na francuski tron, i spoczęła w tamtejszym opactwie cysterskim. Po jej śmierci Jan ożenił się ponownie (w 1350 r.) z Joanną, hrabiną Owernii i Boulogne, córką hrabiego Wilhelma XII, i miał z nią dalszych troje dzieci. 3 KAROL I (zob. s. 190). 4 Przemysł Ottokar Urodził się 22 XI 1318 r. w zamku praskim, gdzie zmarł 20 IV 1320 r. Spoczął w klasztorze cysterskim w Zbrasławiu pod Pragą. 181

24 WŁADCY CZECH I WĘGIER 5 Anna Urodziła się 27 III 1323 (1319?) r. w Cham (Bawaria), a 16 II 1335 r. w Znojmie na Morawach wyszła za mąż za Ottona zwanego Wesołym, księcia Austrii od 1330 r. (szczegóły zob. s. 166 w biogr. Rudolfa Austriackiego, króla Czech); nie mieli dzieci. Zmarła 25 III 1330 r. (w Wiedniu) i została pochowana w klasztorze cysterskim w Neuberg im Mürztal. 6 Elżbieta Urodziła się 27 III 1319 r. lub 1323 r. w Cham (Bawaria) i była bliźniaczką Anny (powyżej). Zmarła w sierpniu 1324 r. w Cham i została pochowana u cystersów w Zbrasławiu pod Pragą. 7 Jan Henryk Urodził się 12 II 1322 r. w Mielniku (czeski Mělnik). Po śmierci Henryka Karynckiego, byłego króla Czech, wiosną 1335 r. uzyskał część posiadłości zmarłego, a mianowicie hrabstwo Tyrolu, które jednak utracił w 1341 r. po unieważnieniu jego małżeństwa z Małgorzatą Maultasch (zob. poniżej). W dniu 26 XII 1349 r. jego starszy brat Karol I, król Czech (król niemiecki i późniejszy cesarz jako Karol IV), nadał mu w lenno Marchię Morawską, z zastrzeżeniem jednak, że Jan Henryk i jego sukcesorzy nie będą zgłaszać roszczeń do czeskiej korony dopóki żyć będzie Karol oraz jego potomkowie. Jan Henryk zmarł 12 XI 1375 r. w Brnie (Morawy) i został pochowany w tamtejszym kościele klasztornym augustianów pw. św. Tomasza. Był czterokrotnie żonaty; jego pierwszą żoną została 14 lub 16 IX 1330 r. w Innsbrucku (Tyrol): Małgorzata Zwana Maultasch, który to przydomek rozpowszechniany przez papieską propagandę oznaczał pierwotnie kobietę rozpustną i nawiązywał do jej powtórnego mariażu, zawartego bez zgody Rzymu, nie zaś do rzekomej szpetoty (takie interpretacje, tłumaczące przydomek jako Gęba Kieszeń, czy Gęba Torba, pojawiły się dopiero w XV w. i od tego czasu szeroko rozpowszechniły się w literaturze). Jej ojcem był Henryk Karyncki, król Czech (zob. s. 171 w jego biogr.), na świat przyszła w 1318 r. w zamku Tirol koło Meranu (obecnie we Włoszech). Jej małżeństwo z Janem Henrykiem nie zostało skonsumowane i na tej podstawie w 1341 r. unieważniły je stany tyrolskie, jednak wedle prawa kanonicznego zachowało swoją ważność, a jego rozwiązanie przez papieża nastąpiło dopiero w 1359 r. Drugim mężem Mał- 182

25 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH OLDENBURGOWIE DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) gorzaty został 10 II 1342 r. w zamku Tirol koło Meranu (obecnie we Włoszech) Ludwik V zwany Starszym (Brandenburskim), margrabia brandenburski w latach , hrabia Tyrolu od 1342 r. oraz książę bawarski od 1347 r., na Górnej Bawarii od 1349 r. (ur. 21 V lub VII 1315, zm. Zorneding 17/18 IX 1361), syn Ludwika IV Bawarskiego, cesarza niemieckiego oraz księcia Górnej Bawarii z dynastii Wittelsbachów, i jego pierwszej żony Beatrycze, córki Bolesława (Bolka) I, księcia świdnicko-jaworskiego z dolnośląskiej linii Piastów. Pierwszą żoną Ludwika V była królewna duńska Małgorzata (zm. 1340), z którą miał on młodo zmarłą córkę, natomiast z Małgorzatą tyrolską dochował się następujących dzieci: 1 Herman (ur. 1343, zm. po 1360). 2 Meinhard, książę Górnej Bawarii oraz (jako Meinhard III) hrabia Tyrolu (ur. 1344, zm. 1363); w 1359 r. poślubił księżniczkę austriacką Małgorzatę (szczegóły zob. s. 186 w biogr. Jana Luksemburskiego, króla Czech). 3 Dwie córki (zm. w dzieciństwie). Po śmierci męża i syna w 1363 r. Małgorzata zapisała Tyrol księciu austriackiemu Rudolfowi IV Założycielowi, po czym osiadła na dworze wiedeńskim. Zmarła 3 X 1369 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i została pochowana w wiedeńskim kościele franciszkanów (minorytów). Drugą żoną Jana Henryka została między kwietniem a majem 1350 r. (dyspensę papieską wydano 19 VIII w Awinionie): Małgorzata Była ona córką Mikołaja II, księcia opawskiego z bocznej linii Przemyślidów (wywodzącej się od jednego z nieślubnych synów króla Przemysła Ottokara II, por. s. 78 w jego biogr.), i jego żony Anny, córki Przemysła, księcia raciborskiego z górnośląskiej linii Piastów. Urodziła się ok r., a zmarła z początkiem 1363 r. i spoczęła być może w kościele klasztornym augustianów pw. św. Tomasza w Brnie. LINIA MORAWSKA Dzieci Jana Henryka i Małgorzaty {(i) (vii)}: (i) Jodok (Jobst lub Jost) Urodził się w 1354 r., zapewne w październiku. Po śmierci ojca (1375) odziedziczył Morawy. 13 VII 1385 r. wspólnie z młodszym bratem Prokopem nabył od swojego brata stryjecznego Zygmunta Starą Marchię (Altmark) oraz Mar- 183

26 WŁADCY CZECH I WĘGIER chię Przegnicką (Priegnitz), zaś 22 V 1388 r. Zygmunt odsprzedał mu ponadto Brandenburgię wraz z tytułem elektorskim. W tym samym roku Jodok uzyskał od zadłużonego króla Czech Wacława IV Księstwo Luksemburga jako zastaw. W 1394 r. stanął na czele związku możnych czeskich zwanego Jednotą Pańską, którego celem było obalenie Wacława i przekazanie Jodokowi władzy w Czechach; w maju tego roku Wacław IV dostał się do niewoli, a Jodok ogłosił się regentem. Do porozumienia doszło w sierpniu dzięki pośrednictwu Jana, księcia na Zgorzelcu (zob. s. 194 w biogr. Karola I, króla Czech). W 1397 r. Wacław musiał uznać roszczenia kuzyna do tytułu elektora Brandenburgii, a w 1401 r. przekazał mu także Łużyce Dolne (dawniej w posiadaniu Jana, księcia zgorzeleckiego). Po śmierci króla niemieckiego Ruprechta z Palatynatu (18 V 1410) Jodok stanął z Zygmuntem Luksemburskim w szranki o władzę w Rzeszy. 20 IX 1410 r. we Frankfurcie nad Menem głosami trzech elektorów (arcybiskup Trewiru, elektor Palatynatu Reńskiego oraz burgrabia Norymbergii) obwołano królem Zygmunta, natomiast dziesięć dni później (1 X) za kandydaturą Jodoka głosowali arcybiskupi Moguncji i Kolonii, król Wacław IV (który w tym dniu oficjalnie zrzekł się praw do tronu niemieckiego), a także sam zainteresowany jako elektor brandenburski. Jodok zmarł jednak nie doczekawszy swojej koronacji 18 I 1411 r. w zamku Spielberg nieopodal Brna i został pochowany u boku ojca w kościele klasztornym augustianów pw. św. Tomasza w Brnie (Morawy); być może został otruty na rozkaz Zygmunta Luksemburskiego. Żoną Jodoka została w 1374 r.: Agnieszka Elżbieta Była córką Bolesława (Bolka) II, księcia opolskiego, potomka górnośląskiej linii Piastów, i jego drugiej żony (Małgorzaty?), której pochodzenie nie jest znane. Wedle dawniejszych opracowań Jodok był najpierw żonaty z księżniczką opolską Elżbietą, córką Władysława Opolczyka, palatyna Węgier, zaś córka Bolka była jego drugą żoną, Kazimierz Jasiński dowiódł jednak, że owa córka Opolczyka faktycznie nigdy nie istniała, a jedyną żoną Jodoka Luksemburskiego była córka księcia Bolka II, nosząca po- 184

27 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) dwójne imię: Agnieszka Elżbieta. Urodziła się w latach , a zmarła przed 5 V 1409 r. Jej związek z Jodokiem nie zaowocował potomstwem. (ii) Katarzyna Urodziła się z początkiem 1353 r. W marcu tego roku została zaręczona z księciem austriackim Albrechtem III, lecz układ małżeński został wkrótce zerwany. Między 24 II 1365 i 2 II 1372 r. Katarzyna wyszła za mąż za Henryka, księcia niemodlińskiego od 1362/65 r. (ur. ok. 1330/40, zm. 14 IX 1382), syna Bolesława (Bolka) Pierworodnego, księcia niemodlińskiego z górnośląskiej linii Piastów, i Eufemii, córki Henryka VI, księcia wrocławskiego. Katarzyna zmarła bezdzietnie przed 17 VII 1378 r. i została prawdopodobnie pochowana w kolegiacie św. Bartłomieja w Głogówku. (iii) Elżbieta Urodziła się w (ok.) 1355 r., a w 1366 r. została wydana za Wilhelma I zwanego Jednookim, margrabiego Miśni i landgrafa Turyngii (wspólnie z braćmi) od 1349 r., margrabiego Miśni (samodzielnie) od 1379 r. (ur. Drezno 19 XII 1343, zm. Grimma 10 II 1407), syna Fryderyka II Poważnego, margrabiego Miśni i landgrafa Turyngii z dynastii Wettynów, i jego żony Matyldy, córki Ludwika IV Bawarskiego, cesarza niemieckiego. Małżeństwo to, podobnie jak wiele innych małżeństw, zawieranych przez przedstawicieli dynastii Luksemburgów, pozostało niestety bezdzietne. Elżbieta zmarła 20 XI 1400 r. i spoczęła w katedrze św. Trójcy w Miśni. Po jej śmierci Wilhelm ożenił się z Anną, córką Ottona, księcia brunszwickiego na Getyndze, jednak i z tego związku nie dochował się potomków. (iv) Dziecko Jego płeć nie jest znana, urodziło się w latach i zmarło w dzieciństwie. (v) Jan Sobiesław Urodził się w latach Poświęcił się karierze kościelnej, święcenia otrzymał w 1370 r. W 1380 r. został biskupem Litomyśla, którą to godność złożył w 1387 r. po wyborze na biskupstwo ołomunieckie. 27 XI 1387 r. papież Urban VI mianował go ponadto patriarchą Akwilei. Został zamordowany przez Tristana Savorgnano ze zwa- 185

28 WŁADCY CZECH I WĘGIER śnionej z nim rodziny szlacheckiej 12 X 1394 r. pod bramą zamku Udine w regionie Friulu (Włochy). Zwłoki patriarchy złożono początkowo w tamtejszym kościele zamkowym Santa Maria di Castello, a następnie przeniesiono do kolegiaty w Udine. Obecnie spoczywają pod głównym ołtarzem tamtejszej katedry. (vi) Prokop Urodził się w latach (zapewne bliżej terminu ad quem). Po śmierci ojca (12 XI 1375) wspólnie ze starszym bratem Jodokiem objął władzę na Morawach. 13 VII 1385 r. bracia nabyli od Zygmunta Luksemburskiego Starą Marchię (Altmark) i Przegnicę (Priegnitz). W przeciwieństwie do Jodoka Prokop pozostał wiernym stronnikiem Wacława IV i sprawował z jego ramienia w latach regencję w Czechach. W 1402 r. wraz z królem dostał się do niewoli Zygmunta Luksemburskiego, z której został zwolniony na krótko przed śmiercią. Zmarł 24 IX 1405 r. w Brnie i spoczął w kościele klasztornym augustianów pw. św. Tomasza tamże. Pozostał bezżenny. Z nieznaną kobietą pozostawił naturalnego syna: 1 Jerzy, benedyktyn (zm. 1457). (vii) (?) Anna Jej przynależność do potomstwa Jana Henryka jest wątpliwa. Urodziła się po 1353 r. Jej mężem był Piotr ze Šternberka (Sternberg), możny czeski (zm lub 1380), syn Stefana ze Šternberka zwanego Czechem, hetmana ziemskiego na Morawy oraz pana na Trenczynie (Trenčin), i jego żony Katarzyny z Kravař małżeństwo to nie zaowocowało potomstwem. Anna zmarła przed 1405 r. Zapewne w 1363 r. margrabia morawski Jan Henryk (s. 182) wziął na konkubinę Elżbietę (ur. ok. 1340), podówczas cysterkę w Trzebnicy, córkę Kazimierza I, księcia na Cieszynie z górnośląskiej linii Piastów; ów nieformalny związek został zerwany przed zawarciem przez margrabiego kolejnego małżeństwa. Trzecią żoną Jana Henryka została w dniu 6 lub 26 II 1364 r. w Brnie: Małgorzata Była córka Albrechta II Chromego, księcia Austrii, Styrii i Karyntii z dynastii Habsburgów, i jego żony Joanny z Pfirtu (zob. s. 165 w biogr. Rudolfa Austriackiego, króla Czech). Na świat przyszła 186

29 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH OLDENBURGOWIE DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) w 1346 r. w Wiedniu, a 4 IX 1359 r. w Pasawie została wydana za mąż za Meinharda, księcia Górnej Bawarii oraz (pod imieniem Meinharda III) hrabiego Tyrolu od 1361 r. (ur. Landshut 9 II 1344, zm. zamek Tirol koło Meranu 13 I 1363), syna Ludwika V Brandenburskiego, księcia grónobawarskiego, margrabiego brandenburskiego i hrabiego Tyrolu, potomka dynastii Wittelsbachów, oraz jego drugiej żony Małgorzaty Maultasch, dziedziczki Tyrolu (zob. s. 182). Małgorzata zmarła bezdzietnie 14 I 1366 r. w Brnie (Morawy) i została pochowana u boku drugiego męża w kościele klasztornym augustianów pw. św. Tomasza w Brnie. Czwartą żoną Jana Henryka została na krótko przed 25 VIII 1367 r. (data dyspensy papieskiej): Elżbieta Była ona córką Albrechta, hrabiego Öttingen, i jego żony Adelajdy z Ortenburga. Urodzona ok r., zmarła bezdzietnie 3 IV 1409 r. w Wiedniu, gdzie przypuszczalnie również spoczęła. Margrabia Jan Henryk pozostawił także naturalnego syna: 1 Jan z Moraw. Urodził się w 1345 r. i był kanonikiem w Brnie. Zmarł między 8 IV 1380 a 20 IX 1381 r. Drugą żoną Jana została w grudniu 1344 r. w Bois-de-Vincennes: Beatrycze Była ona córką Ludwika I de Bourbon zwanego Kulawym, księcia Burbonii (Bourbonnais) oraz hrabiego Marchii (la Marche), potomka bocznej linii francuskiej dynastii Kapetyngów, i jego żony Marii, córki Jana II, hrabiego Holandii i Hainaut. Urodziła się ok r. Ponieważ była ona spokrewniona z Janem w stopniu trzecim (oboje byli prawnukami Henryka V, hrabiego Luksemburga), małżeństwo z nim zostało usankcjonowane dyspensą papieską wydaną 9 I 1335 r. w Awinionie. Koronacja Beatrycze na królową Czech miała miejsce 18 IV 1337 r. w bazylice (od 1344 r. katedrze) św. Wita przy zamku praskim. Niepopularna w Czechach, po śmierci Jana powróciła do Francji i ok r. w Grandvillers (Lotaryngia) wyszła za mąż za Odona II, pana Grancey (Burgundia) (zm. 1389). Zmarła 25 XII 1383 r. w Danvillers i została pochowana w paryskim kościele jakobinów. Syn: 1 Wacław Urodził się 25 II 1337 r. na zamku w Pradze. W 1353 r. został hrabią Metzu. 13 III 1354 r. w Metzu przyrodni brat Wacława, król czeski Karol I (król niemiecki Karol IV), nadał mu podnie- 187

30 WŁADCY CZECH I WĘGIER sione do rangi księstwa luksemburskie kraje dziedziczne (hrabstwo Luksemburga, margrabstwo Arlon oraz hrabstwa La Roche i Durbuy), gdzie panował przyjmując imię Wacława I. Po śmierci teścia (5 XII 1355), z tytułu praw sukcesyjnych żony został księciem Brabancji i Limburgii oraz margrabią Antwerpii. W 1364 r. Karol IV mianował go ponadto gubernatorem Alzacji. Zmarł na trąd 8 XII 1383 r. w zamku Bock w Luksemburgu i spoczął w opactwie cysterskim w Orval (obecnie w Belgii). Żoną Wacława została w marcu 1352 r. w Danvillers: Joanna Była ona córką Jana III zwanego Triumfatorem, księcia Brabancji i Limburgii, potomka dynastii z Louvain, i poślubionej mu Marii, córki Ludwika, królewicza francuskiego, hrabiego Evreux. Na świat przyszła 24 VI 1322 r. i w 1334 r. została wydana za Wilhelma IV, hrabiego Holandii, Zelandii i Hainaut od 1337 r. (ur. 1317, poległ pod Staveren 26 IX 1345), syna Wilhelma III Dobrego oraz Joanny, córki Karola I, hrabiego Valois, Alençon, Chartres i Perche oraz tytularnego łacińskiego cesarza Konstantynopola; mieli młodo zmarłego syna imieniem Wilhelm. Po śmierci ojca 5 XII 1355 r. wspólnie z Wacławem wstąpiła na tron brabancki. W 1396 r. sprzedała Limburgię księciu burgundzkiemu Filipowi II, a 7 V 1404 r. abdykowała w Brabancji na rzecz swojej siostrzenicy Małgorzaty II (III), hrabiny Flandrii małżonki Filipa. Zmarła 1 XII 1406 r. w Brukseli i została pochowana w tamtejszym kościele karmelitanek. Z Wacławem nie dochowała się dzieci. Wacław pozostawił następujące potomstwo naturalne {1 4}: 1 Gilles Bastard Luksemburski. W latach jest wzmiankowany jako pan la Tourdevant-Virton i Saulmoury (z tytułu praw sukcesyjnych małżonki), pełnił ponadto urząd gubernatora hrabstwa Aspermont. Ok. 1374/76 r. pojął za żonę swoją daleką kuzynkę Klemencję, córkę Raula Bastarda Luksemburskiego, i miał z nią potomstwo, posługujące się nazwiskiem de Latour (wygasłe w II. połowie XV w.). 2 Wilhelm Bastard Luksemburski. Baliw w Hannut (1405). 3 Jan Bastard Luksemburski. Wzmiankowany w latach , przed 7 V 1405 r. pojął za żonę Marię Mannens (najprawdopodobniej byli oni bezdzietni). 4 Karol Bastard Luksemburski. Po 1411 r. ożenił się z Joanną (wzmiankowana w latach ), córką Bernarda van der Spout i jego żony Małgorzaty van der Hulpen Bastardy Brabanckiej (bezdzietni). 188

