POLSKIE TOWARZYSTWO HISTORYCZNE ODDZIAŁ W CIESZYNIE PAMIĘTNIK CIESZYŃSKI T. 19: 2004

Transkrypt

1 POLSKIE TOWARZYSTWO HISTORYCZNE ODDZIAŁ W CIESZYNIE PAMIĘTNIK CIESZYŃSKI T. 19: 2004 CIESZYN 2004

2 PAMIĘTNIK CIESZYŃSKI T. 19: 2004 CIESZYN 2004

3 Redakcja: Anna Máchej, Mariusz Makowski, Krzysztof Nowak, Idzi Panic (przew. zespołu) Redakcja techniczna: OFFSETdruk i MEDIA PTH Oddział Cieszyn pięćdziesiąta dziewiąta publikacja PTH Oddział w Cieszynie 1 \oo&gj\s ISSN: x Wydawca: Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie, tel Tom wydany dzięki wsparciu finansowemu Urzędu Miasta Cieszyna oraz ze s'rodkow własnych Oddziału PTH. Skład: OFFSETdruk i MEDIA sp.z o.o. Druk: OFFSETdruk i MEDIA sp.z o.o. Cieszyn, tel

4 ARTYKUŁY Michael Morys-Twarowski CIESZYN Przyczynki do genealogii Piastów cieszyńskich wxviw. Genealogia Piastów doczekała się pomnikowego opracowania autorstwa O. Balzera 1, w którym pominięto przedstawicieli śląskiej linii tej dynastii. Tę lukę w polskiej nauce historycznej uzupełnił inny znakomity mediewista, K. Jasiński 2, który opracował także genealogię Piastów cieszyńskich 3. Od tego czasu minęło już ćwierć wieku. W międzyczasie ukazało się kilka artykułów zawierających nowe ustalenia dotyczące genealogii Piastów cieszyńskich 4. Poszczególni przedstawiciele tej gałęzi Piastów doczekali się opracowań w różnego rodzaju słownikach biograficznych 5. Mimo tego, genealogia Piastów cieszyńskich zawiera jeszcze wiele kwestii dyskusyjnych, niewyjas'nionych lub zgoła nie poruszanych w literaturze. Pragnę zaznaczyć, że korzystałem niemal wyłącznie ze źródeł już opublikowanych, ale chciałem uzupełnić wiedzę o genealogii Piastów cieszyńskich kilkoma spostrzeżeniami. Do Piastów cieszyńskich zaliczono wszystkich potomków po mieczu Mieszka, księcia cieszyńskiego i os'wiccimskiego, oprócz descendentów Władysława os'wiccimskiego (syna Mieszka cieszyńskiego) i Przemysława os'wiccimskiego (syna Przemysława I Noszaka). Wacław II. Literatura datuje ślub Wacława II z Anną, córką Fryderyka Starszego, margrabiego brandenburskiego na Ansbach, na dzień 1 XII 1518 r. 6 Do tego poglądu przychylał się także K. Jasiński 7, który zwrócił jednak uwagę na przekaz W. Thomendorfa. Z wspomnianej relacji wynika, iż Wacław II ożenił się wczes'niej niż Fryderyk II, książę legnicki. Ten ostatni poślubił Zofię, córkę Fryderyka Starszego, 14 XI1518 r. 8 Sądzę, że można przyznać rację Thomendorfowi, albowiemjego relację potwierdza przekaz E. Tilischa. Tilisch podaje, że Wacław II ożenił się 3 VI1518 r. 9 Z moich ustaleń wynika, że wczes'niej w literaturze nie zwrócono uwagi na tę datę. Biorąc pod uwagę wiarygodność informacji Tilischa można przyjąć, że Wacław II poślubił Annę, córkę Fryderyka Starszego, 3 VI, a nie 1 XII 1518 r. 10 Zofia. Druga córka Wacława III Adama z pierwszego małżeństwa odziedziczyła imię po zmarłej w 1541 r. siostrze ojca". Data jej narodzin, jak wynika z moich ustaleń, nie znalazła oddźwięku w korespondencji jej dziada macierzystego Jana z Pernsteinu, mimo iż znalazły się w niej wzmianki o Fryderyku Kazimierzu i Annie, starszym rodzeństwie Zofii. Można wywnioskować, że Zofia przyszła na s'wiat 25

