dr inż. Jan Bondaruk mgr inż. arch. Agnieszka Gieroszka mgr Anna Pilch Główny Instytut Górnictwa tel

Transkrypt

1 Nowa polityka miejska jako ukierunkowane działania na rzecz zrównoważonego rozwoju miast i ich obszarów funkcjonalnych oraz wykorzystania ich potencjałów w procesach rozwojowych regionów i kraju Patronat honorowy: dr inż. Jan Bondaruk mgr inż. arch. Agnieszka Gieroszka mgr Anna Pilch Główny Instytut Górnictwa tel jbondaruk@gig.eu Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2 wykonalny Podejście ekosystemowe Integracja polityk Zintegrowany system zarządzania miastem Współpraca i partnerstwo Społeczeostwo znośny sprawiedliwy zrównoważony Środowisko Ekonomia wg raportu Europejskiej Grupy Ekspertów ds. Środowiska Miejskiego

3 Zasada Podejścia (myślenia) Ekosystemowego miasto jako system, w którym zachodzą ciągłe, wzajemnie ze sobą powiązane zmiany Ekorozwój miasta to: procesy przepływu energii, zasobów naturalnych i odpadów, system procesów społecznych. Zasada Integracji Polityk - subsydiarność Ekorozwój miasta wymaga: integracji polityk prowadzonych przez różne szczeble od Unii Europejskiej po władze lokalne; integracji poziomej polityk sektorowych, opartej na interdyscyplinarnym podejściu do zagadnień rozwojowych miasta. Zasada Zintegrowanego Systemu Zarządzania uwzględnianie wszystkich uwarunkowań i mechanizmów rozwoju miasta: środowiskowych, społecznych i ekonomicznych. Narzędzia zintegrowanego zarządzania miastem: narzędzia zachęcające do partnerstwa i współpracy, narzędzia integrujące polityki, narzędzia regulujące mechanizm rynkowy, narzędzia zarządzania informacją, narzędzia monitorowania zmian zachodzących w mieście, w tym wskaźniki określające skalę tych zmian.

4 Polityka miejska: Jedna z polityk publicznych dotyczących całości zjawisk i procesów obserwowanych w miastach. Sztuka rządzenia miastem dla osiągnięcia dobra wspólnego (w interesie ogółu). Zadanie władz, które powinno prowadzić do realizacji celów rozwojowych służących ogółowi mieszkańców. Współdziałanie władz różnych szczebli, mieszkańców, właścicieli nieruchomości i podmiotów gospodarczych na rzecz rozwoju miasta. Pogodzenie interesu indywidualnego z ogólnospołecznym.

5 Strategia EU 2020 Pakiet rozporządzeń polityki spójności na lata Dokumenty krajowe, tj.: KSRR 2020, KPZK 2030, SRK 2020, DSRK Karta Lipska Krajowa Polityka Miejska Wsparcie dla miast jako ważny element działań rozwojowych na poziomie krajowym/regionalnym znajduje swoje odzwierciedlenie w: Umowie Partnerskiej, Programach Operacyjnych. Podstawowe ustalenia dla miast określa Kontrakt Terytorialny.

6 Ponad dwie trzecie ludności Europy mieszka na obszarach miejskich. W miastach pojawiają się problemy i znajdowane są rozwiązania. Panuje w nich sprzyjający klimat dla rozwoju nauki i technologii, kultury i innowacji, twórczości indywidualnej i kreatywności zbiorowej oraz dla przeciwdziałania skutkom zmiany klimatu. Jednak miasta są również miejscami, w których kumulują się takie problemy, jak bezrobocie, segregacja i ubóstwo. Miasta jutra. Wyzwania, wizje, rozwiązania Unia Europejska, październik 2011 r. Miasta stoją przed bezprecedensowymi demograficznymi, środowiskowymi, gospodarczymi, społecznymi i przestrzennymi wyzwaniami. Świat jest miejski, a miasta są źródłem jego rozwoju. To, jak będziemy rozwijać nasze miasta, miasteczka i wsie w nadchodzących latach będzie miało wpływ na jakość życia milionów ludzi i będzie stanowiło dziedzictwo dla przyszłych pokoleń. Time To Think Urban UN-HABITAT. 24th Session Governing Council NAIROBI, APRIL 2013r.

7 Krajowa Polityka Miejska (KPM) - kompleksowa wykładnia dla prowadzenia polityki wobec miast. Zawiera zbiór najważniejszych informacji, w tym: zasady, cele rozwojowe, instrumenty rozwojowe (zestaw instrumentów planistycznych, instytucjonalnych, finansowych oraz prawnych), mechanizmy koordynacji i roli podmiotów oddziałujących na rozwój obszarów miejskich, który ujmuje problemy wszystkich miast. Zgodnie z ustawą o zasadach prowadzenia polityki rozwoju Krajowa Polityka Miejska (KPM) jest dokumentem określającym planowane działania administracji rządowej dotyczące polityki miejskiej, uwzględniającym cele i kierunki określone w średniookresowej strategii rozwoju kraju oraz krajowej strategii rozwoju regionalnego (art. 21b). Źródło: Krajowa Polityka Miejska projekt, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, marzec 2014 r.