31 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) Król Jan pozostawił następujące potomstwo naturalne {1 2}: z nieznanymi nałożnicami: 1 Mikołaj z Luksemburga. Urodził się w Luksemburgu w początkach 1322 r. i od dzieciństwa przeznaczony był do kariery kościelnej. Przed 1328 r. otrzymał urząd kanonika w Toul, w 1328 r. został kanonikiem w Pradze, w Koblencji oraz w Maastricht, a w rok później w Trewirze. W 1344 r. przyjął kanonię u św. Lamberta w Liège, sprawował także urzędy proboszcza w Saaz oraz kanonika w Wyszehradzie, a w 1348 r. został mianowany kanclerzem Królestwa Czech. 7 I 1349 r. papież Klemens VI osadził go na biskupstwie naumburskim jako kontrkandydata Jana z Milicza, lecz Mikołaj zrezygnował z tego stanowiska w 1350 r., po akcesji (31 X tego roku) na patriarszy tron Akwileji. Zmarł 29 VII 1358 r. w zamku Udine (region Friulu, Włochy) i został pochowany w tamtejszej katedrze. 2 Henryk z Brukseli. Był mnichem (wzmiankowany w 1357 r.). JAN LUKSEMBURSKI Pomimo kalectwa wziął (po stronie Francji) udział bitwie stoczonej 26 VIII 1346 r. między wojskami francuskimi i angielskimi pod Crécy. Przywiązany łańcuchami do konia został przez najwierniejszych członków swego orszaku poprowadzony w bój i wraz z nimi poległ. Odnalezione po bitwie zwłoki króla ze względu na panujący upał rozczłonkowano, organy wewnętrzne złożono w opactwie cysterskim w Valloires (Francja), natomiast serce i resztę ciała syn Jana Karol przewiózł do Luksemburga i złożył w opactwie benedyktyńskim Altmünster. Podczas oblężenia miasta przez wojska francuskie w latach szczątki Jana wydobyto z grobowca i ukryto, a w 1809 r. miejscowy przedsiębiorca przeniósł je do Mettlach koło Trewiru, gdzie zostały tymczasowo umieszczone w fabryce porcelany. Później na polecenie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV prochy Jana złożono w nowowybudowanej w kaplicy w Castell nad Saarą (Kastel-Staadt) i dopiero po zakończeniu II wojny światowej, w 1946 r. sprowadzono je do miasta Luksemburga, gdzie spoczęły w podziemiach katedry. Tron czeski odziedziczył jego najstarszy syn Karol. Literatura W. Iwańczak. Jan Luksemburski. Dzieje burzliwego żywota i bohaterskiej śmierci króla Czech i hrabiego Luksemburga w 21 odsłonach (Warszawa 2012). 189

32 WŁADCY CZECH I WĘGIER KAROL I O J C I E C: Jan Luksemburski (zob. s. 177). M A T K A: Elżbieta z Przemyślidów (zob. s. 179 w biogr. Jana). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 180 w biogr. Wacława II. KAROL I W historiografii, także czeskiej, figuruje najczęściej jako Karol IV wedle numeracji władców niemieckich podczas gdy w Czechach był on pierwszym królem o tym imieniu. Urodził się 14 V 1316 r. na zamku w Pradze i na chrzcie otrzymał dynastyczne imię Przemyślidów Wacław, natomiast imię Karola (na cześć męża swojej ciotki, króla Francji Karola IV Pięknego) przyjął podczas bierzmowania w 1323 r. w Paryżu i rychło wyparło ono w powszechnym użyciu imię chrzestne królewicza. W latach zarządzał z ramienia ojca Marchią Morawską. W 1346 r. wraz z królem Janem udał się do Awinionu, ówczesnej stolicy państwa papieskiego, gdzie otrzymał poparcie Klemensa VI dla swych starań o tron niemiecki. Na zjeździe książąt Rzeszy 11 VII 1346 r. w Rhens został wybrany (anty)królem niemieckim w opozycji do panującego cesarza Ludwika IV Bawarskiego. Wkrótce potem młody władca brał u boku ojca udział w bitwie pod Crécy (26 VIII 1346), gdzie poległ ociemniały Jan i tym samym Karol odziedziczył godność króla Czech, jak również luksemburskie posiadłości rodowe (hrabstwo Luksemburga, margrabstwo Arlon oraz hrabstwa La Roche i Durbuy). Koronacja Karola na króla niemieckiego odbyła się 26 XI 1346 r. w Bonn, gdyż Akwizgran pozostawał wierny cesarzowi Ludwikowi, zaś 2 IX następnego roku katedrze św. Wita w Pradze pierwszy arcybiskup praski Arnošt z Pardubic koronował go na króla Czech. Śmierć cesarza (1347) uczyniła Karola panem sytuacji w Rzeszy w maju 1349 r. jego główny przeciwknik Günter ze Schwarzburga zrzekł się praw do tronu niemieckiego, 17 VI tego roku książęta złożyli Karolowi hołd wierności, a 25 VII w kaplicy Karola Wielkiego w Akwizgranie Karol został ukoronowany przez swojego stryjecznego dzia- 190

33 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) da Baldwina, arcybiskupa trewirskiego. 6 I 1355 r w katedrze św. Ambrożego w Mediolanie koronował się na króla Longobardów (Italii), a 5 IV tego roku w bazylice św. Piotra w Rzymie otrzymał wraz z żoną Anną koronę cesarską z rąk kardynała Piotra z Ostii. 4 VI 1365 r. w Arles, zgodnie z tradycją sięgającą czasów Karolingów, został koronowany na króla Burgundii była to zresztą ostatnia taka koronacja dokonana przez władcę Niemiec. Zgodnie z wydaną w 1356 r. Złotą Bullą król czeski wszedł z tytułem arcypodczaszego Rzeszy do grona siedmiu książąt-elektorów, uprawnionych do wyboru króla niemieckiego władcy Rzeszy Niemieckiej. Pierwszą żoną Karola I została 8 V 1329 r. w Pradze: Blanka (Małgorzata) Była córką Karola I, hrabiego Valois, Alençon, Chartres i Perche, tytularnego łacińskiego cesarza Konstantynopola, protoplasty linii Walezjuszy odnogi francuskiej dynastii Kapetyngów, oraz jego trzeciej żony Matyldy (Mahaut), hrabiny Saint-Pol, córki Gwidona III z Châtillon, hrabiego Saint-Paul. Urodziła się w 1317 r. i 2 IX 1347 r. w katedrze św. Wita przy zamku praskim została ukoronowana na królową czeską. Zmarła 1 VIII 1348 r. na zamku w Pradze i spoczęła w katedrze (dawniejszej bazylice) św. Wita. Potomstwo {1 2}: 1 Małgorzata Pierwsza małżonka Ludwika I Wielkiego, króla Węgier i Polski (szczegóły zob. s. 206 w jego biogr.). 2 Katarzyna Urodziła się w sierpniu 1342 lub 1343 r. na zamku w Pradze, a 3 lub 13 VII 1353 (1357) r. w Wiedniu została żoną Rudolfa IV zwanego Założycielem, księcia Austrii, Styrii i Karyntii od 1358 r., hrabiego Tyrolu od 1363 r. (ur. Wiedeń 1 XI 1339, zm. Mediolan 27 VII 1365), syna Albrechta II Chromego, księcia Austrii, Styrii i Karyntii z dynastii Habsburgów, i jego żony Joanny z Pfirtu (zob. s. 165 w biogr. Rudolfa Austriackiego, króla Czech). Po śmierci Rudolfa IV, z którym nie dochowała się potomstwa, wyszła za mąż 19 III 1366 r. w katedrze św. Wita w Pradze za Ottona V zwanego Pryszczatym oraz Gnuśnym, księcia bawarskiego (nominalnie) od 1347 r., na Górnej Bawarii (wraz z braćmi) w latach , margrabiego (elektora) brandenburskiego od 1351 r. (wraz z bratem, samodzielnie od 1365) do 1373 r., księcia dolnobawarskiego (wraz z bratankiem) od 1376 r. (ur lub 1342, zm. zamek Wolfstein nad Izarą 15 XI 1379), syna Ludwika IV Bawarskiego, 191

34 WŁADCY CZECH I WĘGIER cesarza niemieckiego oraz księcia Górnej Bawarii, potomka dynastii Wittelsbachów, i jego drugiej żony Małgorzaty, hrabiny Holandii, Zelandii i Hainaut, córki Wilhelma III Dobrego, hrabiego Holandii, Zelandii i Hainaut. Również to małżeństwo Katarzyny nie zaowocowało potomstwem. Zmarła ona 26 IV 1395 r. w Perchtolsdorfie nieopodal Wiednia i spoczęła w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. U WA G A: Niektóre obcojęzyczne opracowania sugerują (za dziełem P.W. Knoll: The Rise of the Polish Monarchy: Piast Poland in East Central Europe , Univeristy of Chicago Press, Chicago and London), iż wnuk króla czeskiego Jana, także imieniem Jan, który 12/13 XI 1335 r. został zaręczony z królewną polską Elżbietą, córką Kazimierza Wielkiego, był urodzonym ok r. synem Karola i Blanki de Valois. W rzeczywistości układ zaręczynowy dotyczył księcia dolnobawarskiego Jana I, syna królewny czeskiej Małgorzaty (zob. s. 180 w biogr. Jana Luksemburskiego, por. studium J. Śliwińskiego nad mariażami króla Kazimierza). Drugą żoną Karola I została poślubiona 4 lub 11 III 1349 r. w Bacharach nad Renem: Anna Była ona córką Rudolfa II zwanego Ślepym, elektora Palatynatu Reńskiego z palatyńskiej linii Wittelsbachów, oraz zaślubionej mu Anny, córki Ottona II, księcia Karyntii i hrabiego Tyrolu (starszego brata króla czeskiego Henryka Karynckiego, zob. s. 170). Urodziła się 26 IX 1329 r. Jej koronacja na królową niemiecką miała miejsce 26 VII 1349 r. w kaplicy pałacowej Karola Wielkiego w Akwizgranie, a 1 XI tego roku w katedrze św. Wita przy zamku praskim została koronowana na królową Czech. Zmarła 2 II 1353 r. na zamku w Pradze i spoczęła w praskiej katedrze św. Wita. Syn: 1 Wacław Urodził się 17 lub 27 I 1350 r. na zamku praskim, gdzie zmarł 28 lub 30 XII 1351 r. Spoczął w katedrze św. Wita w Pradze. Trzecią żoną Karola I została 27 V 1353 r. w Budzie: Anna Była ona córką Henryka II, księcia świdnickiego z dolnośląskiej linii Piastów, i jego żony Katarzyny, której filiacja nie jest znana. Urodziła się w 1339 r. Po zawarciu małżeństwa z Karolem 28 VII 1353 r. w katedrze św. Wita w Pradze została koronowana na królo- 192

35 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) wą czeską, 9 II 1354 r. w kaplicy pałacowej w Akwizgranie miała miejsce jej koronacja na królową niemiecką, a 5 IV następnego roku w bazylice św. Piotra w Rzymie ukoronowano ją na cesarzową. Zmarła w trakcie porodu 11 VII 1362 r. na zamku w Pradze i spoczęła w katedrze św. Wita. Potomstwo {1 3}: 1 Elżbieta Urodziła się 19 III 1358 r. na zamku w Pradze, a 19 III 1366 r. lub którko po tym dniu w praskiej katedrze św. Wita poślubiła Albrechta III zwanego Albrechtem z Warkoczem, księcia Austrii, Styrii i Karyntii oraz hrabiego Tyrolu (wraz z bratem Leopoldem III) w latach , księcia Austrii powyżej i poniżej rzeki Enns, margrabiego Istrii Środkowej oraz pana Marchii Windyjskiej od podziału terytoriów rodzinnych w 1379 r. (ur. Wiedeń 9 IX 1348, zm. Laxenburg pod Wiedniem 29 VIII 1395), młodszego brata księcia austriackiego Rudolfa IV, męża królewny czeskiej Katarzyny (szczegóły zob. s. 191). Elżbieta zmarła bezpotomnie 4 IX 1373 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i spoczęła w klasztorze kartuzów w Gaming (Austria). Albrecht ożenił się następnie z burgrabianką norymberską Beatrycze i miał z nią syna. 2 WACŁAW IV (zob. s. 197). 3 Martwy syn Urodził się 11 VII 1362 r. na zamku praskim i spoczął u boku cesarzowej Anny w katedrze św. Wita. Czwartą żoną Karola I została 21 V 1363 r. w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu w Krakowie: Elżbieta Jej ojcem był Bogusław V zwany Wielkim, książę pomorski na Słupsku z dynastii Gryfitów, matką zaś jego pierwsza żona Elżbieta, córka Kazimierza III Wielkiego, króla Polski. Urodziła się kilka miesięcy przed 13 XI 1347 r. lub też na przełomie lata i jesieni 1346 r. Jej koronacja na królową czeską odbyła się 18 VI 1363 r. w katedrze św. Wita w Pradze, a na cesarzową 1 XI 1368 r. w bazylice św. Piotra w Rzymie. Zmarła 15 II 1393 r. w swoim wdowim majątku w Hradcu Králové, skąd jej zwłoki przewieziono do Pragi i złożono u boku Karola i jego poprzednich żon w katedrze św. Wita. Potomstwo {1 6}: 1 Anna Urodziła się 11 V 1366 r. na zamku w Pradze, a 14, 20 lub 22 I 1382 r. w kaplicy św. Stefana w pałacu Westminsterskim w Lon- 193

36 WŁADCY CZECH I WĘGIER dynie poślubiła Ryszarda II, króla Anglii od 1377 r. (zdetronizowany w 1399 r.) (ur. Bordeaux 6 I 1367, zamordowany w zamku Ponterfact 14 II 1400), którego ojcem był Edward zwany Czarnym Księciem, książę Walii, najstarszy spośród synów króla angielskiego Edwarda III z dynastii Plantagenetów, a matką jego żona Joanna, hrabina Kentu, córka Edmunda, earla Kentu, również potomka Plantagenetów. Koronacja Anny na królową Anglii miała miejsce 22 I 1382 r. w opactwie Westminster w Londynie; z Ryszardem II nie miała dzieci. Zmarła podczas epidemii dżumy 7 VI 1394 r. w pałacu Sheen (Richmond, Surrey) i została pochowana w opactwie Westminsterskim. Owdowiały Ryszard II ożenił w 1396 r. z królewną francuską Izabelą, córką Karola VI Szalonego z dynastii Walezjuszy (Valois), jednak i to jego małżeństwo pozostało bezdzietne. 2 ZYGMUNT LUKSEMBURSKI (zob. s. 215). 3 Jan Urodził się 22 VI 1370 r. na zamku praskim. W 1377 r. został z nadania ojca księciem na Zgorzelcu (lennikiem czeskim) oraz margrabią Łużyc Dolnych, zaś w 1378 r. otrzymał w zarząd Nową Marchię. Wbrew stanowisku większej części możnowładztwa czeskiego, wraz z kuzynem, margrabią morawskim Prokopem (zob. s. 186 w biogr. Jana Luksemburskiego) pozostał wiernym stronnikiem swojego przyrodniego brata króla Wacława IV; z jego ramienia w latach administrował księstwem Luksemburga, a w styczniu 1394 r. uzyskał godność ziemskiego hetmana Królestwa Czech. Zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach, przypuszczalnie otruty, 1 III 1396 r. podczas postoju w klasztorze Neuzelle w Marchii Łużyckiej i został pochowany w nekropolii królewskiej w praskiej katedrze św. Wita. Podczas wojen husyckich w pierwszej połowie XV w. grobowiec księcia obrabowano i zniszczono, a jego szczątki sprofanowano. Żoną Jana została 10 II 1388 r. w Pradze: Ryszarda (Rychilda) Była ona córką Albrechta II (lub III), księcia meklemburskiego na Szwerynie (Schwerin, w starszej literaturze polskiej Zwierzyn) oraz (w latach ) króla Szwecji, i jego pierwszej żony Ryszardy (Rychildy), córki Ottona I, hrabiego Szwerynu. Na świat przyszła ok. 1360/65 r. lub też ok r., zmarła natomiast po 5 (15) III 1400 r. Miejsce jej pochówku nie jest znane. Córka: 194

37 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) (i) Elżbieta Urodziła się w listopadzie 1390 r. w Hořovicach (niem. Horowitz lub Horschowitz). Rychła śmierć ojca (1 III 1396) uczyniła ją dziedziczką księstwa zgorzeleckiego. 16 VII lub 1 IX 1409 r. w Brukseli wyszła za mąż za swojego kuzyna Antoniego, księcia Brabancji i Limburgii od 1406 r. (ur. VIII 1384, zginął pod Agincourt 25 X 1415), którego ojcem był Filip II Śmiały, książę Burgundii, syn królewny czeskiej Jutty (Guty) (szczegóły zob. s. 181 w biogr. Jana Luksemburskiego). Ich synem był: 1 Wilhelm (ur. i zm. 1410). W 1416 r. owdowiałą Elżbietę swatano Władysławowi II Jagielle, odmówiła jednak swojej ręki królowi polskiemu, motywując rekuzę niechęcią do dalszych ślubów, a w czerwcu 1417 lub 1418 r. wyszła za Jana III zwanego Bezlitosnym, biskupa Liège w latach , księcia dolnobawarskiego na Straubing (koregent ojca) od 1397 r., samodzielnie od 1404 r., pretendenta do holenderskiego tronu od 1417 r. (ur. 1374, otruty w Hadze 6 I 1425), syna Albrechta I, księcia dolnobawarskiego na Straubing oraz hrabiego Holandii, Zelandii i Hainaut, potomka dynastii Wittelsbachów, i jego pierwszej żony Małgorzaty, córki Ludwika I Dobrego, księcia brzeskiego z dolnośląskiej linii Piastów; jego starsza siostra Joanna była w latach królową czeską żoną Wacława IV. Po śmierci w 1411 r. Jodoka Luksemburskiego, margrabiego Moraw (zob. s. 183 w biogr. Jana Luksemburskiego, króla Czech) Elżbieta przejęła zastaw na księstwie Luksemburga, uczyniony przez króla Wacława IV w 1409 r., który 14 III 1427 r. odsprzedała Filipowi III Dobremu, księciu Burgundii. Decyzji tej sprzeciwiły się jednak stany luksemburskie oraz cesarz Zygmunt. Po bezskutecznej próbie sprzedaży Luksemburga arcybiskupowi Trewiru, Elżbieta ostatecznie przekazała zastaw księciu Filipowi (umową z Hesdin z 4 X 1441 r.), co pozwoliło mu w dwa lata później przyłączyć księstwo luksemburskie do Burgundii. Zmarła 3 VIII 1451 r. w Trewirze i została pochowana w kościele minorytów (następnie jezuitów, obecnie św. Trójcy) tamże. Była ostatnim po mieczu potomkiem głównej linii dynastii luksemburskiej (jej imienniczka, córka cesarza Zygmunta Luksemburskiego i małżonka Albrechta Austriackiego, zmarła w 1442 r.). 195

38 WŁADCY CZECH I WĘGIER 4 Karol Urodził się 13 III 1372 r. na zamku w Pradze, gdzie zmarł 24 VII następnego roku. Spoczął w praskiej katedrze św. Wita. 5 Małgorzata Urodziła się 29 IX 1374 r. na zamku w Pradze, a jej mężem został poślubiony przed 25 V 1381 r. Jan III, burgrabia Norymbergii od 1397 r. (wespół z młodszym bratem Fryderykiem VI) (ur. ok. 1369, zm. zamek Plassenburg w Kulmbach 11 VI 1420), syn Fryderyka V, burgrabiego norymberskiego z dynastii Hohenzollernów (Zollernów), i jego żony Elżbiety, córki Fryderyka II Poważnego, margrabiego Miśni i landgrafa Turyngii. Mieli razem córkę: 1 Elżbieta (ur. 1392, zm. 1429); jej mężem został w 1406 r. (ślub per procura) i w 1412 r. (osobisty) Eberhard III zwany Łagodnym, hrabia Wirtembergii (ur. 1364, zm. 1417), z którym miała potomstwo. Małgorzata zmarła 4 VI 1410 r. na Węgrzech, bawiąc u swojego starszego brata, króla Zygmunta, i została pochowana w Budzie. 6 Henryk Urodził się ok. sierpnia 1377 r., a zmarł ok r. (na zamku w Pradze) i został najprawdopodobniej pochowany w praskiej katedrze św. Wita. KAROL I Zmarł na zapalenie płuc 29 XI 1378 r. w zamku praskim i został pochowany u boku trzech zmarłych małżonek w katedrze św. Wita. Na tronie czeskim zastąpił go najstarszy żyjący syn Wacław. Literatura R. Gładkiewicz: Karol Luksemburski jako margrabia Moraw a Polska, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 95, Historia 23 (Wrocław 1974). R. Heck: Karol IV a Kazimierz Wielki, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 543, Historia 36 (Wrocław 1981). F. Seibt: Karol IV. Cesarz w Europie (Warszawa 1996) jest to jak dotychczas jedyna dostępna na polskim rynku pełna biografia tego wybitnego władcy. 196