5 w czasie, gdy stosunki Wacława III Adama z Janem z Pemsteinu nie były najlepsze. W konflikcie między zięciem a teściem jako rozjemca w 1547 r. występował sam cesarz Ferdynand I 12. Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki skłonny byłbym datować narodziny Zofii na lata Podane ramy czasowe są hipotetyczne, dlatego należy zaopatrzyć je w znak zapytania. Popierać je zdaje się przesłanka logiczna. Trudno wytłumaczyć co najmniej pięcioletnią różnicę wieku między drugim a trzecim dzieckiem Wacława Adama i Marii z Pernsteinu 13. Teoretycznie jest możliwe, że między Anną a Zofią na s'wiat przyszły pominięte przez źródła dzieci zmarłe w niemowlęctwie bądź urodzone martwe, ale wydaje się to wątpliwe. Dotychczasowa literatura nie zajęła się bliżej datą zgonu Zofii, zadowalając się lakonicznym stwierdzeniem, iż zmarła w młodym wieku. Opiera się w tym wypadku na wiarygodnym przekazie Tilischa 14. Literatura w większości przyjmuje istnienie nieznanej z imienia córki Wacława Adama i Katarzyny Sydonii, która zmarła wkrótce po 23 II 1569 r. 15 Jedynym źródłem informującym ojej istnieniu jest list Wacława III Adama z 23 II 1569 r., w którym zawiadamiał radę miejską Cieszyna o chorobie swojej córki i prosił o dostarczenie lekarstw 16. Ze znanych dzieci płci żeńskiej wspomnianego księcia cieszyńskiego w tym czasie żyć mogła Zofia, gdyż nie znamy jej daty zgonu. Sądzę, iż do niej, a nie do jakieś bliżej nieznanej córki Katarzyny Sydonii, odnosi się list z 23 II1569 r. Wspomniany list znał także A. Kaufmann, z którego relacji można wywnioskować, że córka Wacława Adama zmarła zapewne po 23II1569 r. 17 Warto zaznaczyć, że w źródłach, pomijając list z 23 II 1569, nie zachowały się wzmianki na temat córki Wacława Adama z drugiego małżeństwa urodzonej krótko po 1567 r., a zmarłej po 23 II 1569 r. Nie wspomina o niej Kaufmann, któremu - jak już wspomniałem - znany był list, będący jedynym dowodem na jej istnienie. Cieszyński burmistrz nie wymienił także wśród dzieci Wacława III Adama z drugiego małżeństwa jego niewątpliwej córki Anny Sybilli. Należy zwrócić uwagę na przekaz dobrze poinformowanego Tilischa, który zna jedynie dwie córki Katarzyny Sydonii. Raczej nie powinno ulegać wątpliwości, że list z 23 II 1569 r. mówi o jednej z córek Marii z Pernsteinu. W liście nie podano imienia cieszyńskiej księżniczki, co zdaje się świadczyć, że była w tym czasie jedynym dzieckiem płci żeńskiej Wacława Adama. Jest mało prawdopodobne, aby list dotyczył Anny, starszej córki Marii z Pernsteinu. Anna w takim wypadku miałaby 26 lat, więc wg ówczesnych kryteriów określenie jej mianem młodo zmarłej" jest co najmniej wątpliwe 18. W konsekwencji opowiadam się ostrożnie za skreśleniem z listy Piastów rzeczywistych córki Wacława Adama i Katarzyny Sydonii zmarłej krótko po 23 II 1569 r. oraz za identyfikacją księżniczki cieszyńskiej wymienionej w liście z 23 II 1569 r. z Zofią". 26

6 Przypisy: 1 O.Balzer: Genealogia Piastów, Kraków K. Jasiński: Rodowód Piastów śląskich. T. 1-3, Wrocław Ibidem, t. 3, s M.in. E.Šefcik: Náhrobek těšínské kněžny Zofie z roku Faniüia Silesiae" 1997.T.1, s ; B. Wlochowicz: Sydonia Katarzyna - księżna saska, westfalska, cieszyńska i głogowska. In: Z dziejów Śląska. Zbiór studiów. Pod red. A. Barciaka it. Rduch-Michalik, Katowice 2000, s Mam na myśli przede wszystkim Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935, ale można wymienić także: Słownik Biograficzny Ziemi Pszczyńskiej. Pod red. A.Ly szka, Pszczyna 1995, oraz: J. Golec, S.Bojda: Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej. T. 1-3, Cieszyn W. Dworzaczek: Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 10; I. Panie: Poczet Piastów i Piastówien cieszyńskich, Cieszyn (2002), s KJasiński: op. cit.. T. 3, s I KJasiński: op.cit.. T. 1, Wrocław 1973, s E. Tilisch: Kurtze Vorzeichnus Brecht und Auszug von den Stamling und Ankunfft der Herzoge zu Teschen und Gross Glogow/.../aus den Chroniken, Annalen, alten Privilegien, Confirmationen, Commissionen, Vortragen und brifflichen Urkunden /.../, zusammen gezogen und... Adam Wentzeln Herzogen in Siesien, zu Teschen und Gross Glogaw /.../dediciret con Eleasaro Tilish /.../, Fryebergk in Meissen 1588, Książnica Cieszyńska, sygn. SZ 3 PIV 13; por. J.Benatzky: Najstarsi dějepis Těšínská. Těšínsko" Z. 2, s Nie jest mi znana podstawa źródłowa daty 1 Xu 1518, ale wątpię, iż opierała się na źródle wiarygodniejszym od Tilischa. Tilisch miał dostęp do archiwum zamkowego i jest źródłem wiarygodnym. II E. Šefčik: Náhrobek těšínské..., Familia Silesiae" T.l, s Dopisy panův Jana a Vojtěcha z Pemsteina Wyd. F. Dvorský. Archiv Český" T.20, s Można jedynie założyć, że w czasie sporu między Wacławem Adamem a Janem z Pemsteinu doszło do separacji małżonków. Przyjmując to założenie za pewnik, należy datować narodziny Zofii na czas po 1548 r. 14 Tilisch: Kurtze Vorzeichnus...; por. J.Benatzky: Najstarsi dějepis..., s H. Grotefend: op.cit., tabl. 8. Nr 17; KJasiński: op.cit., T.3, s. 202; I. Panie: Poczet Piastów..., s. 29. O tej córce Wacława Adama nie wspomina w ogóle B.Wlochowicz: Sydonia Katarzyna..., s. 89, która pisze, że wspomniany książę cieszyński z drugiego życia miał pięcioro dzieci (Chrystian August, Maria Sydonia, Anna Sybilla, Adam Wacław, Jan Albrecht). 16 M. Kasperiik: Herzog Wenzels von Teschen Wirksamkeit. Notizenblatt" T.21, s A. Kaufmann: Kronika miasta Cieszyna. Tłum. W. Iwanek. Kalendarz Cieszyński 1989", Cieszyn 1988, s Anna urodziła się w 1543 t, KJasiński: op. cit., t. 3, s " W tym miejscu chciałbym podziękować Panu dr Wacławowi Gojniczkowi za cenne wskazówki przy pisaniu niniejszego artykułu. 27