8 WZMOCNIENIU zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy oraz poprawy jakości życia mieszkańców! poprzez podejście: TERYTORIALNE uwzględniające specyficzne uwarunkowania i zróżnicowane potencjały rozwojowe różnego typu obszarów FUNKCJONALNE uwzględniające całe obszary funkcjonalne, tj. miasta wraz z ich otoczeniem (gminy miejskie, wiejsko-miejskie i wiejskie)

9 KPM ma służyć uspójnianiu działań administracji centralnej dotyczących miast. KPM wskazuje obszary, które wymagają szczególnej uwagi - przestrzeń publiczna, transport, współpraca między jednostkami samorządu terytorialnego. KPM ma pomóc w przezwyciężeniu konkretnych barier, utrudniających sensowny rozwój miast. Według KPM samorządy powinny ze sobą współpracować, wspólnie rozwiązywać problemy i odpowiadać na wyzwania, które nie mieszczą się w granicach administracyjnych. KPM koresponduje z dokumentami strategicznymi. KPM jest przewodnikiem dla miast, administracji rządowej oraz partnerów (samorządowych, społecznych, gospodarczych) w zakresie pożądanych przez rząd kierunków rozwoju. KPM zawiera wskazówki co do potrzeby organizacji centrów wiedzy. KPM jest elementem promocji zintegrowanego podejścia terytorialnego.

10 Nie jest planem podziału Funduszy Europejskich między polskie miasta. Nie jest strategią równoważną z 9 strategiami zintegrowanymi. Nie dotyka w równym stopniu wszystkich aspektów rozwoju miast. Nie zastępuje poszczególnych polityk publicznych w ich wymiarze miejskim. Uwzględnia stosunkowo bliską perspektywę 2020 rok. W KPM BRAKUJE: zapisów dotyczących kultury, która w mieście nie jest tylko czynnikiem decydującym o jakości życia mieszkańców ale także istotnym czynnikiem decydującym o budowaniu społeczności lokalnych. zapisów dotyczących polityki mieszkaniowej jak mieszkamy, od kogo kupujemy i jak wyglądają procesy, które rządzą rynkiem nieruchomości - brak diagnozy oraz oceny skutków dotychczasowych polityk rządu ( Rodzina na swoim", Mieszkanie dla młodych ). Krajowa Polityka Miejska NIE jest konstytucją, a JEST elementem szerszego pakietu strategii rządu.

11 Wizja miasta 1 Poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia. 2 Wspomaganie rozwoju subregionalnych i lokalnych ośrodków miejskich, przede wszystkim na obszarach problemowych polityki regionalnej (w tym na niektórych obszarach wiejskich) poprzez wzmacnianie ich funkcji oraz przeciwdziałanie ich upadkowi ekonomicznemu. 3 Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich. 4 Wspieranie zrównoważonego rozwoju ośrodków miejskich, w tym przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom niekontrolowanej suburbanizacji. 5 Tworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego i partnerskiego zarządzania rozwojem na obszarach miejskich, w tym w szczególności na obszarach metropolitalnych. Cele strategii zintegrowanych

12 Podmiotem krajowej polityki miejskiej jest Rząd i współuczestniczące samorządowe władze terytorialne: Samorządy województw Samorządy gmin miejskich Samorządy gmin miejsko-wiejskich na obszarach zurbanizowanych, wchodzących w skład obszarów funkcjonalnych miast Samorządy gmin wiejskich na obszarach zurbanizowanych, wchodzących w skład obszarów funkcjonalnych miast Ważnym podmiotem polityki miejskiej mogą zostać także podmioty reprezentujące obszary funkcjonalne największych miast w przypadku powołania ich do życia bądź, wzmocnione prawnie i instytucjonalnie związki samorządów terytorialnych wchodzących w skład miejskich obszarów funkcjonalnych.

13 Rządowi - aby lepiej koordynować polityki publiczne i wdrażać strategie horyzontalne z uwzględnieniem miast różnej wielkości, oraz aby instytucje rządowe, w tym spółki Skarbu Państwa działały zgodnie z polityką państwa. Miastom - aby mogły korzystać z efektywnych instrumentów i rozwiązań wspierających ich rozwój. Mieszkańcom, podmiotom gospodarczym - aby wskazywać im warunki i sposoby włączania się w kreowanie wizji rozwojowej miast oraz w rozwój tych obszarów a także dla poszerzania zakresu informacji.

14 Adresowana jest do wszystkich polskich miast niezależnie od ich wielkości czy położenia. Respektuje obowiązujący ustrój Polski, którego niezbywalnym elementem jest samodzielność samorządu terytorialnego. Odnosi się bezpośrednio do horyzontu czasowego 2020 roku. Wskazuje pożądane przez rząd kierunki rozwoju miast oraz ich obszarów funkcjonalnych. Koncentruje się na tych zagadnieniach, których wspólne rozpatrywanie przez pryzmat całościowych działań na rzecz miast, ma priorytetowe znaczenie. Nawiązuje wprost do sformułowanych już strategicznych dokumentów rządowych. Proponuje i postuluje szeroką paletę różnorodnych rozwiązań, narzędzi i instrumentów, które w sposób elastyczny mogą być wykorzystane przez miasta różnej wielkości, funkcji i położenia. Tworzy warunki dla integracji i koordynacji różnych polityk, programów rozwoju, programów operacyjnych realizowanych na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym w odniesieniu do poszczególnych celów rozwojowych. Zapowiada rozwiązania, które mają służyć wsparciu miast poprzez między innymi centra wiedzy inicjujące i prowadzące projekty pilotażowe, promujące i upowszechniające dobre praktyki, wzorcowe dokumenty czy schematy postępowania.

15 I. Zasada integralności II. Zasada zintegrowanego podejścia terytorialnego III. Zasada wielopoziomowego zarządzania Korzyści dla miast: Właściwe wykorzystanie zasobów i specyficznych potencjałów miast, Zapewnienie optymalnych warunków dla realizacji celów rozwojowych miasta, Realizacja przedsięwzięć na danym obszarze w sposób komplementarny i skoordynowany, Planowanie oraz rozwój terytoriów przez pryzmat obszarów funkcjonalnych (a nie granic administracyjnych), Optymalizacja usług publicznych, Różnicowanie wsparcia dla różnych typów miast, Sprawna koordynacja działań i ścisła współpraca pomiędzy rządem, samorządem województwa i samorządami lokalnymi.