39 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) WACŁAW IV O J C I E C: Karol I (zob. s. 190). M A T K A: Anna świdnicka (zob. s. 192 w biogr. Karola I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 193 w biogr. Karola I. WACŁAW IV Przez współczesnych zwany był Pijakiem; urodził się 26 II 1361 r. na zamku w Norymberdze. Z polecenia ojca 15 VI 1363 r. w katedrze św. Wita w Pradze został koronowany na króla Czech, natomiast 10 VI 1376 r. we Frankfurcie nad Menem książęta elektorzy, którym ojciec Wacława przyrzekł sumę guldenów, wybrali Wacława królem niemieckim (koronacja 21 VII tr. w kaplicy Karola Wielkiego w Akwizgranie). W 1378 r. został margrabią brandenburskim z prawami elektorskimi, co stało w sprzeczności z ustaleniami Złotej Bulli (zabraniała ona łączenia głosów elektorskich w jednym ręku, a Wacław jako król Czech był arcypodczaszym i elektorem Rzeszy), a po śmierci ojca w 1378 r. objął samodzielne rządy. W 1383 r. jako Wacław II odziedziczył księstwo Luksemburga (zob. s. 182), które po pięciu latach oddał w zastaw margrabiemu morawskiemu Jodokowi (zob. s. 183). W maju 1394 r. został uwięziony przez Jednotę Pańską, lecz dzięki interwencji przyrodniego brata Jana 1 VIII odzyskał wolność. 20 VIII 1400 r. w Oberlahnstein książęta elektorzy (palatyn reński Ruprecht III, arcybiskup Moguncji Jan, arcybiskup Kolonii Fryderyk z Saarwerden oraz książę Saksonii Fryderyk), ogłosili detronizację Wacława jako króla niemieckiego. 1 X 1410 r. Wacław oficjalnie zrzekł się praw do korony Rzeszy. Pierwszą żoną Wacława IV została 29 IX 1370 r. w Norymberdze: Joanna Była ona córką Albrechta I, księcia dolnobawarskiego na Straubing oraz hrabiego Holandii, Zelandii i Hainaut, wywodzącego się z dynastii Wittelsbachów, i jego pierwszej żony Małgorzaty, córki Ludwika I Dobrego, księcia brzeskiego z dolnośląskiej linii Piastów. Urodziła się w 1356 lub 1361 r., a 17 XI 1370 r. w katedrze św. Wi- 197

40 WŁADCY CZECH I WĘGIER ta przy zamku praskim została koronowana na królową czeską. Zmarła 31 XII 1386 r. na zamku w Pradze; według różnych wersji albo zagryziona przez jednego z psów myśliwskich męża (ewentualnie przyczyną śmierci miała być wścieklizna, którą zaraziła się poprzez ugryzienie chorego zwierzęcia), albo wskutek dobrowolnego zagłodzenia, nie mogąc znieść obyczajów panujących na dworze Wacława, albo też na dżumę. Jej ciało spoczęło w praskiej katedrze św. Wita. Małżeństwo to pozostało bezdzietne. Drugą żoną Wacława IV została 2 V 1389 r. w katedrze św. Wita w Pradze: Zofia Była ona córką Jana II zwanego Bogobojnym, księcia górnobawarskiego na Monachium z dynastii Wittelsbachów, i jego żony Katarzyny, córki Meinharda VI, hrabiego Gorycji. Urodziła się w r i po ślubie z Wacławem 15 III 1400 r. w katedrze św. Wita w Pradze została koronowana na królową czeską. Po śmierci męża, z którym nie miała dzieci, sprawowała przez krótki czas regencję w Czechach w imieniu swojego szwagra Zygmunta, jednak niepopularna w kraju wkrótce opuściła stolicę i przeniosła się na dwór Zygmunta na Węgry. Pod koniec 1421 r. Luksemburczyk ofiarował jej rękę owdowiałemu królowi polskiemu Władysławowi II Jagielle, do zawarcia małżeństwa jednak nie doszło. Zmarła 26 IX 1425 r. w Pożoniu (później Preszburg, obecna Bratysława) i została pochowana w kościele św. Marcina tamże. WACŁAW IV Wobec zamieszek wywołanych przez husytów w 1419 r. opuścił Pragę i osiadł na zamku w Novým Hradzie pod Kunraticami. Zmarł 16 VIII 1419 r. na atak serca doznany podczas polowania w okolicznych lasach. Jego zwłoki królowa Zofia przewiozła do kościoła śś. Piotra i Pawła w Wyszehradzie, a później w tajemnicy zostały one umieszczone w katedrze św. Wita w Pradze. Niebawem ciało królewskie wywieziono z ogarniętej wojną domową stolicy do klasztoru cysterskiego w pobliskim Zbrasławiu, lecz 14 VIII 1420 r. opactwo zostało zajęte przez husytów, a zwłoki Wacława zbezczeszczone; pochował je dopiero miejscowy rybak Moucha. Po kolejnych trzech latach szczątki króla powróciły do Pragi i spoczęły w katedrze św. Wita. Jego następcą na czeskim został młodszy brat Zygmunt, król Węgier, który tym samym połączył w swoim ręku obie korony. Jego biogram otwiera czwartą część rozdziału. 198

41 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) Literatura E. Maleczyńska: Z dziejów interpretacji dekretu kutnohorskiego, Roczniki Historyczne 66, A. Strzelecka: Ze studiów nad stosunkami polsko-czeskimi za Wacława IV i Władysława Jagiełły, Małopolskie Studia Historyczne 8, Andegaweni na Węgrzech KAROL I ROBERT O J C I E C: Karol Martel (Martell) Był najstarszym synem Karola II zwanego Kulawym, króla Neapolu i tytularnego króla Jerozolimy, oraz królewny węgierskiej Marii, córki Stefana V (zob. s. 147 w jego biogr.). Urodził się na początku września (8 IX?) 1271 r. W 1289 r. otrzymał tytuł księcia Salerno, a 12 IX tego roku ojciec mianował go wikariuszem generalnym Królestwa Neapolu (zrezygnował z tego urzędu 16 II 1294). Po zamordowaniu w lipcu 1290 r. króla Węgier Władysława IV został przez papieża ogłoszony dziedzicem królestwa węgierskiego, lecz faktyczne rządy w Budzie przejął Andrzej III z bocznej linii Arpadów. W 1291 r. matka scedowała na Karola Martela prawa do korony św. Stefana, a od 20 III 1292 r. tytułował się on Karolem, królem Węgier (nigdy jednak nie zdołał objąć na Węgrzech realnej władzy). Zmarł podczas epidemii dżumy 12 VIII 1295 r. w Neapolu i został pochowany w ufun- 199

42 WŁADCY CZECH I WĘGIER dowanej przez jego ojca kaplicy w katedrze neapolitańskiej. Po zniszczeniach, jakim uległ grobowiec Karola Martela i jego małżonki podczas trzęsienia ziemi w 1456 r., szczątki pary królewskiej przeniesiono do nowego sarkofagu w katedrze św. Januarego w Neapolu. Żoną Karola Martela została poślubiona w styczniu (zaręczyny zawarto w dniu 8 I) 1281 r. w Wiedniu księżniczka austriacka Klemencja. M A T K A: Klemencja Była ona córką Rudolfa I Habsburga, króla niemieckiego, oraz jego pierwszej żony Anny (Gertrudy), córki Burcharda III, hrabiego Hohenberg; jej starszymi siostrami były Jutta (Guta), żona króla Czech i Polski Wacława II (zob. s. 81 w jego biogr.) oraz Katarzyna, żona księcia dolbobawarskiego Ottona III, późniejszego króla Węgier Béli V (zob. s. 174 w jego biogr.), natomiast jej bratankiem był Rudolf Austriacki zwany Królem Kaszą, król Czech (zob. s. 163). Urodziła się ok r. Opracowania różnią się odnośnie daty oraz przyczyny śmierci Klemencji: zmarła ona albo w 1293 r. wskutek komplikacji po przebytym w lutym tego roku porodzie, albo też podzieliła los męża i w ostatnich dniach sierpnia 1295 r. padła ofiarą zarazy szerzącej się w Neapolu. Została pochowana u boku Karola Martela w katedrze św. Januarego w Neapolu. R O DZ E Ń S T WO {1 2}:. 1 Beatrycze. Urodziła się w marcu lub kwietniu (po 25 III) 1290 r. w Neapolu, gdzie 25 V 1290 r. wyszła za mąż za Jana de la Tour du Pin et de Coligny, od 1307 r. pod imieniem Jana II delfina Viennois i hrabiego Albon (ur. ok. 1281, zm. Pont de Sorgues, Awinion 4 III 1319), z którym miała dwóch synów oraz córkę. Po śmierci męża została cysterką w Cîteaux, a w 1340 r. przeniosła się do opactwa Abbaye des Ayes. Zmarła w 1354 r. w ufundowanym przez jej syna klasztorze Saint-Just w Royannais (Roannais) i tam również znalazła spoczynek. 2 Klemencja. Urodziła się w lutym 1293 r. w Neapolu, a 31 VII 1315 r. w Paryżu została poślubiona Ludwikowi X zwanemu Kłótnikiem, królowi Francji i Nawarry od 1314 r. (ur. Paryż 4 X 1289, zm. (otruty?) zamek Bois-de-Vincennes 5 VI 1316), z którym miała syna Jana, od dnia narodzin do rychłej śmierci (15 20 XI 1316) króla Francji i Nawarry. Koronacja Klemencji na królową francuską miała miejsce 24 VIII 1315 r. w katedrze w Reims. Zmarła ona 12 X 1328 r. w Paryżu i została pochowana w tamtejszym klasztorze dominikanów pw. św Jakuba. 200

43 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) KAROL I ROBERT Urodził się w 1288 r. w Neapolu. Po śmierci ojca 12 VIII 1295 r. przejął po nim prawa sukcesyjne do korony węgierskiej oraz neapolitańskiej. 24 II 1297 r. papież Bonifacy VIII jako lenny zwierzchnik Królestwa Neapolu wykluczył Karola Roberta z sukcesji neapolitańskiej, potwierdzając jednocześnie jego roszczenia do tronu Węgier. Po śmierci Andrzeja III, wiosną 1301 r. przybył na Węgry, został przez część panów wybrany królem i koronowany przed 13 V w Ostrzyhomiu (dzisiejszy Esztergom) wykonaną specjalnie na tę okazję koroną, gdyż właściwe insygnia koronacyjne były w posiadaniu Przemyślidów. Mimo, iż powszechnie uznano go w Kroacji, realna władza na Węgrzech pozostawała w rękach króla czeskiego Wacława II oraz jego syna (zob. s. 161), a następnie księcia bawarskiego Ottona (Béli V). W 1307 r. ten ostatni został pojmany przez stronników Andegawena, a niebawem zbiegł do rodzinnej Bawarii, uwożąc ze sobą koronę św. Stefana. 10 X 1307 r. w Rakos i ponownie w grudniu tego roku w Peszcie Karol I Robert został obwołany królem Węgier i koronowany 15 VI 1309 r. w kościele Matki Bożej w Budzie przez arcybiskupa ostrzyhomskiego. W 1310 r. wykupił od oponenta węgierskie klejnoty koronacyjne i 27 VIII został przy ich użyciu koronowany po raz trzeci w tradycyjnym miejscu koronacji władców Węgier bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Stołecznym). Pierwszą żoną Karola I Roberta została w 1306 r. (prawdopodobnie w Bytomiu): Maria Była ona córką Kazimierza II, księcia bytomskiego z górnośląskiej linii dynastii Piastów, i jego żony Heleny, córki króla halickiego Lwa I Daniłowicza oraz królewny węgierskiej Konstancji (zob. s. 42 w biogr. Béli IV). Urodziła się przypuszczalnie w latach i po przybyciu na Węgry w 1306 r. została koronowana w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). Zmarła 15 XII 1317 r. w Temesvárze (obecnie Timisvará w Rumunii) i została pochowana w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár. Jej małżeństwo pozostało bezdzietne (dawniejsze opracowania czyniły ją matką dwóch córek, Katarzyny i Elżbiety, jednak nowsze badania nad rodowodami Piastów i Andegawenów zakwestionowały ów pogląd jako całkowicie pozbawiony podstaw źródłowych). Drugą żoną Karola I Roberta została (18) XI 1318 r. (układ zaręczynowy zawarto 20 VI w Pradze): 201

44 WŁADCY CZECH I WĘGIER Beatrycze Była ona córką cesarza niemieckiego Henryka VII, rodzoną siostrą króla Czech Jana Luksemburskiego (zob. s. 179 w jego biogr.). Urodziła się w 1305 r. Jej koronacja na królową węgierską miała miejsce między 12 a 17 XI 1318 r. w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). Zmarła podczas porodu ok. 11 XI 1319 r. w Temesvárze (obecnie Timisvará w Rumunii) i została pochowana w katedrze w Nagyvárad (Wielki Waradyn, obecnie Oradea w Rumunii). Potomstwo: 1 Dziecko Jego płeć nie jest znana. Urodzone ok. 11 XI 1319 r. w Temesvár (dzisiejsza rumuńska Timisvará), umarło rychło potem i zostało zapewne pochowane u boku matki w Nagyvárad. Trzecią żoną Karola I Roberta została poślubiona 6 VII 1320 r. w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim): Elżbieta Była ona córką Władysława I Łokietka, króla Polski z kujawskiej linii dynastii Piastów, i jego żony Jadwigi, córki Bolesława Pobożnego, księcia wielkopolskiego (kaliskiego), męża królewny węgierskiej Jolenty (Heleny) (zob. s. 143 w biogr. Béli IV). Urodziła się w 1305 r. i po przybyciu na Węgry 6 VII 1320 r. została ukoronowana w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). Na mocy postanowień zjazdu wyszehradzkiego (lato 1338 lub 1339 r.) uznano Elżbietę dziedziczką korony polskiej, natomiast kolejne u- mowy sukcesyjne z Kazimierzem Wielkim (z 1351 i 1355 r.) wskazywały jej najstarszego syna Ludwika, jego męskich potomków oraz bratanka Jana jako następców krakowskiego tronu. Po koronacji syna na króla Polski i jego rychłym powrocie na Węgry (1370) Elżbieta pozostała w ojczyźnie, sprawując tam regencję. Doprowadziła do nadania przez króla szlachcie polskiej nowych przywilejów i tym samym uznania swoich wnuczek prawowitymi sukcesorkami tronu Polski (zjazd koszycki w 1374 r.). W 1375 r. złożyła urząd regentki i wyjechała na Węgry, gdzie otrzymała od syna w zarząd Kroację i Dalmację. Do Polski przybyła ponownie jako regentka w 1376 r., jednak wskutek waśni Węgrów ze swojego otoczenia z Polakami w styczniu 1377 r. opuściła ojczyznę. Przyjechała tu jeszcze w 1378 r. lecz już w następnym roku, w związku ze śmiercią przewidzianej na tron wawelski królewny Katarzyny, została zmuszona do powrotu na Węgry, gdzie odebrała hołd panów polskich złożony nowej na- 202

45 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) stępczyni tronu krakowskiego, Marii (późniejszej królowej Węgier). Zmarła 29 XII 1380 r. w Budzie i spoczęła w ufundowanym przez siebie klasztorze klarysek tamże. Synowie {1 5}: 1 Karol Urodził się w 1321 r. i zmarł w tym samym roku. Został pochowany w nekropolii władców węgierskich bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). 2 Władysław Urodził się 1 X 1324 r. w Belgradzie, a zmarł ok. 24 II (z początkiem marca?) 1329 r. Został pochowany w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). 3 LUDWIK I WIELKI (zob. s. 206). 4 Andrzej Urodził się 30 XI 1327 r. Po zawarciu małżeństwa z dziedziczką neapolitańskiego tronu Joanną, w 1333 r. został wspólnie z nią kreowany księciem Kalabrii (oficjalny tytuł następcy tronu Neapolu) i osiadł w swoim przyszłym królestwie. Od momentu akcesji małżonki (1344) był tytułowany królem Neapolu i Jerozolimy, realnej władzy jednak nie sprawował. Zginął zamordowany na kilka dni przed planowaną koronacją, nocą z 18 na 19 IX 1345 r. w klasztorze św. Piotra a Maiella w Awersie nieopodal Neapolu, albo z rozkazu Karola z Durazzo (późniejszego króla Węgier Karola II), albo Ludwika z Tarentu, który po jego śmierci pojął za żonę owdowiałą Joannę, albo też na samej królowej. Pochowano go w kaplicy św. Ludwika przy katedrze św. Januarego w Neapolu, a w 1732 r. prochy króla przeniesiono w obrąb murów katedry. Żoną Andrzeja została 26 IX 1333 r. w kościele św. Klary w Neapolu i ponownie podczas Wielkanocy 1342 r. w katedrze św. Januarego tamże: Joanna I Była ona kuzynką Andrzeja, córką Karola, księcia Kalabrii, i jego drugiej żony Marii z Valois (zob. s. 148 w biogr. Stefana V, króla Węgier). Urodzona w 1326 (lub ok. 1328) r., w 1333 r. wspólnie z Andrzejem została proklamowana księżną Kalabrii, w rok później otrzymała tytuł księżnej Salerno, a po śmierci dziada, Roberta I Mądrego, w 1344 r. została królową Neapolu oraz tytularną królową Jerozolimy. Po śmierci Andrzeja jeszcze trzykrotnie wychodziła za mąż (szczegóły zob. s. 149). 5 V 1352 r. w kate- 203

46 WŁADCY CZECH I WĘGIER drze św. Januarego w Neapolu została ukoronowana wraz z drugim mężem. W 1381 r. utraciła koronę na rzecz Karola z Durazzo (późniejszy król Węgier Karol II), z polecenia którego została uduszona w zamku San Fele (włoski region Basilicata) miało to miejsce w dniu 27 VII (dawniejsza literatura podaje błędną datę 12 V) 1382 r. Ciało królowej złożono w kościele św. Klary (Santa Chiara) w Neapolu. Syn: (i) Karol Martel (Martell) Urodził się jako pogrobowiec 25 XII 1345 r. w Neapolu i od momentu narodzin nosił tytuł księcia Kalabrii. Po zajęciu Neapolu przez króla Węgier Ludwika I (1348) został wywieziony na dwór budański, gdzie zmarł 19 VI (10 V?) 1348 r. Spoczął w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). 5 Stefan Urodził się 26 XII (lub 20 VIII) 1332 r. W 1349 r. starszy brat Ludwik nadał mu Spisz (obecnie Szepes) oraz Szarysz (obecnie Sáros) w północnych Węgrzech, a następnie wyznaczył Stefana zarządcą Siedmiogrodu. W 1351 r. Stefan został księciem Kroacji i Dalmacji, a w 1353 r. uzyskał od brata pozostałą część Chorwacji księstwo Slawonii. Z uwagi na bezdzietność Ludwika był przez długi czas kandydatem do korony węgierskiej. Zmarł na skutek obrażeń po upadku z konia 9 VIII 1354 r. w Zagrzebiu i został pochowany w nekropolii królewskiej w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). Żoną Stefana została w styczniu 1351 r. w Budzie: Małgorzata Była ona córką Ludwika IV Bawarskiego, cesarza niemieckiego oraz księcia Górnej Bawarii z dynastii Wittelsbachów, i jego drugiej żony Małgorzaty, hrabiny Holandii, Zelandii i Hainaut, córki Wilhelma III Dobrego, hrabiego Holandii, Zelandii i Hainaut. Urodziła się w 1325 r. Po śmierci Stefana powróciła do Niemiec, gdzie przed 13 VIII 1358 r. wyszła za mąż za Gerlacha, hrabiego Hohenlohe na Jagtsbergu, Uffenheim, Speckfeld i Entsee od r (ur. ok. 1344, zm. 1392), syna Ludwika I, hrabiego Hohenlohe na Uffenheim i Entsee, i Elżbiety, córki Gerlacha I, hrabiego Nassau na Wiesbaden, Idstein i Weilburgu; małżeństwo to pozostało bezdzietne. Małgorzata zmarła w 1374 r. (w Monachium?) i została być może pochowana w tamtejszej katedrze. 204