16 Kształtowanie przestrzeni Partycypacja Transport i mobilność miejska Niskoemisyjność i efektywność energetyczna Rewitalizacja Polityka inwestycyjna Rozwój gospodarczy Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu Wyzwania demograficzne Zarządzanie obszarami miejskimi

17 Wątki tematyczne KPM (10 obszarów) dla których określono Uwarunkowania i wyzwania Kierunki działań KPM wskazuje możliwości wsparcia wszelkie formy działań instytucji rządowych, zidentyfikowanych jako kluczowe w danym temacie zagadnienia wymagające analizy i zmian lub konkretne propozycje zmian przepisów zgromadzone w jednym miejscu i udostępniane przez strony internetowe informacje dotyczące danego zagadnienia fundusze europejskie zmiany przepisów działanie centrum wiedzy KPM wskazuje osobę/podmiot odpowiedzialny Źródło: opracowanie własne na podstawie Krajowa Polityka Miejska projekt, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, marzec 2014 r.

18 1. Wykorzystanie potencjału głównych ośrodków miejskich i ich obszarów funkcjonalnych do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz zdynamizowania rozwoju kraju 2. Wykorzystanie potencjału miast w procesach rozwoju regionalnego na obszarach problemowych o znaczeniu krajowym 3. Przeciwdziałanie degradacji społeczno - gospodarczej i przestrzennej obszarów zurbanizowanych 4. Poprawa ładu przestrzennego na obszarach miejskich i powstrzymanie żywiołowej suburbanizacji 5. Poprawa jakości zarządzania i współpracy na obszarach miejskich, w tym na obszarach funkcjonalnych miast 6. Wyzwania horyzontalne, które w specyficzny sposób ujawniają się w miastach 7. Infrastruktura transportowa, w tym transport publiczny na obszarach miejskich 8. Stały monitoring zjawisk społeczno-przestrzennych w obszarach miejskich Źródło: Założenia Krajowej Polityki Miejskiej przyjęte przez Radę Ministrów 16 lipca 2013 r.

19 1. Niska pozycja konkurencyjna polskich metropolii w skali UE. 2. Niewystarczające wykorzystanie potencjałów najważniejszych ośrodków miejskich do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz stymulowania rozwoju kraju. 3. Niewystarczające powiązania funkcjonalne pomiędzy polskimi miastami. 4. Utrata dotychczasowych funkcji społeczno-gospodarczych niektórych obszarów miejskich (całych miast lub ich dzielnic). 5. Zagrożenie trwałości i ciągłości przestrzennej sieci osadniczej w skali całej Polski w wyniku koncentracji osadnictwa, procesów metropolizacyjnych oraz procesów depopulacji. 6. Trwanie niekorzystnych, w warunkach gospodarki rynkowej, elementów dziedzictwa historycznego w strukturach społecznych, organizacyjnych, przestrzennych i gospodarczych miast. 7. Postępujący proces suburbanizacji i żywiołowego rozlewania się zabudowy miejskiej. 8. Problemy mieszkaniowe deficyt. 9. Starzenie się społeczeństwa miejskiego oraz obniżenie dynamiki rozwoju ludnościowego miast. Źródło: Raport Wprowadzający Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na potrzeby przygotowania Przeglądu OECD krajowej polityki miejskiej w Polsce; Część I Diagnoza stanu polskich miast; Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej; Warszawa, Luty

20 1. Wykorzystanie potencjału głównych ośrodków miejskich i ich obszarów funkcjonalnych do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz zdynamizowania rozwoju kraju Diagnoza: słaba pozycja konkurencyjna polskich miast, niski poziom powiązań funkcjonalnych, niedorozwój funkcji metropolitalnych, słaba koordynacja zarządzania na obszarach metropolitalnych Powiązania funkcjonalne głównych ośrodków miejskich Źródło: KPZK 2030

21 2. Wykorzystanie potencjału miast w procesach rozwoju regionalnego na obszarach problemowych o znaczeniu krajowym Kierunki działań polityki przestrzennej zidentyfikowane w KPZK 2030 Diagnoza: niewystarczające tempo rozwoju niektórych ośrodków regionalnych, subregionalnych i lokalnych, niski poziom oferty usług publicznych, odpływ mieszkańców, szczególne problemy w miastach Polski Wschodniej oraz na obszarze Pomorza Środkowego i Polski Zachodniej. Źródło: KPZK 2030

22 3. Przeciwdziałanie degradacji społeczno - gospodarczej i przestrzennej obszarów zurbanizowanych Diagnoza: wiele obszarów miejskich jest zdegradowanych w skutek kumulacji negatywnych zjawisk społeczno - gospodarczych, przestrzennych i środowiskowych Źródło: Archiwum GIG Źródło:

23 4. Poprawa ładu przestrzennego na obszarach miejskich i powstrzymanie żywiołowej suburbanizacji Diagnoza: zanik skoordynowanego planowania przestrzennego, niski standard urbanistyczny oraz bezładna ekspansja stref podmiejskich

24 5. Poprawa jakości zarządzania i współpracy na obszarach miejskich, w tym na obszarach funkcjonalnych miast Diagnoza: brak współpracy w prowadzeniu polityki rozwoju i planowania przestrzennego na obszarach funkcjonalnych, brak zachęt dla gmin do współpracy, niedoskonały system finansowania rozwoju miast Źródło: KPZK Wyzwania horyzontalne, które w specyficzny sposób ujawniają się w miastach Diagnoza: szereg wyzwań m.in. dot.: zmian demograficznych i klimatycznych, skutków zwiększonego zapotrzebowania na energię elektryczną i cieplną

25 7. Infrastruktura transportowa, w tym transport publiczny na obszarach miejskich Diagnoza: niewydolna infrastruktura transportowa na obszarach miejskich w tym szczególnie transport zbiorowy 8. Stały monitoring zjawisk społecznoprzestrzennych w obszarach miejskich Diagnoza: brak obiektywnych danych statystycznych na odpowiednim poziomie, potrzeba kompleksowego systemu analizy zjawisk społeczno-gospodarczych i przestrzennych na obszarach miejskich Przewidywany system sieci drogowej Źródło: KPZK 2030

26 1. Konkurencyjne 2. Silne 3. Spójne społecznie, ekonomicznie i przestrzennie 4. Zrównoważone w kierunku miast zwartych 5. Sprawnie zarządzane w sposób skuteczny, efektywny i partnerski Barcelona Paryż Ateny

27 Rada Ministrów Ministrowie odpowiedzialni za wdrażanie polityk sektorowych Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego Monitorowanie i koordynacja na poziomie krajowym realizacji KPM Zespół konsultacyjny ds. polityki miejskiej i reformy systemu planowania przestrzennego (przy KKPR) Stałe monitorowanie i koordynacja na realizacji poszczególnych celów KPM Ocena okresowa KPM co 3 lata Zawiera z zarządem województwa kontrakt terytorialny Komisja współpracy Rządu i Samorządu Terytorialnego (Zespół ds. funkcjonowania Obszarów Metropolitalnych i Miejskich FOMM) Instytucje rządowe i inne podmioty publiczne Samorząd województwa Jednostki samorządu lokalnego Partnerzy społeczni oraz przedsiębiorcy!!! Tylko suma działań podjętych przez poszczególne samorządy może dać efekt w postaci realizacji celu strategicznego Krajowej Polityki Miejskiej. Źródło: opracowanie własne na podstawie Krajowa Polityka Miejska projekt, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, marzec 2014 r.

28 uzyskanie rzeczowej informacji zwrotnej na temat efektów działań podejmowanych w miastach, które w swojej złożoności są adresatami działań różnych polityk. integracja danych z różnych istniejących systemów i zasobów oraz ich ciągłe dostosowanie do potrzeb lokalnych zwłaszcza w zakresie skali/poziomu zbierania wiarygodnych danych. Dostosowanie systemu monitorowania polityki rozwoju umożliwiające monitorowanie działań polityki miejskiej na poziomie miejskich obszarów funkcjonalnych będzie możliwe dzięki realizacji dwóch celów cząstkowych: 1. sformułowanie/zwiększanie zestawu danych w przekroju terytorialnym wewnątrz miast (na przykład dla identyfikacji i skatalogowania miejskich obszarów zdegradowanych). 2. stworzenie możliwości pozyskiwania potrzebnych, obecnie niedostępnych, danych dla miast (w tym małych i średnich).

29 1. System instytucjonalny - system monitorowania polityki miejskiej, o charakterze sieciowym, będzie scalać działania podmiotów szczebla krajowego i regionalnego (GUS i GUGiK), wykorzystywać będzie działalność instytucji wspomagających procesy monitorowania, wprowadzone przez politykę regionalną (Regionalne Obserwatoria Terytorialne i Krajowe Obserwatorium Terytorialne). 2. Źródła danych - pozyskiwanie informacji ze źródeł publicznych (baz danych, rejestrów, zasobów urzędów centralnych, przeglądów i raportów dostarczanych przez instytucje krajowe i europejskie, jednostki badawcze itp.) 3. Podsystem monitorowanie rewitalizacji - wypracowanie rozwiązań umożliwiających skuteczne monitorowanie zjawisk i zróżnicowań wewnątrzmiejskich, szczególnie na potrzeby monitorowania działań rewitalizacyjnych. 4. Dodatkowe elementy zwiększające wiedzę miast - ESPON (benchmarking miast), Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego oraz studia miejskie (urban studies).

30 Trzy poziomy programowania: 1. Umowa Partnerska, z której wynika ogólna strategia wobec miast (cele, kierunki, wskaźniki), zasady wsparcia na określonych Obszarach Strategicznej Interwencji odnoszących się do miast, kształt i zasady dla Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT). 2. Programy Operacyjne, które określają zasady i kryteria wsparcia w układzie celów tematycznych i priorytetów inwestycyjnych, projekty kluczowe odnoszące się do miast, wyodrębnioną część ZIT (działania dla miast, środki finansowe). 3. Poszczególne obszary miejskie: implementacja projektów w formie dotacji, realizacja zintegrowanych projektów rozwojowych poprzez instrument (Zintegrowane Inwestycje Terytorialne). ZIT

31 W ramach nowego okresu programowania wsparcie dla miast, a także ich obszarów funkcjonalnych odbywać się będzie na dotychczasowych zasadach poprzez dedykowane osie priorytetowe w programach operacyjnych. Wprowadzenie nowego narzędzia powierzającego pewnym obszarom miejskim zarządzania częścią programów operacyjnych Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT). Przy pomocy tego instrumentu, partnerstwa jednostek samorządu terytorialnego (JST) miast i obszarów powiązanych z nimi funkcjonalnie (miasto i samorządy znajdujące się w jego oddziaływaniu) mogą realizować wspólne przedsięwzięcia, łączące działania finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego. ZIT to także wyjście poza sztywne granice administracyjne JST i większe możliwości oddziaływania projektów unijnych. Większe skoncentrowanie tematyczne na określonych priorytetach inwestycyjnych w ramach dostępnych celów tematycznych.