47 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) Potomstwo {(i) (ii)}: (i) Jan Urodził się w 1351 r. Książę Dalmacji i Slawonii. Na zjeździe w Budzie w 1355 r. jego stryj król Ludwik I Wielki uzyskał od polskiego możnowładztwa obietnicę sukcesji korony Polski dla siebie, swoich męskich potomków (których się jednak nigdy nie dochował) oraz dla Jana właśnie, który jednak rychło umarł (w r. 1360). (ii) Elżbieta Urodziła się w 1353 r. Od śmierci brata w 1360 lub 1363 r. do czasu narodzin najstarszej córki Ludwika I w 1370 r. była jedyną spadkobierczynią dynastii Andegawenów na Węgrzech i kandydatką do korony św. Stefana. W październiku (ok. 20 X) 1370 r. poślubiła swojego kuzyna z neapolitańskiej linii Andegawenów Filipa II, księcia Tarentu i tytularnego cesarza Konstantynopola (dalsze szczegóły zob. s. 152 w biogr. Stefana V, króla Węgier), z którym dochowała się młodo zmarłego syna. Po ślubie otrzymała od męża wyspę Korfu na Morzu Jońskim (Grecja), a po jego śmierci (1373) powróciła na Węgry. Zmarła po 1380 r. i została być może pochowana w katedrze św. Katalda w Tarencie. Karol I Robert pozostawił także naturalnego syna: z nieznaną bliżej kobietą z wyspy Csepel na Dunaju: 1 Koloman. Urodził się w 1316/17 r. Od młodości przeznaczony był do kariery kościelnej, w 1332 r. był już kantorem w Nagyvárad (Wielki Waradyn, obecnie Oradea w Rumunii), a 14 V 1337 r. został wybrany biskupem Győr (niem. Raab). Zmarł przed 27 I 1376 r., kiedy to papież Grzegorz XI wyznaczył na stolec biskupi w Győr Piotra, dotychczasowego biskupa Bośni. KAROL I ROBERT Zmarł nagle 16 lub 17 VII 1342 r. na zamku w Wyszegradzie (węg. Visegrád, niem. Plintenburg, w literaturze funkcjonuje także forma Wyszehrad, która jednak może być mylona z nazwą praskiego wzgórza o tej samej nazwie) i został pochowany w nekropolii władców węgierskich w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogród Królewski). Na tron Węgier wstąpił jego najstarszy syn Ludwik. 205

48 WŁADCY CZECH I WĘGIER LUDWIK I WIELKI O J C I E C: Karol I Robert (zob. s. 199). M A T K A: Elżbieta Łokietkówna (zob. s. 202 w biogr. Karola I Roberta). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 203 w biogr. Karola I Roberta. LUDWIK I Urodził się 4 lub 5 III 1326 r. w zbudowanym przez Karola I Roberta zamku w Wyszegradzie (węg. Visegrád, niem. Plintenburg); w Polsce zwano go Węgierskim i pod taki przydomkiem wszedł do naszej historiografii. Po śmierci ojca 16/17 VII 1342 r. odziedziczył tron Węgier i został koronowany 21 VII tego roku w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). W 1348 i 1350 r. zajął przejściowo Neapol, usuwając stamtąd królową Joannę I i uwożąc na węgierski dwór jej syna, a swojego bratanka (zob. s. 203 w biogr. Karola I Roberta). Na mocy umów sukcesyjnych zawartych w 1351 oraz 1355 r. z Kazimierzem Wielkim uzyskał dziedziczenie tronu polskiego dla siebie, swoich ewentualnych męskich potomków oraz bratanka Jana (zmarłego już w r. 1360, por. s. 205). Po śmierci ostatniego Piasta (5 XI 1370) przybył pośpiesznie do Krakowa i 17 XI został koronowany w katedrze wawelskiej. Niebawem opuścił jednak Polskę, regencję powierzając swojej matce (a po jej wyjeździe księciu ślaskiemu Władysławowi Opolczykowi), sam natomiast powrócił na Węgry. Aby zapewnić tron krakowski jednej ze swoich córek, 17 IX 1374 r. w Koszycach wydał nowe przywileje dla polskiej szlachty. Pierwszą żoną Ludwika I została w 1345 r. w Budzie: Małgorzata Była ona córką Karola I, króla Czech i cesarza niemieckiego pod imieniem Karola IV (zob. s. 191 w jego biogr.). Urodziła się 24 V 1335 r. na zamku praskim i po przybyciu na Węgry została prawdopodobnie zgodnie z tradycją ukoronowana w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogród Królewski). Zmarła we wrześniu 1349 r. 206

49 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) podczas szalecjącej epidemii dżumy i została zapewne pochowana w nekropolii królewskiej w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár. Małżeństwo to pozostało bezdzietne. Drugą żoną Ludwika I została 20 VI 1353 r. w Budzie: Elżbieta Była ona jedyną córką Stefana II, bana Bośni z dynastii Kontromanićów, syna księżniczki serbskiej Elżbiety, po matce wnuczki Katarzyny, królewny węgierskiej (zob. s. 147 w biogr. Stefana V), oraz jego żony Elżbiety, córki Kazimierza III, księcia inowrocławskiego i gniewkowskiego z kujawskiej linii Piastów. Urodziła się ok r. i po przyjeździe na Węgry w 1353 r. została ukoronowana w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogród Królewski). Od momentu krakowskiej sakry małżonka (1370) posługiwała się także tytułem królowej Polski, choć nigdy w Polsce nie była i nie została tam koronowana. Po śmierci męża (1382), wbrew wcześniejszym umowom doprowadziła do koronacji starszej córki Marii na króla Węgier i objęła w jej imieniu regencję, na Wawel natomiast została wprowadzona młodsza z królewien Jadwiga (1384). W 1385 r. król neapolitański Karol III z Durazzo zajął Budę, odsunął od władzy Marię i jej matkę i 31 XII tego roku koronował się na króla Węgier jako Karol II. 24 II 1386 r. nowy władca został zgładzony w wyniku spisku zawiązanego z inspiracji Elżbiety, niemniej pozycja królowej matki na Węgrzech była wciąż słaba. Latem 1386 r. zwolennicy zamordowanego króla dokonali zamachu stanu i pojmali regentkę wraz z królową Marią. Krótko przed 15 I 1387 r. w zamku Nowy Grod nad Adriatykiem Elżbieta została uduszona na oczach córki, a w lutym tego roku jej zwłoki pochowano w kościele św. Chrysogoma w Zadarze. Jeszcze w tym samym roku przewieziono je do Székesfehérvár (Białogród Królewski) i złożono u boku męża w kaplicy św. Katarzyny w obrębie nekropolii królewskiej w bazylice Panny Marii. Potomstwo {1 3}: 1 Katarzyna Urodziła się z początkiem lipca 1370 r. (na zamku w Budzie). Późnym latem 1374 r. jej ojciec nadał polskiej szlachcie nowe przywileje w zamian za uznanie praw do korony Polski jednej ze swoich córek; choć imię przyszłej królowej polskiej nie zostało wówczas wymienione, hołd złożono właśnie Katarzynie. Na jej męża przeznaczono Ludwika, księcia orleańskiego, młodszego syna króla Francji Karola V Mądrego z dynastii Walezjuszy, do 207

50 WŁADCY CZECH I WĘGIER ślubu jednak nie doszło z powodu przedwczesnej śmierci królewny, która zmarła w końcu 1378 r. Została pochowana w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogród Królewski). 2 MARIA I (zob. s. 209). 3 Jadwiga Urodziła się między 3 X 1373 r. a 18 II 1374 r. na zamku w Wyszegradzie (Visegrád, Plintenburg). 15 VI 1378 r. w Haimburgu zawarła śluby dziecięce (łac. sponsalia de futuro zaślubiny na przyszłość ) z Wilhelmem zwanym Uprzejmym oraz Ambitnym, księciem austriackim na Styrii i Karyntii, który ostatecznie zaślubił jej dalszą kuzynkę Joannę II, królową Neapolu (zob. s. 212 w biogr. Karola II z Durazzo, króla Węgier). Po śmierci Ludwika Wielkiego i koronacji Marii I na króla Węgier (1382), Elżbieta Bośniaczka obiecała panom polskim przekazanie tronu polskiego Jadwidze i jej niezwłoczne przysłanie do Krakowa. Pragnąc samodzielnie wywierać wpływ na sprawy polskie, królowa matka przez dwa lata zwlekała z wypełnieniem przyrzeczenia i ostatecznie Jadwiga przybyła do Polski w 1384 r., po czym 15 X w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu w Krakowie została koronowana na króla Polski. Jej mężem został 18 II 1386 r. w katedrze wawelskiej Władysław Jagiełło, wielki książę litewski, 15 III 1386 r. koronowany na króla Polski jako Władysław II (szczegóły zob. s. 221 w biogr. Władysława I Jagiellończyka, króla Węgier). Po śmierci starszej siostry Marii (ok. 27 VI 1395), na mocy postanowień zjazdu koszyckiego z 1382 r., ustalającego wzajemne dziedziczenie po sobie sióstr, Jadwiga przyjęła tytuł dziedziczki Węgier. Z małżeństwa z Jagiełłą przyszła na świat jej córka Elżbieta Bonifacja (ur. i zm. 1399). Zmarła wskutek gorączki połogowej 17 VII 1399 r. na zamku wawelskim w Krakowie i została pochowana wraz z córką w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu. Podczas wizyty w Polsce 27 VI 1997 r. papież Jan Paweł II dokonał kanonizacji królowej Jadwigi, przy czym jej prochy przeniesiono do relikwiarza umieszczonego poniżej osławionego cudami czarnego drewnianego krucyfiksu z XIV w. U WA G A: Według wcześniejszych opracowań (m.in. Europäische Stammtafeln oraz Genealogia Dworzaczka), najstarszą córką Ludwika I Wielkiego i Elżbiety Bośniaczki była Maria, urodzona w r. 1365, a zmarła w 1366 r. Istnienie tej córki pary królewskiej kwestionuje zgodnie nowsza literatura (np. całkowicie pomija ją S.A. Sroka, autor monografii poświęconej węgierskiej linii Andegawenów). 208

51 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) LUDWIK I Zmarł po dłuższej chorobie (przypuszcza się, że mogła to być gruźlica, trąd lub kiła) w nocy z 10 na 11 IX 1382 r. na zamku w Nagyszombat (obecnie Trnawa na Słowacji) i został pochowany w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogród Królewski), we wzniesionej przez siebie kaplicy św. Katarzyny. Na tronie węgierskim zasiadła jego najstarsza żyjąca córka Maria. Literatura J. Dąbrowski: Ostatnie lata Ludwika Wielkiego , Kraków 1918, wznowienie Kraków J. S. Matuszewski: Przywileje i polityka podatkowa Ludwika Węgierskiego w Polsce, Łódź J. Szujski: Ludwik Węgierski i bezkrólewie po jego śmierci, Warszawa MARIA I O J C I E C: Ludwik I Wielki (zob. s. 206). M A T K A: Elżbieta Bośniaczka (zob. s. 207 w biogr. Ludwika I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 207 w biogr. Ludwika I. MARIA I Urodziła się w 1371 r. Dzięki zabiegom ojca w 1379 r. została uznana dziedziczką tronu polskiego, co potwierdził zjazd w Zwoleniu na Słowacji 25 VII 1382 r., na którym panowie polscy złożyli hołd narzeczonemu Marii, Zygmuntowi Luksemburskiemu, jako przyszłemu królowi. Po rychłej śmierci Ludwika I (10/11 IX 1382) Elżbieta Bośniaczka doprowadziła jednak do proklamowania Marii królem Węgier (koronowana 17 IX 1382 r. w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár), po czym objęła w imieniu córki regencję. Na kolejnym zjeździe w Koszycach (1383) ustalono wzajemne dziedziczenie po sobie pozostałych przy życiu córek Ludwika I Wielkiego. 209

52 WŁADCY CZECH I WĘGIER Mężem Marii I został poślubiony per procura w kwietniu lub sierpniu (15 XI?) 1385 r. i osobiście 31 III 1387 r. w Budzie: ZYGMUNT LUKSEMBURSKI (zob. s. 215). MARIA I 31 XII 1385 r. została zmuszona do abdykacji na rzecz Karola III z Durazzo, króla Neapolu, który koronował się na króla Węgier jako Karol II (zob. biogr. następny). Po jego śmierci w lutym 1386 r. odzyskała tron, jednak latem tego roku wraz z matką dostała się do niewoli stronników Karola II, skąd została zwolniona dopiero po jego śmierci 4 VI 1387 r. Zmarła bezdzietnie ok. 27 VI (nie 17 V, jak dawniej sądzono) 1395 r. w Budzie i spoczęła w katedrze w Nagyvárad (Wielki Waradyn, obecnie Oradea w Rumunii). KAROL II Z DURAZZO O J C I E C: Ludwik Był on młodszym synem Jana, księcia Durazzo, prawnuka Stefana V, króla Węgier (zob. ss. 153 i 154 w biogr. Stefana V). Urodził się w 1324 r. i po śmierci ojca w 1336 r. odziedziczył hrabstwo Gravina i Morrone. W 1337 r. starszy brat Karol mianował go wikariuszem oraz kapitanem generalnym Królestwa Albanii. Po inwazji Ludwika I Wielkiego na Neapol w 1348 r. Ludwik wraz z braćmi dostał się do niewoli węgierskiej; starszego Karola stracono, a Ludwika i Roberta więziono do 1352 r. W 1360 r. Ludwik wszczął bunt przeciw królowej neapolitańskiej Joannie I, został jednak pojmany i osadzony na zamku w Neapolu, gdzie 22 VII 1362 r. podano mu truciznę. Ciało księcia złożono w neapolitańskim kościele św. Klary (Santa Chiara). W 1343 r. książę Ludwik pojął za żonę siostrę Małgorzatę z Sanseverino. 210

53 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) M A T K A: Małgorzata Była córką Roberta z Sanseverino, hrabiego Corigliano i Terlizzi, i jego żony Jakobiny del Bosco. Znane mi opracowania nie podają dat narodzin i śmierci księżnej. R O DZ E Ń S T WO {1 2}: Nieznane. 1 Ludwik. Urodził się w 1344 r. i zmarł w dzieciństwie. 2 Agnieszka. Urodzona w 1347 r., również umarła młodo. KAROL II Zwany Małym, urodził się w 1345 r. Od 1365 r. przebywał na węgierskim dworze Ludwika I Wielkiego, który nadał mu tytuł księcia Kroacji i Slawonii. Po śmierci ( ) swoich kuzynów z linii tarenckiej (zob. s. 151 w biogr. Stefana V, króla Węgier) pozostał obok króla Węgier ostatnim męskim potomkiem dynastii Andegawenów. W 1369 r. bezdzietna królowa neapolitańska Joanna I (zob. ss. 149 i 203) wyznaczyła go swoim dziedzicem, jednak w 1380 r. wydziedziczyła Karola i ogłosiła sukcesorem Ludwika II, księcia Andegawenii (Anjou), młodszego brata króla francuskiego Karola V Mądrego. Z poparciem króla Węgier Karol przybył wówczas do Rzymu, gdzie niechętny Joannie papież Urban VI nadał mu godność senatora (1 XI 1380), a 1 VI 1381 r. koronował na króla Neapolu (pod imieniem Karola III) i tytularnego króla Jerozolimy. 16 VII tego roku Karol III zajął Neapol i uwięził królową Joannę I, którą w następnym roku nakazał zgładzić. Po śmierci Ludwika I Wielkiego w 1384 r. upomniał się także o tron węgierski. Popierany przez część magnatów z banem Maczwy i biskupem Zagrzebia na czele, najechał Węgry i wymusił abdykację Marii I, po czym 31 XII 1385 r. w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim) został koronowany pod imieniem Karola II. Żoną Karola II została 24 I (lub w lutym) 1369 (1370?) r. w zamku Capuano w Neapolu: Małgorzata Była ona stryjeczną siostrą swojego małżonka (zob. s. 154 w biogr. Stefana V, króla Węgier). Urodziła się w 1347 r. i od akcesji Karola w 1381 r. była królową-małżonką Neapolu i Jerozolimy, zaś po jego koronacji w Székesfehérvár 31 XII 1385 r. przyjęła tytuł królowej Węgier. Po śmierci męża w lutym 1386 r. objęła w imieniu małoletniego syna regencję w Neapolu (podczas najazdu Ludwika II, księcia Andegawenii, w latach oboje przebywali na wygnaniu w Gaecie). U schyłku życia Małgorzata opuściła dwór neapolitański i wy- 211

54 WŁADCY CZECH I WĘGIER jechała do Kampanii. Na Węgrzech nigdy nie była. Zmarła podczas epidemii dżumy 6 VIII 1412 r. w Acqua della Mela (Acquamela) koło Salerno (Kampania, Włochy) i została pochowana w katedrze św. Franciszka w Salerno. Potomstwo {1 3}: 1 Maria Urodziła się w 1369 r., a zmarła niezamężnie w 1381 r. i spoczęła w kościele franciszkanów San Lorenzo Maggiore w Neapolu. 2 Joanna II Urodziła się 25 VI 1373 r. w Zadar (wł. Zara) w Dalmacji (obecnie na terenie Chorwacji), a 13 X lub XI 1401 r. w Wiedniu poślubiła Wilhelma zwanego Uprzejmym oraz Ambitnym, księcia austriackiego na Styrii i Karyntii od 1386 r., tytularnego króla Polski od 1383 r. (ur. 1370, zm. Wiedeń 15 VII 1406), niedoszłego małżonka królowej polskiej Jadwigi (zob. s. 201 w biogr. Ludwika I Wielkiego), syna Leopolda III Prawego, księcia austriackiego na Styrii i Karyntii, założyciela tzw. leopoldyńskiej linii dynastii Habsburgów (Tablica III, s. 160), oraz jego żony Weridiany (Virdis), córki Barnaby Viscontiego, władcy Mediolanu, Bergamo, Cremony, Lodi i Bolonii. Małżeństwo to okazało się krótkotrwałe i bezdzietne. Po śmierci młodszego brata Władysława (6 VIII 1414), który nie miał legalnych dzieci, Joanna została królową Neapolu i tytularną królową Jerozolimy (koronowana 28 X 1419). Jej drugim mężem został 10 VIII 1415 r. Jakub II de Bourbon, od 1393 r. hrabia Marchii (la Marche) i Castres, od momentu zaręczyn z Joanną II tytułowany księciem Tarentu (ur. 1369/70, zm. Besançon 24 IX 1438), młodszy syn Jana I de Bourbon, hrabiego Marchii (de la Marche) oraz hrabiego Vendôme i Castres, potomka Burbonów bocznej linii dynastii Kapetyngów, i jego żony Katarzyny, hrabiny Vendôme i Castres, córki i dziedziczki hrabiego Jana VI; krótko przed zaślubinami Jakub otrzymał tytuł króla Neapolu i Jerozolimy. Również to małżeństwo Joanny II pozostało bezdzietne. Zmarła ona 2 II 1435 r. w Neapolu jako ostatnia z dynastii Andegawenów (zwanej także starszą dynastią andegaweńską, jako że w tym samym czasie wyodrębniła się młodsza boczna linia Walezjuszy) i spoczęła w neapolitańskim kościele Zwiastowania NMP. 3 Władysław Urodził się 14 VII 1376 lub 15 II 1377 r. w Neapolu. Jego ojciec, zająwszy w 1381 r. neapolitański tron, nadał mu tytuł księ- 212