32 Realizacja zapisów Krajowej Polityki Miejskiej to: działanie dla zrównoważonego rozwoju miast, tworzenie publicznych polityk w sposób mający na szczególnej uwadze jakość życia w miastach, kształtowanie przestrzeni miast w sposób zwiększający ich dostępność, atrakcyjność i przydatność w codziennym życiu. Źródło: Krajowa Polityka Miejska projekt, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, marzec 2014 r.

33 Obszary funkcjonalne

34 to wyodrębniony przestrzennie obszar, charakteryzujący się wspólnymi uwarunkowaniami geograficznymi, przestrzennymi, społeczno gospodarczymi, systemem powiązań funkcjonalnych oraz określonymi na ich podstawie jednolitymi celami rozwoju, zapewniającymi efektywne wykorzystanie jego przestrzeni. Zgodnie z zapisami Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 OF dzielimy na: Miejskie obszary funkcjonalne Wiejskie obszary funkcjonalne Obszary funkcjonalne szczególnego zjawiska w skali makroregionalnej Obszary kształtowania potencjału rozwojowego Obszary funkcjonalne wymagające rozwoju nowych funkcji przy użyciu instrumentów właściwych polityce regionalnej

35 Proponowana przez KPZK 2030 definicja obszaru funkcjonalnego obejmuje następujące obszary, których wyznaczanie wynika m.in. z obowiązujących ustaw: obszar metropolitalny określony jako obszar wielkiego miasta oraz powiązanego z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia, ustalony w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, tereny zamknięte ustalane na zasadach określonych ustawą Prawo geodezyjne i kartograficzne z 17 maja 1989 r. 148 tereny o charakterze zastrzeżonym ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, strefa ochronna terenu zamkniętego obszar, na którym, z uwagi na potrzeby obronności lub bezpieczeństwa państwa, wprowadza się ograniczenia w zagospodarowaniu lub korzystaniu z terenów, obszar przestrzeni chronionej obszar planowany do ochrony przed zabudową niezwiązaną z celami ochrony i udostępnianiem terenów chronionych wraz z otulinami i korytarzami ekologicznymi, strefy ochronne ujęć wody i zbiorników wód śródlądowych, obszary objęte ochroną zabytków i opieką nad zabytkami oraz tereny zieleni, zadrzewieni, lasów i upraw polowych.

36 Dla realizacji celów KPZK 2030 wyznaczono obszary funkcjonalne, które będą delimitowane na różnych poziomach zarządzania (krajowym, regionalnym, funkcjonalnym). Można je podzielić na cztery podstawowe typy: określone w odniesieniu do całego systemu osadniczego, wyznaczone na podstawie stopnia urbanizacji, obejmujące obszary miejskie rdzenie i ich strefy funkcjonalne i obszary funkcjonalne wiejskie, wyznaczone na podstawie typu potencjału rozwojowego ze względu na występowanie szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej i warunków dla polityki rozwoju w skali makroregionalnej, wyznaczone ze względu na możliwość wystąpienia konfliktów przestrzennych związanych ze sposobem wykorzystania ich potencjału przyrodniczego i kulturowego, wymagające restrukturyzacji i rozwoju nowych funkcji przy użyciu instrumentów właściwych polityce regionalnej. Na tych obszarach dochodzi do kumulacji problemów o charakterze społeczno-gospodarczym, co staje się barierą dla osiągania spójności przestrzennej kraju.

37 Układ osadniczy ciągły przestrzennie, złożony z odrębnych administracyjnie jednostek (gmin miejskich, wiejskich i miejsko-wiejskich) i składający się ze zwartego obszaru miejskiego oraz powiązanej z nim funkcjonalnie strefy zurbanizowanej. Są to obszary zurbanizowane o największej gęstości zaludnienia i najważniejszych funkcjach w systemie osadniczym kraju. Ustalenie obowiązek wprowadzenia do pzpw Zalecenie wskazanie dla określania polityki pzpw Miejskie obszary funkcjonalne Ośrodków wojewódzkich, w tym metropolitalnych Ośrodków regionalnych Ośrodków subregionalnych Ośrodków lokalnych Źródło: KPZK 2030 Typologia ta odnosi się do funkcji ośrodków miejskich w systemie osadniczym kraju i została oparta głównie o ich wielkość.

38 Źródło: KPZK 2030

39 Miejskie obszary funkcjonalne ośrodków wojewódzkich, w tym metropolitalnych tworzone wokół wszystkich miast wojewódzkich, ośrodki metropolitalne środek rdzeniowy oraz strefa zewnętrzna wobec jednostek różnego typu (gminy miejskie i wiejskie), obowiązek delimitacji OF oraz przygotowania planu zagospodarowania oraz strategii rozwoju dla całego obszaru funkcjonalnego. Typ obszaru Miejsce i podmiot wskazujący kryteria Podmiot lub miejsce delimitacji obszaru Działania warunkujące wskazanie Wskazanie wynikające z KPZK Dokumenty powiązane MOF OW KPZK Zespół złożony z przedstawicieli ministrów właściwych PZPW Powołanie zespołu przez ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego Ustalenie Opracowanie strategii i planu zagospodarowania obszaru metropolitalnego Strategia rozwoju województwa, KSRR, polityka miejska Programy regionalne i sektorowe

40 Miejskie obszary funkcjonalne ośrodków regionalnych tworzone wokół ośrodków niepełniących funkcji ośrodków wojewódzkich, ale mających duży potencjał i znaczenie dla rozwoju kraju, zasady wyznaczania są takie same jak ośrodków metropolitalnych, ich wyznaczenie nie pociąga za sobą konieczności tworzenia odrębnych planów zagospodarowania, wyznaczenie MOF OR służy zwiększeniu potencjału demograficznego, wzmocnieniu funkcji metropolitalnych i wykorzystaniu wewnętrznego potencjału. Typ obszaru Miejsce i podmiot wskazujący kryteria Podmiot lub miejsce delimitacji obszaru Działania warunkujące wskazanie Wskazanie wynikające z KPZK Dokumenty powiązane MOF OR KPZK Zespół na poziomie wojewódzkim PZPW Powołanie zespołu przez rząd wojewódzki w ramach prac nad pzpw Zalecenie Opracowanie strategii i planu zagospodarowania OF ośrodka regionalnego Strategia rozwoju województwa, KSRR, polityka miejska Programy regionalne i sektorowe

41 Miejskie obszary funkcjonalne ośrodków subregionalnych wyznaczane przez samorząd wojewódzki wokół miast liczących pomiędzy 50, a 100 tys. mieszkańców, miasta pełniące ważną rolę jako ośrodki koncentrujące funkcje gospodarcze i społeczne oraz będące miejscem dostarczania usług publicznych, ich wyznaczanie będzie służyć tworzeniu związków funkcjonalnych z OF metropolitalnymi i wokół ośrodków regionalnych, obejmują gminy wiejskie położone w bezpośrednim sąsiedztwie tych ośrodków. Typ obszaru MOF OS Miejsce i podmiot wskazujący kryteria KPZK Zespół na poziomie wojewódzkim PZPW Podmiot lub miejsce delimitacji obszaru Działania warunkujące wskazanie Powołanie zespołu przez rząd wojewódzki w ramach prac nad pzpw Wskazanie wynikające z KPZK Możliwość opracowania strategii planu zagospodarowania OF ośrodka subregionalnego Dokumenty powiązane Strategia rozwoju województwa, KSRR, polityka miejska Programy regionalne i sektorowe

42 Ośrodki lokalne nie mają swojego zaplecza funkcjonalnego w postacie wyznaczonego OF, mają szansę na koncentrację funkcji gospodarczych, służą obszarom wiejskim swoim zapleczem gospodarczym, mają szczególne znaczenie dla rozwoju obszarów wiejskich, głównie jako centra tworzenia funkcji pozarolniczych oraz jako inkubatory przedsięwzięć aktywizujących te tereny, problemy rozwojowe są przyczyną ich depopulacji. Typ obszaru Ośrodki lokalne Miejsce i podmiot wskazujący kryteria KPZK Zespół na poziomie wojewódzkim Podmiot lub miejsce delimitacji obszaru Strefa funkcjonalna ogranicza się do samego ośrodka lokalnego Działania warunkujące wskazanie Powołanie zespołu przez rząd wojewódzki w ramach prac nad pzpw Wskazanie wynikające z KPZK Brak konieczności określania OF ośrodków lokalnych Dokumenty powiązane Strategia rozwoju województwa, KSRR, polityka miejska Programy regionalne i sektorowe

43 Określenie wspólnych kryteriów, a następnie delimitacja MOF ośrodków wojewódzkich na poziomie krajowym napotyka trudności wynikające z różnych procesów historycznych i rozwojowych oraz wielkości miast i stref ich oddziaływania skutkujących silnym zróżnicowaniem stref podmiejskich utrudniającym przyjęcie optymalnej i jednocześnie ograniczonej liczby wskaźników oraz ich rodzaju. Podstawowa jednostka - gmina, która zapewnia odpowiedni stopień zróżnicowania, przy jednoczesnej zwartości funkcjonalnej oraz odpowiada ewentualnym potrzebom organizacji terytorialnej i zarządzania danym obszarem. Aktualność danych - optymalnie najnowsze odniesienie do danych statystycznych.

44 Wskaźniki I. Wskaźniki funkcjonalne F1 liczba wyjeżdżających do pracy najemnej do rdzenia MOF na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym powyżej 50 (2006); F2 liczba zameldowań z rdzenia MOF na 1000 mieszkańców powyżej 3 (2009); II. Wskaźniki społeczno-gospodarcze S1 udział pracujących w zawodach pozarolniczych jako stosunek do średniej wojewódzkiej powyżej 75% (2002); S2 liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców jako stosunek do średniej wojewódzkiej powyżej 75% (2011); S3 liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców jako stosunek do średniej wojewódzkiej powyżej 75% (2011); III. Wskaźniki morfologiczne M1 gęstość zaludnienia (bez lasów i wód) w stosunku do średniej wojewódzkiej powyżej 50% (2011); M2 liczba mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców w latach w stosunku do średniej wojewódzkiej powyżej 75%.

45 Zasady delimitacji Zasady administracyjne. Rdzeń - miasto-stolica województwa oraz mające z nim wspólną granicę inne miasto na prawach. Granice MOF nie mogą przekraczać granic odpowiednich województw. Zasady topologiczne. Wyznaczony obszar MOF jest ciągły przestrzennie, tj. zawiera tylko gminy graniczące ze sobą oraz nie może obejmować gmin nienależących do MOF, a otoczonych ze wszystkich stron tego typu jednostkami. Zasada rozłączności polega na tym, że każda gmina może należeć tylko do jednego MOF. Zasady spełnienia liczby minimalnych kryteriów w sensie technicznym polegały najpierw na wyborze gmin spełniających zadane kryteria, a następnie obliczeniu, ile tych kryteriów na ogólną liczbę analizowanych siedmiu jest spełnionych. Warunkiem zaliczenia do MOF było spełnienie przez gminę 6 z 7 ustalonych minimalnych kryteriów.