55 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) cia Kalabrii, przysługujący następcy tronu. Nagła śmierć Karola II (III) w lutym 1386 r. uczyniła Władysława królem Neapolu oraz tytularnym królem Jerozolimy; z uwagi na wiek pozostawał pod regencją matki. Po zajęciu w 1387 r. Neapolu przez księcia Andegawenii (Anjou) Ludwika, młodszego brata króla francuskiego Karola V, młodociany Władysław wspólnie z matką schronił się w Gaecie. Poparcia udzielił im niebawem nowowybrany papież Bonifacy IX, który jako zwierzchnik Królestwa Neapolu 18 XII 1389 r. proklamował Władysława królem (koronacja miała miejsce 29 V 1390 r. w Gaecie). W 1393 r. Władysław osiągnął pełnoletność; do 1399 r. zdołał usunąć z Neapolu wojska francuskie i przejął tam samodzielne rządy. Od śmierci ojca zgłaszał pretensje do tronu Węgier i w 1401 r. został proklamowany królem w opozycji do Zygmunta Luksemburskiego. W r wylądował w Dalmacji (obszar dzisiejszej Chorwacji), a 5 VIII tego roku w Zadar koronował się na króla węgierskiego nie udało mu się jednak poszerzyć swojej władzy poza Dalmację i już w 1404 r. został przez Luksemburczyka zmuszony do odwrotu. W lipcu 1409 r. odsprzedał Dalmację Wenecji. Zmarł nagle, być może otruty, 6 VIII 1414 r. w Neapolu. Zwłoki króla spoczęły w kościele San Giovanni a Carbonara w Neapolu. Pierwszą żoną Władysława została w 1390 r. (przed 11 V): Konstancja Była ona córką Manfreda de Clermont (di Chiaramonte), hrabiego Motica. Małżeństwo to nie zaowocowało potomstwem, a od 1393 r. para pozostawała w separacji. Ostatecznie związek został anulowany przez papieża i w 1395 r. Konstancja poślubiła Andrzeja di Capua, hrabiego Altavilla, syna Ludwika di Capua, hrabiego Altavilla. Data jej śmierci nie jest znana. Drugą żoną Władysława została 13/28 II 1403 r. w Neapolu: Maria Była ona córką Jakuba I, króla Cypru z dynastii Lusignan, i jego żony Helwisy (Hawisy), córki Filipa Brunszwickiego, konetabla Jerozolimy. Urodziła się w 1381 r. zapewne w Genui. Podczas pobytu męża na Wegrzech (w Dalmacji) sprawowała w jego imieniu regencję w Neapolu. Zmarła (być może otruta na rozkaz męża) 4 IX 1404 r. w Neapolu i spoczęła w tamtejszym kościele św. Dominika. Jej krótkotrwałe małżeństwo z królem neapolitańskim pozostało bezdzietne. Trzecią żoną Władysława została 23 IV 1407 r. w Tarencie: 213

56 WŁADCY CZECH I WĘGIER Maria Była ona córką Jana d Enghien, hrabiego Castro i Lecce, oraz jego żony Blanki (Sanchy) des Baux. Urodziła się w 1367 lub 1370 r. W 1384 r. odziedziczyła po śmierci brata tytuł hrabiny Lecce i ok. tego roku poślubiła Rajmunda Orsini del Balzo, księcia Soleto od 1382 r., księcia Tarentu od 1399 r. (ur. ok. 1361, zm. Tarent 17 I 1406), syn Mikołaja Orsini del Balzo, hrabiego Ariano i Celano, senatora rzymskiego, i jego żony Joanny (Garizii) de Sabran. Mieli czworo dzieci: 1 Jan Antoni, książę Tarentu i Bari, wielki konetabl Sycylii (ur. 1386, zamordowany 1463); w 1417 r. pojął za żonę Annę, córkę Wawrzyńca (Lorenza) Onufrego Colonny, hrabiego Alba (bezdzietni). 2 Maria, małżonka Antoniego Acquaviva, księcia Atri (bezdzietni). 3 Katarzyna, żona Bartłomieja Tristana di Chiaramonte, hrabiego Cupertino (ur. ok. 1380, zm. 1432), i miała z nim potomstwo. 4 (być może naturalny syn Rajmunda Orsini del Balzo) Gabriel, hrabia Ugento, książę Venosa (zm. 1453); w 1431 r. poślubił Joannę (Hipolitę) (zm. 1451), córkę Sergianniego Caracciolo del Sole, wielkiego seneszala Sycylii, i miał z nią potomstwo. Małżeństwo Marii i Władysława pozostało bezdzietne. Po śmierci króla (1416) owdowiała Maria była początkowo więziona przez swoją szwagierkę Joannę II, jednak niebawem dzięki wstawiennictwu jej małżonka Jakuba odzyskała wolność i wyjechała do rodzinnych posiadłości. Zmarła 9 V 1445 lub 1446 r. Król Władysław pozostawił potomstwo naturalne {1 2}: z N de Gayette: 1 Maria di Durazzo. Zmarła młodo. 2 Rajnold di Durazzo. Został przez ojca kreowany księciem Kapui. Data jego śmierci nie jest znana, został pochowany w Foggii. Z nieznaną bliżej żoną dochował się czwórki dzieci. Linia jego potomków wygasła po mieczu w końcu XV w. KAROL II Został zamordowany wedle różnych opracowań otruty lub zasztyletowany 24 lub 27 II 1386 r. na zamku w Wyszegradzie (Visegrád) na polecenie Elżbiety Bośniaczki, wdowy po Ludwiku I Wielkim. Ciało króla złożono w kościele św. Andrzeja w Belgradzie. Na tron powróciła Maria I (zob. s. 209), od 1387 r. małżonka Zygmunta Luksemburskiego. 214

57 KRÓLOWIE CZECH I WĘGIER (XIV XVI W.) 4. Luksemburgowie oraz ich spadkobiercy na tronach Czech i Węgier ZYGMUNT LUKSEMBURSKI O J C I E C: Karol I (zob. s. 190). M A T K A: Elżbieta pomorska (zob. s. 193 w biogr. Karola I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 193 w biogr. Karola I. ZYGMUNT LUKSEMBURSKI Urodził się 14 lub 15 II 1368 r. w Norymberdze lub w Pradze. Zgodnie z rozporządzeniem ojca 11 VI 1378 r. otrzymał Marchię Brandenburską wraz z godnością elektorską. Jako narzeczony królewny Marii, przewidywanej dziedziczką tronu polskiego, odebrał 25 VII 1382 r. w Zwoleniu hołd możnych jako przyszły król Polski. Po śmierci Ludwika I Wielkiego (1382), wbrew wcześniejszym układom, królowa-wdowa Elżbieta Bośniaczka doprowadziła do koronacji Marii I na króla Węgier, a 10 VI 1386 r. w Székesfehérvár Zygmunt również otrzymał tytuł królewski (jego koronacja miała miejsce w dniu zaślubin z Marią 31 III 1387 r. w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár). Jeszcze w 1385 r., podczas przygotowań do wyprawy węgierskiej, Zygmunt sprzedał swoim kuzynom Jodokowi i Prokopowi (zob. ss. 183 i 186 w biogr. Jana Luksemburskiego) Starą Marchię (Altmark) i Marchię Przegnicką (Priegnitz), a nadto 22 V 1388 r. przekazał pierwszemu z nich Marchię Brandenburską. 17 III 1396 r. został z nadania Wacława IV wikariuszem generalnym Rzeszy Niemieckiej, rychło jednak zwrócił się przeciw bratu 215

58 WŁADCY CZECH I WĘGIER i po jego usunięciu z tronu niemieckiego (1400) nie wsparł jego starań o odzyskanie władzy. 20 IX (według niektórych opracowań 14 IX) 1410 r. na sejmie Rzeszy we Frankfurcie nad Menem głosami trzech elektorów (Trewiru, Palatynatu i Norymbergii) Zygmunt został okrzyknięty królem niemieckim, jednak wybrany 1 X Jodok zyskał większe poparcie w Niemczech. Po jego śmierci w styczniu 1411 r. Zygmunt stał się jedynym poważnym się kandydatem do korony niemieckiej i 21 VII 1411 r. we Frankfurcie został ponownie wybrany królem tym razem przez większość elektorów. Na krótko przedtem (8 VII) sprzedał odzyskaną po śmierci Jodoka Brandenburgię burgrabiemu norymberskiemu Fryderykowi VI (odtąd elektorowi Fryderykowi I). Ceremonia koronacji Zygmunta na króla niemieckiego odbyła się 8 XI 1414 r. w kaplicy pałacowej Karola Wielkiego w katedrze w Akwizgranie. Po śmierci Wacława IV (16 VIII 1419) odziedziczył tron Czech i zdobywszy Pragę został 28 VII 1420 r. ukoronowany w katedrze św. Wita. (Znienawidzony przez Czechów za doprowadzenie do stracenia Jana Husa w 1415 r., faktyczną władzę w Pradze objął dopiero w latach 1436/37 na skutek zdrady kalikstynów (utrakwistów) jednego z odłamów ruchu husyckiego). 25 XI 1431 r. w katedrze św. Ambrożego w Mediolanie koronował się na króla Longobardów (Italii), a 31 V 1433 r. w bazylice św. Piotra papież Eugeniusz IV nałożył na jego głowę diadem cesarski. Pierwszą żoną Zygmunta została poślubiona per procura w kwietniu lub sierpniu (15 XI?) 1385 r. (tzw. zaślubiny na przyszłość sponsalia de futuro zawarto jesienią 1379 r. w Nagyszombat, obecnej Trnawie) i osobiście 31 III 1387 r. w Budzie: MARIA I (zob. s. 209). Drugą żoną Zygmunta została w 1408 r. (zaręczyny zawarto 5 XII 1405 r.): Barbara Była ona córką Hermana II, hrabiego Cylii (obecnie Celje na Słowenii), bana Kroacji, Dalmacji i Slawonii, oraz jego żony Anny, córki Henryka VII, hrabiego Schaunberg. Urodziła się w latach (ok r.?) i po przybyciu na Węgry w 1408 r. została koronowana w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). Dwukrotnie w latach i sprawowała z ramienia męża regencję na Węgrzech. 8 XI 1414 r. w Akwizgranie została wspólnie z Zygmuntem koronowana na królową niemiecką, jej koronacja na cesarzową miała miejsce w dniu koronacji małżon- 216

59 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) ka (31 V 1433 r.) lub też kilka dni później w bazylice św. Piotra w Rzymie, natomiast 11 II 1436 r. w katedrze św. Wita w Pradze została ona koronowana na królową Czech. Aby nie tracić władzy, planowała na wypadek śmierci Zygmunta poślubienie nieletniego wówczas Władysława III Jagiellończyka, króla Polski, i wyniesienie go na trony czeski oraz węgierski (jako Władysław I istotnie zasiadł on w 1440 r. na tronie Węgier); dowiedziawszy się o tym Zygmunt nakazał 5 XII 1437 r. aresztowanie żony, zmarł jednak cztery dni później. Obawiając się wpływów cesarzowej, córka i zięć Barbary zmusili ją do opuszczenia Węgier. Osiadła ona na zamku w Mielniku (czeski Mĕlnik) nieopodal Pragi, gdzie zmarła 11 VII 1451 r. podczas epidemii dżumy. Została pochowana w kaplicy św. Marcina (obecnie św. Andrzeja) w praskiej katedrze św. Wita. Córka: 1 Elżbieta Żona ALBRECHTA AUSTRIACKIEGO (szczegóły zob. s. 219 w jego biogr.). ZYGMUNT LUKSEMBURSKI Zmarł po dłuższej chorobie, prawdopodobnie była to zaawansowana miażdżyca naczyń, 9 XII 1437 r. na zamku w Znojmie (południowe Morawy) i został pochowany u boku pierwszej żony w katedrze w Nagyvárad (Wielki Waradyn, obecnie rumuńska Oradea). Jego następcą na czeskim i węgierskim, a także niemieckim tronie został zięć, książę austriacki Albrecht V. Literatura Z.H. Nowak: Polityka północna Zygmunta Luksemburskiego w roku 1411, Toruń 1964; tegoż, Międzynarodowe procesy polubowne jako narzędzie polityki Zygmunta Luksemburskiego w północnej i środkowowschodniej Europie ( ), Toruń

60 WŁADCY CZECH I WĘGIER ALBRECHT AUSTRIACKI O J C I E C: Albrecht IV Zwany Cierpliwym, a także Cudem Świata (Mirabilla mundi), był jedynym synem księcia austriackiego Albrechta III, zwanego Albrechtem z Warkoczem, potomka albertyńskiej linii Habsburgów (zob. Tablica III, s. 160), oraz jego drugiej żony (pierwszą była królewna czeska Elżbieta, córka Karola I) Beatrycze, córki Fryderyka V, burgrabiego norymberskiego. Urodził się on 21 IX 1377 r. w wiedeńskim zamku Hofburg i po śmierci ojca 29 VIII 1395 r. objął rządy w Austrii właściwej (powyżej i poniżej rzeki Enns). Zmarł 14 IX 1404 r. w Klosterneuburgu (Dolna Austria) i został pochowany w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 24 IV 1390 r. w Wiedniu Albrecht IV zaślubił księżniczkę bawarską Joannę. M A T K A: Joanna (Joanna Zofia) Była ona córką Albrechta I, księcia Dolnej Bawarii oraz hrabiego Holandii z dynastii Wittelsbachów, i jego pierwszej żony Małgorzaty, córki Ludwika I Dobrego, księcia brzeskiego z dolnośląskiej linii Piastów. Urodziła się 13 IX 1377 r. na zamku w Monachium, zmarła 15 XI 1410 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i została pochowana w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w wiedeńskiej katedrze św. Stefana (Szczepana). S I O S T R A: Nieznane. 1 Małgorzata. Urodziła się 26 VI 1395 r. w wiedeńskim zamku Hofburg, a 25 XI 1412 r. w Landshut (Bawaria) poślubiła Henryka IV (XVI) zwanego Bogatym, księcia bawarskiego na Landshut (od 1393 r.) i Ingolstadt (od 1447 r.) (ur. 1386, zm. Landshut 30 VII 1450), potomka bawarskiej linii dynastii Wittelsbachów, z którym dochowała się sześciorga dzieci. Zmarła 24 XII 1447 r. w zamku Burghausen i została pochowana u boku męża w nekropolii Wittelsbachów w klasztorze cysterskim w Seligenthal koło Landshut. 218

61 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) ALBRECHT AUSTRIACKI Urodził się 10 VIII 1397 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Po śmierci ojca odziedziczył Austrię jako Albrecht V z uwagi na nieletniość pozostawał pod regencją kuzynów z linii styryjskiej, Leopolda IV i Ernesta Żelaznego, od których w 1411 r. przejął osobiste rządy. Po śmierci Zygmunta Luksemburskiego 18 XII 1437 r. w Budzie został wybrany królem Węgier, a 27 XII tego roku w Pradze obrano go królem Czech. Koronacja Albrechta na króla węgierskiego odbyła się 1 I 1438 r. w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim), a 18 III tego roku we Frankfurcie nad Menem kolegium książąt elektorów jednogłośnie obwołało go królem niemieckim (pod imieniem Albrechta II ); z uwagi na stałą nieobecność w Niemczech nigdy nie doprowadził do swojej koronacji na władcę Rzeszy. 29 VII 1438 r. w katedrze św. Wita przy zamku praskim koronował się na króla Czech. Żoną Albrechta została 28 IX 1421 r. w Ostrzyhomiu (dzisiejszy Esztergom) lub w Pożoniu (Preszburgu, obecnie Bratysława) i ponownie 26 IV 1422 r. w katedrze św. Stefana w Wiedniu: Elżbieta Była jedynym dzieckiem Zygmunta Luksemburskiego z drugiego małżeństwa (zob. s. 217 w jego biogr.). Urodziła się 28 II, po 27 IV lub 28 XII 1409 r. na zamku w Pradze. 1 I 1438 r. w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim) została ukoronowana na królową Węgier, nigdy natomiast nie była koronowana na królową czeską oraz niemiecką. Po niespodziewanej śmierci Albrechta jesienią 1439 r., pod naciskiem sejmu węgierskiego wyraziła zgodę na poślubienie króla polskiego Władysława Jagiellończyka, który w styczniu 1440 r. został powołany na tron budański (zob. biogr. następny). Wkrótce jednak zgodę cofnęła i w maju 1440 r. doprowadziła do koronacji swojego trzymiesięcznego syna Władysława na króla Węgier. Następnie wycofała się do Pożonia (Preszburg), a dalej do Győr (niem. Raab), uwożąc ze sobą węgierskie klejnoty koronacyjne. Zmarła nagle (przypuszczalnie na dyzenterię, niemniej podejrzewano otrucie) 19 XII 1442 r. w Győr i została pochowana u boku Albrechta w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogrodzie Królewskim). Potomstwo {1 5}: 1 Anna Urodziła się 12 IV 1432 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a 20 VI 1446 r. w Jenie poślubiła Wilhelma III Mężnego, landgrafa Turyngii 219

62 WŁADCY CZECH I WĘGIER od 1445 r., w latach i dziedzica księstwa Luksemburga (ur. Miśnia 30 IV 1425, zm. Weimar 17 IX 1482), syna Fryderyka I Kłótnika, elektora saskiego i margrabiego Miśni na Osterlandzie z dynastii Wettynów, oraz jego żony Katarzyny, córki Henryka II, księcia brunszwickiego na Lüneburgu. Miała z nim dwie córki: 1 Małgorzata (ur. 1449, zm. 1501); w 1476 r. wyszła za Jana zwanego Cicero (Cyceronem), elektora brandenburskiego (ur. 1455, zm. 1499), i miała z nim potomstwo. 2 Katarzyna, małżonka Hynka II Młodszego, księcia ziębickiego (zob. s. 241 w biogr. Jerzego z Podiebrad, króla Czech). Anna zmarła 13 XI 1462 r. w Eckartsberga i spoczęła w klasztorze benedyktynów w Reinhardsbrunn (Turyngia). Po jej śmierci Wilhelm III ożenił się z Katarzyną z Brandsteinu, z małżeństwa tego nie dochował się jednak dalszych dzieci. 2 Jerzy Urodził się w 1431 r., a zmarł 16 II 1435 r. (w Wiedniu) i został pochowany w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach wiedeńskiej katedry św. Stefana. 3 (?) Syn (imię nieznane) Zapewne jest on mylony z Jerzym (powyżej); urodzony w lutym 1435 r., umarł przeżywszy cztery godziny. 4 Elżbieta Matka króla Czech i Węgier WŁADYSŁAWA II (dalsze szczegóły zob. s. 248). 5 WŁADYSŁAW V POGROBOWIEC (zob. s. 224). ALBRECHT AUSTRIACKI Zmarł na dyzenterię 27 X 1439 r. we wsi Neszmély pod Ostrzyhomiem (dzisiejszy Esztergom) podczas powrotu z wyprawy przeciwko Turkom. Ciało króla przewieziono do Székesfehérvár, gdzie spoczęło w nekropolii władców węgierskich w bazylice Panny Marii. Po jego śmierci w Czechach nastało trwające blisko piętnaście lat bezkrólewie, natomiast na tron Węgier został powołany król polski Władysław III Jagiellończyk. 220

63 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) WŁADYSŁAW I JAGIELLOŃCZYK O J C I E C: Władysław Jagiełło Był on jednym z młodszych synów Olgierda, wielkiego księcia litewskiego z dynastii Giedyminowiczów (Pukuwerowiczów), oraz jego trzeciej małżonki Juliany, córki Aleksandra II Michajłowicza, księcia twerskiego i wielkiego księcia włodzimierskiego z dynastii Rurykowiczów. Urodził się ok. 1362/63 r. (wg dawniejszych opracowań ok. r. 1352). Jego pogańskie imię brzmiało Jagiełło (po litewsku Jogaila, w języku ruskim Jagajło). Po śmierci ojca w maju 1377 r. objął zgodnie z jego wolą wielkoksiążęce rządy na Litwie. W 1381 r. został usunięty z tronu przez swojego stryja Kiejstuta, a następnie zesłany do Witebska, jednak po niespełna roku odzyskał władzę i uwięził stryja. W 1385 r. podpisał w Krewie akt unii polsko-litewskiej, 15 II 1386 r. w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu przyjął chrzest w obrządku rzymskim i na nim imię Władysława, zaś 4 III tego roku został koronowany na króla Polski jako Władysław II. W 1418 r. otrzymał od Marcina V tytuł generalnego wikariusza papieskiego na Polskę i Ruś. Zmarł 31 V 1434 r. w Gródku (późniejszy Gródek Jagielloński) nieopodal Lwowa, skąd jego zwłoki przewieziono do Krakowa i złożono w nawie głównej katedry śś. Stanisława i Wacława na Wawelu. Jagiełło czterokrotnie wstępował w związki małżeńskie: 18 II 1386 r. w katedrze wawelskiej poślubił Jadwigę, króla Polski, która zmarła w 1399 r. w połogu (szczegóły zob. s. 209 w biogr. Ludwika I Wielkiego). Jego drugą żoną została 29 I 1402 r. w katedrze na Wawelu Anna (ur. Cylia, obecnie Celje na Słowenii ok. 1380, zm. Kraków 20 lub 21 III 1416), córka Wilhelma, hrabiego Cylii, i poślubionej mu Anny, córki Kazimierza III Wielkiego; ich córką (przyrodnią siostrą przyszłego Władysława I) była: 1 Jadwiga. Urodziła się 8 IV 1408 r. w zamku wawelskim w Krakowie. Na zjeździe panów polskich w Jedlni (1413) została uznana następ- 221