46 Delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich Źródło: Kryteria delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, MRR Warszawa, luty 2013 r.

47 przeciwdziała nierównościom w poziomie ich zagospodarowania, pozwala na trafniejsze definiowanie ich potencjałów rozwojowych oraz na kompleksowe rozwiązywanie konfliktów występujących na ich terenie. Mając na uwadze istotną rolę, jaką w planowaniu i prowadzeniu działań rozwojowych odgrywają obszary funkcjonalne, a szczególnie obszary położone wokół miast wojewódzkich istnieje potrzeba aby stosować wobec nich specjalne rozwiązania planistyczne w postaci obowiązku delimitacji, a w przyszłości także przygotowania strategii i planów zagospodarowania. Najważniejszym celem tych działań jest stworzenie podstaw do lepszego, w tym bardziej racjonalnego i efektywnego zarządzania polityką rozwoju na tych obszarach oraz koordynacji i efektywności działań publicznych na ich terenie.

48 Obszary wiejskie są definiowane jako terytorium pozostające poza granicami miast. Wiejskie obszary funkcjonalne ustalenie zalecenie Uczestniczące w procesach rozwoju Obszary wymagające wsparcia procesów rozwojowych Źródło: KPZK 2030 Administracyjne obszary wiejskie położone w bezpośrednim sąsiedztwie ośrodków miejskich podlegające procesom urbanizacji zaliczono do miejskich obszarów funkcjonalnych.

49 W ich obrębie dominuje problem o charakterze przestrzennym, którego zasięg oddziaływania wykracza poza sferę lokalną i regionalną, a rozwiązanie wymaga koordynacji działań na poziomie makroregionalnym. Obszary te wymagają specjalnego podejścia w ramach polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. ustalenie Obszary szczególnego zjawiska w skali makroregionalnej zalecenie koordynacja Strefa przybrzeżna Polska wyłączona strefa ekonomiczna na morzu Obszary górnicze Żuławy Ochrony gleb dla celów produkcji rolnej Tereny zamknięte Obszary narażone na niebezpieczeostwo powodzi w skali dorzeczy Źródło: KPZK 2030

50 Są to obszary dla których konieczne jest stosowanie działań ochronnych, ograniczeń i wykluczeń funkcji oraz specyficznych form użytkowania ze względu na ich wartość przyrodniczą, kulturową lub szczególne znaczenie dla ochrony zasobów naturalnych. Wskazane obszary wymagają uwzględnienia w obowiązujących planach zagospodarowania przestrzennego województw oraz w studiach i planach miejscowych gmin, a ponadto podjęcia niezbędnych działań zgodnych z przeznaczeniem każdego z tych obszarów. Obszary kształtowania potencjału rozwojowego wymagające programowania działao ochronnych ustalenie Cenne przyrodniczo Ochrony krajobrazów kulturowych Ochrony i kształtowania zasobów wodnych Strategicznych złóż kopalin Źródło: KPZK 2030

51 Wymagają długofalowej interwencji publicznej z poziomu krajowego w partnerstwie z władzami regionalnymi i lokalnymi. Aby zapewnić integrację działań polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i polityki regionalnej dla wsparcia tych obszarów, przewidziane jest opracowanie makroregionalnych strategii rozwoju, obligatoryjnie uwzględnianych w planach zagospodarowania przestrzennego województw i strategiach regionalnych, zgodnie z hierarchicznym systemem planowania. ustalenie Obszary wymagające restrukturyzacji i rozwoju nowych funkcji przy wsparciu instrumentów właściwych polityce regionalnej zalecenie koordynacja Obszary o najniższym stopniu rozwoju i pogarszających się perspektywach rozwojowych Miasta i inne obszary tracące swe dotychczasowe funkcje O najniższym poziomie dostępu do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe Przygraniczne O najniższej dostępności transportowej do ośrodków wojewódzkich Źródło: KPZK 2030

52 JAK? sposób delimitacji obszarów funkcjonalnych wyznacza Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. Najważniejszym celem delimitacji jest stworzenie podstaw do lepszego, w tym bardziej racjonalnego i efektywnego zarządzania polityką rozwoju na obszarach o najwyższej dynamice rozwoju społeczno-gospodarczego i koncentracji wielu potencjałów rozwojowych. KTO? samorząd województwa jest odpowiedzialny za wytyczenie granic poszczególnych obszarów na swoim terenie GDZIE? zapisy w wojewódzkich planach zagospodarowania przestrzennego i strategiach rozwoju województw Dzięki temu ma być możliwe uzgodnienie sposobu zagospodarowania obszarów funkcjonalnych, które w części mogą na siebie zachodzić. OF powinny być uwzględniane jako element planowania przestrzennego oraz społeczno-gospodarczego na poziomie krajowym, regionalnym, lokalnym, a tam, gdzie jest to zasadne, stanowić odrębną kategorię planistyczną.

53 System zarządzania rozwojem obszarów miejskich zgodny z zapisami krajowych dokumentów: KSRR oraz KPZK 2030 OBSZARY FUNKCJONALNE OBSZARY PROBLEMOWE Obszary Strategicznej Interwencji

54 OBSZARY PROBLEMOWE terytoria wymagające szczególnego wsparcia procesów rozwojowych, na których następuje największą koncentracją negatywnych zjawisk rozwojowych o zasięgu i znaczeniu krajowym, lub ponadregionalnym. KSRR do obszarów problemowych zalicza: 1. obszary o największych zróżnicowaniach wewnętrznych PKB, 2. obszary wiejskie o najniższym poziomie dostępu mieszkańców do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe, 3. miasta i inne obszary tracące dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze, 4. obszary przygraniczne, 5. obszary o najniższej dostępności transportowej. OSI obszary, wobec których wymagana jest interwencja rządu, ze względu na ciężar, którego region sam nie jest w stanie udźwignąć oraz obszary, które ze względów społecznych, gospodarczych lub środowiskowych wywierają lub mogą w przyszłości wywierać istotny wpływ na rozwój kraju.