64 WŁADCY CZECH I WĘGIER czynią tronu Polski. 8 XII 1421 r. w Krakowie została zaręczona z Fryderykiem Hohenzollernem (ur. 1413), synem elektora brandenburskiego Fryderyka I. Ok r. z niewiadomych przyczyn (szeptano o otruciu) królewna zachorowała i zmarła 8 XII 1431 r. na zamku krakowskim. Została pochowana w wawelskiej katedrze śś. Stanisława i Wacława. Trzecią żoną Jagiełły została 2 V 1417 r. w Sanoku Elżbieta (ur. 1370/74, zm. Kraków 12 V 1420), córka Ottona z Pilczy (Pilicy) herbu Topór i Jadwigi, córki Jana z Melsztyna herbu Leliwa, kasztelana krakowskiego, trzykrotnie wcześniej zamężna, z którą nie dochował się dzieci. 7 II 1422 r. w Nowogródku król Władysław po raz czwarty wstąpił w związki małżeńskie, tym razem z księżniczką litewską Sonką, o czym niżej. M A T K A: Sonka Była ona córką księcia (kniazia) Andrzeja Holszańskiego oraz jego żony Aleksandry, córki Dymitra, księcia druckiego, przypuszczalnie identycznego z Dymitrem Olgierdowiczem, starszym przyrodnim bratem Jagiełły. Urodziła się ok r. Na krótko przed zaślubinami z królem polskim przyjęła chrzest w obrządku rzymskim a na nim imię Zofii, zaś 5 III 1424 r. w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu została koronowana na królową polską; z Jagiełłą miała, prócz przyszłego Władysława I, jeszcze dwóch synów (poniżej). Zmarła 21 IX 1461 r. na zamku wawelskim w Krakowie i spoczęła pod posadzką ufundowanej przez siebie kaplicy św. Trójcy w katedrze wawelskiej. BR A C I A {1 2}: Nieznane. 1 Kazimierz. Urodził się najprawdopodobniej 16 V 1426 r. na zamku wawelskim w Krakowie, gdzie zmarł między 2 III a 29/30 XI 1427 r. Został pochowany w katedrze wawelskiej. 2 Kazimierz Jagiellończyk. Ojciec WŁADYSŁAWA II króla Czech i Węgier (dalsze szczegóły zob. s. 248 w jego biogr.). WŁADYSŁAW I W Polsce panował jako Władysław III, natomiast jako król węgierski występował pod imieniem Władysława I, pomimo iż był tam, nie licząc Wacława III (por. s. 160) piątym królem o tym imieniu. Jak wyjaśnia W. Felczak: w języku węgierskim Władysław znaczy László, ponieważ jednak było równocześnie dwóch królów Władysławów [drugim był koronowany w r pogrobowy syn Albrechta Austriackiego, zob. s. 206] dla odróżnienia nazwano Władysława Jagiellończyka Ulászló, stąd też i nowa numeracja. Władysław V 222

65 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) Pogrobowiec występował więc pod imieniem V. László, a Władysław I Jagiellończyk pod imieniem I. Ulászló [podkreślenie moje PJ]. To samo imię Ulászló zachowano dla następnego Jagiellończyka na tronie węgierskim Władysława II. W historiografii polskiej znany jest pod przydomkiem Warneńczyk, nawiązującym do miejsca tragicznej śmierci. Urodził się 30 lub 31 X 1424 r. na zamku wawelskim w Krakowie jako najstarszy z synów Jagiełły i królowej Zofii (Sonki). Po śmierci ojca 25 VII 1434 r. został formalnie wybrany królem Polski i tego samego dnia koronowany w katedrze wawelskiej. Ze względu na młody wiek króla, praktycznie przez cały czas jego pobytu w Polsce faktyczną władzę sprawowała Rada Królewska i wyznaczeni w poszczególnych regionach zarządcy; formalne upełnoletnienie Władysława nastąpiło 16 XII 1438 r. Po nagłej śmierci Albrechta Austriackiego (27 X 1439 r.), który nie pozostawił męskiego następcy (pogrobowy syn Albrechta, także Władysław, urodził się z początkiem 1440 r.), panowie węgierscy wysunęli kandydaturę króla polskiego do korony św. Stefana. 8 III 1440 r. Władysław został uroczyście powołany na tron Węgier i wyruszył do Budy. 15 V 1440 r. wdowa po Albrechcie Austriackim Elżbieta ukoronowała na króla swojego trzymiesięcznego syna, po czym wycofała się do Pożonia (Preszburga), zabierając ze sobą insygnia koronacyjne. 26 VI 1440 r. sejm węgierski unieważnił koronację Pogrobowca i potwierdził ważność elekcji Jagiellona, a 17 VII w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár Władysław I został koronowany przy użyciu korony grobowej św. Stefana. WŁADYSŁAW I Zginął 10 XI 1444 r. w bitwie z wojskami tureckimi pod Warną. Ciała króla nigdy nie odnaleziono, zostało ono najprawdopodobniej pochowane przez miejscową ludność na polu walki (uciętą głowę Jagiellona zatknięto na pikę i uroczyście zaniesiono sułtanowi Muradowi, który nakazał ją zabalsamować i odesłać do Bursy). Cenotafy Władysława I (III) wznoszą się w nawie głównej katedry śś. Stanisława i Wacława na Wawelu w Krakowie oraz na jednym ze wzgórz otaczających miejsce bitwy warneńskiej (obecnie w Bułgarii). Po jego śmierci z dwóch koronowanych królów węgierskich pozostał jeden: Władysław V Pogrobowiec, który w 1453 r. objął także tron czeski. Literatura M. Bielski: Władysław Warneńczyk na Bałkanach ( ). Dwie wyprawy, Toruń

66 WŁADCY CZECH I WĘGIER J. Dąbrowski: Władysław I Jagiellończyk na Węgrzech ( ), Warszawa K. Olejnik: Władysław III Warneńczyk ( ), Kraków WŁADYSŁAW V POGROBOWIEC O J C I E C: Albrecht Austriacki (zob. s. 218). M A T K A: Elżbieta Luksemburska (zob. s. 219 w biogr. Albrechta). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 219 w biogr. Albrechta. WŁADYSŁAW V Urodził się 22 II 1440 r. w Komarón (Komorn) na Węgrzech, cztery miesiące po śmierci ojca (stąd przydomek). Od momentu narodzin był księciem Austrii (powyżej i poniżej rzeki Enns, por. s. 218), a rządy opiekuńcze w jego imieniu sprawował zgodnie z testamentem jego ojca książę Fryderyk V z linii styryjskiej, późniejszy cesarz Fryderyk III. 15 V 1440 r. w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogród Królewski) Elżbieta Luksemburska doprowadziła do ukoronowania syna na króla Węgier pod imieniem Władysława V (w numeracji pominięto króla czeskiego Wacława III, także panującego na Węgrzech jako Władysław V) i wraz z nim wycofała się do Pożonia, a następnie do Győr (Raab). W dniu 26 VI 1440 r. sejm węgierski unieważnił koronację Pogrobowca i potwierdził ważność elekcji Jagiellończyka. Po śmierci Elżbiety Luksemburskiej (grudzień 1442 r.) opiekę nad osieroconym Władysławem przejął Fryderyk V, który zabrał chłopca i jego siostry na swój dwór do Wiednia. W 1444 r. Węgrzy uznali Władysława V prawowitym królem, lecz wobec jego nieobecności faktyczne rządy sprawował tam gubernator (regent) Jan Hunyady, ojciec przyszłego króla węgierskiego Macieja Korwina. Z początkiem 1452 r. Władysław nominalnie objął samodzielne rządy na Węgrzech, jednak realna władza przeszła w ręce ligi magnackiej na czele z wujem królewskim Ulrykiem, hrabią Cylii. 224

67 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) 4 IX 1452 r. cesarz Fryderyk III oficjalnie przekazał Władysławowi rządy nad Austrią, którą 6 I 1453 r. podniósł do rangi arcyksięstwa. Już w 1444 r. sejm czeski uznał prawa Pogrobowca do korony św. Wacława (od 1452 r. urząd królewskiego gubernatora sprawował tam Jerzy z Podiebrad), lecz jego koronacja odbyła się dopiero 28 X 1453 r. w praskiej katedrze św. Wita. WŁADYSŁAW V Wskutek buntu szlachty węgierskiej (spowodowanego uwięzieniem z królewskiego rozkazu synów zmarłego Jana Hunyady ego, z których starszego stracono) wiosną 1457 r. musiał uchodzić do Pragi, gdzie zmarł już 23 XI tego roku. Przyczyną przedwczesnej śmierci młodego króla, w której dopatrywano się otrucia, była w istocie białaczka, co wykazały w r badania antropologiczne jego szczątków, spoczywających w praskiej katedrze św. Wita. Po jego bezpotomnej śmierci władzę w obu krajach objęli przedstawiciele miejscowych rodów magnackich: w Czechach ich dotychczasowy gubernator Jerzy z Podiebrad, a na Węgrzech Maciej zwany Korwinem, syn regenta Jana Hunyady ego. 5. Dynastie narodowe w Czechach i na Węgrzech JERZY Z PODIEBRAD O J C I E C: Wiktoryn z Kunštátu i Podiebrad Potocznie zwany Witkiem, był synem Boczka Starszego z Podiebrad, najwyższego pisarza ziemskiego, potomka panów z Kun- 225

68 WŁADCY CZECH I WĘGIER štátu rodu znanego źródłom od połowy XIII w., i jego żony Anny Elżbiety, córki Henryka z Lipy (Lipé). Urodził się w 1403 r. Od 1421 r. był panem na Liticach i Náchodzie. Bezpotomny zgon starszego brata Henryka (Hynka) jesienią 1426 r. uczynił go panem Podiebrad, a na krótko przed śmiercią wszedł ponadto w posiadanie Pardubic. Był gorliwym kalikstynem (utrakwistą), przyjacielem i uczestnikiem walk Jana Żiżki. Zmarł 1 I 1427 r. w swojej rezydencji w Pardubicach. Z Anną z Wartemberka miał czworo lub troje dzieci. Według S. Głogowskiego Anna i Wiktoryn nie byli małżeństwem (co przyjęło się powszechnie w literaturze), a w każdym razie zawarli związek małżeński dopiero po urodzeniu się ich najstarszego dziecka, przyszłego króla Czech Jerzego, w 1420 r. M A T K A: Anna z Wartenberka Była córką Jana z Wartenberka (Sycowa), burgrabiego Głogowa, oraz jego drugiej żony Anny z Velhartic. Urodziła się w 1403 r., a zmarła 7 V 1459 r. w Pardubicach. S I O S T R Y {1 3}: Nieznane. 1 Elżbieta z Kunštátu. Urodziła się 11 VI 1422 r. Zamężna kolejno: z Henrykiem Berka z Duby i Lipy (zm. 1470) (z nim potomstwo), z Mikołajem z Kolowrat oraz z Janem Krzyneckim (Křinecky) z Ronowa, na Kunstberku i Nymburku (zm. przed 1487, z nim także liczne potomstwo). Dalsze losy Elżbiety nie są pewne; według części opracowań (K. Wutke) Jan był trzecim i ostatnim mężem Elżbiety, jednak skoro zaślubił on po 1469 r. jej bratanicę Barbarę (zob. s. 231), Elżbieta musiałaby umrzeć w latach , a nie, jak przyjmuje literatura, w styczniu (3 lub 13) 1501 r. Wedle innych danych czwartym Elżbiety był Zygmunt z Wartenberka (Sycowa) i Lipy, co z kolei wydaje się mało prawdopodobne ze względu na zaawansowany wiek Elżbiety w momencie zawierania tego małżeństwa oraz z uwagi na fakt, że był on jej rodzonym siostrzeńcem (zob. poniżej). Wydaje się, że pomylono tu dwie Elżbiety z Kunštátu małżonka Zygmunta z Wartenberka o tym imieniu mogła wywodzić się z innej linii rodu Podiebradów. Sprawa ta wymaga dalszych wyjaśnień. 2 Małgorzata z Kunštátu. Urodziła się 5 VIII 1425 r. Była żoną Bogusława (Buska) z Žeberka (Seeberg) i Plany (zm. 1466), z którym miała potomstwo. Zmarła w 1476 r. 3 Katarzyna z Kunštátu. W 1453 r. poślubiła Jana z Wartemberka (Sycowa), z nominacji króla Jerzego cześnika Królestwa Czeskiego (zm. 11 lub 14 XI 1464), z którym miała troje dzieci, m.in. Zygmunta z Wartemberka i Lipy, domniemanego męża Elżbiety z Kunštátu (powyżej), od 1503 r. męża Jadwigi, wdowy po Jerzym, księciu ziębicko-oleśnickim (zob. s. 233). 226

69 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) JERZY Z PODIEBRAD Urodził się 23 (inne źródła podają 6) IV 1420 r. na zamku w Podiebradach. Po śmierci ojca w 1427 r. odziedziczył Podiebrady, Litice oraz Buzove; jako nieletni do 1434 r. pozostawał pod opieką swojego krewnego, Heralta z Kunštátu. W 1437 r. osobiście objął wspomniane dobra. W 1440 r. został starostą bolesławskim. Podobnie jak jego ojciec był wyznawcą utrakwizmu, pozostawał w przyjaźni z Hynkiem Ptáčkiem z Pirkštejna, przywódcą umiarkowanych husytów, a po jego śmierci w 1444 r. stanął na ich czele. W 1448 r. zajął Pragę. 23 IV 1452 r. Władysław V Pogrobowiec powierzył mu urząd gubernatora (regenta) Czech, a po swojej koronacji w październiku 1453 r. uczynił Jerzego najwyższym marszałkiem Królestwa Czeskiego. 16 V 1454 r. Jerzy wszedł na drodze kupna w posiadanie Kłodzka (które po swojej akcesji podniósł 24 VI 1459 r. do rangi hrabstwa), Ząbkowic Śląskich oraz Ziębic. 29 VII 1454 r. Władysław V nadał mu tytuł dziedzicznego pana i starosty kłodzkiego, zaś 19 VI 1456 r. potwierdził Jerzego jako pana księstwa ziębickiego. Po niespodziewanej śmierci Pogrobowca sejm czeski, zebrany 2 III 1458 r. w Pradze, ogłosił Jerzego królem, zrywając tym samym z zasadą dziedziczności tronu. 9 IV 1458 r. na sejmie w Brnie uznano go także margrabią Moraw. Koronacja Podiebrada miała miejsce 7 V 1458 r. w katedrze św. Wita. 11 VII 1459 r. cesarz Fryderyk III Habsburg potwierdził jego panowanie i oficjalnie przekazał mu Czechy w lenno. Pierwszą żoną Jerzego z Podiebrad została w 1440 lub 1441 r.: Kunegunda (Kunhuta, Kunka) Była ona córką Smila ze Šternberka i jego żony Barbary z Pardubic. Na świat przyszła 18 XI 1422 r. w Konopiszte (czes. Konopištĕ), a zmarła w połogu 19 XI 1449 r. na zamku w Podiebradach, nie doczekawszy królewskiego awansu małżonka. Została pochowana w tamtejszym kościele dziekańskim. KSIĄŻĘTA ZIĘBICKO-OLEŚNICCY Dzieci króla Jerzego i Kunegundy {1 6}: 1 Boczek Urodził się 15 VII 1442 r. Przypuszcza się, że był niedorozwinięty umysłowo i z tego względu ojciec nie zabiegał dla niego o żaden tytuł, podczas gdy dla młodszych synów uzyskał w 1459 r. od cesarza godności książąt ziębickich oraz hrabiów kłodzkich. W trakcie podziału posiadłości rodzinnych po śmierci króla Jerzego 9 III 1472 r. Boczek otrzymał Litice, Veliš, Ječin oraz po- 227

70 WŁADCY CZECH I WĘGIER mniejsze dobra. Zmarł bezżennie i bezpotomnie 28 IX 1496 r. w Kłodzku i spoczął u boku brata Hynka II Młodszego w krypcie książęcej w podziemiach kościoła minorytów pw. śś. Jerzego i Wojciecha na przedmieściach Kłodzka. W 1558 r. szczątki Boczka wraz z prochami pozostałych pochowanych tam Podiebradów przeniesiono do kościoła parafialnego w Kłodzku. 2 Wiktoryn Urodził się 29 V 1443 r. w Cieszynie. 24 VI 1459 r. jego ojciec podniósł Kłodzko do rangi hrabstwa, a 31 VII tego roku cesarz Fryderyk III nadał potomkom Jerzego z Podiebrad tytuł dziedzicznych hrabiów kłodzkich. Krótko przedtem (11 VII 1459) Wiktoryn otrzymał od cesarza tytuł księcia Rzeszy Niemieckiej, a 5 VIII 1459 r. uzyskał tytuł księcia na Ziębicach. 7 XII 1462 r. w Neunburgu Wiktoryn, tym razem z młodszymi braćmi Henrykiem i Hynkiem, został ponownie podniesiony przez cesarza do godności księcia ziębickiego i hrabiego kłodzkiego. 16 XII 1465 r. ojciec nadał mu oraz jego młodszym braciom w dziedziczne lenno księstwo ziębickie, gród Hradec, trzecią część Opawy oraz hrabstwo kłodzkie. Wiktoryn pełnił ponadto urząd hetmana wojsk czeskich. Latem 1469 r. dostał się do niewoli węgierskiej, gdzie złożył w tajemnicy katolickie wyznanie wiary. Wolność odzyskał na krótko przed śmiercią ojca w 1471 r. Po wstąpieniu na tron czeski Władysława II Jagiellończyka 1 II 1472 r. na żądanie królewskie ogłosił swoją konwersję na katolicyzm. Aktem z 12 V 1485 r. odstąpił księstwo opawskie królowi węgierskiemu Maciejowi Korwinowi w zamian za zamki w Słowenii (które zresztą już w 1487 r. utracił na rzecz władcy Węgier). Zmarł 30 VIII 1500 r. na zamku w Cieszynie i spoczął w krypcie książęcej w podziemiach kościoła minorytów pw. śś. Jerzego i Wojciecha w Kłodzku. W 1558 r. jego szczątki wraz z prochami innych przedstawicieli dynastii Podiebradów przeniesiono do kościoła parafialnego w Kłodzku. Pierwszą żoną Wiktoryna została przed 1459 r.: Małgorzata W starszych opracowaniach zwano ją błędnie Zofią; była córką Henryka (Hynka) Ptáčka z Pirkštejna, możnego czeskiego, przywódcy utrakwistów oraz hetmana wojsk czeskich, i jego żony Anny z Hradce, dziedziczki Bilkova. Urodzona przed lipcem 1445 r., być może ok r. lub nieco wcześniej, zmarła przed 9 III 1472 r. Miejsce jej pochówku nie jest znane. 228

71 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) Córka: (i) Joanna Urodziła się ok r., a między 1478 a 25 II 1480 r. została wydana za mąż za Kazimierza (Kaźka) II, księcia cieszyńskiego (pod opieką stryja) od 1452 r., samodzielnie od 1477 r., księcia głogowskiego od 1478 r., w latach starostę generalnego Górnego i Dolnego Śląska (ur. 1449/52, zm. Opawa 13 XII 1528), syna Bolesława (Bolka) II, księcia cieszyńskiego z górnośląskiej linii Piastów, i jego żony Anny, córki Iwana Władymirowicza, księcia bielskiego (na Białej) oraz namiestnika Wielkiego Nowogrodu z rodu Giedyminowiczów, bratanka króla polskiego Władysława Jagiełły. Mieli razem następujące potomstwo: 1 Fryderyk, prepozyt kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu oraz dziekan wrocławski (ur. 1480/83, zm. 1507). 2 Wacław (II), książę cieszyński (koregent ojca, umarł przed nim) (ur. 1488/96, zm. 1524); w 1518 r. poślubił Annę (ur. 1487, zm. 1539), córkę Fryderyka Starszego, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i Bayreuth, i miał z nią potomstwo. Joanna z Podiebradów zmarła 28 VII 1496 r. Drugą żoną księcia Wiktoryna została przed 17 I 1474 r. (w 1473 r.?): Zofia Była ona córką Bolesława (Bolka) II, księcia cieszyńskiego z górnośląskiej linii dynastii Piastów, oraz jego żony Anny, córki Iwana Władymirowicza, księcia bielskiego (na Białej) oraz namiestnika Wielkiego Nowogrodu; rodzonym bratem Zofii był książę cieszyński Kazimierz (Kaźko) II, mąż księżniczki ziębickiej Joanny (powyżej). Urodziła się w latach , a zmarła w 1479 r. Potomstwo {(i) (iii)}: (i) Bartłomiej Urodził się przed 1478 r. Od śmierci ojca (1500) posługiwał się tytułem księcia na Ziębicach, mimo iż został wydziedziczony jeszcze za życia Wiktoryna, a księstwo posiadali legalnie jego bracia stryjeczni, synowie Henryka I Starszego. Był właścicielem dóbr Kumburk i Skały w Czechach, od 1510 r. przebywał głównie w Pradze, a w 1513 r., wobec nieobecności w kraju króla Władysława II, został wybrany gubernatorem Pragi oraz innych czeskich miast na 229

72 WŁADCY CZECH I WĘGIER okres lat dziesięciu. Wiosną 1515 r. posłował z ramienia króla Władysława II do cesarza Maksymiliana I w Wiedniu i podczas drogi powrotnej utonął 3 lub 4 IV w nurtach Dunaju nieopodal Hainburga. Nie wiadomo, czy zwłoki księcia wydobyto na powierzchnię (ii) Wawrzyniec (Laurencjusz) Urodził się przed 1479 r., a zmarł w 1503 r. Nie był żonaty i nie pozostawił potomstwa. (iii) Magdalena Eufemia Urodziła się przed 1480 r. Poświęciła się życiu klasztornemu, wstępując w młodym wieku do cysterek w Trzebnicy. Zmarła 27 VIII 1497 r. w klasztorze trzebnickim i tam także została pochowana. Trzecią żoną księcia Wiktoryna została w 1480 r. po 4 II: Helena Małgorzata Była ona córką Jana IV (III), margrabiego (markiza) Montferratu z dynastii Paleologów, oraz jego żony Małgorzaty, córki Ludwika, księcia Sabaudii. Urodziła się w latach , a zmarła 25 VII 1496 r. w Kłodzku i spoczęła w krypcie książęcej w podziemiach kościoła minorytów pw. śś. Jerzego i Wojciecha na przedmieściach Kłodzka. W 1558 r. jej zwłoki wraz ze szczątkami innych Podiebradów przeniesiono do kościoła parafialnego w Kłodzku. Potomstwo {(i) (iii)}: (i) Anna Urodziła się w końcu 1490 r., a zmarła w 1498 r., przypuszczalnie po 24 VI, i jako pierwsza z rodu została pochowana w krypcie książęcej w podziemiach kościoła zamkowego pw. św. Jana Apostoła w Oleśnicy. (ii) Urszula Urodziła się w latach Przed 1 I 1510 r. została przez swoją ciotkę, księżnę saską Zdenę (Sydonię), umieszczona w klasztorze magdalenek we Fryburgu, skąd jednak uciekła 6 X 1528 r. do Wittenbergi. Tam przyjęła wyznanie protestanckie z rąk samego Marcina Lutra. Zmarła krótko po 2 II 1534 r., zapewne przebywając wówczas na dworze księcia pruskiego Albrechta. Niezamężna. (iii) Apolonia Urodziła się między 1492 a 25 VII 1496 r. W latach została klaryską w Strzelinie, jednak opuściła zgroma- 230

73 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) dzenie przed 3 II 1526 r., zaś między 26 X 1527 a 24 II 1528 r. została żoną Erharda von Queis, pierwszego protestanckiego biskupa pomezańskiego w Kwidzynie w latach , dziedzicznego pana na Szymbarku od 1527 r. (ur. przed 1490, zm. Pasłęk (zaraza) 10 IX 1529), potomka szlacheckiej rodziny z Miśni. Dochowali się jedynej córki: 1 Maria (ur. 1529, zm. 1539). Apolonia zmarła w połogu w marcu 1529 r. w Kwidzynie. 3 Barbara Urodziła się w latach , a w 1460 r. poślubiła Henryka z Lipy (Lipé, Lipého), marszałka Królestwa Czech od 1450 r., starosty Moraw (zm po 29 VII), syna Henryka (Hynka) z Lipy, marszałka Królestwa Czeskiego, i jego żony Elżbiety, córki Czenka z Wartenberka (Sycowa). Henryk był wdowcem po Elżbiecie z Potštejna, z którą miał syna jedynaka. Po jego śmierci Barbara wyszła powtórnie za mąż za Jana Krzyneckiego (Křinecky) z Ronowa, pana na Kunstberku i Nymburku (zm. przed 1487), którego pierwszą żoną była jej rodzona ciotka Elżbieta z Kunštátu, młodsza siostra króla Jerzego (zob. s. 226), z którą miał liczne dzieci. Barbara i Jan Krzyneccy dochowali się dwóch synów: 1 Jerzy z Ronowa (zm. 1510). 2 Wiktoryn z Ronowa (zm. 1510). Barbara zmarła w bliżej nieokreślonym czasie po 1469 r. Miejsce jej pochówku nie jest znane. 4 Henryk I W celu odróżnienia od młodszego przyrodniego brata i imiennika zwany był Starszym. Urodził się 15 V 1448 r. i 31 VII 1459 r. wraz z braćmi został przez cesarza podniesiony do godności hrabiego kłodzkiego. 7 XII 1462 r. wspólnie z braćmi Wiktorynem oraz Henrykiem (Hynkiem) II otrzymał od cesarza Fryderyka III tytuł księcia na Ziębicach, a 16 XII 1465 r. król czeski Jerzy nadał synom w lenno księstwo ziębickie, gród Hradec, trzecią część Opawy i hrabstwo kłodzkie. W marcu 1471 r. śmiertelnie chory ojciec mianował Henryka I gubernatorem (regentem) Czech na wypadek swojej śmierci aż do koronacji nowego króla. Przy podziale terytoriów rodzinnych 9 III 1472 r. Henryk otrzymał księstwo ziębickie i hrabstwo kłodzkie, a także dobra w Czechach (m.in. Náchod i Homoli, które w późniejszym czasie sprzedał). 29 IV 1472 r. król czeski Władysław II nadał mu w lenno Ziębice, Kłodzko oraz Ząbkowice Śląskie. W 1473 r. książę oficjalnie 231

74 WŁADCY CZECH I WĘGIER przyjął katolicyzm. Po śmierci Hynka w lipcu 1492 r. odziedziczył rodowe Podiebrady, które 28 IV 1495 r. wymienił z królem czeskim na księstwo oleśnickie wraz z Wołowem. 21 VII 1497 r. został ponadto panem na Ścinawie i Rudnej. Zmarł 24 VI 1498 r. w Kłodzku i spoczął w ufundowanej przez siebie krypcie książęcej w podziemiach kościoła minorytów pw. śś. Jerzego i Wojciecha na przedmieściach Kłodzka. W 1558 r. prochy Henryka I wraz ze szczątkami pozostałych pochowanych w tej świątyni Podiebradów przeniesiono do kościoła parafialnego w Kłodzku. Żoną Henryka I została 9 II 1467 r. w Cheb (niem. Eger): Urszula Była ona córką Albrechta zwanego Achillesem, elektora brandenburskiego z dynastii Hohenzollernów, i jego pierwszej żony Małgorzaty, córki Jakuba I, margrabiego badeńskiego. Urodziła się 25 IX 1450 r. Po śmierci męża (1498) otrzymała w dożywocie hrabstwo kłodzkie, sprzedane jednak przez jej synów w 1500 r. W ostatnich latach życia przebywała w klasztorze św. Katarzyny we Wrocławiu, gdzie zmarła 25 XI 1508 r. Została pochowana w klasztorze klarysek wrocławskich, skąd w 1558 r. jej prochy przeniesiono do kościoła parafialnego w Kłodzku. Potomstwo {(i) (viii)}: (i) Albrecht Urodził się 2 VIII 1468 r. na zamku w Kunietic (Czechy). Po śmierci ojca w czerwcu 1498 r. wspólnie z młodszymi braćmi Jerzym i Karolem objął władzę w księstwie ziębicko-oleśnickim oraz hrabstwie kłodzkim; jego rezydencją było Kłodzko. 3 V 1500 r. bracia sprzedali hrabstwo kłodzkie Ulrykowi von Hardeck, przyszłemu mężowi swojej siostry Zdeny, zachowując jednak tytuł odtąd książę Albrecht przebywał głównie w swoich dobrach na Morawach. Zmarł 12 VII 1511 r. w Prosteroje (Morawy) i został pochowany w klasztorze bernardyńskim w Kłodzku, skąd w 1558 r. jego prochy przeniesiono do kościoła parafialnego tamże. Żoną Albrechta została 11 I 1487 r. w Głogowie: Salomea Była ona córką Jana II Złego, księcia żagańskiego i głogowskiego z dolnośląskiej linii dynastii Piastów, i jego żony Katarzyny, córki Wilhelma, księcia opawskiego. Urodziła się w 1475 r. Po śmierci Albrechta wyszła po- 232

75 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) wtórnie za mąż za Jana Kurzbacha, barona na Żmigrodzie (niem. Trachenberg) i Miliczu (zm. 18 V 1549), syna Zygmunta I Kurzbacha, barona żmigrodzkiego i milickiego, komornika Czech oraz radcy i komendanta Budy, i jego żony Doroty, hrabianki Helffenstein; małżeństwo pozostało bezdzietne. Salomea zmarła w 1514 r. przed 30 IX. Córka: (a) Urszula. Urodzona w Oleśnicy 26 XII 1497 r., 26 XII 1517 r. poślubiła Henryka Švihovský z Rýzmberka, pana na Swihowie, ochmistrza dworu czeskiego, a w latach kanclerza Czech (ur. przed 1490, zm. czerwiec 1551), syna Puty Švihovsky ego z Rýzmberka, pana na Rabi i Skale oraz pana księstwa kozielskiego; mieli pięcioro dzieci. Zmarła w 1545 r. i spoczęła w kościele klasztornym minorytów pw. św. Michała Archanioła w Horažďovicach. (ii) Jerzy Urodził się 2 X 1470 r. na zamku w Liticich (Czechy). Po śmierci ojca latem 1498 r. wraz z braćmi Albrechtem i Karolem objął władzę w księstwie ziębicko-oleśnickim oraz hrabstwie kłodzkim; za rezydencję obrał Oleśnicę. Zmarł 10 XI 1502 r. w zamku oleśnickim i został pochowany w krypcie książęcej w podziemiach kaplicy śś. Piotra i Pawła w obrębie klasztoru cysterek trzebnickich. Żoną Jerzego została poślubiona w dniu 6 I 1488 r. w Głogowie: Jadwiga Była rodzoną siostrą Salomei, małżonki starszego brata Jerzego Albrechta (zob. s. 232). Urodziła się we wrześniu lub na początku października 1476 lub 1477 r. Po śmierci Jerzego poślubiła 23 X 1503 r. (w Zgorzelcu?) Zygmunta z Wartenberka (Sycowa) i (od 1511) z Lipy, cześnika Królestwa Czeskiego, starostę opawskiego i głogowskiego (ur. 1465, zm. Lipá 20 XII 1518), syna Jana z Wartenberka (Sycowa), cześnika czeskiego, oraz jego drugiej żony Katarzyny z Kunštátu, siostry Jerzego z Podiebrad (zob. s. 226). Pierwszą żoną Zygmunta była Elżbieta z Kunštátu (która jednak nie była identyczna z siostrą króla Jerzego por. s. 226), z którą miał on liczne potomstwo. Drugie małżeństwo Jadwigi pozostało najpewniej bezdzietne 233

76 WŁADCY CZECH I WĘGIER i po śmierci Zygmunta w 1518 r. powróciła ona do Ziębic. Zmarła 15 II 1524 r. w Ziębicach i została pochowana w tamtejszym kościele parafialnym. Syn: (a) Henryk. Urodził się 30 IV 1490 r. w Kłodzku, gdzie przypuszczalnie także umarł 25 VII tego roku. Spoczął wraz ze swoim stryjem Ludwikiem w kościele minorytów pw. śś. Jerzego i Wojciecha na przedmieściach Kłodzka, skąd w 1558 r. ich szczątki przeniesiono do podziemi kościoła parafialnego w Kłodzku. (iii) Jan Urodził się 23 VI 1472 r. w Kłodzku, gdzie również zmarł 7 VIII tego roku. Został pochowany w kłodzkim kościele kanoników regularnych. (iv) Małgorzata Urodziła się 25 VIII 1473 r. na zamku w Koźlu, a 20 I 1494 r. w Chociebużu (niem. Cottbus) została żoną Ernesta, księcia Anhaltu na Zerbst i Dessau (wspólnie z braćmi) od 1473 r. (ur. VIII 1461, zm. Dessau 12 VII 1516), najmłodszego syna Jerzego I, księcia Anhaltu na Zerbst i Dessau, potomka dynastii askańskiej, i jego czwartej żony Anny, córki Albrechta III (VIII), hrabiego Lindau (Lindow) i Ruppin. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Tomasz (ur. 1503, zm. młodo). 2 Jan II, książę Anhaltu na Zerbst (ur. 1504, zm. 1551); jego żoną została w 1534 r. Małgorzata (ur. 1511, zm. po 1577), córka Joachima I Nestora, elektora brandenburskiego, z którą miał potomstwo. 3 Jerzy III, książę Anhaltu na Płockowie (niem. Plötzkau), biskup Merseburga (ur. 1507, zm. 1553). 4 Joachim, książę Anhaltu na Dessau (ur. 1509, zm. 1561). Od śmierci męża w 1516 r. Małgorzata sprawowała przez kilka lat regencję w Anhalcie w imieniu małoletnich synów. Zmarła 28 VI 1530 r. w Dessau, gdzie także spoczęła u boku męża. (v) Karol I Urodził się 4 V 1476 r. w Kłodzku. Po śmierci ojca (1498) wspólnie ze starszymi braćmi Albrechtem i Jerzym objął władzę w księstwie ziębicko-oleśnickim oraz hrab- 234

77 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) stwie kłodzkim; swoją stolicą uczynił Ziębice (początkowo rezydował, zapewne razem z Albrechtem, w Kłodzku, sprzedanym 3 V 1500 r. Ulrykowi z Hardeck). Po śmierci księcia Jerzego (1502) odziedziczył Oleśnicę, a zgon najstarszego z braci, Albrechta w r. 1511, pozwolił mu skupić w swym ręku całą ojcowiznę. W 1523 r. król czeskowęgierski Ludwik II mianował go namiestnikiem Czech, a rok później uczynił Karola namiestnikiem Dolnego Śląska oraz dożywotnim starostą księstwa głogowskiego. W 1528 r. Karol I otrzymał od króla Czech i Węgier Ferdynanda I Habsburga stanowisko namiestnika Górnego Śląska. Zmarł nagle 31 V 1536 r. na zamku w Ząbkowicach Śląskich i został pochowany w ząbkowickim kościele parafialnym. Żoną Karola I została 6 I 1488 r. w Głogowie: Anna Była rodzoną młodszą siostrą Salomei i Jadwigi, małżonek starszych braci Karola I Albrechta i Jerzego (por. ss. 232 i 233). Urodziła się z początkiem 1483 r. Po owdowieniu w 1536 r. osiadła w Ząbkowicach Śląskich, a następnie w Ziębicach. Zmarła 27 X 1541 r. w zamku ziębickim i została pochowana u boku małżonka w kościele parafialnym w Ząbkowicach Śląskich. Potomstwo {(a) (l)}: (a) Anna. Urodziła się 6 IX 1499 r. w Kłodzku, w 1502 r. oddano ją na wychowanie do klasztoru w Wołowie, gdzie zmarła 24 X 1504 r. Została pochowana w kościele parafialnym w Wołowie. (b) Katarzyna. Urodziła się 23 IX 1500 r. w Kłodzku. W 1503 r. została oddana na wychowanie do klasztoru klarysek w Strzelinie, gdzie zmarła 15 VI 1507 r. i gdzie także została pochowana. (c) Małgorzata. Urodziła się 27 XII 1501 r. w Oleśnicy. W 1519 lub 1520 r. poślubiła Jana IV Zajíca z Hažmburka (niem. Hasenburga), stolnika Królestwa Czech (ur. przed 13 XI 1496, zm. Budynia 2 X 1553), syna Mikołaja III Zajíca z Hažmburka (w końcu lat 90. XV w. zaręczonego z księżniczką ziębicką Anną, córką Hynka II Młodszego, por. s. 241), czeskiego możnego i dyplomaty; z małżeństwa tego przyszły na 235

78 WŁADCY CZECH I WĘGIER świat liczne dzieci (ogółem dziesięciu synów i cztery córki). Małgorzata zmarła 26 VI 1551 r. zapewne w Budyni, gdzie także została pochowana. (d) Joachim. Urodził się 18 I 1503 r. w Oleśnicy lub też w Ząbkowicach Śląskich) Poświęcił się karierze duchownej (mimo iż nigdy nie uzyskał święceń); 28 IV 1531 r. został dziekanem wrocławskim, 17 VI tego roku proboszczem głogowskim, a 2 VIII 1532 r. przeorem maltańskim na Polskę, Czechy i Śląsk. Po śmierci ojca (31 V 1536) wraz z młodszymi braćmi Henrykiem II, Janem oraz Jerzym przejął księstwo ziębicko-oleśnickie, a w 1542 r. książęta zastawili Ziębice księciu legnickiemu. W 1538 r. synowie Karola I przeszli na luteranizm, który zaprowadzili w podlegających im ziemiach. 18 III 1545 r. Joachim otrzymał godność biskupa Brandenburga, a 23 IV tego roku zrezygnował z dziekanatu wrocławskiego na rzecz brata Jerzego. W latach był głównym opiekunem dzieci zmarłego brata Henryka II. Z biskupstwa brandenburskiego zrezygnował w czerwcu 1560 r. Zmarł po dłuższej chorobie 27 XII 1562 r. we Wrocławiu, skąd jego ciało przewieziono do Ziębic i złożono w krypcie książęcej w kościele parafialnym. (e) Kunegunda. Urodziła się 25 IX 1504 r. w Oleśnicy, a w 1521 r. (lub też w roku następnym) jej mężem został Krzysztof Černohorský z Boskovic, pan na Boskovicach (Morawy) od 1520 r., najwyższy komornik Czech od 1530 r. oraz hetman Królestwa Czeskiego od 1540 r. (ur. ok. 1495, zm. Wiedeń 13 IX 1550), syn Władysława Černohorskiego z Boskovic; miała z nim troje dzieci. Zmarła 25 VII 1532 r. w Hohenstadt i została pochowana w kościele parafialnym w Trebove. (f) Urszula. Urodziła się 3 XII 1505 r. w Oleśnicy, a z końcem r poślubiła Hieronima z Bibrstein (Biberstein), pana na Żarach i Beskov, sędziego ziemskiego Łużyc Dolnych i w latach zastawnego księcia głogowskiego (ur. koniec XV w./początek XVI w., zm. 30 VI 1549), syna Ulryka z Bibrsteinu; z małżeństwa tego narodziły się dwie córki. Zmarła 24 I 1539 r. w Żarach, gdzie także spoczęła. 236

79 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) (g) Henryk II. Urodził się 29 III 1507 r. w Oleśnicy i po śmierci ojca 31 V 1536 r. wspólnie z braćmi Joachimem, Jerzym oraz Janem objął władzę w księstwie ziębicko-oleśnickim. Latem 1542 r. książęta zastawili Ziębice kuzynowi, księciu legnickiemu Fryderykowi II, a następnie przeprowadzili podział księstwa oleśnickiego (1543), na mocy którego Henryk II otrzymał część ze stolicą w Bierutowie (niem. Bernstadt). Zmarł 2 VIII 1548 r. na zamku w Bierutowie i został pochowany w kościele zamkowym. Pierwszą żoną Henryka II została 7 II 1529 r. Małgorzata (ur. 30 VII 1514, zm. przed 10 VI 1529), córka Jana z Pernšteinu na Helfensteinie zwanego Bogatym, morawskiego hetmana ziemskiego oraz najwyższego komornika Królestwa Czeskiego, a po jej rychłej śmierci ożenił się on 3 III 1538 r. na Śląsku z Małgorzatą (ur. 8 IV 1515, zm. Bierutów 30 VIII 1559, pochowana tamże), córką Henryka III (V), księcia meklemburskiego na Szwerynie (Zwierzyn, niem. Schwerin), z którą miał potomstwo. Jego potomkowie panowali w księstwie oleśnickim i w linii męskiej wygaśli w drugiej połowie XVII w. (h) Jadwiga. Urodziła się 12 VI 1508 r. w Oleśnicy, gdzie 9 I 1525 r. poślubiła Jerzego zwanego Pobożnym, księcia karniowskiego od 1524 r., margrabiego brandenburskiego na Ansbach od 1527 r., wychowawcę i opiekuna króla czesko-węgierskiego Ludwika II (ur. Ansbach 4 III 1483, zm. tamże 27 XII 1543), syna Fryderyka Starszego, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i Bayreuth, potomka dynastii Hohenzollernów; margrabia Jerzy był wcześniej żonaty z Beatrycze z Frangepani, wdową po Janie Korwinie, naturalnym synu króla węgierskiego Macieja Korwina (zob. s. 247 w jego biogr.), z którą nie dochował się dzieci, z księżniczką Jadwigą miał dwie córki. Zmarła ona 28 XI 1531 r. w Legnicy i została pochowana w krypcie książęcej w legnickim kościele pw. św. Jana. Po jej śmierci Jerzy ożenił się (1533) z Emilią, córką księcia saskiego Henryka V Pobożnego (syna królewny czeskiej Zdeny, zob. s. 239) i miał z nią dalsze dzieci. 237

80 WŁADCY CZECH I WĘGIER (i) Jan. Urodził się 4 XI 1509 r. w Oleśnicy i po śmierci ojca 31 V 1536 r. wspólnie z braćmi Joachimem, Henrykiem II oraz Jerzym został księciem ziębickooleśnickim. W r Jan i jego bracia przyjęli luteranizm i zaprowadzili go w swoich księstwach. Latem 1542 r. książęta zastawili Ziębice kuzynowi, księciu legnickiemu Fryderykowi II, a w 1543 r. przeprowadzili podział księstwa oleśnickiego, zgodnie z którym Jan wraz z najmłodszym Jerzym objął we władanie Oleśnicę. W r Jan wykupił od syna i następcy Fryderyka II Fryderyka III księstwo ziębickie, które jednak rok później utracił na rzecz królowej węgierskiej Izabeli, wdowy po Janie Zápolyi; ostatecznie wszedł on w posiadanie Ziębic na mocy układów z Habsburgami w 1559 r. Zmarł 28 II 1565 r. na zamku oleśnickim i spoczął w krypcie książęcej w podziemiach kościoła zamkowego pw. św. Jana Apostoła w Oleśnicy. Pierwszą żoną Jana została poślubiona per procura 20 II 1536 r. w Krakowie (pokładziny odbyły się 29 II tego roku w Ząbkowicach Śląskich) Krystyna (ur lub 1519, zm. Twardogóra 16 VI 1555, pochowana w krypcie książęcej w kościele zamkowym św. Jana Apostoła w Oleśnicy), córka Krzysztofa Szydłowieckiego herbu Odrowąż, kanclerza wielkiego koronnego oraz kasztelana krakowskiego, z którą miał on syna, a 7 IX 1561 r. w Oleśnicy pojął za żonę Małgorzatę (ur r. lub 1517, zm. Staufenberg 28 X1 1580, bezdzietna), córkę Henryka II Młodszego, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel. (j) Barbara. Urodzona 4 II 1511 r. w Oleśnicy, zmarła 6 IV 1514 r. (nie 6 IV 1539 r., jak wcześniej sądzono). (k) Jerzy. Urodził się 30 IV 1512 r. w Oleśnicy i wraz ze śmiercią ojca 31 V 1536 r. wspólnie z braćmi Joachimem, Henrykiem II i Janem został księciem ziębicko-oleśnickim. W 1538 r. synowie Karola I przeszli na wiarę luterańską, którą zaprowadzili w swoich domenach. Latem 1542 r. bracia zastawili Ziębice kuzynowi, księciu legnickiemu Fryderykowi II, a w 1543 r. przeprowadzili podział księstwa oleśnickiego, 238

81 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) (l) zgodnie z którym Jerzy oraz Jan objęli Oleśnicę. Jerzy zmarł bezżennie 31 I 1553 r. w Oleśnicy, a pochowano go w krypcie książęcej kościoła zamkowego pw. św. Jana Apostoła tamże. Jerzy. Urodził się i umarł 17 I 1515 r. w Oleśnicy, a spoczął w krypcie książęcej w kościele pw. św. Jana Apostoła. (vi) Ludwik Urodził się 21 VI 1479 r. w Kłodzku, gdzie zmarł 27 IV następnego roku. Został pochowany w kościele minorytów śś. Jerzego i Wojciecha na przedmieściach Kłodzka, skąd w 1558 r. jego prochy przeniesiono do kościoła parafialnego w Kłodzku. (vii) Magdalena Urodziła się 25 I 1482 r. w Kłodzku, a zmarła niezamężnie 11 IV 1513 r. w Oleśnicy i spoczęła w krypcie książęcej w kościele zamkowym pw. św. Jana Apostoła tamże. (viii) Zdena Urodziła się 3 VI 1483 r. w Kłodzku, a w 1515 r. po 10 IX wyszła za mąż za Ulryka z Hardeck, po zakupie Kłodzka od braci Zdeny w 1501 r. mianowanego hrabią kłodzkim, od śmierci ojca w 1510 r. hrabiego Hardeck i Machland (ur. po 1482, zm. między lipcem 1535 a 1537), syna Henryka z Hardeck, hrabiego Hardeck i Machland oraz hrabiego kłodzkiego i czeskiego hetmana polnego, i jego żony Elżbiety, córki Jana II z Rožmberka, najwyższego komornika czeskiego. Zdena zmarła bezdzietnie w 1522 r. i została pochowana w klasztorze bernardynów w Kłodzku, skąd w 1558 r. jej szczątki wraz z prochami wielu innych Podiebradów przeniesiono do podziemi kościoła parafialnego. Ulryk z Hardeck był wcześniej żonaty z Katarzyną z Gutštejna, a po śmierci Zdeny ożenił się z nieznaną z imienia przedstawicielką rodu z Haugwic; wszystkie te małżeństwa pozostały bezdzietne. 5 Katarzyna Druga żona Macieja I Korwina, króla Węgier (dalsze szczegóły zob. s. 246 w jego biogr.). 6 Zdena (Sydonia) Urodziła się jako młodsza z bliźniaczek 10 XI 1449 r. w Podiebradach. 11 XI 1459 r. w Cheb (niem. Eger) wyszła za Albrechta 239

82 WŁADCY CZECH I WĘGIER zwanego Odważnym, księcia saskiego na Miśni i połowie Osterlandu od 1485 r., namiestnika Niderlandów w latach (ur. zamek Grimma 31 VII 1443, zm. Emden 12 IX 1500), młodszego syna Fryderyka II Łagodnego, elektora saskiego i margrabiego Miśni z dynastii Wettynów, oraz jego żony Małgorzaty, córki Ernesta Żelaznego, księcia Austrii. Zdena i Albrecht, założyciele młodszej, tzw. albertyńskiej linii Wettynów, dochowali się następujących dzieci: 1 Katarzyna (ur. 1468, zm. 1524); jej pierwszym mężem został poślubiony w 1484 r. Zygmunt, arcyksiążę austriacki, hrabia Tyrolu (ur. 1427, zm. 1496), a po jego śmierci poślubiła ona (1497) Eryka I zwanego Starszym, księcia brunszwickiego na Kalenbergu, Getyndze i Hanowerze (ur. 1470, zm. 1540); obydwa te małżeństwa pozostały bezdzietne. 2 Jerzy Brodaty (Bogaty), książę saski na Miśni oraz namiestnik Fryzji (ur. 1471, zm. 1539); w 1496 r. pojął za żonę królewnę polską Barbarę, siostrę Władysława II, króla Czech i Węgier (zob. s. 252 w jego biogr.), z którą miał potomstwo. 3 Henryk V Pobożny, książę saski na Miśni (ur. 1473, zm. 1541); w 1512 r. poślubił Katarzynę (ur. 1487, zm. 1561), córkę Magnusa II, księcia meklemburskiego na Szwerynie (Zwierzyn, niem. Schwerin), i miał z nią potomstwo. 4 Fryderyk, wielki mistrz krzyżacki (ur. 1474, zm. 1510). 5 Anna (ur. 1478, zm. 1479). 6 Ludwik (ur. 1481, zm. młodo). 7 Jan (ur. i zm. 1481). 8 Jan (ur. 1498, zm. młodo w tym samym roku co Ludwik). Zdena zmarła 1 II 1510 r. w Tharandt (Saksonia) i została pochowana u boku męża w katedrze w Miśni. Drugą żoną Jerzego z Podiebrad została poślubiona w r lub 1451: Joanna Była ona córką Jana z Rožmitálu, pana na Blatnem, i jego nieznanej bliżej małżonki. Urodziła się przed r Jej koronacja na królową czeską miała miejsce 8 V 1458 r. w katedrze św. Wita przy zamku praskim. Po śmierci męża w 1471 r. Joanna osiadła na zamku w Mielniku (czes. Mĕlnik) nieopodal Pragi, stanowiącym jej wdowią oprawę, i tam zmarła 12 XI 1475 r. Ciało królowej spoczęło tymczasowo w kościele w Mielniku, skąd zostało przewiezione do Pragi i złożone w kościele św. Wawrzyńca. 240

83 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) KSIĄŻĘTA ZIĘBICKO-OLEŚNICCY cd. Dzieci króla Jerzego i Joanny {1 5}: 1 Henryk (Hynek) II Dla odróżnienia od starszego brata i imiennika (zob. s. 231) zwany był Młodszym, często też posługiwał się czeską, zdrobniałą wersją swego imienia. Urodził się 17 V 1452 r. w Podiebradach. 31 VII 1459 r. wspólnie z rodzeństwem otrzymał od cesarza Fryderyka III tytuł dziedzicznego hrabiego kłodzkiego, 7 XII 1462 r. obok Wiktoryna i Henryka I został przez cesarza podniesiony do godności księcia na Ziębicach, a 16 XII 1465 r. ojciec nadał Hynkowi i jego braciom w lenno księstwo ziębickie, gród Hradec, trzecią część Opawy oraz hrabstwo kłodzkie. Podczas podziału ojcowizny dokonanego w dniu 9 III 1472 r. przypadły mu w udziale Podiebrady. W 1473 r. Hynko potajemnie przeszedł na katolicyzm i w tym samym roku otrzymał od króla czeskiego Władysława II urząd czwartego zarządcy ziemskiego. Zmarł po długiej chorobie 11 VII 1492 r. na zamku w Podiebradach i został pochowany w krypcie w podziemiach kościoła minorytów pw. śś. Jerzego i Wojciecha na przedmieściach Kłodzka. W 1558 r. szczątki Hynka oraz pozostałych pochowanych w tej świątyni przedstawicieli dynastii Podiebradów przeniesiono do kościoła parafialnego w Kłodzku. Żoną Henryka (Hynka) II została 26 II 1471 r.: Katarzyna Była córką Wilhelma III Mężnego, landgrafa Turyngii z dynastii Wettynów, i jego pierwszej żony Anny, córki Albrechta Austriackiego, króla Czech i Węgier (zob. s. 220 w jego biogr.). Urodziła się w 1453 r., a zmarła 17 I 1534 r. w Hradce. Córka: (i) Anna Urodziła się przypuszczalnie po październiku 1471 r., a krótko po 6 IX 1493 r. wyszła za mąż za Henryka IV, pana na Hradce od 1455 r. (pod opieką wuja, samodzielnie od 1466 r.), skarbnika (od 1485 r.) oraz burgrabiego (od 1500 r.) Królestwa Czeskiego (ur. 13 lub 14 IV 1449, zm. 17 lub 18 I 1507), syna Jana IV z Hradce zwanego Telecký oraz jego żony Katarzyny, córki Jarosława ze Šternberka, wdowca po Elżbiecie z Šternberka, Agnieszce Tovačowskiej z Cimburka oraz Magdalenie, hrabiance Gleichen. Dzieci dochował się jednak tylko w małżeństwie z Anną: 241

84 WŁADCY CZECH I WĘGIER 1 Adam I, pan Hradce, kanclerz Czech (ur. 1494, zm. 1531); w 1515 r. ożenił się z Anną z Rožmitálu (zm. 1563), córką bratanka królowej Joanny, i miał z nią potomstwo. 2 Anna (ur. ok. 1497, zm. po 1570); w 1513 r. wyszła za mąż za Hynka Boczka z Kunštátu (zm. 1518), w 1520 r. została żoną Władysława ze Šternberka (zm. 1521), zaś w 1522 r. poślubiła Henryka VII z Rožmberka (ur. 1496, zm. 1526). Anna zmarła po 13 IV 1517 r., zapewne w 1545 r. Potomstwo naturalne Hynka II {1 2}: z Katarzyną ze Strážnice i Štitar ze szlacheckiego rodu czeskiego, w latach właścicielką zamku i dóbr Valdštejn: 1 Fryderyk. Po śmierci ojca (1492), zgodnie z jego testamentem otrzymał pomniejsze dobra w Czechach (m.in. Kostomlaty). Zmarł krótko po 1492 r. 2 Inne dzieci (imiona nieznane). 2 Fryderyk Urodził się w latach i zmarł przed 31 VII 1459 r., kiedy to cesarz niemiecki Fryderyk III podniósł potomków króla Jerzego do godności dziedzicznych hrabiów kłodzkich. 3 Jerzy Urodził się w latach i w dniu 31 VII 1459 r. wraz ze swoim rodzeństwem otrzymał od cesarza Fryderyka III tytuł hrabiego kłodzkiego. Zmarł przed wyniesieniem synów Jerzego z Podiebrad do rangi książąt Rzeszy, co nastąpiło 7 XII 1462 r. 4 Ludmiła Urodziła się 16 X 1456 r. Przypuszczalnie w latach 70. XV w. przeszła, jak starsi bracia, na katolicyzm. W 1469 r. król Jerzy, który ostatecznie musiał zrezygnować z utrzymania tronu czeskiego przy swoim rodzie na rzecz sukcesyjnych praw Jagiellonów, proponował koronację na króla Czech królewicza polskiego Władysława byleby ten zaślubił Ludmiłę, oferta ta została jednak odrzucona przez Kazimierza IV Jagiellończyka. Mężem Ludmiły został w dniu 5 IX 1474 r. w Legnicy Fryderyk I, książę legnicki od 1454 r. i brzeski od 1481 r., od 1488 r. z nominacji króla węgierskiego Macieja Korwina namiestnik Śląska i Łużyc Górnych (ur. 1446, zm. Legnica 9 V 1488), syn Jana I, księcia lubińskiego i chojnowskiego z dolnośląskiej linii Piastów, oraz jego żony i kuzynki Jadwigi, córki Ludwika II, księcia brzeskiego z tej samej linii piastowskiej. Para miała następujące potomstwo: 242

85 KRÓLOWIE RÓŻNE CZECH DYNASTIE I WĘGIER (XIV XVI (XIV XVI W.) W.) 1 Jan II, książę legnicko-brzeski (ur. 1477, zm. 1495). 2 Fryderyk II, książę legnicko-brzeski (ur. 1480, zm. 1547); w 1515 r. poślubił królewnę polską Elżbietę (ur. ok. 1483, zm. 1517), siostrę Władysława II, króla Czech i Węgier (zob. s. 252 w jego biogr.), a jego drugą żoną została w 1518 r. Zofia (ur. 1485, zm. 1537), córka Fryderyka Starszego, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i Bayreuth (z pierwszego małżeństwa młodo zmarła córka, z drugiego dalsze dzieci). 3 Jerzy I, książę legnicko-brzeski, a następnie brzeski (ur lub 1483, zm. 1521); jego żoną została w 1516 r. Anna (ur lub 1492, zm. 1550), córka Bogusława X Wielkiego, księcia pomorskiego, i królewny polskiej Anny, siostry Władysława II, króla Czech i Węgier. Ludmiła zmarła 20 I 1503 r. w Legnicy i została pochowana w kościele kartuzów pod Legnicą. 5 Jan Urodził się zapewne po 1456 r. i zmarł przed 31 VII 1459 r., lub też (co mniej prawdopodobne) urodził się po 31 VII 1459 r., a umarł przed 7 XII 1462 r. JERZY Z PODIEBRAD 23 XI 1466 r. został ekskomunikowany przez Pawła II jako kacerz i uzurpator, co stało się hasłem do otwartego buntu przeciw niemu. W maju 1469 r. w Ołomuńcu na Morawach pozostający w opozycji czescy katolicy wybrali na swojego króla władcę Węgier Macieja I Korwina (zob. biogr. następny; oprócz Moraw zajął on wkrótce także Śląsk i Łużyce). 5 VI 1469 r. król Jerzy, za zgodą sejmu czeskiego, zrezygnował z utrzymania korony Czech w swoim rodzie na rzecz praw dynastycznych Jagiellonów, zachowując tron jedynie dożywotnio. Zmarł na puchlinę wodną 22 III 1471 r. w zamku praskim i został pochowany w katedrze św. Wita. Tron czeski przejęli Jagiellonowie. Literatura A. Prochaska: Królowie Kazimierz Jagiellończyk i Jerzy czeski, Przegląd Historyczny 17,

86 WŁADCY CZECH I WĘGIER MACIEJ I KORWIN O J C I E C: Jan (Janosz) Hunyady Zwany Białym Rycerzem ( Biały Rycerz Węgier ), był on synem Vajka (Vojka), bojara z Wołoszczyzny, z nadania króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego właściciela dóbr Hunyady (Hunyad), od których cały ród wziął nazwisko, oraz jego żony, którą była wedle różnych opracowań Elżbieta Morzsinay (Morosinay) lub też nieznana bliżej Anko, wzmiankowana w r Urodził się według różnych danych albo ok r., albo też ok lub nawet 1406/07 r. Poświęcił się karierze wojskowej; już za panowania Zygmunta Luksemburskiego brał udział w walkach z Turkami, a następnie wiele lat spędził w służbie królewskiej poza granicami Węgier, w Czechach oraz we Włoszech, gdzie nabywał doświadczenia wojennego. Był zaufanym kolejnych władców węgierskich, Albrechta Austriackiego oraz Władysława I Jagiellończyka, z których nominacji został żupanem i hrabią Temes, Csanád, Csongrád, Székelyföld, Arad, Bihar, Szatmár, Kraszna, Bereg, Szabolcs, Közép-Szolnok, Máramaros i Ugocsa, co czyniło go jednym z najpotężniejszych magnatów w kraju. W 1439 r. otrzymał godność bana Szörény, a w 1441 r. wojewody siedmiogrodzkiego. Po śmierci Władysława I pod Warną w 1444 r. wszedł w skład siedmioosobowej rady możnych, która przejęła rządy w imieniu Władysława V Pogrobowca, a 5 VI 1446 r. sejm rozwiązał radę siedmiu i oddał całą władzę Janowi Hunyady emu jako gubernatorowi (regentowi) Węgier. Urząd ten sprawował do 1452 r., kiedy to Władysław V oficjalnie objął władzę w państwie, a faktyczne powierzył je niechętnej Janowi lidze magnackiej pod przywództwem Ulryka III (II), hrabiego Cylii. Na wieść o najeździe tureckim w 1456 r. król i jego doradcy opuścili Węgry, zostawiając obronę kraju Hunyady emu, który 22 VII tego roku odniósł pod Belgradem decydujące zwycięstwo nad siłami sułtana Mehmeda II. Zmarł 11 VIII 1456 r. 244