55 W dokumencie Zasady i kryteria wyznaczania obszarów funkcjonalnych w województwie wielkopolskim, przyjętym przez Zarząd Województwa Wielkopolskiego Uchwałą nr 4268/2014 z dnia 23 stycznia 2014 r., za pomocą zestawu wskaźników i kryteriów o charakterze statystycznym, funkcjonalnym lub geograficznym zostały wyznaczone granice obszarów funkcjonalnych na terenie województwa. Dokument ten stanowi również wdrożenie ustaleń Zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku Zapisana w niej zasada terytorializacji celów szczegółowych, do czasu aktualizacji Planu zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego, zostaje wprowadzona do systemu narzędzi prowadzenia polityki rozwoju regionu poprzez poniższe zasady i kryteria.

56 Źródło: Zasady i kryteria wyznaczania obszarów funkcjonalnych w województwie wielkopolskim, Dokument wdrożeniowy zaktualizowanej strategii województwa wielkopolskiego do 2020 r.

57

58 Przykłady obszarów funkcjonalnych

59 Zintegrowane podejście do problemów obszarów funkcjonalnych na przykładzie Chorzowa, Rudy Śląskiej i Świętochłowic. Cele projektu: określenie dokładnych granic obszaru funkcjonalnego, przygotowanie wspólnej dla całego obszaru strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego objętego projektem z uwzględnieniem analiz mających na celu określenie granic obszaru funkcjonalnego lub różnych wariantów tego zasięgu i przeprowadzeniem badań, przygotowanie planów działań na danym obszarze funkcjonalnym, wynikających z diagnozy danego obszaru, opracowanie badań, analiz, ewaluacji, ekspertyz służących przygotowaniu studiów uwarunkowań przestrzennych, MPZP (wg potrzeb), studiów wykonalności oraz inwestycji, które mają być realizowane w ramach perspektywy finansowej przygotowanie studiów wykonalności, dokumentacji przetargowej, dotyczącej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, w tym konsultacji społecznych i dokumentacji technicznej dla inwestycji wynikających z diagnozy, promocja projektu, proces uspołecznienia działań, szerokie zaangażowanie mieszkańców miast Okres realizacji: Rozpoczęcie: 1 lipca 2013 r. Zakończenie: 15 marca 2015 r. Źródło finansowania: Program Operacyjny Pomoc Techniczna

60 Miasta Chorzów, Ruda Śląska i Świętochłowice wchodzą w skład Metropolitalnego Obszaru Funkcjonalnego - w jego rdzeniu jakim jest Aglomeracja Górnośląska, zgodnie z KPZK 2030 cały ten obszar został uznany za obszar koncentracji ośrodków miejskich tracących swoje dotychczasowe funkcje na skutek przemian związanych z restrukturyzacją przemysłu ciężkiego. Mozaika różnych form użytkowania terenu prezentuje, poprzez różnorodność i rozdrobnienie, specyficzny stopień spójności wewnętrznej wynikającej z przemysłowej genezy miast.

61 Strefa A Zabudowa mieszkaniowa sąsiaduje z terenami przemysłowymi Najwięcej obiektów o funkcjach śródmiejskich Lokalizacja usług wyższego rzędu Największe zagęszczenie dróg i przystanków Strefa B Głównie tereny przemysłowe i poprzemysłowe Najlepszy dostęp spoza regionu DTŚ i A4 Szczególnie ważne jest zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych Strefa C Najniższa gęstość zaludnienia Dużo mniej terenów przemysłowych Ważne są działania skierowane na ochronę gruntów.

62 Projekt Chojnicko-Człuchowski miejski obszar funkcjonalny jest dofinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata Lider Projektu: Powiat Chojnicki Partnerzy Projektu: Gmina Brusy Gmina Chojnice Gmina Miejska Chojnice Gmina Czersk Gmina Konarzyny Gmina Człuchów Gmina Miejska Człuchów

63 Efektem projektu będzie realizacja wspólnych, spójnych i partnerskich inwestycji zmierzających do osiągnięcia poniższych celów szczegółowych: 1. Identyfikacja wspólnych celów rozwojowych obszaru; 2. Rozbudowa powiązań funkcjonalnych między miastami a jego otoczeniem; 3. Wsparcie w zakresie przygotowania dokumentacji dla projektów aplikujących w perspektywie finansowej ; 4. Dążenie do racjonalnego nasycenia całego obszaru różnorodnymi funkcjami miejskimi i usługami wyższego rzędu; 5. Wspieranie zwiększenia atrakcyjności jako miejsca zamieszkania i dostarczania usług; 6. Przeciwdziałanie problemom rozwojowym ośrodków lokalnych; 7. Wzmocnienie współpracy między JST.

64 Źródło: Prezentacja Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata Problematyka obszarów funkcjonalnych, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi Polityka dla obszarów funkcjonalnych

65 Źródło: Prezentacja Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata Problematyka obszarów funkcjonalnych, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi

66 Źródło: Prezentacja Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata Problematyka obszarów funkcjonalnych, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi

67 Obszary turystyczne doliny rzeki Pilicy Cel strategiczny Źródło: Prezentacja Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata Problematyka obszarów funkcjonalnych, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi

68 Źródło: Prezentacja Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata Problematyka obszarów funkcjonalnych, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi

69 Dziękuję za uwagę Zapraszamy na stronę projektu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej