Określenie specyfiki oraz przygotowanie propozycji delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych (Włocławka, Grudziądza i Inowrocławia)

Transkrypt

1 Określenie specyfiki oraz przygotowanie propozycji delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych (Włocławka, Grudziądza i Inowrocławia) Opracował zespół Centrum Badań Metropolitalnych UAM w Poznaniu w składzie: prof. dr hab. Tomasz Kaczmarek, dr Radosław Bul, dr Urszula Kaczmarek, dr Łukasz Mikuła, mgr Tomasz Resiński, mgr Marzena Walaszek, mgr Michał Wójcicki. 30 września 2013 r.

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Miejskie obszary funkcjonalne w świetle krajowych dokumentów strategicznych i planistycznych Kryteria i metody delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych Dyrektywy KPZK i MRR w zakresie delimitacji MOF Kryteria delimitacji MOF Grudziądza, Włocławka i Inowrocławia Kryterium struktury społeczno - gospodarczej i poziomu urbanizacji Kryterium powiązań transportowych Kryterium dojazdów do pracy Kryterium dojazdów do szkół Kryterium współpracy samorządowej Delimitacja miejskiego obszaru funkcjonalnego Grudziądza Struktura społeczno-gospodarcza Poziom urbanizacji Dostępność transportowa Grudziądza Zasięg oddziaływania Grudziądza jako ośrodka dojazdów do pracy Zasięg oddziaływania Grudziądza jako ośrodka szkolnictwa ponadgimnazjalnego Współpraca samorządowa Delimitacja obszaru funkcjonalnego Grudziądza synteza Delimitacja miejskiego obszaru funkcjonalnego Włocławka Struktura społeczno-gospodarcza Poziom urbanizacji Dostępność transportowa Włocławka Zasięg oddziaływania Włocławka jako ośrodka dojazdów do pracy Zasięg oddziaływania Włocławka jako ośrodka szkolnictwa ponadgimnazjalnego Współpraca samorządowa Delimitacja obszaru funkcjonalnego Włocławka synteza Delimitacja miejskiego obszaru funkcjonalnego Inowrocławia Struktura społeczno-gospodarcza Poziom urbanizacji Dostępność transportowa Inowrocławia Zasięg oddziaływania Inowrocławia jako ośrodka dojazdów do pracy Zasięg oddziaływania Inowrocławia jako ośrodka szkolnictwa ponadgimnazjalnego Współpraca samorządowa Delimitacja obszaru funkcjonalnego Inowrocławia synteza Wnioski 140 Wykaz dokumentów Spis literatury Spis Tabel 147 Spis Rycin 149 2

3 1. WPROWADZENIE Jednym z procesów, jakim podlegają polityki publiczne w Europie jest przechodzenie od podejścia sektorowego do zintegrowanego podejścia terytorialnego (integrated territorial approach). Charakteryzuje się ono ukierunkowaniem na wykorzystanie endogenicznych potencjałów terytoriów określonych funkcjonalnie, integracji działań publicznych w wymiarze przestrzennym oraz wielopoziomowym systemem zarządzania. Miejskie obszary funkcjonalne to termin, który stosunkowo niedawno pojawił się w polskich dokumentach strategicznych i planistycznych. W Strategii Rozwoju Regionalnego do 2020 roku jako jeden z celów polityki regionalnej wskazano wspieranie rozwiązań integrujących przestrzeń miejskich obszarów funkcjonalnych, głównie w zakresie zagospodarowania przestrzennego, transportu zbiorowego, usług komunalnych i rynku pracy. Pojęcie obszaru funkcjonalnego, jako elementu polityki regionalnej, wprowadziła Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Listę i hierarchię obszarów funkcjonalnych ustala KPZK 2030 zgodnie z wymogami Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W obszarach funkcjonalnych zgodnie z dokumentami krajowymi powinny być stosowane specjalne rozwiązania planistyczne (obowiązek delimitacji), a następnie przygotowania strategii i planów zagospodarowania dla całego obszaru funkcjonalnego ze względu na stopień złożoności zagadnień społeczno-gospodarczych i przestrzennych oraz ze względu na konieczność zwiększenia koordynacji i efektywności działań publicznych na tych obszarach. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie propozycji delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych trzech miast województwa kujawskopomorskiego: Grudziądza, Włocławka i Inowrocławia. Dwa pierwsze w myśl zapisów KPZK mają charakter ośrodków regionalnych, nie pełniących funkcji wojewódzkich, ale mających duży potencjał i duże znaczenie dla rozwoju kraju z punktu widzenia celów polityki przestrzennego zagospodarowania. Inowrocław z kolei posiada rangę ośrodka subregionalnego, pełniącego ważną rolę jako ośrodka koncentrującego funkcje gospodarcze i społeczne oraz będącego miejscem dostarczania, w uzupełnieniu oferty miast wojewódzkich i regionalnych, usług publicznych istotnych z perspektywy mieszkańców miasta i otaczających je obszarów wiejskich. 3

4 Delimitacja obszarów funkcjonalnych ww. trzech miast to opracowanie o charakterze analitycznym i wdrożeniowym. Za pomocą zestawu wskaźników o charakterze statystycznym, funkcjonalnym lub geograficznym delimituje granice trzech obszarów funkcjonalnych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Zakres opracowania obejmuje: 1) Określenie zasięgu oraz specyfiki miejskich obszarów funkcjonalnych w odniesieniu do kryteriów delimitacji zaproponowanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR), rozwiniętych i zastosowanych w opracowaniu: Obszar funkcjonalny Bydgoszczy i Torunia oraz jego związki z pozostałą częścią województwa (CBM, 2013) 2) Wskazanie możliwości utworzenia oraz racjonalnego funkcjonowania terytorialnego instrumentu zarządzania rozwojem, jakim ma być obszar Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) z uwzględnieniem specyfiki ww. miast. Realizacja ZIT w miastach nie będących stolicami województw zależy od woli samorządów wojewódzkich do zwiększenia udziału tych obszarów w podejmowaniu decyzji dotyczących projektów w wybranych osiach priorytetowych czy działaniach RPO. W województwie kujawsko-pomorskim jest wola szerokiego wykorzystania instrumentu ZIT dla zintegrowanego rozwoju miast i powiązanych z nimi obszarów otaczających na wszystkich poziomach hierarchicznych (Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do 2020 r. - projekt). Z tego względu delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków regionalnych wydaje się podstawowym elementem realizacji nowej polityki terytorialnej w tym województwie w perspektywie 2020 r. Wskazanie i uzasadnienie optymalnego wariantu zasięgu MOF Grudziądza, Włocławka i Inowrocławia nie jest w pełni możliwe. Wynika to przede wszystkim z dużego stopnia arbitralności doboru wskaźników i metod delimitacyjnych w odniesieniu do tak złożonych jednostek osadniczych jakimi są regiony miejskie. Jednoznaczną delimitację utrudnia także stosunkowo szeroko określony w strategicznych dokumentach krajowych zakres zadań, jakie powinny realizować miejskie obszary funkcjonalne. 4

5 Ryc Podział administracyjny województwa kujawsko pomorskiego (wg GUS) 5

6 2. MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE W ŚWIETLE KRAJOWYCH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH I PLANISTYCZNYCH Miejskie Obszary Funkcjonalne Miast to nowe pojęcie, które pojawiło się w polskich dokumentach strategicznych i planistycznych stosunkowo niedawno (KSRR , KPZK 2030 ). W Strategii Rozwoju Regionalnego do 2020 r. ustalono następujące cele polityki regionalnej do 2020 roku: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów ( konkurencyjność ); 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych ( spójność ); 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie ( sprawność ). Pierwszy cel polityki regionalnej do 2020 r. dotyczy całego obszaru Polski. W jego ramach jednym z podstawowych kierunków działań jest: Wspieranie rozwiązań integrujących przestrzeń funkcjonalnych obszarów miejskich w zakresie zagospodarowania przestrzennego, transportu zbiorowego (infrastruktury, taboru i rozwiązań organizacyjnych), usług komunalnych, rynku pracy. W myśl zapisów Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, działania polityki przestrzennej dla wspomagania konkurencyjności głównych miast Polski obejmą: 1. Wspieranie rozwoju funkcji metropolitalnych głównych ośrodków miejskich, 2. Intensyfikację powiązań funkcjonalnych pomiędzy głównymi węzłami sieci osadniczej w układzie krajowym i międzynarodowym, 3. Integrację obszarów funkcjonalnych głównych ośrodków miejskich. Uchwalona w 2011 r. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, stanowi bardzo istotny krok naprzód w dziedzinie rozwoju przestrzennego kraju, pomimo iż część zapisów ma charakter postulatywny i dla swojego wdrożenia wymaga nieraz daleko idących zmian ustawodawczych. Jednym z kluczowych elementów nowej Koncepcji jest wprowadzenie jako oddzielnej przekrojowej kategorii planistycznej tzw. planowania funkcjonalnego niezbędnego ze względu na konieczność zapewnienia planowania na obszarach o specyficznych cechach, 6

7 niezwiązanych z ograniczeniami administracyjnymi, niezależnie od istnienia planu krajowego, planów wojewódzkich czy lokalnych (plany obszarów funkcjonalnych). Wśród wymienionych Koncepcji uwarunkowań polityki przestrzennego zagospodarowania kraju w perspektywie najbliższych dwudziestu lat pojawia się problematyka powiązań funkcjonalnych między miastami a ich zapleczem. W Koncepcji wyraźnie dostrzeżony został problem nieskoordynowanego rozwoju obszarów funkcjonalnych głównych ośrodków miejskich. W strefach podmiejskich tych ośrodków nasila się zjawisko żywiołowej urbanizacji i rosnącego chaosu przestrzennego. Skutkuje to degradacją krajobrazu i rosnącymi kosztami ekonomicznymi i społecznymi ponoszonymi przez poszczególne obszary funkcjonalne. Niekontrolowana suburbanizacja doprowadzić może do degradacji środowiska przyrodniczego, utraty atrakcyjności miejsc rekreacyjnych oraz inwestycyjnych, czego skutkiem będzie pogorszenie wizerunku i atrakcyjności inwestycyjnej tych obszarów. Polityka przestrzennego zagospodarowania kraju będzie wspomagać integrację obszaru funkcjonalnego z jego rdzeniem poprzez działania o charakterze planistycznym oraz poprzez działania inwestycyjne na rzecz wzmocnienia powiązań funkcjonalnych wewnątrz obszaru funkcjonalnego, w tym poprawę dostępności transportowej. Pożądane jest stworzenie takich warunków do zarządzania przestrzenią w ramach obszarów funkcjonalnych, aby lokalizacja przedsiębiorstw w powiązanych sektorach, funkcji usługowych, przestrzeni publicznych następowała w sposób uporządkowany w określonych strefach, które ze sobą współpracują, co wyzwala synergię. Integracja ta powinna dążyć do łączenia funkcji komplementarnych w celu racjonalizacji gospodarowania zasobami przestrzennymi, a także w celu ograniczenia zapotrzebowania na energię (np. redukcja potrzeb transportowych). Niezbędnym warunkiem aktywizacji terenów jest zapewnienie ochrony zasobów przyrodniczych oraz prowadzenie zasad systemu planowania przestrzennego. Istniejące bariery wynikające z systemu prawnego i kultury administracyjnej sprawiają, że oprócz wdrożenia instrumentów planistycznych i inwestycyjnych niezbędne jest wdrożenie mechanizmów wsparcia dla podnoszenia poziomu wiedzy i rozwijania kultury współpracy partnerskiej między podmiotami publicznymi i prywatnymi. 7

8 W sensie operacyjnym doprecyzowanie istoty obszaru funkcjonalnego znalazło się w dokumencie Założenia Krajowej Polityki Miejskiej z 2012 r. Dokument ten to kompleksowa wykładnia dla prowadzenia polityki wobec miast, zawierający zbiór najważniejszych informacji, w tym zasad, celów i instrumentów rozwojowych, mechanizmów koordynacji i roli podmiotów oddziałujących na rozwój obszarów miejskich. Krajowa polityka miejska jest celowym, ukierunkowanym terytorialnie działaniem państwa na rzecz zrównoważonego rozwoju miast i ich obszarów funkcjonalnych oraz wykorzystania ich potencjałów w procesach rozwoju kraju. Podmiotem krajowej polityki miejskiej jest rząd i współuczestniczące jednostki samorządu terytorialnego: województwa, powiaty i miasta na prawach powiatu, gminy miejskie, gminy miejsko-wiejskie na obszarach zurbanizowanych, wchodzące w skład obszarów funkcjonalnych miast, gminy wiejskie na obszarach zurbanizowanych, wchodzące w skład obszarów funkcjonalnych miast. Ważnym podmiotem polityki miejskiej mogą zostać także podmioty reprezentujące obszary funkcjonalne miast, w przypadku powołania ich do życia, bądź wzmocnione prawnie i instytucjonalnie związki samorządów terytorialnych wchodzących w skład miejskich obszarów funkcjonalnych. Tym samym polityka miejska odnosi się do wszystkich typów miejskich obszarów funkcjonalnych, a więc zgodnie z klasyfikacją zaproponowaną w KPZK 2030, do ośrodków wojewódzkich (w tym do ośrodków metropolitalnych), ośrodków regionalnych, ośrodków subregionalnych oraz ośrodków lokalnych. Instrumenty oraz działania podejmowane wobec poszczególnych typów obszarów funkcjonalnych zgodnie z zasadą terytorialnego, zintegrowanego podejścia są różnicowane tak, aby uwzględnić specyficzne ich potrzeby, a także potencjał rozwojowy. Krajowa polityka miejska realizowana jest za pomocą zestawu instrumentów planistycznych, instytucjonalnych oraz prawnych. W ramach środków strukturalnych UE istotnym instrumentem rozwoju miast będą Zintegrowane Inwestycje Terytorialne realizowane na obszarach 8

9 miejskich. Realizacja działań związanych ze zrównoważonym rozwojem miast, wspieranych środkami polityki spójności za pośrednictwem ZIT, będzie zależna od spełnienia odpowiednich warunków przez funkcjonalne obszary miejskie. Dla zwiększenia jakości tych działań niezbędne jest wprowadzenie obowiązku przygotowania strategii rozwojowych obejmujących jednostki administracyjne wchodzące w skład obszaru funkcjonalnego i przygotowanie odpowiednich planów zagospodarowania przestrzennego, co oznacza z kolei konieczność uprzedniego dokonania delimitacji obszarów funkcjonalnych. Doświadczenia z implementacją programów ZIT dla ośrodków wojewódzkich maja być wykorzystane przy finansowaniu wsparcia rozwoju miejskich obszarów funkcjonalnych niższej rangi: regionalnych i subregionalnych. Miejskie obszary funkcjonalne ustalenia i systematyka wg KPZK 2030 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju wprowadzając pojęcie obszaru funkcjonalnego, bazuje na definicji obszaru problemowego, zawartej w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zgodnie z ustawą obszar problemowy to obszar szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych, wskazywany w planie zagospodarowania przestrzennego województwa lub określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Wobec nowych wyzwań dla polityki regionalnej oraz ze względu na konieczność stosowania bardziej precyzyjnych metod oddziaływania na zjawiska i trendy wewnątrzregionalne, KPZK 2030 rozbudowuje tę definicję i przekształca ją w zwarty układ przestrzenny składający się z funkcjonalnie powiązanych terenów, charakteryzujących się wspólnymi uwarunkowaniami i celami rozwoju. KPZK 2030 ustala systematykę obszarów funkcjonalnych i określa ich podstawowe cechy. Pierwszą grupę są obszary funkcjonalne związane z zagadnieniami i problemami sieci osadniczej. Obok obowiązkowych dla poziomu planowania wojewódzkiego miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, KPZK 2030 wskazuje inne obszary, które ze względu na lokalne potrzeby i uwarunkowania można wyznaczać na poziomie regionów. Są to obszary funkcjonalne ośrodków regionalnych, ośrodków subregionalnych, ośrodków lokalnych oraz dwa typy obszarów funkcjonalnych skupiających dwie odrębne kategorie 9

10 terenów wiejskich: wiejskie obszary funkcjonalne uczestniczące w procesach rozwojowych oraz wiejskie obszary funkcjonalne wymagające wsparcia procesów rozwojowych. Jedynie dwa z nich obszary funkcjonalne miast regionalnych oraz obszary funkcjonalne terenów wiejskich oraz wymagających wsparcia procesów rozwojowych są obowiązkowo wyznaczane przez strategię województwa lub plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Wg KPZK 2030, miejski obszar funkcjonalny jest układem osadniczym ciągłym przestrzennie, złożonym z odrębnych administracyjnie jednostek. Obejmuje zwarty obszar miejski oraz powiązaną z nim funkcjonalnie strefę zurbanizowaną. Ww. definicja wskazuje na dwa podstawowe cechy miejskiego obszaru funkcjonalnego: dostatecznie wysoki poziom zurbanizowania na zwartym terytorialnie obszarze oraz silne powiązania funkcjonalne, bliżej nie określonego typu. Administracyjnie obszary te mogą obejmować gminy miejskie, wiejskie, i miejskowiejskie. Miejskie obszary funkcjonalne wg KPZK dzielą się na cztery podtypy: ośrodków wojewódzkich (w tym metropolitalnych), regionalnych, subregionalnych i lokalnych. Ta typologia odnosi się do funkcji ośrodków miejskich w systemie osadniczym kraju i została oparta głównie o ich wielkość (liczbę mieszkańców). Ryc Klasyfikacja miejskich obszarów funkcjonalnych wg KPZK Miejskie obszary funkcjonalne Ustalenie Zalecenie Ośrodków wojewódzkich, w tym metropolitalnych Ośrodków regionalnych Ośrodków subregionalnych Ośrodków lokalnych Xx 10

11 Biorąc pod uwagę obowiązujący w Polsce system administracyjny oraz ustalenia KSRR 2020 w zakresie polityki rozwoju regionalnego, obowiązkową delimitacją obszarów funkcjonalnych oraz przygotowaniem strategii i planów zagospodarowania dla całego obszaru funkcjonalnego ośrodka miejskiego obejmuje się wszystkie miasta wojewódzkie. Delimitacja obszarów funkcjonalnych ośrodków miejskich: regionalnych, subregionalnych i lokalnych, nie jest obowiązkowa, niemniej może zostać dokonana na poziomie regionalnym w ramach prac nad Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa, przy wykorzystaniu metodologii wypracowanej w procesie delimitacji ośrodków wojewódzkich (KPZK, s. 188). Listę obszarów funkcjonalnych, w tym obszarów metropolitalnych (czyli odgrywających największą rolę w procesach rozwojowych kraju), ustala KPZK 2030 zgodnie z wymogami Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art.2). W obszarach funkcjonalnych powinny być stosowane specjalne rozwiązania planistyczne (obowiązek delimitacji), a następnie przygotowania strategii i planów zagospodarowania dla całego obszaru funkcjonalnego ze względu na stopień złożoności zagadnień społeczno-gospodarczych i przestrzennych oraz ze względu na konieczność zwiększenia koordynacji i efektywności działań publicznych na tych obszarach. Obszary funkcjonalne ośrodków regionalnych W myśl zapisów KPZK 2030 (s. 189) obszary funkcjonalne ośrodków regionalnych tworzone są wokół ośrodków nie pełniących funkcji wojewódzkich, ale mających duży potencjał i duże znaczenie dla rozwoju kraju z punktu widzenia celów polityki przestrzennego zagospodarowania kraju zasadniczo liczących między 100 a 300 tys. mieszkańców (Częstochowa, Radom, Bielsko-Biała, Rybnik, Płock, Elbląg, Wałbrzych, Włocławek, Tarnów, Kalisz z Ostrowem Wlkp., Koszalin, Legnica, Grudziądz, Słupsk). Są to miasta pełniące ważne role administracyjne, gospodarcze i społeczne, koncentrujące niektóre funkcje metropolitalne, ale o skali oddziaływania znacznie mniejszej (przeważnie regionalnej) niż ośrodki metropolitalne czy pozostałe wojewódzkie. Odgrywają one podstawową rolę w życiu gospodarczym, społecznym i administracyjnym poszczególnych regionów, a niektóre z ich, dzięki specjalizacji, 11

12 oddziałują bezpośrednio na rozwój kraju. Zasady wyznaczania obszarów funkcjonalnych ośrodków regionalnych są takie same, jak zasady wyznaczania obszarów metropolitalnych. Natomiast ich wyznaczenie nie pociąga za sobą konieczności tworzenia odrębnych planów zagospodarowania ani strategii rozwoju. Wyznaczenie obszarów funkcjonalnych ośrodków regionalnych służy zwiększeniu potencjału demograficznego, wzmocnieniu funkcji metropolitalnych i wykorzystaniu wewnętrznego potencjału oraz rozbudowie właściwych powiązań funkcjonalnych. Ośrodki te mogą być włączone w sieć węzłów metropolii sieciowej i dzięki dobrej lokalizacji (równomierne rozłożenie w przestrzeni kraju) zapewniać spójny i policentryczny rozwój, zwiększać przestrzenną i funkcjonalną równowagę systemu osadniczego, przeciwdziałać powstawaniu obszarów pustki osadniczej. Wokół miast regionalnych liczących od 100 do 300 tysięcy mieszkańców następuje suburbanizacja i przenoszenie funkcji gospodarczych do stref zewnętrznych. Dla zapewnienia wykorzystania potencjału gospodarczego całego obszaru funkcjonalnego (ośrodek wraz z otaczającymi go zurbanizowanymi gminami miejskimi i wiejskimi) oraz dla ułatwienia współdziałania władz publicznych w zakresie dostarczania usług publicznych mających podstawowe znaczenie rozwojowe dla wskazanych miast regionalnych może się pojawiać potrzeba opracowania strategii i wspólnej wizji zagospodarowania przestrzennego tych obszarów. Pociągać to będzie za sobą konieczność wyznaczenia (w planach zagospodarowania przestrzennego województw) granic miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków regionalnych przy zastosowaniu kryteriów wykorzystanych do delimitacji obszarów metropolitalnych. Obszary funkcjonalne ośrodków subregionalnych W myśl zapisów KPZK 2030 (s. 190) wyznaczane są one przez samorząd wojewódzki wokół miast liczących zasadniczo pomiędzy 50 a 100 tys. mieszkańców. Ze względu na znaczenie gospodarcze do tej kategorii miast mogą być dołączane także mniejsze miasta, takie jak np. Kołobrzeg, Kutno (istotny węzeł transportowy) i Puławy (ośrodek przemysłowy i naukowy). Część miast znajdujących się w tej kategorii pełniła w przeszłości funkcje wojewódzkie. W skład tej grupy wchodzą miasta pełniące ważną rolę jako ośrodki koncentrujące funkcje gospodarcze i społeczne oraz będące miejscem dostarczania, w uzupełnieniu oferty miast wojewódzkich i regionalnych, usług publicznych istotnych z perspektywy ich 12

13 mieszkańców, a również mieszkańców otaczających je obszarów wiejskich. Część ośrodków miejskich ze względu na wykształconą specjalizację związaną z produkcją przemysłową lub rozwinięte inne funkcje, np. turystyczne, jest narażona na wahania koniunkturalne, stąd konieczność identyfikowania ich problemów przez właściwe samorządy wojewódzkie. Wyznaczenie obszarów funkcjonalnych ośrodków subregionalnych będzie służyć tworzeniu związków funkcjonalnych z obszarami funkcjonalnymi metropolitalnymi i wokół ośrodków regionalnych. Dzięki temu obszary ośrodków subregionalnych będą zwiększać elastyczność swoich rynków pracy w zależności od bieżącej koniunktury gospodarczej i zwiększać swoją atrakcyjność jako miejsca zamieszkania i dostarczania usług. Obszary funkcjonalne ośrodków subregionalnych obejmują gminy wiejskie położone w bezpośrednim sąsiedztwie tych ośrodków. Dla rozwiązywania problemów gospodarczych, społecznych, przestrzennych i związanych ze zintegrowanym zarządzaniem takimi obszarami mogą być wyznaczane w PZPW i tworzone na zasadzie dowolności plany zagospodarowania takich obszarów. Jak wynika z zapisów w dokumencie Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, określającym politykę przestrzenną państwa do roku 2030, spośród miast Województwa Kujawsko-Pomorskiego, do funkcjonalnych obszarów miejskich o znaczeniu metropolitalnym zaliczony został obszar duopolu: Bydgoszczy i Torunia. Na drugim miejscu pod względem rangi, wyznaczone zostały tzw. obszary funkcjonalne ośrodków regionalnych. Wśród miast Województwa Kujawsko- Pomorskiego do obszarów tego typu zaliczony został Włocławek i Grudziądz. W KPZK 2030 zapisano, że ośrodki tego typu mogą uzupełniać sieć węzłów metropolii sieciowej oraz zapewniać spójny i policentryczny rozwój. W KPZK Inowrocław nie został w sposób iteracyjny wymieniony. Na podstawie analizy dokumentu można określić, że jest on zaliczany do czwartej grupy miast - głównych składników systemu osadniczego kraju, które zostały scharakteryzowane jako ośrodki o charakterze subregionalnym (liczących zasadniczo pomiędzy 50 a 100 tys. mieszkańców). 13

14 3. KRYTERIA I METODY DELIMITACJI MIEJSKICH OBSZARÓW FUNKCJONALNYCH 3.1. Dyrektywy KPZK i MRR w zakresie delimitacji MOF Wraz z pojawieniem się terminu miejskie obszary funkcjonalne w dokumentach o charakterze operacyjnym, należy określić kryteria i metody ich delimitacji. Delimitacja obszarów funkcjonalnych miast, to procedura wyznaczania strefy oddziaływania ośrodka miejskiego. Nie jest to zadanie jednoznaczne z uwagi na wielość możliwych kryteriów delimitacji i metod wykorzystywanych do wyznaczania granic. Delimitacja obszarów funkcjonalnych ośrodków miejskich: regionalnych, subregionalnych i lokalnych, nie jest obowiązkowa, niemniej może zostać dokonana na poziomie regionalnym w ramach prac nad Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa, przy wykorzystaniu metodologii wypracowanej w procesie delimitacji ośrodków wojewódzkich (KPZK, s. 188). Kryteria delimitacji w pierwszym rzędzie powinny opierać się na dyrektywach płynących z dokumentów planistycznych kraju. Wg KPZK 2030 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem KPZK, ustala liczbę i charakter obszarów funkcjonalnych, w tym obszarów metropolitalnych zgodnie z wymogami Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 2). Samorządy regionalne, które w planie zagospodarowania przestrzennego województwa przeprowadzą delimitację obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, przy zastosowaniu jednolitych kryteriów wypracowanych wspólnie przez stronę rządową i samorządową z udziałem partnerów społecznych i gospodarczych. Mając na uwadze ten zapis w niniejszym opracowaniu wykorzystano propozycje kryteriów i metod delimitacji obszarów funkcjonalnych zaproponowane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR), rozwiniętych i zastosowane opracowaniu: Obszar funkcjonalny Bydgoszczy i Torunia oraz jego związki pozostałą częścią województwa (CBM, 2013) 14

15 W opracowaniu MRR analizie przyjęto definicję obszaru funkcjonalnego, jako spójnej pod względem przestrzennym strefy oddziaływania miasta, charakteryzującej się istnieniem wzajemnych powiązań funkcjonalnych oraz zaawansowania procesów urbanizacyjnych, będących efektem (odbiciem) zachodzących interakcji i zjawisk. Ekspertyza MRR odwołując się do zapisów KPZK 2030 podkreśla nie tylko znaczenie powiązań przestrzenno-funkcjonalnych, ale także stopień zaawansowania procesów urbanizacyjnych. W zależności zatem od przyjętych wskaźników (powiązań czy morfologii-struktury obszaru), punkt ciężkości w delimitacji będzie położony albo na daleką strefę oddziaływania (np. dojazdów do pracy), albo na poziom rozwoju procesów urbanizacyjnych (np. gęstość zaludnienia, gęstość zabudowy. Ostatecznie również w niniejszym opracowaniu przyjęto kombinacje tych cech, co znalazło wyraz w konstrukcji wskaźników i szczegółowych kryteriów, które powinny spełniać warunki topologiczne, funkcjonalne, społeczno-gospodarcze i morfologiczne. Obszar funkcjonalny to zatem nie tylko strefa oddziaływania, ale ukształtowany w procesie historycznym zespół jednostek terytorialnych, wyróżniający się z otoczenia i upodabniający się pod pewnymi względami do głównego miasta Kryteria delimitacji MOF Grudziądza, Włocławka i Inowrocławia W procedurze delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych uznano, że opracowanie MRR stanowi punkt wyjścia, ale jego ograniczona liczba kryteriów wymaga powiększenia. Tym samym pogłębiona została analiza struktury społecznogospodarczej i powiązań w obszarach funkcjonalnych analizowanych miast. Delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych w niniejszym opracowaniu polega na zobiektywizowanej analizie spójności społeczno-gospodarczej, poziomu zurbanizowania oraz powiązań funkcjonalnych (transportowych oraz w zakresie dojazdów do pracy i do szkół) a także form i zakresu dotychczasowej współpracy samorządów (integracja instytucjonalna). Ich koincydencja przedstawia obraz miejskiego obszaru funkcjonalnego tak w sensie poznawczym, jak i przede wszystkim praktycznym - jako przyszłej jednostki zarządzania terytorialnego. Zastosowane w opracowaniu kryteria przedstawiają się następująco: W niniejszym opracowaniu przyjęto następujące kryteria: 15

16 1) Kryteria strukturalne, ilustrują stopień podobieństwa zjawisk i procesów zachodzących w obszarach funkcjonalnych, w szczególności związanych z rozwojem funkcji gospodarczych zagospodarowaniem terenu, poziomem zurbanizowania oraz. Podzielono je na dwie grupy zagadnień: spójności społeczno-gospodarczej, ilustrujące stopień podobieństwa zjawisk i procesów zachodzących w obszarach funkcjonalnych, w szczególności związanych z poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego oraz poziomu zurbanizowania, ilustruje sposób zagospodarowania terenu i stopień rozwoju procesu urbanizacji 2) Kryteria przestrzenno-funkcjonalne, związane z zasięgiem i siłą oddziaływania ośrodków centralnych MOF, identyfikowane głownie z: powiązaniami transportowymi miast z ich obszarem wpływów, dojazdami do pracy do miasta ośrodka MOF, dojazdami do szkół ponadgimnazjalnych, zlokalizowanych w mieście 3) Kryteria współpracy samorządowej, ilustrujące stan i zasięg dotychczasowej współpracy jednostek samorządowych miejskiego obszaru funkcjonalnego, w zakresie porozumień i związków o charakterze politycznym i komunalnym. Jednym z warunków realizacji inwestycji terytorialnych w miejskich obszarach funkcjonalnych będzie udokumentowanie chęci współpracy jednostek samorządu terytorialnego służącej realizacji wspólnych działań w ramach ZIT. Chęć do współpracy powinna zostać wyrażona zawiązaniem zinstytucjonalizowanej formy partnerstwa tzw. Związku ZIT. Związki będą pełnić funkcję wspólnej reprezentacji władz miejskich obszarów funkcjonalnych wobec władz krajowych i regionalnych. Możliwe są różne formy partnerstw: Związek międzygminny lub powiatowy; Stowarzyszenie jednostek samorządu terytorialnego; Porozumienie międzygminne; Spółka założona wspólnie przez jednostki samorządu terytorialnego. Ponieważ na chwilę obecną nieznana jest wola współpracy samorządów analizowanych obszarów z uwagi na nie dookreślone pola współdziałania i charakter inwestycji terytorialnych. Za kryterium pośrednie przyjęto więc w analizie zakres dotychczasowej współpracy samorządów na obszarze oddziaływania Grudziądza, Włocławka i Inowrocławia, w różnych formach prawnych. 16

17 Jako podstawową jednostkę delimitacyjną przyjęto gminę, co ma stanowić walor praktyczny, związany z konsekwencjami administracyjnymi. Starano się zgromadzić możliwie aktualne dane źródłowe, co nie we wszystkich przypadkach było możliwe. Jako bazowy przyjęto 2012 rok, dla którego zebrano większość danych statystycznych. Obszarem badań poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i stopnia zurbanizowania był wszystkie gminy powiatów z siedziba w analizowanych miastach oraz pierwszy pierścień gmin graniczących z tymi powiatami. W przypadku powiązań brano pod uwagę również gminy spoza obszaru województwa kujawskopomorskiego. Wynika to z położenia analizowanych miast na skraju województwa. W celu dokonania delimitacji MOF przyjęto kilka ogólnych założeń metodologicznych dotyczących wydzielania obszarów funkcjonalnych: zasadę ciągłości w skład obszaru funkcjonalnego mogą wchodzić tylko jednostki sąsiadujące bezpośrednio z rdzeniem lub z jednostką wchodzącą w skład tego obszaru zasadę bezpośredniego sąsiedztwa w skład obszaru funkcjonalnego wchodzą wszystkie jednostki sąsiadujące z ośrodkiem rdzeniowym niezależnie od ich możliwości spełnienia kryteriów delimitacji zasadę zwartości w skład obszaru funkcjonalnego wchodzą również jednostki nie spełniające kryteriów delimitacji, ale sąsiadujące wyłącznie z jednostkami spełniającymi kryteria delimitacji zasadę rozłączności każda jednostka wchodzi w skład tylko jednego obszaru funkcjonalnego Kryterium struktury społeczno - gospodarczej i poziomu urbanizacji Różnorodność przyjmowanych kryteriów (strukturalnych i funkcjonalnych) w przypadku delimitacji jakichkolwiek obszarów, a szczególnie obszarów miejskich, jest olbrzymia. W przypadku delimitacji MOF kluczowe znaczenie powinny mieć te kryteria, które uwzględniają aktualny stan i dynamikę rozwoju społecznego i gospodarczego oraz stan procesów urbanizacji, w szczególności związanych z rozwojem strefy podmiejskiej ośrodków regionalnych. W charakterystyce ww. dwóch wymiarów: społeczno-gospodarczego i urbanizacyjnego zastosowano metodę porządkowania liniowego wg wskaźnika 17

18 Perkala, będącego średnią ze standaryzowanych wartości wskaźników cząstkowych. Metodę tę do określania podobieństwa bądź spójności społeczno-gospodarczej stosowano m.in. dla określenia spójności Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego czy też regionu Wielkopolski (m.in. Spójność terytorialna 2012). Metoda Perkala pozwala na porównywalność poszczególnych mierników i otrzymywanie jednego syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju obszaru. Dostarcza dogodne schematy klasyfikacyjne do regionalizacji, pozwalając na klasyfikacje badanych jednostek z punktu widzenia uzyskanych wskaźników poziomu rozwoju. Metoda ta obejmuje dwa etapy: 1) normalizację poszczególnych mierników przyjętych do badań, w wyniku której wszystkie mierniki wyrażone w jednostkach standaryzowanych stają się porównywalne i można je sumować, 2) obliczenie syntetycznych wskaźników poziomu rozwoju regionalnego. Wskaźniki te mogą przyjmować wartości w granicach od -3 do 3, przy czym gminy bardziej rozwinięte/zurbanizowane będą miały wartości tego wskaźnika powyżej 0 a słabiej rozwinięte poniżej 0. Za podobne uznawane są gminy o zbliżonych wartościach wskaźników. Mogą one tworzyć obszary o podobnych cechach funkcjonalnych, stąd porządkowanie liniowe metoda Perkala używane jest także jako metoda wyznaczania podobieństwa (spójności) obszarów. Wskaźniki struktury społeczno-gospodarczej Strukturę społeczno-gospodarczą obszaru ilustrują mierniki odzwierciedlające takie zjawiska jak: przedsiębiorczość (liczba podmiotów gospodarczych), dochody gmin oraz wpływy podatkowe do budżetu gminy z takich źródeł jak udział w podatku PIT, CIT, finansowanie zadań gminnych ze środków unijnych, aktywność społeczna (liczba podmiotów NGO), zasoby siły roboczej (ludność w wieku produkcyjnym), stan rynku pracy (poziom bezrobocia), wielkość ubóstwa (wielkość środków pomocy społecznej), poziom wyposażenia szkół (dostępność Internetu) i dostępność edukacji przedszkolnej. Razem wyżej wymienione zjawiska reprezentuje 13 wskaźników pozyskanych z portalu BDL GUS dostępnych w podziale na gminy, na ogół za rok Szczegółowy wykaz analizowanych wskaźników jest następujący: 1. Dochody ogólne budżetów gmin przypadające na 1 mieszkańca Dochody własne budżetów gmin przypadające na 1 mieszkańca Dochody z PIT przypadające na 1 mieszkańca

19 4. Dochody z CIT przypadające na 1 mieszkańca Finansowanie programów UE przypadające na 1 mieszkańca Liczba podmiotów REGON na 10 tys. mieszkańców Odsetek ludności w wieku produkcyjnym w % Dynamika liczby ludności w latach Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców Udział bezrobotnych w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym w % Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem w % Liczba uczniów przypadająca na 1 komputer z dostępem do Internetu w szkołach podstawowych Udział dzieci w wieku 3-6 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w % 2012 Wskaźniki poziomu urbanizacji Jako kryterium urbanizacji przyjęto wskaźniki ilustrujące koncentrację ludności (gęstość zaludnienia), saldo migracji stałych, gospodarkę mieszkaniową (dynamika rozwoju zasobów mieszkaniowych), wyposażenie w infrastrukturę techniczną (wodociągi, kanalizacja, gaz, dostęp do oczyszczalni,), strukturę użytkowania terenu (lesistość, obszary chronione i użytki rolne) i gęstość sieci drogowej. Razem wyżej wymienione zjawiska reprezentuje 12 wskaźników GUS dostępnych w podziale na gminy, na ogół za rok Szczegółowy wykaz wskaźników uwzględnionych w analizie poziomu zurbanizowania jest następujący: 1. Gęstość zaludnienia w os/km Saldo migracji stałych na 1000 ludności Dynamika zasobów mieszkaniowych w latach Mieszkania oddane do użytku na 10 tys. mieszkańców Odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej w % Odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej w % Odsetek mieszkańców korzystających z sieci gazowej w % Odsetek mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków w % Udział lasów w powierzchni ogólnej Udział obszarów chronionych w powierzchni ogólnej Udział użytków rolnych w powierzchni ogólnej Gęstość ścieżek rowerowych na 10 tys. km

20 3.4. Kryterium powiązań transportowych Badanie powiązań transportowych polegało na analizie relacji przestrzennych, których identyfikatorem były: natężenie ruchu pojazdów na szlakach komunikacyjnych i liczba połączeń transportu publicznego, oraz dostępność transportowej, postrzeganej jako możliwość osiągania miast, węzłów w określonych jednostkach czasu (dostępność czasowa mierzona izochronami). W ramach delimitacji obszaru funkcjonalnego Włocławka, Grudziądza i Inowrocławia przeprowadzono zarówno analizę powiązań transportowych różnymi środkami komunikacji jak i badanie dostępności w ujęciu czasowym. Informacje na temat ruchu pojazdów uzyskano z publikowanych materiałów pochodzących z Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, oraz ekspertyz wykonanych na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko Pomorskiego, tj. m.in. Analizy spójności i konkurencyjności kształtującego się Bydgosko Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego (BTOM). Dane dotyczące liczby połączeń komunikacyjnych uzyskano z serwisu e-podroznik.pl. Serwis uwzględnia wszystkie środki transportu funkcjonujące na terenie analizowanych gmin (koleje, autobusy regionalne (tzw. PKSy), autobusy gminne oraz tramwaje). Przyjęto, że liczba połączeń transportem zbiorowym zostanie wyznaczona dla dnia 2 września 2013 r. (dzień pracujący, przypadający po okresie urlopowym). Dane wykorzystane przy analizach dostępności uzyskano również przy wykorzystaniu serwisu e-podróznik.pl a także na podstawie danych ze strony internetowej maps.gogle.pl. W celu określenia zasięgu obszarów funkcjonalnych w oparciu o powiązania transportowe wprowadzono kryteria delimitacyjne. Dokonano delimitacji strefy o silnych powiązaniach oraz słabszych powiązaniach, przyjmując kryteria zaprezentowane w tabelach i Tab Kryteria delimitacji strefy o silnych powiązaniach transportowych Delimitacja strefy o silnych powiązaniach transportowych Czas dojazdu z gminy do Włocławka, Grudziądza lub Inowrocławia przy 1 wykorzystaniu samochodu lub komunikacji zbiorowej poniżej 30 minut Co najmniej 15 bezpośrednich połączeń transportem zbiorowym do Włocławka, 2 Grudziądza lub Inowrocławia w ciągu doby Natężenie ruchu na głównej drodze do Włocławka, Grudziądza lub Inowrocławia 3 powyżej 4000 aut na dobę Źródło: Opracowanie własne 20

21 Tab Kryteria delimitacji strefy o słabszych powiązaniach transportowych Delimitacja strefy o słabszych powiązaniach transportowych Czas dojazdu z gminy do Włocławka, Grudziądza lub Inowrocławia przy 1 wykorzystaniu samochodu lub komunikacji zbiorowej poniżej 60 minut Co najmniej 1 bezpośrednie połączenie transportem zbiorowym do Włocławka, 2 Grudziądza lub Inowrocławia w ciągu doby Źródło: Opracowanie własne Ważnym zadaniem poprzedzającym analizę powiązań i dostępności jest charakterystyka istniejącej sieci transportowej miast stanowiących rdzenie obszarów funkcjonalnych. Układ transportowy województwa kujawsko pomorskiego prezentuje rycina Ryc Układ transportowy województwa kujawsko pomorskiego (źródło: Aktualizacja planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko pomorskiego analiza uwarunkowań) Wszystkie analizowane w opracowaniu miasta stanowią istotne węzły transportowe o znaczeniu krajowym i regionalnym. Ponadto Włocławek i Grudziądz 21

22 przecinają szlaki drogowe o znaczeniu europejskim. Najważniejszą drogą wiodącą przez województwo jest trasa z Gdańska przez Grudziądz, Toruń i Włocławek na południe, oznaczana jako E75, a w polskiej nomenklaturze jako DK1. Duży fragment tej drogi posiada klasę autostrady (oznaczonej jako A1 aktualnie pomiędzy Gdańskiem i Toruniem oraz Włocławkiem i Łodzią), natomiast pozostała część prowadzi drogami o parametrach G i GP. Drugim kluczowym szlakiem regionu jest trasa E261 z Nowych Marz przez Bydgoszcz do Poznania i Wrocławia. Szlak na krótkich odcinkach posiada parametry drogi ekspresowej, w polskiej nomenklaturze oznaczany jest jako droga nr 5. Ważnymi trasami województwa są również pozostałe drogi krajowe, m. in. DK 10 i 80 łączące Bydgoszcz z Toruniem, DK 15 prowadząca z Wrocławia, przez Gniezno, Inowrocław i Toruń do Olsztyna, oraz DK 25 łącząca m. in. Inowrocław, Bydgoszcz i Koszalin. Kluczową rolę w komunikacji głównych ośrodków miejskich z ich bezpośrednim zapleczem odgrywają również drogi wojewódzkie (Obszar..., 2013). Kluczowymi szlakami transportowymi są także linie kolejowe. Najważniejszą linią kolejową przechodzącą przez region jest tzw. magistrala węglowa, łącząca Gdańsk z południem kraju, oznaczona jako linia nr 131 wiodąca m.in. przez Inowrocław. Miasto to jest szczególnie istotnym węzłem kolejowym gdyż wiodą przez nie także inne ważne szlaki, m.in. linia 353 z Poznania do Skandawy. Z kolei Włocławek przecina linia nr 18, ważna z punktu widzenia transportu na obszarze województwa kujawsko pomorskiego, łącząca największe miasta regionu. Mniej ważnym węzłem kolejowym jest Grudziądz, w którym krzyżują się dwie, niezelektryfikowane linie o charakterze regionalnym. Odgrywają one ważną rolę w codziennych dojazdach do pracy i szkół Kryterium dojazdów do pracy Dojazdy do pracy są jednym z ważniejszy identyfikatorów relacji funkcjonalnych pomiędzy jednostkami w zakresie lokalnych rynków pracy. Jest to jedno z kluczowych badań służących delimitacji obszarów oddziaływania poszczególnych miast. Jak podkreśla Pacione (2001) migracje pracownicze stanowią jedno z najważniejszych (a w niektórych przypadkach jedyne) kryterium wydzielania tego typu jednostek. Z uwagi na cykliczny charakter przemieszczeń, cechujących się wysoką częstotliwością skutkują one wieloma następstwami natury ekonomicznej, społecznej i przestrzennej (Bul, 2013). Informacja o wielkości migracji pracowniczych 22

23 jest także niezwykle istotna dla osób zajmujących się planowaniem przestrzennym, szczególnie zagadnieniami transportowymi, z uwagi na możliwość hierarchizacji poszczególnych działań dla uzyskania wyraźnej poprawy funkcjonowania układu transportowego (Obszar..., 2013). Przeprowadzone badanie przepływów pracowniczych na analizowanych obszarach powstało w oparciu o dane Głównego Urzędu Statystycznego nt. kierunków i wielkości migracji zarobkowych z 2006 r. Zebrano je analizując informacje z urzędów skarbowych i systemu POLTAX. W niniejszym badaniu przyjęto, że za osobę dojeżdżającą do pracy uważa się taką, która pracuje w gminie innej niż jednostka będąca miejscem zamieszkania, oraz ponosi dodatkowe koszty uzyskania przychodu z tytułu dojazdów (Bul, 2013). Niestety dane nie uwzględniają wszystkich osób pracujących a jedynie osoby zatrudnione na umowę o pracę. Z uwagi na brak danych dotyczących liczby osób zatrudnionych i udziału liczby osób przyjeżdżających i wyjeżdżających do pracy w liczbie zatrudnionych w gminie zamieszkania wykonano obliczenia odnosząc się do liczby osób pracujących. W celu określenia zasięgu MOF analizowanych miast na podstawie dojazdów do pracy wprowadzono kryteria delimitacyjne. Dokonano delimitacji strefy o silnych oraz słabszych powiązaniach w dojazdach do pracy. Kryteria prezentują tabele i Tab Kryteria delimitacji strefy o silnych powiązaniach w dojazdach do pracy. Delimitacja strefy o silnych powiązaniach w dojazdach do pracy 1 Liczba osób przyjeżdżających powyżej Udział przyjeżdżających do pracy do miasta w liczbie pracujących w gminie zamieszkania powyżej 15% 3 Liczba osób wyjeżdżających z miasta do gmin powyżej 50 4 Udział wyjeżdżających do pracy z miasta w liczbie pracujących w gminie zamieszkania powyżej 0,05% Źródło: Opracowanie własne Tab Kryteria delimitacji strefy o słabszych powiązaniach w dojazdach do pracy. Delimitacja strefy o słabszych powiązaniach w dojazdach do pracy 1 Liczba osób przyjeżdżających powyżej 50 2 Udział przyjeżdżających do pracy do miasta w liczbie pracujących w gminie zamieszkania powyżej 5% Źródło: Opracowanie własne 23

24 3.6. Kryterium dojazdów do szkół Badanie przepływów uczniów z miejsca zamieszkania do placówki szkolnej, obok dojazdów do pracy czy usług różnego typu, pełni rolę kryterium delimitacji obszarów miejskich (np. metropolitalnych, regionalnych i subregionalnych). Z uwagi na brak dostępnych danych i czasochłonność ich zbierania w szkołach, badanie tego typu są rzadko wykorzystywane w procedurach delimitacyjnych. Dojazdy do szkół są ważnym elementem powiązań przestrzennofunkcjonalnych. Ilustrują one zasięg oddziaływania zarówno pojedynczych placówek szkolnych, jak też całego szkolnictwa jako ważnego elementu rangi ośrodków usługowych. Rozmiar ciążeń i kierunki dojazdów ściśle zależą od wielkości ośrodka szkolnictwa średniego (Plaza 2012) a dostępność przestrzenna szkolnictwa jest jednym z czynników wpływających na poziom wykształcenia (Guzik 2003). Dostępność przestrzenna, czasowa i ekonomiczna wpływają na zadowolenie mieszkańców z usług edukacyjnych, a przede wszystkim warunkują możliwość skorzystania z nich. Polityka oświatowa samorządów w różnym zakresie powinna uwzględniać możliwości i czas dotarcia do szkoły oraz koszty jakie ponosi uczeń korzystający z usług edukacyjnych (głównie poza miejscem zamieszkania), w tym koszty transportu. W Polsce badania dotyczące zasięgów oddziaływań szkół są w ostatnich latach głównie przedmiotem ekspertyz sporządzanych na zlecenie organów samorządowych lub rządowych. Należałoby tutaj wymienić m. in. prace badawcze Guzika (2003), Bajerskiego (2010), Plazy (2012), Walaszek (2012) i Bula (2013), czy ekspertyzę Śleszyńskiego, Czapiewskiego i Kozaka (2011). Usługi edukacyjne są zaliczane do kategorii usług społecznych, a te z kolei do usług publicznych (Wańkowicz 2004, B. A. Kożuch 2011). Władza publiczna (samorządy gminne, powiatowe) odpowiedzialna jest za kształtowanie sieci szkolnej, a więc redystrybucję placówek szkolnych w przestrzeni, co z kolei wpływa na ich dostępność przestrzenną dla mieszkańców. Dostępność przestrzenna placówek szkolnych jest zróżnicowana w zależności od ich typu, co bezpośrednio związane jest z systemem zarządzania szkolnictwem w Polsce. Zapisy ustawy o systemie oświaty określają organy odpowiedzialne za prowadzenie szkół według typów. Zgodnie z tymi zapisami, samorządy gminne ustalają sieć szkolną i są organem prowadzącym dla szkół podstawowych 24

25 i gimnazjalnych (z wyłączeniem szkół specjalnych), natomiast samorządy powiatowe organizują na swoim terenie szkolnictwo ponadgimnazjalne oraz szkoły specjalne. Ponadlokalne zasięgi oddziaływania szkolnictwa najdogodniej jest badać na przykładzie szkół ponadgimnazjalnych. Rozmieszczenie szkół średnich przeważnie w ośrodkach rangi powiatowej powoduje, że ich zasięg jest często ponadgminny. W przypadku tych szkół istnieje możliwość swobodnego ich wyboru, bez konieczności uzyskiwania jakichkolwiek zgód dyrekcji, tak jak ma to miejsce w przypadku szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego, gdy dziecko uczęszcza do szkoły pozaobwodowej. Przeprowadzenie tego typu badań wymaga zwrócenia się bezpośrednio do dyrekcji placówek szkolnych, gdyż aktualnie nie ma możliwości pozyskania tych informacji poprzez Kuratoria Oświaty. Źródłem danych na temat lokalizacji oraz ogólnej charakterystyki szkół ponadgimnazjalnych w Inowrocławiu, Grudziądzu i Włocławku była baza Centrum Informatycznego Edukacji ( w której publikowane są dane pochodzące z Systemu Informacji Oświatowej. Pełna baza szkół pozyskana z SIO zawiera m. in. dane dotyczące: położenia szkoły (województwo, powiat, gmina, miejscowość), nazwę i adres szkoły, publiczność placówki, kategorię uczniów, specjalizację szkoły, identyfikację organu prowadzącego i rejestrującego, liczbę uczniów, w tym dziewcząt, liczbę oddziałów szkolnych, liczbę zatrudnionych nauczycieli. Warto zauważyć, że dane publikowane na stronach CIE, pochodzą z tzw. starego Systemu Informacji Oświatowej. Od roku szkolnego 2013/2014 w szkołach rozpocznie się testowanie tzw. nowego SIO, które zawierać będzie szeroką bazę danych na temat szkół, w tym tzw. szczegółowe informacje dziedzinowe na temat uczniów. Eksperymentalne badanie 80 placówek szkolnych w miejscowościach Grudziądz, Inowrocław i Włocławek przeprowadzono w dniach 20 sierpnia 2013 do 16 września Do dyrekcji szkół ponadgimnazjalnych (publicznych i niepublicznych) skierowano drogą pisemną ankiety dotyczące liczby i miejsca zamieszkania uczniów. Ankiety rozesłane zostały do wszystkich szkół, z pominięciem szkół przy zakładach karnych i Młodzieżowych Ośrodkach Szkolno-Wychowawczych. Objęcie badaniem sektora szkół niepublicznych zakładało uzyskanie pełnego obrazu zasięgu oddziaływań szkolnictwa ponadgimnazjalnego (warto podkreślić, że w przypadku szkół policealnych udział placówek niepublicznych osiąga w tych 25

26 miastach ok. 50% i jest najwyższy wg typów szkół ponadgimnazjalnych). Niestety, zwrot ankiet ze szkół niepublicznych był niewielki (1 szkoła). Otrzymano poprawnie wypełnione ankiety z 15 szkół (8 szkół z Grudziądza, 8 szkół z Inowrocławia i 9 szkół z Włocławka). W przesłanych przez szkoły ankietach, wskazano miejsca zamieszkania: uczniów zamiejscowych kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych Grudziądza, uczniów kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych Włocławka (łącznie 3322 uczniów) uczniów zamiejscowych kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych Inowrocławia oraz Większość danych z ww. placówek pozyskano na stan 1 września 2013, czyli za nowy rok szkolny 2013/2014 (12 z 15 szkół). Do dnia 25 września 2013 roku, kiedy sporządzano niniejsze opracowanie, nie została opublikowana baza szkół i liczby uczniów w Systemie Informacji Oświatowej, zatem w celu przeliczenia wskaźników (np. udziału uczniów w grupie wiekowej 15-19) korzystano z danych dostępnych na rok szkolny 2012/2013. Pierwsze analizy wykonane na podstawie SIO i BDL GUS, jak i dzięki otrzymanym ankietom, pozwoliły na określenie, że: w Grudziądzu, Inowrocławiu i Włocławku w roku szkolnym 2012/2013 naukę w szkołach ponadgimnazjalnych (publicznych i prywatnych łącznie, dla dorosłych i młodzieży, bez specjalnych) pobierało osób. pod względem liczby uczniów kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych pierwszą pozycję zajął Włocławek, w którym w szkołach tych uczyło się osób. W Grudziądzu liczba uczniów szkół ponadgimnazjalnych w roku szkolnym 2012/2013 wynosiła 9122, a w Inowrocławiu najbardziej popularnymi wśród szkół ponadgimnazjalnych są licea ogólnokształcące, w których łącznie w badanych 3 miastach naukę pobiera , a więc ponad 1/3 ogółu uczniów. Znaczna część uczniów kształci się też w technikach (7311) oraz szkołach policealnych (6768). Nieznaczna część osób wybiera kształcenie zawodowe, w badanych 3 miastach to 2874 uczniów. 26

27 Już podczas wstępnej analizy zebranego materiału badawczego zauważono, że dla każdego z badanych miast występuje większa bądź mniejsza liczba gmin, które dominują pod względem liczby uczniów zamiejscowych w każdej z badanych szkół. Pozwoliło to na opracowanie jednolitych dla wszystkich 3 miast kryteriów delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych. Poprzez szczegółową analizę danych uznano, że celowe będzie wyznaczenie dwóch typów obszarów: o silnym i słabszym oddziaływaniu szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Kryteria delimitacji dla Grudziądza, Inowrocławia i Włocławka przedstawiono w tabelach i Tab Kryteria delimitacji strefy o silnych powiązaniach szkolnictwa ponadgimnazjalnego Strefa o silnym oddziaływaniu szkolnictwa 1 Liczba uczniów dojeżdżających do miasta: 50 osób 2 Odsetek uczniów dojeżdżających z danej gminy w kategorii wiekowej lat: Źródło: opracowanie własne 10% Tab Kryteria delimitacji strefy o słabszych powiązaniach szkolnictwa ponadgimnazjalnego Strefa o słabszych powiązaniach w dojazdach do pracy 1 Liczba uczniów dojeżdżających do miasta: od osób 2 Odsetek uczniów dojeżdżających z danej gminy w kategorii wiekowej lat: 5-9,9% Źródło: Opracowanie własne Powyżej przyjęte kryteria są logiczne i poparte szczegółową analizą materiału badawczego, z którego wynika, że pewne gminy wyraźnie odstają pod względem wartości liczbowych od pozostałych. Gminy o liczbie uczniów poniżej 10 i odsetku uczniów w kategorii wiekowej lat poniżej 5%, choć stanowią większość, są jednostkami o bardzo słabych powiązaniach szkolnych z badanymi miastami. 27

28 3.7. Kryterium współpracy samorządowej Zgodnie z dokumentem Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Programowanie perspektywy finansowej Umowa Partnerstwa, realizacja Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Polsce ma na celu m. in. promowanie partnerskiego modelu współpracy różnych jednostek administracyjnych na miejskich obszarach funkcjonalnych, w tym także na obszarach funkcjonalnych innych miast o charakterze regionalnym i subregionalnym. Realizacja ZIT w tych obszarach miejskich będzie co prawda zależała od woli samorządów poszczególnych województw, jednak podstawowe warunki obligatoryjne będą identyczne zarówno dla obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, jak i dla miast o charakterze regionalnym i subregionalnym. Należy więc podkreślić, iż jednym z takich warunków realizacji będzie udokumentowanie chęci współpracy jednostek samorządu terytorialnego służącej realizacji wspólnych działań w ramach ZIT. Z powyższych względów wprowadzenie kryterium zasięgu współpracy samorządowej jako jednej z przesłanek delimitacji MOF Grudziądza, Inowrocławia i Włocławka wydaje się w pełni uzasadnione. Kryterium to nie zawsze jest uwzględniane w delimitacjach opartych wyłącznie na analizie ilościowych danych społeczno-ekonomicznych dostępnych w ramach baz statystycznych GUS (m.in. MRR, 2013), jednak stosowane już było w Polsce w opracowaniach ukierunkowanych na cele utylitarne, związane z ustalaniem zasięgów oddziaływania dużych miast pod kątem zarządzania terytorialnego (Kaczmarek, Mikuła, 2011; Obszar, 2013). W dotychczasowych opracowaniach dotyczących określania zasięgu aglomeracji poznańskiej (Kaczmarek, Mikuła, 2011) oraz obszarów funkcjonalnych Bydgoszczy i Torunia (2013) w zakresie współpracy samorządowej posługiwano się dwoma rodzajami kryteriów: kryterium politycznym: odwołującym się do politycznej woli współpracy władz jednostek administracyjnych, wyrażonej najczęściej poprzez dokumenty o charakterze deklaratywnym w rodzaju porozumień partnerskich 1 i skutkującej tworzeniem niesformalizowanych ciał w rodzaju rady aglomeracji lub kolegium obszaru metropolitalnego; 1 Należy je wyraźnie odróżniać od ustawowych form porozumień samorządowych, skutkujących przekazywaniem odpowiedzialności za realizację konkretnych zadań publicznych 28

29 kryterium współpracy interkomunalnej: odwołującym się do istniejących ustawowych form współpracy samorządowej, mających na celu wspólne wykonywanie zadań publicznych (związki, porozumienia). W przypadku obszarów funkcjonalnych Grudziądza, Inowrocławia i Włocławka nie zauważono deklaracji politycznej współpracy w rozumieniu pierwszego kryterium, nawiązujących charakterem, skalą i częstotliwością do porozumień dotyczących Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego. W dalszej opracowania przeanalizowano więc przede wszystkim ustawowe formy współpracy samorządowej, odnoszące się do zadań publicznych realizowanych wspólnie na obszarze 3 analizowanych miast oraz ich najbliższego otoczenia. Jako podstawę zestawienia przyjęto całościową kwerendę uchwał rad miast, dostępnych w Biuletynie Informacji Publicznej, z uwagi na brzmienie art. 18 ust. 2 pkt 12 ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 12 pkt 8 lit. f i h ustawy o samorządzie powiatowym, z których wynika konieczność uzyskania zgody organu stanowiącego samorządu miasta (powiatu) na utworzenie związku lub zawarcie porozumienia. W opracowaniu więzi instytucjonalne określono jako słabe gdy gmina uczestniczy tylko w jednej z form współpracy samorządowej (w zakresie jednego zadania publicznego). Silne powiązania z badanymi miastami występują w sytuacji, gdy występuje więcej niż jedna forma współpracy (więcej niż jedna sfera zadań publicznych realizowanych wspólnie przez samorządy lokalne). 29

30 4. DELIMITACJA MIEJSKIEGO OBSZARU FUNKCJONALNEGO GRUDZIĄDZA Grudziądz to położony w północno-centralnej części kraju, w województwie kujawsko-pomorskim, ważny ośrodek miejski o znaczeniu regionalnym. W układzie administracyjnym miasto ma status gminy miejskiej na prawach powiatu co oznacza, że oprócz wykonywania zadań przypisanych szczeblowi gminnemu realizuje także zadania przypisane powiatom. Grudziądz zajmuje powierzchnię 57,76 km 2 i liczy blisko 98 tys. mieszkańców. Jest czwartym pod względem wielkości ośrodkiem w województwie kujawsko-pomorskim. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2030 określa Grudziądz jako ośrodek regionalny, który stanowi ważny element równoważenia rozwoju w sieci osadniczej kraju. Miasto znajduje się także na planach określających wizję rozwoju głównych węzłów transportowych i funkcjonalnych. Mają być one tworzone dla ośrodków regionalnych w celu ich lepszego połączenia z głównymi węzłami sieci powiązań ośrodków metropolitalnych i wojewódzkich. Niewątpliwie silnym atutem miasta jest jego korzystne położenie w krajowym i regionalnym układzie komunikacyjnym. Grudziądz leży nad rzeką Wisłą oraz w bliskim sąsiedztwie autostrady A1, łączącej Trójmiasto z Łodzią i autostradą A2 Poznań-Warszawa. Jest on oddalony o około godzinę drogi samochodem od Torunia (65km) oraz Bydgoszczy (72 km). Analizując położenie miasta można dostrzec, iż jest on silnie związany ze stolicami województwa, tworząc układ o kształcie trójkąta równoramiennego. Oprócz przecinającej miasto autostrady, z którą Grudziądz łączy się 2 węzłami, jest ono także powiązane z 3 ważnymi drogami krajowymi. Przecina je DK 55 (łącząca Chełmno z Malborkiem a następnie Elblągiem) oraz DK 91 (łącząca Gdańsk z Toruniem). Z kolei DK 16 łączy Grudziądz z Olsztynem. Grudziądz pełni funkcje ponadlokalne przede wszystkim w stosunku do najbliższej jednostki powiatowej. Podstawowe charakterystyki miasta na tle powiatu przestawia tabela

31 Tab Sytuacja społeczno-gospodarcza Grudziądza i powiatu grudziądzkiego w 2012 r. Wskaźnik Miasto Powiat Liczba ludności Powierzchnia w km Gęstość zaludnienia os/km Dynamika liczby ludności w % ( ) -1,2 4,3 Saldo migracji na 1000 mieszkańców (2012) -3-3 Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców -2 3,4 (2012) Liczba podmiotów gospodarczych Liczba podmiotów gospodarczych na ,2 65 mieszkańców Bezrobocie wśród osób w wieku 13,4 15,8 produkcyjnym w % Dochody na 1 mieszkańca 4148, ,22 Bezrobocie wśród osób aktywnych 22,9 28,2 zawodowo w % % ludności korzystającej z kanalizacji (2011) Średnia oddanych do użytku mieszkań na 1,4 2, mieszkańców w latach Źródło: zestawienie własne na podstawie BDL GUS 4.1. Struktura społeczno-gospodarcza. W niniejszym opracowaniu, za dyrektywą MRR, przyjęto definicję obszaru funkcjonalnego, jako spójnej pod względem przestrzennym strefy oddziaływania miasta, charakteryzującej się istnieniem wzajemnych powiązań funkcjonalnych oraz zaawansowania procesów urbanizacyjnych, będących efektem (odbiciem) zachodzących interakcji i zjawisk. Strukturę społeczno-gospodarczą potencjalnego obszaru MOF Grudziądza zbadano więc w pierwszej kolejności z punktu widzenia podobieństw cech rozwoju społeczno-gospodarczego. Tym samym należy postawić pytanie, czy i na ile gminy wokół Grudziądza stanowią spójny pod względem cech rozwoju społeczno-gospodarczego obszar. Do analizy wzięto pod uwagę wszystkie gminy powiatu grudziądzkiego oraz gminy sąsiadujące z powiatem, zarówno na terenie województwa jaki i z województw ościennych (razem 23 gminy potencjalnego MOF) Strukturę społeczno-gospodarczą obszaru ilustrują mierniki odzwierciedlające takie zjawiska jak przedsiębiorczość (liczba podmiotów gospodarczych), dochody gmin oraz wpływy podatkowe do budżetu gminy z takich źródeł jak udział w podatku PIT, CIT, finansowanie zadań gminnych ze środków unijnych, aktywność społeczna (liczba podmiotów NGO), zasoby siły roboczej (ludność w wieku produkcyjnym), stan rynku pracy (poziom bezrobocia), wielkość ubóstwa (wielkość środków pomocy 31

32 społecznej), poziom wyposażenia szkół (dostępność Internetu) i dostępność edukacji przedszkolnej. Razem wyżej wymienione zjawiska reprezentuje 13 wskaźników GUS dostępnych w podziale na gminy, wg stanu za Szczegółowy wykaz analizowanych wskaźników przedstawiono w rozdziale 3.3. Wartości syntetycznego wskaźnika spójności Perkala przedstawia tabela Ponadprzeciętny dla analizowanego zbioru jednostek poziom rozwoju zanotowało 8 gmin, z których tylko jedna gmina wiejska Grudziądz należy do powiatu grudziądzkiego, pozostałe należą do powiatów oęsicennych. Ich rozkład przestrzenny ilustruje rycina Potwierdza to tezę o słabym poziomie rozwoju gmin powiatu na tle okolicznych jednostek, szczególnie miast takich jak Chełmno i Świecie i Wąbrzeźno. Procesy rozwojowe miasta, poza gminą wiejską Grudziądz,nie emanują na podmiejskie gminy, czego odzwierciedleniem są niskie wartości wskaźników społecznych i gospodarczych. Takie gminy należące do powiatu grudziądzkiego jak: Rogóźno, Radzyń Chełm i Świecie nad Osą należą do najsłabiej rozwiniętych na całym badanym obszarze. Tab Syntetyczny wskaźnik rozwoju społeczno-gospodarczego gmin wokół Grudziądza. Nazwa gminy Typ gminy Powiat Wskaźnik Perkala Rogóźno wiejska Grudziądzki -0,67496 Radzyń Chełmiński miejsko-wiejska grudziądzki -0,44432 Gardeja wiejska kwidzyński -0,38724 Świecie nad Osą wiejska grudziądzki -0,37687 Nowe miejsko-wiejska świecki -0,37175 Biskupiec wiejska nowomiejski -0,29288 Stolno wiejska chełmiński -0,19514 Wąbrzeźno wiejska wąbrzeski -0,17484 Jabłonowo Pomorskie miejsko-wiejska brodnicki -0,15097 Gruta wiejska grudziądzki -0,14761 Książki wiejska wąbrzeski -0,12658 Łasin miejsko-wiejska grudziądzki -0,12069 Warlubie wiejska świecki -0,04178 Chełmno wiejska chełmiński -0,02861 Jeżewo wiejska świecki -0,00821 Płużnica wiejska wąbrzeski 0,08553 Sadlinki wiejska kwidzyński 0,12175 Dragacz wiejska świecki 0,17167 Kisielice miejsko-wiejska iławski 0,

33 Wąbrzeźno miejska wąbrzeski 0,49514 Chełmno miejska chełmiński 0,63868 Grudziądz wiejska grudziądzki 0,70858 Świecie miejsko-wiejska świecki 0,99066 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. Na szaro gminy o ponadprzeciętnym poziomie rozwoju (wskaźnik Perkala +). Ryc Rozkład wskaźnika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin wokół Grudziądza (źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS) 33

34 4.2. Poziom urbanizacji Wg KPZK 2030, miejski obszar funkcjonalny jest układem osadniczym ciągłym przestrzennie, złożonym z odrębnych administracyjnie jednostek. Obejmuje zwarty obszar miejski oraz powiązaną z nim funkcjonalnie strefę zurbanizowaną. Ww. definicja wskazuje na jedną z podstawowych cech miejskiego obszaru funkcjonalnego: dostatecznie wysoki poziom zurbanizowania na zwartym terytorialnie obszarze. Jako kryterium urbanizacji potencjalnego MOF Grudziądza przyjęto wskaźniki ilustrujące m.in. koncentrację ludności (gęstość zaludnienia), atrakcyjność osadniczą gmin (saldo migracji stałych), gospodarkę mieszkaniową (dynamika rozwoju zasobów mieszkaniowych), wyposażenie w infrastrukturę techniczną (wodociągi, kanalizacja, gaz, dostęp do oczyszczalni,), strukturę użytkowania terenu (lesistość, obszary chronione i użytki) i gęstość sieci drogowej (z uwagi na dostępność danych uwzględniono tylko drogi rowerowe). Razem wyżej wymienione zjawiska reprezentuje 12 wskaźników GUS dostępnych w podziale na gminy, na ogół za rok Szczegółowy wykaz wskaźników uwzględnionych w analizie poziomu zurbanizowania przedstawiono w rozdziale 3.3. Poziom zurbanizowania gmin wokół Grudziądza zbadano dla 23 jednostek administracyjnych, w tym wszystkich miast i gmin należących do powiatu grudziądzkiego, oraz gmin sąsiadujących z ww. powiatem. Wartości syntetycznego wskaźnika urbanizacji Perkala przedstawia tabela Ich rozkład przestrzenny ilustruje rycina Ponadprzeciętny dla analizowanego zbioru jednostek stopień urbanizacji zanotowało 11 gmin, w tym 4 z powiatu grudziądzkiego. Są wśród nich gminy wiejskie: Grudziądz i Gruta oraz miejsko-wiejskie: Łasin i Radzyń Chełmiński. Najwyższe zurbanizowanie charakteryzuje jednak gminy miejskie i miejsko-wiejskie graniczące z powiatem: Chełmno, Świecie i Wąbrzeźno. Mapa pokazuje, że procesy urbanizacyjne, przekraczają granice Grudziądza i kilka gmin podmiejskich poddanych zostało powolnemu zjawisku suburbanizacji (za wyjątkiem gminy Rogóźno). Procesy rozwojowe jeszcze za nimi nie nadążają, co oznacza, że rozwój budownictwa mieszkaniowego i napływ ludności do strefy podmiejskiej Grudziądza nie przełożył się na wyraźny wzrost poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. 34

35 Tab Syntetyczny wskaźnik poziomu zurbanizowania gmin wokół Grudziądza. Nazwa gminy Typ gminy Powiat Wskaźnik Perkala Warlubie wiejska świecki -0,73598 Świecie nad Osą wiejska grudziądzki -0,49577 Rogóźno wiejska grudziądzki -0,47026 Jeżewo wiejska świecki -0,46187 Biskupiec wiejska nowomiejski -0,25067 Nowe miejsko-wiejska świecki -0,20567 Dragacz wiejska świecki -0,20338 Wąbrzeźno wiejska wąbrzeski -0,19036 Jabłonowo Pomorskie miejsko-wiejska brodnicki -0,08897 Sadlinki wiejska kwidzyński -0,06718 Gardeja wiejska kwidzyński -0,01684 Kisielice miejsko-wiejska iławski -0,00205 Gruta wiejska grudziądzki 0,05675 Płużnica wiejska wąbrzeski 0,06666 Książki wiejska wąbrzeski 0,08161 Radzyń Chełmiński miejsko-wiejska grudziądzki 0,14603 Łasin miejsko-wiejska grudziądzki 0,24147 Stolno wiejska chełmiński 0,31491 Grudziądz wiejska grudziądzki 0,33679 Chełmno miejska chełmiński 0,35284 Świecie miejsko-wiejska świecki 0,49067 Chełmno wiejska chełmiński 0,52511 Wąbrzeźno miejska wąbrzeski 0,57614 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. Na szaro gminy o ponadprzeciętnym poziomie zurbanizowania (wskaźnik Perkala +), wykazujące większe podobieństwo pod względem stopnia zagospodarowania. 35

36 Ryc Rozkład syntetycznego wskaźnika zurbanizowania gmin wokół Grudziądza (źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS) 4.3. Dostępność transportowa Grudziądza Identyfikatorem powiązań transportowych w analizowanym w opracowaniu jest liczba połączeń komunikacyjnych oferowanych w ramach transportu zbiorowego. Analizie poddano połączenia wszystkimi rodzajami środków transportu publicznego obsługujących obszar w promieniu 60 minut dojazdu komunikacją indywidualną lub zbiorową do miast stanowiących punkt odniesienia. Z uwagi na peryferyjną lokalizację Grudziądza należało uwzględnić również jednostki gminne zlokalizowane poza granicami województwa kujawsko pomorskiego. 36

37 Grudziądz stanowi węzeł, w którym dominującą rolę odgrywają połączenia autobusowe a mniejszą kolejowe. W przypadku tego miasta najwięcej bezpośrednich kursów oferowanych jest z jednostek zlokalizowanych w bezpośrednim zapleczu. Powyżej 30 połączeń do Grudziądza cechuje 3 gminy: Grudziądz, Dragacz i Radzyń Chełmiński. Dodatkowo większa liczba kursów ma miejsce ze Świecia, Jabłonowa Pomorskiego, Chełmży, Łasina i Łysomic (powyżej 15). Wśród jednostek zlokalizowanych poza województwem kujawsko pomorskim wyróżniają się gminy powiatu kwidzyńskiego. Liczbę połączeń transportem zbiorowym do Grudziądza prezentuje rycina Ryc Liczba połączeń komunikacyjnych (kolejowych i autobusowych) do Grudziądza z gmin położonych do 60 min podróży samochodem lub komunikacją publiczną od miasta (źródło: Opracowanie własne, 2013). 37

38 Drugą ważną analizą niezbędną do określenia obszaru oddziaływania miast jest badanie dostępności. W niniejszym opracowaniu przeprowadzono analizę dostępności czasowej przy wykorzystaniu samochodu i transportu zbiorowego (autobusy i kolej). W zdecydowanej większości przypadków dostępność czasowa przy wykorzystaniu samochodu okazuje się być lepsza aniżeli ma to miejsce w przypadku komunikacji publicznej. Jedynie szybkie połączenia kolejowe mogą konkurować z transportem samochodowym. Warto w tym miejscu podkreślić, że akceptowalny dla wielu osób czas dojazdu do pracy wynosi 30 minut (potwierdzają to wyniki badań, m.in. Bul, 2013). Zwiększenie czasu dojazdu prowadzi do wzrostu niezadowolenia osoby dojeżdżającej i zmiany preferencji komunikacyjnych. Dostępność czasowa Grudziądza przy wykorzystaniu samochodu jest wyraźnie lepsza aniżeli ma to miejsce w przypadku przemieszczania się transportem publicznym. Dzięki powstaniu autostrady A1 izochrony na rycinie wyraźnie odkształcają się południkowo, wzdłuż istniejącej trasy. Jednostki położone na wschód i zachód od miasta charakteryzują się zdecydowanie dłuższym czasem dojazdu. Dostępnością Grudziądza w czasie 30 minut cechuje się 12 gmin, głównie z powiatu grudziądzkiego, świeckiego i chełmińskiego. Z kolei z 64 gmin położonych dalej od miasta można dojechać do centrum Grudziądza w ciągu minut (m.in z Ciechocinka, Torunia na południu, czy też Tczewa na północy). Zdecydowanie mniejszy jest zasięg wyznaczany przez izochrony dojazdu do miasta przy wykorzystaniu transportu publicznego. Obszar ten ograniczony jest promieniem około 40km od Grudziądza. Dojazd do miasta przy wykorzystaniu transportu zbiorowego w ciągu 30 minut możliwy jest tylko z terenu 7 gmin: Grudziądz, Gruta, Radzyń Chełmiński, Rogóźno, Dragacz, Nowe i Warlubie. Z kolei dostępność do 60 minut cechuje łącznie aż 37 gmin wokół Grudziądza. Obok wspomnianych są to najczęściej gminy z powiatów kwidzyńskiego, chełmińskiego, brodnickiego i wąbrzeskiego 38

39 Ryc Dostępność czasowa Grudziądza przy wykorzystaniu samochodu. (Źródło: opracowanie własne). Ryc Dostępność czasowa Grudziądza przy wykorzystaniu transportu zbiorowego. (Źródło: opracowanie własne). 39

40 Strefy powiązań transportowych Przedstawione analizy pozwalają na dokonanie delimitacji stref oddziaływania obszaru funkcjonalnego Włocławka. W celu określenia zasięgu obszarów funkcjonalnych w oparciu o powiązania transportowe wprowadzono kryteria delimitacyjne (zaprezentowane w rozdziale 3.) Dokonano delimitacji strefy o silnych powiązaniach oraz słabszych powiązaniach, Obszar funkcjonalny Grudziądza zdelimitowany na podstawie powiązań transportowych jest dużo mniejszy niż np. obszar włocławski. Strefa o silnych powiązaniach transportowych liczy 5 gmin, położonych w powiecie grudziądzkim (gm. Grudziądz, Radzyń Chełmiński, Rogóźno) oraz świeckim (Świecie, Dragacz). Są to gminy albo bezpośrednio z miastem graniczące albo zlokalizowane przy głównych szlakach prowadzących do miasta. Z kolei liczba jednostek wchodzących w skład obszaru o słabszych powiązaniach jest równa 39. Wśród nich znajdują się także jednostki z powiatów zlokalizowanych poza granicami województwa: kwidzyńskiego, tczewskiego, iławskiego i sztumskiego. Należy podkreślić, że kształt zdelimitowanego obszaru odzwierciedla układ najważniejszych szlaków transportowych prowadzących do miasta (ryc ) Tab Gminy wchodzące w skład strefy o silnych powiązaniach transportowych z Grudziądzem Lp. Gmina Powiat 1 Dragacz świecki 2 Grudziądz grudziądzki 3 Radzyń Chełmiński grudziądzki 4 Rogóźno grudziądzki 5 Świecie świecki Źródło: opracowanie własne 40

41 Ryc Strefy oddziaływania Grudziądza w świetle powiązań transportowych. (Źródło: opracowanie własne). 41

42 Tab Gminy wchodzące w skład strefy o słabszych powiązaniach transportowych z Grudziądzem Lp. Gmina Powiat 1 Biskupiec nowomiejski 2 Cekcyn tucholski 3 Chełmno miasto chełmiński 4 Chełmno gmina chełmiński 5 Chełmża miasto toruński 6 Chełmża gmina toruński 7 Dębowa Łąka wąbrzeski 8 Dragacz świecki 9 Drzycim świecki 10 Gardeja kwidzyński 11 Gniew tczewski 12 Golub-Dobrzyń miasto golubsko-dobrzyński 13 Golub-Dobrzyń gmina golubsko-dobrzyński 14 Grudziądz gmina grudziądzki 15 Gruta grudziądzki 16 Jabłonowo Pomorskie brodnicki 17 Jeżewo świecki 18 Kisielice iławski 19 Kwidzyn miasto kwidzyński 20 Kwidzyn gmina kwidzyński 21 Lisewo chełmiński 22 Lniano świecki 23 Łasin grudziądzki 24 Łysomice toruński 25 Nowe świecki 26 Papowo Biskupie chełmiński 27 Płużnica wąbrzeski 28 Radzyń Chełmiński grudziądzki 29 Rogóźno grudziądzki 30 Ryjewo kwidzyński 31 Sadlinki kwidzyński 32 Stolno chełmiński 33 Sztum sztumski 34 Świecie świecki 35 Świecie nad Osą grudziądzki 36 Toruń Toruń 37 Warlubie świecki 38 Wąbrzeźno miasto wąbrzeski 39 Wąbrzeźno gmina wąbrzeski Źródło: opracowanie własne, 42

43 4.4. Zasięg oddziaływania Grudziądza jako ośrodka dojazdów do pracy Wielkość dojazdów do pracy jest jednym z identyfikatorów potencjału gospodarczego każdego miasta. W celu określenia rangi Grudziądza jako ośrodka dojazdów do pracy dokonano analizy wielkości przemieszczeń pracowniczych w odniesieniu do innych jednostek w regionie. Jak wskazują dane przedstawione w tabeli tab , najważniejszymi ośrodkami dojazdów do pracy w regionie są Bydgoszcz i Toruń. Grudziądz pod względem liczby osób dojeżdżających do pracy (2,3 tys.) plasuje się na 7 miejscu w regionie i 190 miejscu w skali kraju. Wyniki jednoznacznie wskazują, że miasto jest znaczącym ośrodkiem dojazdów do pracy w województwie, choć o mniejszej randze niż mniejsze ludnościowo ośrodki takie jak Brodnica i Nakło. Grudziądz cechuje się nieznacznie dodatnim saldem dojazdów. Oznacza to że ośrodek ten obok pełnienia roli jednostki absorbującej pracowników z okolicznych gmin stanowi także obszar silnych wyjazdów pracowniczych. Wynika to głównie z faktu, że miasto znajduje się w strefie oddziaływania silnego, bydgoskiego (i po części także toruńskiego) rynku pracy. Dojazdy do Bydgoszczy i Torunia stanowią duży odsetek migracji dobowych ztego miasta (zob. Obszar, 2013). Tab Dojazdy do pracy do Grudziądza na tle województwa kujawsko pomorskiego. Lp. Gmina Liczba osób Liczba osób przyjeżdżających wyjeżdżających Saldo 1 Bydgoszcz Toruń Włocławek Inowrocław Brodnica Nakło nad Notecią Grudziądz Świecie Białe Błota Mogilno Lubicz Ciechocinek Rypin Gniewkowo Żnin Lipno Sępólno Krajeńskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS,

44 Skala i kierunki dojazdów Analiza skali i kierunków dojazdów do pracy do Grudziądza została przygotowana w oparciu o dane nt. wielkości przemieszczeń w wartościach bezwzględnych (opublikowanych przez GUS dla roku 2006) oraz informacje o udziale przyjeżdżających do pracy w liczbie pracujących w gminie zamieszkania. Grudziądz stanowi siódmy, co do liczby migrujących ośrodek dojazdów w województwie kujawsko - pomorskim. Największa liczba osób dojeżdżających do Grudziądza zamieszkuje obszar położony do 40 km od centrum miasta. Najwięcej migrantów przyjeżdżających codziennie do pracy do Grudziądza zamieszkuje gminę podmiejską Grudziądz. Wg danych GUS liczba osób przyjeżdżających do miasta z tej jednostki wynosi 467. Znaczące dojazdy mają także miejsce z położonych pod miastem gmin: Dragacz i Gruta. Dojazdy intensywne (powyżej 200 osób) cechują tylko 3 wskazane gminy, przyjazdy z pozostałych jednostek to już dużo mniejsza skala. Wskaźnikiem udziału przyjeżdżających do pracy w liczbie pracujących w gminie zamieszkania (rycina ) powyżej 15% dojeżdżających charakteryzują się w większości gminy położone w powiecie grudziądzkim: Grudziądz, Rogóźno, Gruta, Radzyń Chełmiński oraz Świecie nad Osą, a także zlokalizowane w powiecie świeckim: Dragacz i Warlubie Grudziądz jest miastem o zrównoważonej strukturze dojazdów, co oznacza, że prawie tyle samo osób przyjeżdża do miasta, co z niego wyjeżdża. Największą skalą wyjazdów cechują się przemieszczenia do Bydgoszczy. Codziennie aż 688 osób dojeżdża do pracy do miasta nad Brdą, co oznacza, że Grudziądz znajduje się w strefie powiązań w dojazdach pracowniczych do Bydgoszczy (więcej informacji: Obszar funkcjonalny Bydgoszczy i Torunia (BiT) oraz jego związki z pozostałą częścią województwa, 2013). Ośrodkami codziennej migracji mieszkańców miasta są także: gmina Grudziądz, Dragacz oraz miasto Toruń. Z kolei analiza udziału wyjeżdżających do pracy z Grudziądza w liczbie pracujących w gminie zamieszkania pozwala na stwierdzenie, że podobnie jak w przypadku przyjazdów największe powiązania w zakresie wyjazdów z miasta cechują gminy zlokalizowane w powiecie grudziądzkim i świeckim. Na tle jednostek wyróżniają się także Bydgoszcz i Toruń. Liczbę osób wyjeżdżających z Grudziądza do pracy wg gmin prezentuje tabela i rycina Udział wyjeżdżających do pracy z Grudziądza w liczbie pracujących w gminie zamieszkania przedstawia rycina

45 Tab Liczba osób przyjeżdżających do pracy do Grudziądza wg gmin. Lp. Gmina Powiat Liczba osób przyjeżdżających 1 Grudziądz Powiat grudziądzki Dragacz Powiat świecki Gruta Powiat grudziądzki Warlubie Powiat świecki Radzyń Chełmiński Powiat grudziądzki Rogóźno Powiat grudziądzki Łasin Powiat grudziądzki 94 8 Nowe Powiat świecki 73 9 Świecie nad Osą Powiat grudziądzki Bydgoszcz Powiat m.bydgoszcz Jeżewo Powiat świecki Jabłonowo Pomorskie Powiat brodnicki Wąbrzeźno - miasto Powiat wąbrzeski Wąbrzeźno Powiat wąbrzeski Płużnica Powiat wąbrzeski Toruń Powiat m.toruń Świecie Powiat świecki Gardeja Powiat kwidzyński Stolno Powiat chełmiński Chełmno - miasto Powiat chełmiński 22 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006 Tabela Liczba osób wyjeżdżających z Grudziądza do pracy wg gmin. Lp. Gmina Powiat Liczba osób wyjeżdżających 1 Bydgoszcz Powiat m.bydgoszcz Grudziądz Powiat grudziądzki Toruń Powiat m.toruń Dragacz Powiat świecki Gdańsk Powiat m.gdańsk 88 6 M.st.Warszawa Powiat m. st. Warszawa 87 7 Łasin Powiat grudziądzki 84 8 Świecie - miasto Powiat świecki 72 9 Kwidzyn Powiat kwidzyński Rogóźno Powiat grudziądzki Gruta Powiat grudziądzki Nowe Powiat świecki Choceń Powiat włocławski Gdynia Powiat m.gdynia Osie Powiat świecki Chełmno Powiat chełmiński Świecie nad Osą Powiat grudziądzki Brodnica Powiat brodnicki Stolno Powiat chełmiński Poznań Powiat m.poznań 15 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS,

46 Ryc Liczba osób przyjeżdżających do pracy do Grudziądza wg gmin (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006) Ryc Udział przyjeżdżających do pracy do Grudziądza w liczbie pracujących w gminie zamieszkania. (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006) 46

47 Ryc Liczba osób wyjeżdżających z Grudziądza do pracy wg gmin. (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006). Ryc Udział wyjeżdżających do pracy z Grudziądza w liczbie pracujących w gminie zamieszkania. (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006) 47

48 Strefy dojazdów do pracy Na podstawie przedstawionych badań wykonano mapę stref oddziaływania Grudziądza jako ośrodka dojazdów do pracy. Jak już wcześniej podkreślono zasięg codziennych potoków dojazdów do pracy stanowi cechę diagnostyczną, świadczącą o występowaniu na danym obszarze szerszego wachlarza związków, odzwierciedlających przestrzenną strukturę powiązań w sektorze usług, a ponadto cechy struktury ludności, w tym strukturę demograficzną, zawodową i wykształcenia (Korcelli, 1976). W celu określenia zasięgu MOF Grudziądza na podstawie dojazdów do pracy wprowadzono kryteria delimitacyjne (szczegółowo omówione w rozdz. 3). Dokonano delimitacji strefy o silnych oraz słabszych powiązaniach w dojazdach do pracy. Ryc Strefy oddziaływania Grudziądza w dojazdach do pracy. (Źródło: opracowanie własne) 48

49 Tab Gminy wchodzące w skład strefy o silnych powiązaniach w dojazdach do pracy do Grudziądza. Lp. Gmina Powiat Uwagi 1 Dragacz świecki 2 Grudziądz grudziądzki 3 Gruta grudziądzki 4 nie spełnia kryterium / gr. z Rogóźno grudziądzki rdzeniem Źródło: Opracowanie własne Tab Gminy wchodzące w skład strefy o słabszych powiązaniach w dojazdach do pracy do Grudziądza. Lp. Gmina Powiat Uwagi 1 Dragacz świecki 2 Grudziądz grudziądzki 3 Gruta grudziądzki 4 Łasin grudziądzki 5 Radzyń Chełmiński grudziądzki 6 Rogóźno grudziądzki 7 Świecie nad Osą grudziądzki 8 Warlubie świecki Źródło: Opracowanie własne Obszar funkcjonalny Grudziądza zdelimitowany w oparciu o wielkości dojazdów do pracy jest dużo mniejszy aniżeli w przypadku powiązań transportowych. Również w odniesieniu do obszaru funkcjonalnego np. Włocławka w jego skład wchodzi mniej jednostek gminnych. Strefa o silnych powiązaniach w dojazdach do pracy liczy 4 gminy, położone w powiecie grudziądzkim (gm. Grudziądz, Gruta, Rogóźno) oraz świeckim (Dragacz). Gmina Rogóźno nie spełniła wszystkich kryteriów klasyfikacyjnych dot. obszarów o silnych powiązaniach, została jednakże włączona do tej strefy z uwagi na sąsiedztwo z rdzeniem obszaru funkcjonalnego. Z kolei liczba jednostek wchodzących w skład obszaru o słabszych powiązaniach jest równa 8. Wśród nich znajdują się wszystkie jednostki z powiatu grudziądzkiego, oraz dwie zlokalizowane poza nim (Dragacz, Warlubie) Zasięg oddziaływania Grudziądza jako ośrodka szkolnictwa ponadgimnazjalnego Grudziądz jest ważnym regionalnym centrum edukacyjnym w zakresie szkolnictwa zawodowego i średniego. W mieście zlokalizowanych jest 8 49

50 zasadniczych szkół zawodowych, 13 liceów ogólnokształcących, 6 techników i 4 szkoły policealne. Publiczne szkoły zawodowe w Grudziądzu prowadzone są głównie przez Miasto Grudziądz (6 szkół), Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Młodzieży Junak (1 szkoła) oraz Ministra ds. sprawiedliwości (szkoła zawodowa przy Zakładzie Karnym nr 1 w Grudziądzu). W publicznych zasadniczych szkołach zawodowych w Grudziądzu w roku szkolnym 2012/2013 naukę pobierało łącznie 1041 uczniów (w tym 28 w zakładzie karnym). Najbardziej liczną pod tym względem szkołą była Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Zespole Szkół Mechanicznych w Grudziądzu, kształcąca 290 uczniów się w 11 oddziałach. W Grudziądzu w roku szkolnym 2012/2013 funkcjonowało 13 liceów ogólnokształcących (łącznie z liceami dla dorosłych). Wśród tej liczby, 8 placówek to szkoły publiczne, a 5 niepublicznych. W roku szkolnym 2012/2013 do liceów ogólnokształcących publicznych w Grudziądzu uczęszczało łącznie uczniów, pobierających naukę w 71 oddziałach szkolnych. W Grudziądzu funkcjonowało jedno liceum profilowane, ale w roku 2012/2013 nie uruchomiono w nim kształcenia. W Grudziądzu funkcjonowały również 3 licea uzupełniające niepubliczne oraz jedno publiczne liceum uzupełniające, z liczbą 159 uczniów, którzy naukę pobierali w 7 oddziałach szkolnych. W roku szkolnym 2012/2013 działało w Grudziądzu 6 techników publicznych, do których uczęszczało 2096 uczniów (118 oddziałów) oraz dwa publiczne technika uzupełniające, do których uczęszczało 83 uczniów, kształcących się w 5 oddziałach szkolnych. W roku szkolnym 2012/2013 w Grudziądzu funkcjonowały bardzo liczne szkoły policealne: 4 szkoły policealne publiczne oraz aż 15 szkół policealnych niepublicznych. Do policealnych szkół publicznych uczęszczało 210 uczniów, uczących się w 12 oddziałach szkolnych. W Grudziądzu funkcjonuje Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia, prowadzona przez Ministra ds. Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w której w roku szkolnym 2012/2013 kształciło się 42 uczniów. Młodzież posiada też możliwość kształcenia się w 4-letnim liceum plastycznym publicznym. Z tej formy nauki, w roku szkolnym 2012/2013 skorzystało 73 uczniów. 50

51 Tab Charakterystyka szkolnictwa ponadgimnazjalnego w Grudziądzu Zasadnicza szkoła zawodowa Liceum ogólnokształc ące Liceum profilowane Cecha publiczne Typ prywatne szkoły ogółem Technikum Liceum uzupełniające Technikum uzupełniające Szkoły policealne Szkoły artystyczne publiczne Liczba prywatne uczniów ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS i SIO Razem Wśród uczniów kształcących się w Grudziądzu dominują uczniowie liceów ogólnokształcących (36%) oraz techników i zasadniczych szkół zawodowych (po 23%). Ryc Struktura uczniów wg typów szkół kształcących się w Grudziądzu 23% 1% 11% Zasadnicze szkoły zawodowe Licea ogólnokształcace Technika 1% 5% 36% Liceum uzupełniające Technika uzupełniające 23% Szkoły policealne 0% Szkoły artystyczne Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Badania zasięgu szkół ponadgimnazjalnych w Grudziądzu wykonane zostały w oparciu o dane dotyczące miejsc zamieszkania uczniów, nadesłane z ośmiu szkół (3 technika, 3 licea ogólnokształcące, 1 zasadniczą szkołę zawodową i 1 szkołę policealną). W ten sposób otrzymano informacje dotyczące miejsc zamieszkania 1206 uczniów zamiejscowych (spoza Grudziądza), spośród ogólnej liczby

52 uczniów uczęszczających do ww. szkół (oznacza to, że 47,9% stanowili uczniowie pozamiejscowi). W odniesieniu do ogólnej liczby uczniów kształcących się w Grudziądzu (9122) badaniem objęto 39,2% wszystkich uczniów szkół ponadgimnazjalnych, 52,2% uczniów techników, 22,3% zasadniczych szkół zawodowych, 33,8% liceów ogólnokształcących i 4,2% szkół policealnych. Najliczniejszą grupę uczniów dojeżdżających do szkół ponadgimnazjalnych w Grudziądzu stanowią uczniowie z gminy wiejskiej Grudziądz (213 uczniów), gminy Dragacz (116 uczniów) oraz gminy Łasin (104 uczniów). Znaczna liczba uczniów dojeżdża również z gmin: Gruta (98), Rogóźno (86), Radzyń Chełmiński (82), Warlubie (79), Świecie nad Osą (67), Nowe (66). W strefie słabszego oddziaływania (10-49 uczniów dojeżdżających do Grudziądza znajduje się 9 gmin, w tym 2 gminy z Województwa Pomorskiego (Gardeja i Kwidzyn) oraz 2 gminy z Województwa Warmińsko-Mazurskiego (gmina Kisielice i gmina Biskupiec). Liczba dojeżdżających z gmin od 1-9 uczniów ma charakter incydentalny (to zaledwie średnio 1 uczeń przypadający na badaną placówkę szkolną), nie można wobec tego uważać tych wartości za odzwierciedlające realne powiązania przestrzenno-funkcjonalne z Grudziądzem. Tab Liczba uczniów zamiejscowych kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych w Grudziądzu Lp. Gmina Powiat Liczba uczniów zamiejscowych 1 Grudziądz - gmina grudziądzki Dragacz świecki Łasin grudziądzki Gruta grudziądzki 98 5 Rogóźno grudziądzki 86 6 Radzyń Chełmiński grudziądzki 82 7 Warlubie świecki 79 8 Świecie nad Osą grudziądzki 67 9 Nowe świecki Jabłonowo Pomorskie brodnicki Stolno chełmiński Płużnica wąbrzeski Jeżewo świecki 27 52

53 Lp. Gmina Powiat Liczba uczniów zamiejscowych 14 Gardeja kwidzyński (pomorskie) Świecie świecki Biskupiec nowomiejski (warmińsko-mazurskie) Kwidzyn- gmina Kwidzyn (pomorskie) Kisielice iławski (warmińsko-mazurskie) Lisewo chełmiński 9 20 Sadlinki kwidzyński (pomorskie) 9 21 Wąbrzeźno - miasto wąbrzeski 7 22 Iława-gmina iławski (warmińsko-mazurskie) 6 23 Chełmno-gmina chełmiński 5 24 Łysomice toruński 5 25 Osie świecki 5 26 Wąbrzeźno-gmina wąbrzeski 5 27 Nowe Miasto Lubawskie-gmina nowomiejski (warmińsko-mazurskie) 5 28 Bobrowo brodnicki 4 29 Chełmno - miasto chełmiński 4 30 Książki wąbrzeski 4 31 Susz iławski (warmińsko-mazurskie) 4 32 Drzycim świecki 3 33 Papowo Biskupie chełmiński 3 34 Kurzętnik nowomiejski (warmińsko-mazurskie) 3 35 Gniew tczewski (pomorskie) 3 36 Brodnica-miasto brodnicki 2 37 Brodnica-gmina brodnicki 2 38 Cekcyn tucholski 2 39 Prabuty kwidzyński (pomorskie) 2 40 Bartniczka brodnicki 1 41 Brzozie brodnicki 1 42 Bukowiec świecki 1 43 Dąbrowa Chełmińska bydgoski 1 44 Lniano świecki 1 45 Osiek brodnicki 1 46 Sępólno Krajeńskie sępoleński 1 47 Skępe lipnowski 1 48 Skrwilno rypiński 1 49 Świekatowo świecki 1 50 Lipka złotowski (wielkopolskie) 1 53

54 Lp. Gmina Powiat Liczba uczniów zamiejscowych 51 Miłoradz malborski (pomorskie) 1 Mikołajki 52 Pomorskie malborski (pomorskie) 1 53 Nowe Miasto Lubawskie- miasto nowomiejski (warmińsko-mazurskie) 1 54 Przybiernów goleniowski (zachodniopomorskie) 1 55 Grodziczno nowomiejski (warmińsko-mazurskie) 1 56 Debrzno człuchowski (pomorskie) 1 57 Gdańsk -miasto gdański (pomorskie) 1 60 Ogółem 1206 Żródło: Badanie ankietowe szkół ponadgimnazjalnych, sierpień/wrzesień 2013 Ryc Liczba uczniów zamiejscowych kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych Grudziądza Źródło: opracowanie własne 54

55 Dane o liczbie uczniów zamiejscowych posłużyły obliczeniu odsetka osób w wieku (dane za rok 2012) uczęszczających do szkół ponadgimnazjalnych w Grudziądzu. Największym udziałem młodzieży dojeżdżających do szkół tego typu do Grudziądza charakteryzuje się gmina Rogoźno (29,25%), gmina wiejska Grudziądz (27,20%), Dragacz (26,42%), Radzyń Chełmiński (21,75%), Świecie n./osą (21,34%) oraz Gruta (20,94%). W przedziale od 10-20% mieszczą się gminy: Warlubie (17,83%) oraz Łasin (18,6%). Pozostałe gminy (od 5-9%) charakteryzują się słabszymi powiązaniami z Grudziądzem (Nowe, Stolno, Płużnica, Jabłonowo Pomorskie, Jeżewo). Tab Udział osób w wieku lat uczęszczających do szkół ponadgimnazjalnych w Grudziądzu Lp. Gmina Powiat Liczba osób w wieku lat Odsetek uczniów w wieku lat 1 Rogóźno grudziądzki ,25 2 Grudziądz - gmina grudziądzki ,20 3 Dragacz świecki ,42 4 Radzyń Chełmiński grudziądzki ,75 5 Świecie nad Osą grudziądzki ,34 6 Gruta grudziądzki ,94 7 Łasin grudziądzki ,60 8 Warlubie świecki ,83 9 Nowe świecki 669 9,87 10 Stolno chełmiński 387 8,53 11 Płużnica wąbrzeski 344 8,14 12 Jabłonowo Pomorskie brodnicki 662 5,44 13 Jeżewo świecki 518 5,21 14 Lisewo chełmiński 353 2,55 15 Gardeja kwidzyński (pomorskie) 663 2,41 16 Kisielice iławski (warmińskomazurskie) 476 2,10 17 Sadlinki kwidzyński (pomorskie) 468 1,92 18 Biskupiec nowomiejski (warmińskomazurskie) 671 1,64 19 Osie świecki 339 1,47 20 Książki wąbrzeski 303 1,32 21 Kwidzyn- gmina Kwidzyn (pomorskie) 829 1,21 22 Chełmno-gmina chełmiński 422 1,18 23 Papowo Biskupie chełmiński 334 0,90 55

56 Lp. Gmina Powiat Liczba osób w wieku lat Odsetek uczniów w wieku lat 24 Bobrowo brodnicki 451 0,89 25 Drzycim świecki 355 0,85 26 Łysomice toruński 599 0,83 27 Wąbrzeźno - miasto wąbrzeski 855 0,82 28 Nowe Miasto Lubawskie-gmina nowomiejski (warmińskomazurskie) 633 0,79 29 Wąbrzeźno-gmina wąbrzeski 650 0,77 30 Świecie świecki ,64 31 Iława-gmina iławski (warmińskomazurskie) 990 0,61 32 Kurzętnik nowomiejski (warmińskomazurskie) 558 0,54 33 Susz iławski (warmińskomazurskie) 876 0,46 34 Cekcyn tucholski 446 0,45 35 Miłoradz malborski (pomorskie) 233 0,43 36 Brzozie brodnicki 266 0,38 37 Brodnica-gmina brodnicki 534 0,37 38 Świekatowo świecki 281 0,36 39 Chełmno - miasto chełmiński ,34 40 Lniano świecki 298 0,34 41 Osiek brodnicki 310 0,32 42 Przybiernów goleniowski (zachodniopomorskie) 321 0,31 43 Bartniczka brodnicki 324 0,31 44 Gniew tczewski (pomorskie) 988 0,30 45 Bukowiec świecki 349 0,29 46 Lipka złotowski (wielkopolskie) 416 0,24 47 Prabuty kwidzyński (pomorskie) 882 0,23 48 Skrwilno rypiński 453 0,22 49 Grodziczno nowomiejski (warmińskomazurskie) 467 0,21 50 Dąbrowa Chełmińska bydgoski 537 0,19 51 Skępe lipnowski 554 0,18 52 Debrzno człuchowski (pomorskie) 681 0,15 53 Nowe Miasto Lubawskiemiasto nowomiejski (warmińskomazurskie) 713 0,14 54 Brodnica-miasto brodnicki ,12 55 Sępólno Krajeńskie sępoleński ,10 56 Gdańsk -miasto gdański (pomorskie) ,00 56

57 Lp. Gmina Powiat 57 Źródło: obliczenia własne na podstawie BDL GUS Liczba osób w wieku lat Odsetek uczniów w wieku lat Mikołajki Pomorskie malborski (pomorskie) bd bd W opracowaniu określono odsetek uczniów w wieku lat, którzy uczęszczają do szkół ponadgimnazjalnych w Grudziądzu. Zestawiono w ten sposób dane dla 57gmin, z których znaczna większość wykazuje bardzo słabe powiązania w tym zakresie z Grudziądzem (poniżej 1% - 34 gminy, brak danych dla gminy Mikołajki Pomorskie). Ryc Odsetek uczniów w wieku lat uczęszczających do szkół ponadgimnazjalnych w Grudziądzu Źródło: opracowanie własne Najsilniejsza strefa przestrzennych oddziaływań szkolnictwa ponadgimnazjalnego Grudziądza biorąc pod uwagę odsetek uczniów w wieku lat, w zasadzie domyka się w granicach powiatu grudziądzkiego (ryc ). Słabsze oddziaływania 57

58 wykazują gminy spoza powiatu, ale również spoza województwa kujawskopomorskiego. Jak wynika z ryciny, znaczna część gmin wykazuje bardzo słabe powiązania z Grudziądzem w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego (poniżej 5% uczniów w wieku lat). Na podstawie przyjętych kryteriów wyodrębniono 8 gmin o silnym oddziaływaniu szkolnictwa ponadgimnazjalnego Grudziądza (Grudziądz-gmina wiejska, Dragacz, Łasin, Gruta, Rogoźno, Radzyń Chełmiński, Warlubie, Świecie n./osą) oraz 5 gmin wchodzących w skład strefy o słabszym oddziaływaniu (Nowe, Jabłonowo Pomorskie, Stolno, Płużnica, Jeżewo). Tab Gminy wchodzące w skład strefy o silnym oddziaływaniu szkolnictwa ponadgimnazjalnego Grudziądza Lp. Gmina Powiat Uwagi 1 Grudziądz - gmina grudziądzki 2 Dragacz świecki 3 Łasin grudziądzki 4 Gruta grudziądzki 5 Rogóźno grudziądzki 6 Radzyń Chełmiński grudziądzki 7 Warlubie świecki 8 Świecie nad Osą grudziądzki Źródło: opracowanie własne Tab Gminy wchodzące w skład strefy o słabszym oddziaływaniu szkolnictwa ponadgimnazjalnego Grudziądza Lp. Gmina Powiat Uwagi 1 Nowe świecki 2 Jabłonowo Pomorskie brodnicki 3 Stolno chełmiński 4 Płużnica wąbrzeski 5 Jeżewo świecki Źródło: opracowanie własne Gmina Gardeja, Biskupiec, Kwidzyn i Kisielice, pomimo spełnienia kryterium 1 (liczba uczniów 10) nie zostały zakwalifikowane do strefy o słabszym oddziaływaniu z 58

59 powodu niespełnienia kryterium 2 (w ww. gminach odsetek uczniów kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych Grudziądz wyniósł mniej niż 5%). Ryc Strefy oddziaływań szkolnictwa ponadgimnazjalnego Grudziądza Źródło: opracowanie własne 4.6. Współpraca samorządowa W przypadku obszaru funkcjonalnego Grudziądza nie zauważono deklaracji politycznej współpracy nawiązującej charakterem do porozumienia dotyczącego np. Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego. W dalszej części opracowania przeanalizowano więc przede wszystkim ustawowe formy współpracy samorządowej, odnoszące się do zadań publicznych realizowanych wspólnie na obszarze miasta oraz jego najbliższego otoczenia. Jako podstawę zestawienia przyjęto całościową kwerendę uchwał rad miast, dostępnych w Biuletynie Informacji Publicznej, z których wynika konieczność uzyskania zgody organu stanowiącego samorządu miasta (powiatu) na utworzenie związku lub zawarcie porozumienia. Miasto Grudziądz było współzałożycielem Związku Komunalnego Gmin Województwa Toruńskiego, założonego w 1992 r. Z uwagi na likwidację związku 59

60 w 2010 r., zasięg jego funkcjonowania nie będzie brany pod uwagę jako kryterium delimitacji miejskiego obszaru funkcjonalnego Grudziądza. Tab Były Związek Komunalny Gmin Województwa Toruńskiego z siedzibą w Grudziądzu. Nazwa związku Gminy uczestniczące Zadania Data Data i jego siedziba w związku rejestracji likwidacji Związek Komunalny Gmin Województwa Toruńskiego z siedzibą w Grudziądzu (woj. kujawskopomorskie) (20): gm. Bobrowo, gm. Chełmno, gm. Ciechocin, gm. Dębowa Łąka, gm. Golub- Dobrzyń, gm. Grudziądz, gm. Gruta, m. i gm. Kowalewo Pomorskie, gm. Książki, gm. Lisewo, gm. Nowe Miasto Lubawskie (*), gm. Obrowo, gm. Osiek, gm. Papowo Biskupie, gm. Radomin, m. i gm. Radzyń Chełmiński, gm. Stolno, gm. Unisław, gm. Wąpielsk, Zławieś Wielka (*) gmina z terenu woj. warmińskomazurskiego Utrzymanie i eksploatacja urządzeń wodociągowych, kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków, świadczenie usług instalacyjnych i realizacji inwestycji wodnokanalizacyjnych r r. Źródło: Rejestr związków międzygminnych - Biuletyn Informacji Publicznej Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji W analizie współpracy samorządowej na obszarze funkcjonalnym miasta Grudziądza wzięte pod uwagę zostały następujące uchwały Rady Miejskiej w Grudziądzu: Uchwała Nr XXIII/53/08 Rady Miejskiej Grudziądza z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie wyrażenia zgody na zawarcie porozumienia z Powiatem Grudziądzkim w sprawie zapewnienia przez gminę miasto Grudziądz schronienia mieszkańcom Powiatu Grudziądzkiego w ramach interwencji kryzysowej Uchwała Nr XXIX/133/12 Rady Miejskiej Grudziądza z dnia 28 listopada 2012 r. w sprawie zawarcia porozumienia w sprawie organizacji publicznego transportu zbiorowego 60

61 Uchwała Nr XXXI/147/12 Rady Miejskiej Grudziądza z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie zawarcia porozumienia w sprawie organizacji publicznego transportu zbiorowego Zakres przestrzenny współpracy samorządowej na obszarze funkcjonalnym miasta Grudziądza został przedstawiony w tabeli Tab Porozumienia samorządowe Grudziądza i ościennych gmin. Zakres porozumienia Organizacja publicznego transportu zbiorowego Interwencja kryzysowa Jednostki uczestniczące w porozumieniu m. Grudziądz gm. Grudziądz gm. Rogóźno m. Grudziądz powiat grudziądzki Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletynu Informacji Publicznej miasta Grudziądza Na podstawie przeglądu współpracy samorządowej w ramach miejskiego obszaru funkcjonalnego Grudziądza, należy stwierdzić, że większa siła powiązań instytucjonalnych występuje z bezpośrednio sąsiadującą z miastem gminą wiejską o tej samej nazwie oraz z gminą Rogóźno, współorganizująca z miastem transport publiczny. Pozostałe porozumienie dotyczy wszystkich 8 gmin powiatu i związane jest z zarządzaniem kryzysowym. Więzi instytucjonalne Grudziądza nie są więc rozbudowane a ich zasięg jest mniejszy niż np. w przypadku Włocławka Delimitacja obszaru funkcjonalnego Grudziądza synteza Delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych w niniejszym opracowaniu polega na zobiektywizowanej analizie spójności społeczno-gospodarczej i powiązań funkcjonalnych (transportowych oraz w zakresie dojazdów do pracy i szkól) a także form i zakresu dotychczasowej współpracy samorządów (integracja instytucjonalna). Ich koincydencja może dać obraz miejskiego obszaru funkcjonalnego tak w sensie poznawczym, jak i przede wszystkim praktycznym - jako jednostki zarządzania terytorialnego. W niniejszym opracowaniu w ostatecznej delimitacji MOF Włocławka przyjęto następujące kryteria: 1. Kryterium spójności społeczno-gospodarczej, wyrażone syntetyczną miarą dodatnich wartości wskaźnika Perkala. 61

62 2. Kryterium stopnia zurbanizowania, ilustrujące, w szczególności stopień zainwestowania i zagospodarowania terenu, wyrażone syntetyczną miarą dodatnich wartości wskaźnika Perkala 3. Kryterium dostępności transportowej 4. Kryterium dojazdów do pracy do ośrodka centralnego MOF 5. Kryterium dojazdów do szkół ponadgimnazjalnych do ośrodka centralnego MOF 6. Kryterium współpracy samorządowej, ilustrujące stan dotychczasowej współpracy jednostek samorządowych. W delimitacji MOF wzięto pod uwagę także względy terytorialnoadministracyjne. Wynikają one z pragmatyki i racjonalności publicznego zarządzania terytorialnego. Podstawowe z nich to: dopasowanie granic MOF do granic podstawowych jednostek podziału terytorialnego jakimi są gminy, zwartość przestrzenna i ciągłość MOF. Oznacza to możliwość występowania w jego granicach gmin nie wykazujących silnych cech strukturalnych lub powiązań z Grudziądzem, ale leżące między centrum obszaru a gminami wykazującymi silne związki. Kryterium to wskazuje m.in. na zaliczanie do MOF nie tylko gmin miejskich, ale również ich zaplecza, a więc otaczających miasto gmin wiejskich. W procedurze delimitacyjnej, każdemu z kryteriów nadano wagi punktowe (1 silne kryterium, 0,5 słabe kryterium). Suma wag daje wskaźnik ilustrujący siłę relacji funkcjonalnych danej gminy z Grudziądzem. Za obszar silnych oddziaływań, które można utożsamiać z miejskim obszarem funkcjonalnym uznano gminy, dla których bonitacja sumaryczna wyniosła powyżej 50 % co oznacza sumę min. 3,5 pkt dla wszystkich przyjętych kryteriów. Gminy, które uzyskały co najmniej 3,5 pkt bonitacyjnych należy zaliczyć do obszaru bezpośrednich wpływów miasta, czyli właściwy, ukształtowany miejski obszar funkcjonalny Grudziądza. Wyżej wymienione kryteria delimitacji dla 23 gmin wokół Grudziądza znajdujących się w pasie do max. 1 pierścienia gmin wokół powiatu przedstawia tabela Granice zdelimitowanego miejskiego obszaru funkcjonalnego Grudziądza przedstawia rycina Charakterystykę gmin MOF Grudziądza przedstawia tabela

63 Tab Gminy wg bonitacji punktowej kryteriów przynależności do MOF Grudziądza Nazwa gminy Typ gminy Struktura społecznogospodarcza Poziom urbanizacji Dostępność transportowa Dojazdy do pracy Dojazdy do szkół Współpraca samorządowa Pkt. Powiat grudziądzki Grudziądz wiejska X x X X X X 5 Gruta wiejska x x X X x 3,5 Łasin Radzyń Chełmiński x x x X x 3 x X x X x 3,5 Rogóźno wiejska X X X X 4 Świecie nad Osą Jabłonowo Pomorskie wiejska x x X x 2,5 Powiat brodnicki x x 1 Powiat chełmiński Chełmno miejska X x x 2 Chełmno wiejska X x 1,5 Stolno wiejska x x x 1,5 Powiat iławski Kisielice x x 1 Powiat kwidzyński Gardeja wiejska x 0,5 Sadlinki wiejska x x 1 Powiat nowomiejski Biskupiec wiejska x 0,5 Powiat świecki Dragacz wiejska x X X X 3,5 Jeżewo wiejska x x 1 Nowe Świecie miejskowiejska miejskowiejska miejskowiejska miejskowiejska miejskowiejska miejskowiejska x x 1 X X X 3 Warlubie wiejska x X 1,5 Powiat wąbrzeski Książki wiejska x 0,5 Płużnica wiejska x x x 1,5 63

64 Wąbrzeźno wiejska x x 2 Wąbrzeźno miejska X X x 3 X - relacje silne (1 pkt), x - relacje słabe (0,5 pkt). Na szaro gminy zakwalifikowane do MOF Źródło: opracowanie własne Ryc Miejski obszar funkcjonalny Grudziądza 64

65 Zdelimitowany, w oparciu o analizę wielokryterialną obszar funkcjonalny Grudziądza obejmuje 5 gmin graniczących z miastem: gminy wiejskie: Grudziądz, Rogóźno, Gruta i Dragacz. 4 pierwsze znajdują się w powiecie grudziądzkim, gmina Dragacz w powiecie świeckim. Mimo położenia za naturalną granicą Wisły, gmina ta znajduje się w bezpośrednim polu oddziaływania miasta. Tab Gminy wchodzące w skład miejskiego obszaru funkcjonalnego Włocławka Gmina Grudziądz Rogóźno Gruta Radzyń Chełmiński Dragacz Charakterystyka Gmina wiejska o wysokim w skali regionu poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, średnio zurbanizowana, o bardzo dobrej dostępności transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól w Grudziądzu. Naturalny partner miasta w realizacji zadań publicznych i rozwijaniu infrastruktury podmiejskiej. Współpraca w zakresie transportu zbiorowego Gmina wiejska o niskim w skali regionu poziomie rozwoju społecznogospodarczego, słabo zurbanizowana, o bardzo dobrej dostępności transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól w Grudziądzu. Naturalny partner miasta w realizacji zadań publicznych i rozwijaniu infrastruktury podmiejskiej. Współpraca w zakresie transportu zbiorowego. Gmina wiejska o wysokim w skali regionu poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, średnio zurbanizowana, słabszej dostępności transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól w Grudziądzu. Brak większej współpracy komunalnej z miastem. Gmina miejsko-wiejska o niskim w skali regionu poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, średnio zurbanizowana, o bardzo dobrej dostępności transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól w Grudziądzu. Brak większej współpracy komunalnej z miastem. Gmina wiejska, leżąca poza powiatem grudziądzkim i linią Wisły, o średnim w skali regionu poziomie rozwoju społecznogospodarczego, słabo zurbanizowana, z racji bliskości o dobrej dostępności transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól w Grudziądzu. Brak większej współpracy komunalnej z miastem. Źródło: opracowanie własne Warto zauważyć, że relatywnie silne powiązania funkcjonalne (dojazdy do pracy i szczególnie do szkół) z miastem, wykazują również gminy: Łasin i Świecie nad Osą. Charakteryzuje je jednak niski poziom rozwoju społeczno-gospodarczego 65

66 i słabe zurbanizowanie, co oznacza że nie spełniają one kryteriów strukturalnych związanych z podobieństwem pod względem cech społeczno-gospodarczych i morfologicznych do miasta centralnego. Gminy te można zaliczyć do potencjalnego, kształtującego się MOF, w przypadku gdyby procesy rozwojowe emanujące z Grudziądza objęły również tę dotąd słabiej rozwinięta wschodnią część powiatu grudziądzkiego. Silne podobieństwo pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego wykazują leżące miasta poza powiatem Grudziądzkim: Świecie, Chełmno i Wąbrzeźno. Są to ościenne, powiatowe ośrodki osadnicze o własnej strefie oddziaływań, nie wchodzące w obręb silnych powiązań funkcjonalnych z miastem Grudziądz. 66

67 5. DELIMITACJA MIEJSKIEGO OBSZARU FUNKCJONALNEGO WŁOCŁAWKA Włocławek położony jest w południowo-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego nad rzeką Wisłą. Miasto to jest trzecim pod względem ludności ośrodkiem tego województwa (115,5 tys. mieszkańców). Przed reformą administracyjną w 1998 r., Włocławek był stolicą województwa włocławskiego. Obecnie jest powiatem grodzkim, którego powierzchnia obejmuje obszar 84,32 km 2. Włocławek zaliczany jest przez KPZK 2030 do trzeciej grupy (zaraz po metropoliach i ośrodkach wojewódzkich) głównych składników systemu osadniczego kraju. Miasto określone zostało jako ośrodek regionalny, pełniący szereg ważnych funkcji o znaczeniu dla całego regionu oraz kraju. Dokument wyraźnie zaznacza Włocławek na wszystkich planach i wizjach przestrzennego zagospodarowania Polski jako ośrodek, który będzie wspierany w celu intensyfikacji jego połączeń z głównymi węzłami sieci powiązań ośrodków metropolitalnych i wojewódzkich. Włocławek leży przy strategicznym korytarzu komunikacyjnym łączącym Trójmiasto z Łodzią i Warszawą. Powyższe ośrodki łączy bezpośrednio przebiegająca przez centrum Włocławka DK 1, która na odcinku od Gdańska do Torunia i od miejscowości Kowal do Strykowa k/łodzi jest autostradą o oznaczeniu A1. Ponadto przez miasto przechodzą 2 inne drogi krajowe DK 62 łączy Toruń z Płockiem i Sochaczewem, a DK 67 łączy Włocławek z Lipnem i Ostródą. Pomimo dobrze rozwiniętego systemu połączeń drogowych należy zauważyć, że Włocławek oddalony jest o 55 km od Torunia oraz o blisko 100 km od drugiej stolicy województwa Bydgoszczy. Stopień skomunikowania z tym ośrodkiem miejskim nie jest atutem Włocławka i ogranicza możliwość wzajemnych powiązań tych miast. Włocławek pełni funkcje ponadlokalne przede wszystkim w stosunku do najbliższej jednostki powiatowej. Podstawowe charakterystyki miasta na tle powiatu przestawia tabela

68 Tab Sytuacja społeczno-gospodarcza Włocławka i powiatu włocławskiego w 2012 r. Wskaźnik Miasto Powiat Liczba ludności Powierzchnia w km Gęstość zaludnienia w os/km Dynamika liczby ludności w % ( ) -2,4 2,2 Saldo migracji na 1000 mieszkańców (2012) -4 0 Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców -3 1,8 (2012) Liczba podmiotów gospodarczych Liczba podmiotów gospodarczych na mieszkańców Bezrobocie wśród osób w wieku 14,8 17 produkcyjnym w % Dochody na 1 mieszkańca 4800, ,23 Bezrobocie wśród osób aktywnych 20,6 28,4 zawodowo w % % ludności korzystającej z kanalizacji (2011) 92,1 32 Długość linii autobusowych w km na 1 km2 powierzchni miasta Średnia oddanych do użytku mieszkań na 1000 mieszkańców w latach Źródło: zestawienie własne na podstawie BDL GUS 1,0 b.d. 2,4 2, Struktura społeczno-gospodarcza W niniejszym opracowaniu, za dyrektywą MRR, przyjęto definicję obszaru funkcjonalnego, jako spójnej pod względem przestrzennym strefy oddziaływania miasta, charakteryzującej się istnieniem wzajemnych powiązań funkcjonalnych oraz zaawansowania procesów urbanizacyjnych, będących efektem (odbiciem) zachodzących interakcji i zjawisk. Strukturę społeczno-gospodarczą potencjalnego obszaru MOF Włocławka zbadano więc w pierwszej kolejności z punktu widzenia podobieństw cech rozwoju społeczno-gospodarczego. Tym samym można postawić pytanie, czy i na ile gminy wokół Włocławka stanowią spójny pod względem cech rozwoju społeczno-gospodarczego obszar. Do analizy wzięto wszystkie gminy powiatu włocławskiego oraz gminy bezpośrednio sąsiadujące z powiatem, zarówno na terenie województwa jaki i z województw ościennych. Strukturę społeczno-gospodarczą obszaru ilustrują mierniki odzwierciedlające takie zjawiska jak: przedsiębiorczość (liczba podmiotów gospodarczych), dochody gmin oraz wpływy podatkowe do budżetu gminy z takich źródeł jak udział w podatku PIT, CIT, finansowanie zadań gminnych ze środków unijnych, aktywność społeczna (liczba podmiotów NGO), zasoby siły roboczej (ludność w wieku produkcyjnym), stan 68

69 rynku pracy (poziom bezrobocia), wielkość ubóstwa (wielkość środków pomocy społecznej), poziom wyposażenia szkół (dostępność Internetu) i dostępność edukacji przedszkolnej. Razem wyżej wymienione zjawiska reprezentuje 13 wskaźników GUS dostępnych w podziale na gminy, wg stanu za Szczegółowy wykaz analizowanych wskaźników przedstawiono w rozdziale 3.3. Spójność społeczno-gospodarczą gmin wokół Włocławka zbadano dla 26 jednostek administracyjnych, wszystkich miast i gmin należących do powiatu włocławskiego oraz gmin sąsiadujących z ww. powiatem. Syntetyczny wskaźnik spójności Perkala przedstawia tabela Ich rozkład przestrzenny ilustruje rycina Ponadprzeciętny dla analizowanego zbioru jednostek poziom rozwoju zanotowało 8 gmin, w większości należących do powiatu włocławskiego. Co ciekawe dwie z nich: Fabianki i Włocławek maja wiejski status administracyjny, a jedna- Brześć Kujawski miejsko-wiejski. Potwierdza to tezę o wysokim poziomie rozwoju gmin powiatu na tle jednostek ościennych. Widać jednak silną dychotomię poziomu rozwoju w powiecie włocławskim. Gminy w północnej części maja zdecydowanie wyższe wartości wskaźników rozwoju niż gminy w części południowej. Leżą one na osi rozwojowej w kierunku Ciechocinka i Torunia. Oznacza to że procesy rozwojowe dotyczą tylko części gmin wokół Włocławka. Takie gminy należące do powiatu włocławskiego jak: Chodecz, Boniewo czy Izbica Kujawska należą do najsłabiej rozwiniętych gmin w całym analizowanym obszarze. Można je nazwać peryferyjnymi w odniesieniu do procesów rozwojowych całego województwa kujawskopomorskiego. Tab Syntetyczny wskaźnik rozwoju społeczno-gospodarczego gmin wokół Włocławka. Nazwa gminy Typ gminy Powiat Wskaźnik Perkala Izbica Kujawska miejsko-wiejska włocławski -0,50101 Lipno wiejska lipnowski -0,45772 Wielgie wiejska lipnowski -0,40795 Boniewo wiejska włocławski -0,40303 Choceń wiejska włocławski -0,32988 Gostynin wiejska gostyniński -0,

70 Kowal wiejska włocławski -0,31160 Chodecz miejsko-wiejska włocławski -0,28127 Lubraniec miejsko-wiejska włocławski -0,25302 Brudzeń Duży wiejska płocki -0,21652 Topólka wiejska radziejowski -0,21627 Nowy Duninów wiejska płocki -0,17017 Lubień Kujawski miejsko-wiejska włocławski -0,16802 Bobrowniki wiejska lipnowski -0,10204 Osięciny wiejska radziejowski -0,06663 Dobrzyń nad Wisłą miejsko-wiejska lipnowski -0,05771 Baruchowo wiejska włocławski -0,00095 Bądkowo wiejska aleksandrowski 0,07844 Lipno miejska lipnowski 0,16806 Lubanie wiejska włocławski 0,17190 Waganiec wiejska aleksandrowski 0,34632 Brześć Kujawski miejsko-wiejska włocławski 0,51573 Gostynin miejska gostyniński 0,56092 Włocławek wiejska włocławski 0,61461 Fabianki wiejska włocławski 0,63816 Kowal miejska włocławski 1,17746 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. Na szaro gminy o ponadprzeciętnym poziomie rozwoju (wskaźnik Perkala +). 70

71 Ryc Rozkład wskaźnika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin wokół Włocławka (źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS) 5.2. Poziom urbanizacji Wg KPZK 2030, miejski obszar funkcjonalny jest układem osadniczym ciągłym przestrzennie, złożonym z odrębnych administracyjnie jednostek. Obejmuje zwarty obszar miejski oraz powiązaną z nim funkcjonalnie strefę zurbanizowaną. Ww. definicja wskazuje na jedną z podstawowych cech miejskiego obszaru funkcjonalnego: dostatecznie wysoki poziom zurbanizowania na zwartym terytorialnie obszarze. 71

72 Jako kryterium urbanizacji potencjalnego MOF Włocławka przyjęto wskaźniki ilustrujące m.in. koncentrację ludności (gęstość zaludnienia), atrakcyjność osadniczą gmin (saldo migracji stałych), gospodarkę mieszkaniową (dynamika rozwoju zasobów mieszkaniowych), wyposażenie w infrastrukturę techniczną (wodociągi, kanalizacja, gaz, dostęp do oczyszczalni,), strukturę użytkowania terenu (lesistość, obszary chronione i użytki rolne) i gęstość sieci drogowej (z uwagi na dostępność danych uwzględniono tylko drogi rowerowe). Razem wyżej wymienione zjawiska reprezentuje 12 wskaźników GUS dostępnych w podziale na gminy, na ogół za rok Szczegółowy wykaz wskaźników uwzględnionych w analizie poziomu zurbanizowania przedstawiono w rozdziale 3.3. Poziom zurbanizowania gmin wokół Włocławka zbadano dla 26 jednostek administracyjnych, w tym wszystkich miast i gmin należących do powiatu grudziądzkiego, oraz gmin sąsiadujących z ww. powiatem. Wartości syntetycznego wskaźnika urbanizacji Perkala przedstawia tabela Ich rozkład przestrzenny ilustruje rycina Ponadprzeciętny dla analizowanego zbioru jednostek poziom rozwoju zanotowało 9 gmin, z których większość (6) należy do powiatu włocławskiego. Są wśród nich gminy wiejskie: Włocławek, Lubanie, Choceń i Fabianki oraz miejskie: Kowal i Brześć Kujawski. Najwyższe zurbanizowanie charakteryzuje nie tylko ww. gminy miejskie, ale także podmiejską gminę Fabianki (a więc także gminę poza naturalną granicą Wisły). Mapa pokazuje, że procesy urbanizacyjne, przekraczają granice Włocławka i kilka gmin podmiejskich poddana została zjawisku suburbanizacji (za wyjątkiem niemal całkowicie rolniczo-leśnej gminy Baruchowo). Procesy urbanizacyjne wokół Włocławka implikują procesy rozwojowe, co oznacza kształtowanie się wokół tego miasta układu osadniczego złożonego z miasta centralnego i strefy podmiejskiej, w której rozwija się ruch budowlany i lokalna gospodarka. Na podstawie wskaźników statystycznych widać kształtowanie się, głównie w północnej części powiatu miejskiego, obszaru funkcjonalnego na wzór większych miast regionu. 72

73 Tab Syntetyczny wskaźnik poziomu zurbanizowania gmin wokół Włocławka Nazwa gminy Typ gminy Powiat Wskażnik Perkala Topólka wiejska radziejowski -0,66588 Bądkowo wiejska aleksandrowski -0,62380 Bobrowniki wiejska lipnowski -0,52401 Lubień Kujawski miejsko-wiejska włocławski -0,34428 Gostynin wiejska gostyniński -0,33158 Boniewo wiejska włocławski -0,30331 Chodecz miejsko-wiejska włocławski -0,27993 Lipno wiejska lipnowski -0,24804 Wielgie wiejska lipnowski -0,23356 Dobrzyń nad Wisłą miejsko-wiejska lipnowski -0,17869 Lubraniec miejsko-wiejska włocławski -0,14768 Osięciny wiejska radziejowski -0,13327 Kowal wiejska włocławski -0,11836 Izbica Kujawska miejsko-wiejska włocławski -0,11141 Nowy Duninów wiejska płocki -0,06542 Baruchowo wiejska włocławski -0,00311 Brudzeń Duży wiejska płocki -0,00044 Włocławek wiejska włocławski 0,05045 Lubanie wiejska włocławski 0,05505 Waganiec wiejska aleksandrowski 0,14525 Choceń wiejska włocławski 0,20244 Brześć Kujawski miejsko-wiejska włocławski 0,53678 Lipno miejska lipnowski 0,60315 Kowal miejska włocławski 0,79641 Fabianki wiejska włocławski 0,83440 Gostynin miejska gostyniński 1,08884 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. Na szaro gminy o ponadprzeciętnym poziomie zurbanizowania(wskaźnik Perkala +), wykazujące większe podobieństwo pod względem stopnia zagospodarowania. 73

74 Ryc Rozkład syntetycznego wskaźnika zurbanizowania gmin wokół Włocławka (źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS). 74

75 5.3. Dostępność transportowa Włocławka Identyfikatorem powiązań transportowych w analizowanym w opracowaniu jest liczba połączeń komunikacyjnych oferowanych w ramach transportu zbiorowego. Analizie poddano połączenia wszystkimi rodzajami środków transportu publicznego obsługujących obszar w promieniu 60 minut dojazdu komunikacją indywidualną lub zbiorową do miast stanowiących punkt odniesienia. Z uwagi na peryferyjną lokalizację Włocławka w województwie, należało uwzględnić również jednostki gminne zlokalizowane poza granicami województwa kujawsko pomorskiego. Niewątpliwie Włocławek stanowi węzeł, w których dominującą rolę odgrywają połączenia autobusowe a mniej kolejowe. W przypadku Włocławka wyraźnie można dostrzec, że liczba połączeń zmniejsza się wraz z odległością od miasta. Najwięcej bezpośrednich kursów do Włocławka ma miejsce z gmin położonych w jego bezpośrednim zapleczu. Powyżej 40 połączeń na dobę do miasta przewoźnicy oferują z: gmin: Włocławek, Brześcia Kujawskiego, Fabianek, Lubrańca, Torunia oraz miasta i gminy Kowal. Większa liczba połączeń cechuje też gminy: Lipno, Aleksandrów Kujawski, Chodecz, i Ciechocinek. Wśród jednostek spoza województwa, wyróżniają się przede wszystkim Płock (17 połączeń), Kutno (16) i Łęczyca (14). W przypadku przejazdów do Płocka obsługa komunikacyjna ma miejsce przy wykorzystaniu autobusów, z kolei liczba połączeń z Kutnem i Łęczycą jest pochodną położenia Włocławka na linii kolejowej łączącej miasto ze wskazanymi ośrodkami. Nie zmienia to jednakże faktu, że pod względem liczby połączeń komunikacyjnych na dobę wyróżniają się przede wszystkim graniczące z miastem gminy powiatu włocławskiego. Liczbę połączeń transportem zbiorowym z Włocławkiem prezentuje rycina

76 Ryc Liczba połączeń komunikacyjnych (kolejowych i autobusowych) do Włocławka z gmin położonych do 60 min podróży samochodem lub komunikacją publiczną od miasta (źródło: Opracowanie własne, 2013). Drugą ważną analizą niezbędną do określenia obszaru oddziaływania miast jest badanie dostępności czasowej. W niniejszym opracowaniu przeprowadzono analizę dostępności czasowej przy wykorzystaniu samochodu i transportu zbiorowego (autobusy i kolej). W zdecydowanej większości przypadków dostępność czasowa przy wykorzystaniu samochodu okazuje się być zdecydowanie lepsza aniżeli ma to miejsce w przypadku komunikacji publicznej. Jedynie szybkie połączenia kolejowe mogą konkurować z transportem samochodowym. Akceptowalny dla wielu osób czas dojazdu do pracy wynosi 30 minut (potwierdzają to wyniki badań, m.in. Bul, 2013). Zwiększenie czasu dojazdu prowadzi do wzrostu niezadowolenia osoby dojeżdżającej i zmiany preferencji komunikacyjnych. 76

77 Ryc dostępności czasowej Włocławka wskazuje jednoznacznie, że izochrony odkształcają się południkowo, szczególnie w kierunku południowym. Jest to związane z poprawą dostępności przy wykorzystaniu samochodu dzięki powstaniu autostrady A1. Z tego też względu w strefie dojazdu do miasta w ciągu 60 minut znajduje się m.in. Łęczyca i Kutno. Wśród jednostek, których dostępność mieści się w granicach 30 minut dojazdu do Włocławka znajdują się głównie gminy bezpośrednio graniczące z miastem, z powiatu włocławskiego, lipnowskiego, radziejowskiego i aleksandrowskiego. Łącznie 16 gmin zlokalizowanych jest w strefie dojazdu do miasta w przeciągu 30 minut, natomiast kolejne 75 znajduje się w strefie dojazdu między 30 a 60 minut. Dużo mniejszy powierzchniowo jest obszar ograniczony izochroną 60 - minut w przypadku analizy dostępności czasowej przy wykorzystaniu transportu publicznego. Izochrony tworzą układ sektorowy z niewielkimi odkształceniami, szczególnie wzdłuż istniejących linii kolejowych. Łącznie 11 gmin zlokalizowanych w bezpośrednim zapleczu miasta (głównie z powiatu włocławskiego) cechuje dostępność Włocławka na poziomie do 30 minut dojazdu transportem zbiorowym, z kolei dostępność do 60 minut charakteryzuje dodatkowo 48 jednostek gminnych. Ryc Dostępność czasowa Włocławka przy wykorzystaniu samochodu. (Źródło: opracowanie własne). 77

78 Ryc Dostępność czasowa Włocławka przy wykorzystaniu transportu zbiorowego. (Źródło: opracowanie własne). Strefy powiązań transportowych Przedstawione analizy pozwalają na dokonanie delimitacji stref oddziaływania obszaru funkcjonalnego Włocławka. W celu określenia zasięgu obszarów funkcjonalnych w oparciu o powiązania transportowe wprowadzono kryteria delimitacyjne. Dokonano delimitacji strefy o silnych powiązaniach oraz słabszych powiązaniach, przyjmując kryteria zaprezentowane w rozdz Obszar funkcjonalny Włocławka zdelimitowany na podstawie powiązań transportowych liczy 9 jednostek gminnych. Wykazują one silne powiązanie z miastem. Są to gminy powiatu włocławskiego (Włocławek, Brześć Kujawski, Fabianki, m. Kowal, gm. Kowal, Lubanie) oraz lipnowskiego (gm. Lipno, m. Lipno oraz Bobrowniki). Ostatnia z gmin nie spełnia wszystkich kryteriów, została jednakże włączona do obszaru o silnych powiązaniach ze względu na konieczność zachowania zasady bezpośredniego sąsiedztwa. Przeprowadzona analiza jednostek wskazuje także na występowanie słabszych powiązań transportowych w Włocławkiem w przypadku 65 jednostek gminnych, w tym aż 19 spoza województwa kujawsko - pomorskiego. Są to gminy z powiatów: łęczyckiego, konińskiego, sierpeckiego, kolskiego, płockiego, kutnowskiego i gostynińskiego. W przypadku zdelimitowanego obszaru funkcjonalnego Włocławka ze względu na 78

79 powiązania transportowe warto podkreślić iż jest to obszar dosyć zwarty. Wyjątek stanowią gminy zlokalizowane na południe od Włocławka, położone w województwach: wielkopolskim i łódzkim. Ryc Strefy oddziaływania Włocławka w świetle powiązań transportowych. (Źródło: opracowanie własne). Tab Gminy wchodzące w skład strefy o silnych powiązaniach transportowych z Włocławkiem Lp. Gmina Powiat 1 Bobrowniki lipnowski 2 Brześć Kujawski włocławski 3 Dobrzyń nad Wisłą lipnowski nie spełnia kryterium / gr. z rdzeniem nie spełnia kryterium / gr. z rdzeniem 79

80 4 Fabianki włocławski 5 Kowal - miasto włocławski 6 Kowal gmina włocławski 7 Lipno - miasto lipnowski 8 Lipno gmina lipnowski 9 Lubanie włocławski 10 Włocławek - gmina włocławski Źródło: opracowanie własne Tab Gminy wchodzące w skład strefy o słabszych powiązaniach transportowych z Włocławkiem Lp. Gmina Powiat 1 Aleksandrów Kujawski - miasto aleksandrowski 2 Aleksandrów Kujawski - gmina aleksandrowski 3 Babiak kolski 4 Baruchowo włocławski 5 Bądkowo aleksandrowski 6 Bobrowniki lipnowski 7 Boniewo włocławski 8 Brześć Kujawski włocławski 9 Brzuze rypiński 10 Bytoń radziejowski 11 Choceń włocławski 12 Chodecz włocławski 13 Chrostkowo lipnowski 14 Ciechocinek aleksandrowski 15 Czernikowo toruński 16 Dąbrowa Biskupia inowrocławski 17 Dobre radziejowski 18 Dobrzyń nad Wisłą lipnowski 19 Fabianki włocławski 20 Gąbin płocki 21 Gostynin miasto gostyniński 22 Gostynin - gmina gostyniński 23 Izbica Kujawska włocławski 24 Kikół lipnowski 25 Kłodawa kolski 26 Koneck aleksandrowski 27 Kowal miasto włocławski 28 Kowal - gmina włocławski 29 Krośniewice kutnowski 30 Kruszwica inowrocławski 31 Kutno - miasto kutnowski 32 Kutno gmina kutnowski 33 Lipno - miasto lipnowski 34 Lipno - gmina lipnowski 35 Lubanie włocławski 36 Lubień Kujawski włocławski 80

81 37 Lubraniec włocławski 38 Łanięta kutnowski 39 Łąck płocki 40 Łęczyca miasto łęczycki 41 Łęczyca - gmina łęczycki 42 Mochowo sierpecki 43 Nieszawa aleksandrowski 44 Nowy Duninów płocki 45 Obrowo toruński 46 Osięciny radziejowski 47 Piotrków Kujawski radziejowski 48 Płock Płock 49 Przedecz kolski 50 Raciążek aleksandrowski 51 Radziejów miasto radziejowski 52 Radziejów - gmina radziejowski 53 Rogowo rypiński 54 Sierpc miasto sierpecki 55 Sierpc - gmina sierpecki 56 Skępe lipnowski 57 Tłuchowo lipnowski 58 Topólka radziejowski 59 Waganiec aleksandrowski 60 Wielgie lipnowski 61 Wierzbinek koniński 62 Witonia łęczycki 63 Włocławek - gmina włocławski 64 Zakrzewo aleksandrowski 65 Zbójno golubsko-dobrzyński Źródło: opracowanie własne, 5.4. Zasięg oddziaływania Włocławka jako ośrodka dojazdów do pracy Wielkość dojazdów do pracy jest jednym z identyfikatorów potencjału gospodarczego każdego miasta. W celu określenia rangi Włocławka jako ośrodka dojazdów do pracy dokonano porównania wielkości przemieszczeń pracowniczych w odniesieniu do innych jednostek regionie. Jak wskazują dane przedstawione w tabeli najważniejszymi ośrodkami dojazdów do pracy w regionie są Bydgoszcz i Toruń. Wyniki wielkości migracji pracowniczych wskazują, że Włocławek stanowi 3 co do wielkości w województwie kujawsko pomorskim i 64 w kraju ośrodek dojazdów pracowniczych z liczbą prawie 5 tys. osób dojeżdżających codziennie. Miasto jest ważnym ośrodkiem przemysłu chemicznego, elektromaszynowego i spożywczego. 81

82 Włocławek cechuje dodatnie saldo migracji co oznacza, że miasto jest jednostką o charakterze wybitnie przyjazdowym. Liczba osób przyjeżdżających codziennie do miasta jest prawie 4-krotnie większa niż liczba osób z miasta wyjeżdżających. Oznacza to, że Włocławek stanowi silny rynek pracy, który przyciąga również mieszkańców wielu okolicznych gmin. Tab Dojazdy do pracy do Włocławka na tle miast województwa kujawsko pomorskiego. Lp. Gmina Liczba osób Liczba osób przyjeżdżających wyjeżdżających Saldo 1 Bydgoszcz Toruń Włocławek Inowrocław Brodnica Nakło nad Notecią Grudziądz Świecie Białe Błota Mogilno Lubicz Ciechocinek Rypin Gniewkowo Żnin Lipno Sępólno Krajeńskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Skala i kierunki dojazdów do pracy Analiza skali i kierunków dojazdów do pracy do Włocławka, została przygotowana w oparciu o dane nt. wielkości przemieszczeń w wartościach bezwzględnych (opublikowanych przez GUS dla roku 2006) oraz informacje o udziale przyjeżdżających do pracy w liczbie pracujących w gminie zamieszkania. Włocławek jak już wspomniano jest trzecim najważniejszym ośrodkiem dojazdów w regionie. Kierunki i wielkości przyjazdów do miasta zaprezentowano w tabeli i na rycinie Należy podkreślić, że największa liczba osób dojeżdżających do Włocławka zamieszkuje obszar położony do 40 km od centrum miasta. Najintensywniejsze dojazdy do miasta mają miejsce z terenu zlokalizowanej w bezpośrednim sąsiedztwie gminy Brześć Kujawski. Wg danych GUS liczba osób przyjeżdżających do Włocławka z tej jednostki wynosi 494. Znaczące dojazdy mają także miejsce z gmin: 82

83 Fabianki, Włocławek, Lubanie, Choceń i Lubraniec. Dojazdy intensywne (powyżej 200 osób) cechują łącznie 6 z analizowanych miast i gmin. Obok wartości bezwzględnych istotnym wskaźnikiem powiązań jest także udział przyjeżdżających do pracy w liczbie pracujących w gminie zamieszkania (rycina ). Wskaźnikiem powyżej 15% dojeżdżających cechują się w większości gminy powiatu włocławskiego (bez Izbicy Kujawskiej) oraz gminy: Bądkowo, Bobrowniki, Lipno, Wielgie i Dobrzyń nad Wisłą. Większy udział przyjeżdżających do pracy w liczbie pracujących w gminie zamieszkania cechuje również jednostki gminne powiatów: radziejowskiego, aleksandrowskiego i lipnowskiego. Istotnym wskaźnikiem powiązań przestrzennych miedzy jednostkami są również: liczba osób wyjeżdżających codziennie z analizowanej jednostki do pracy w innych gminach oraz udział wyjeżdżających do pracy z danej jednostki w liczbie pracujących w gminie zamieszkania. Informacje te pozwalają uchwycić na ile jest to zależność dwukierunkowa oraz umożliwiają identyfikację strefy podmiejskiej o najsilniejszych powiązaniach z miastem (Bul, 2013). W przypadku Włocławka najintensywniejsze wyjazdy mają miejsce do dwóch gmin położonych w bezpośrednim sąsiedztwie miasta. Są to gminy: Fabianki oraz Brześć Kujawski. Ważnymi ośrodkami codziennej migracji Włocławian są także Bydgoszcz i Toruń. Analizując udział wyjeżdżających do pracy z Włocławka w liczbie pracujących w gminie zamieszkania należy podkreślić, że podobnie jak w przypadku dojazdów największe powiązania w zakresie wyjazdów z miasta cechują gminy zlokalizowane w powiecie włocławskim (szczególnie: Fabianki, Brześć Kujawski, Włocławek i Choceń. Liczbę osób wyjeżdżających z Włocławka do pracy wg gmin prezentuje tabela i rycina Udział wyjeżdżających do pracy z Włocławka w liczbie pracujących w gminie zamieszkania przedstawia rycina Tab Liczba osób przyjeżdżających do pracy do Włocławka wg gmin. Lp. Gmina Powiat Liczba osób przyjeżdżających 1 Brześć Kujawski Powiat włocławski Fabianki Powiat włocławski Włocławek Powiat włocławski Lubanie Powiat włocławski Choceń Powiat włocławski Lubraniec Powiat włocławski Bądkowo Powiat aleksandrowski Lubień Kujawski Powiat włocławski Kowal - miasto Powiat włocławski Dobrzyń nad Wisłą Powiat lipnowski

84 11 Osięciny Powiat radziejowski Krokowa Powiat pucki Gniewino Powiat wejherowski Kowal Powiat włocławski Lipno Powiat lipnowski Waganiec Powiat aleksandrowski Wielgie Powiat lipnowski Bobrowniki Powiat lipnowski Chodecz Powiat włocławski Boniewo Powiat włocławski Lipno - miasto Powiat lipnowski Piotrków Kujawski Powiat radziejowski Choczewo Powiat wejherowski Baruchowo Powiat włocławski Topólka Powiat radziejowski Aleksandrów Kujawski Powiat aleksandrowski Izbica Kujawska Powiat włocławski Bytoń Powiat radziejowski Nieszawa Powiat aleksandrowski Aleksandrów Kujawski - miasto Powiat aleksandrowski 37 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006 Tabela Liczba osób wyjeżdżających z Włocławka do pracy wg gmin. Lp. Gmina Powiat Liczba osób wyjeżdżających 1 Fabianki Powiat włocławski Brześć Kujawski Powiat włocławski Bydgoszcz Powiat m.bydgoszcz Toruń Powiat m.toruń 98 5 M.st.Warszawa Powiat m. st. Warszawa 78 6 Kowal - miasto Powiat włocławski 70 7 Włocławek Powiat włocławski 69 8 Choceń Powiat włocławski 67 9 Aleksandrów Kujawski - miasto Powiat aleksandrowski Lipno - miasto Powiat lipnowski Lubanie Powiat włocławski Poznań Powiat m.poznań Chodecz Powiat włocławski Lubień Kujawski Powiat włocławski Łódź Powiat m.łódź Płock Powiat m.płock Waganiec Powiat aleksandrowski Lubraniec Powiat włocławski Bobrowniki Powiat lipnowski Radziejów - miasto Powiat radziejowski 10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS,

85 Ryc Liczba osób przyjeżdżających do pracy do Włocławka wg gmin (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006) Ryc Udział przyjeżdżających do pracy do Włocławka w liczbie pracujących w gminie zamieszkania. (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006) 85

86 Ryc Liczba osób wyjeżdżających z Włocławka do pracy wg gmin. (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006). Ryc Udział wyjeżdżających do pracy z Włocławka w liczbie pracujących w gminie zamieszkania. (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2006) 86

87 Strefy dojazdów do pracy Na podstawie przedstawionych badań wykonano mapę stref oddziaływania Włocławka jako ośrodka dojazdów do pracy. Jak już wcześniej podkreślono zasięg codziennych potoków dojazdów do pracy stanowi cechę diagnostyczną, świadczącą o występowaniu na danym obszarze szerszego wachlarza związków, odzwierciedlających przestrzenną strukturę powiązań w sektorze usług, a ponadto cechy struktury ludności, w tym strukturę demograficzną, zawodową i wykształcenia (Korcelli, 1976). W celu określenia zasięgu MOF miasta na podstawie dojazdów do pracy wprowadzono kryteria delimitacyjne (szczegółowo omówione w rozdz. 3.3.). Dokonano delimitacji strefy o silnych oraz słabszych powiązaniach w dojazdach do pracy. Ryc Strefy oddziaływania Włocławka w dojazdach do pracy. (Źródło: opracowanie własne) 87

88 Tab Gminy wchodzące w skład strefy o silnych powiązaniach w dojazdach do pracy do Włocławka. Lp. Gmina Powiat Uwagi 1 Bobrowniki lipnowski 2 Brześć Kujawski włocławski 3 Choceń włocławski 4 Dobrzyń nad Wisłą lipnowski 5 Fabianki włocławski 6 Lubanie włocławski 7 Włocławek włocławski Źródło: Opracowanie własne nie spełnia kryterium / gr. z rdzeniem nie spełnia kryterium / gr. z rdzeniem nie spełnia kryterium / gr. z rdzeniem * m. Kowal spełnia kryteria, nie włączony z konieczności uwzględnienia zasady ciągłości obszaru Tab Gminy wchodzące w skład strefy o słabszych powiązaniach w dojazdach do pracy do Włocławka. Lp. Gmina Powiat Uwagi 1 Baruchowo włocławski 2 Bądkowo aleksandrowski 3 Bobrowniki lipnowski 4 Boniewo włocławski 5 Brześć Kujawski włocławski 6 Choceń włocławski 7 Chodecz włocławski 8 Dobrzyń nad Wisłą lipnowski 9 Fabianki włocławski 10 Kowal włocławski 11 Kowal włocławski 12 Lipno - miasto lipnowski nie spełnia kryterium / z. zwartości 13 Lipno lipnowski 14 Lubanie włocławski 15 Lubień Kujawski włocławski 16 Lubraniec włocławski 17 Osięciny radziejowski 18 Waganiec aleksandrowski 19 Wielgie lipnowski 20 Włocławek włocławski Źródło: Opracowanie własne * Piotrków Kujawski spełnia kryteria, nie włączony z konieczności uwzględnienia zasady ciągłości obszaru Obszar funkcjonalny Włocławka zdelimitowany na podstawie dojazdów do pracy liczy 6 jednostek gminnych. Wykazują one silne powiązanie z miastem. Są to gminy powiatu włocławskiego (gm. Włocławek, Brześć Kujawski, Fabianki, Lubanie i Choceń) oraz lipnowskiego (Bobrowniki). Gminy: Lubanie i Bobrowniki nie spełniają 88

89 wszystkich kryteriów, zostały jednakże włączone do obszaru o silnych powiązaniach ze względu na konieczność zachowania zasady bezpośredniego sąsiedztwa. Przeprowadzone badanie jednostek wskazuje także na występowanie słabszych powiązań w dojazdach do pracy z Włocławkiem w przypadku 20 jednostek gminnych. Są to gminy z powiatów: włocławskiego, aleksandrowskiego, lipnowskiego i radziejowskiego. Zdelimitowany obszar funkcjonalny Włocławka ze względu na powiązania w dojazdach do pracy jest dosyć zwarty. W jego skład wchodzą gminy położone w promieniu do 30 km od miasta stanowiącego rdzeń obszaru Zasięg oddziaływania Włocławka jako ośrodka szkolnictwa ponadgimnazjalnego W roku szkolnym 2012/2013 we Włocławku funkcjonowało łącznie 11 zasadniczych szkół zawodowych (wszystkie o charakterze publicznym, w tym dwie prowadzone przez Włocławskie Stowarzyszenie Oświatowe Cogito ), w których w 66 oddziałach kształciło się uczniów. W roku szkolnym 2012/2013 we Włocławku działało 9 liceów ogólnokształcących publicznych, w których naukę pobierało uczniów (w 103 oddziałach szkolnych) oraz 12 liceów niepublicznych. We Włocławku działały również 4 licea profilowane publiczne, w których w 12 oddziałach naukę pobierało 276 uczniów oraz 2 licea uzupełniające publiczne (50 uczniów w roku szkolnym 2012/2013) oraz 7 liceów niepublicznych. We Włocławku w ubiegłym roku szkolnym funkcjonowało 7 techników publicznych, do których uczęszczało uczniów oraz 1 technikum niepubliczne. Swoją działalność prowadziło również 5 techników uzupełniających publicznych (259 uczniów). We Włocławku w roku szkolnym 2012/2013 funkcjonowało 5 publicznych szkół policealnych i 12 niepublicznych szkół policealnych. W publicznych szkołach policealnych naukę pobierało 260 uczniów. We Włocławku działają dwie szkoły artystyczne: szkoła muzyczna publiczna II stopnia (69 uczniów) a także prywatna szkoła sztuk pięknych. 89

90 Tab Charakterystyka szkolnictwa ponadgimnazjalnego we Włocławku Zasadnicza szkoła zawodowa Liceum ogólnoskształ cące Liceum profilowane Cecha publiczne Typ prywatne szkoły ogółem Technikum Liceum uzupełniające Technikum uzupełniające Szkoły policealne Szkoły artystyczne publiczne Liczba prywatne uczniów ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS i SIO We Włocławku funkcjonuje najwięcej szkół ponadgimnazjalnych wśród 3 badanych miast, ale jest też najszersza oferta kształcenia. Również wśród 3 badanych miast we Włocławku najbardziej rozwinięty jest sektor szkolnictwa niepublicznego, np. wśród aż 21 liceów ogólnokształcących, ponad połowa z nich to szkoły niepubliczne. Podobnie, w przypadku szkół ponadgimnazjalnych, aż 12 z 17 szkół to placówki niepubliczne. Szkoły niepubliczne niewątpliwie poszerzają ofertę edukacyjną miasta, ułatwiając dostęp do zawodów wyspecjalizowanych. We Włocławku udział uczniów kształcących się w szkołach policealnych jest najwyższy (26%). Biorąc pod uwagę mocno ukierunkowany typ kształcenia w szkołach policealnych (szkoły służb ochrony, szkoły medyczne itd.), a także możliwość kształcenia w liceach profilowanych, edukacyjna oferta Włocławka wydaje się być najbardziej zróżnicowana. Ryc Struktura uczniów wg typów szkół kształcących się we Włocławku Razem 1% 2% 3% 26% 23% 9% 34% Zasadnicze szkoły zawodowe Licea ogólnokształcace Licea profilowane Technika Liceum uzupełniające Technika uzupełniające Szkoły policealne Szkoły artystyczne 2% Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS 90

91 Ankiety zwrotne dotyczący liczby i miejsca zamieszkania uczniów zamiejscowych kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych we Włocławku. Nadesłane zostały z 9 szkół (4 licea ogólnokształcące, 1 liceum profilowane, 2 technika i 2 zasadnicze szkoły zawodowe). W ww. szkołach naukę pobiera łącznie 2744 uczniów, w tym 1237 spoza Włocławka, co stanowi 45%. Badaniem objęto 42,5% uczniów liceów ogólnokształcących, 25% uczniów liceów profilowanych, 27,8% uczniów techników, 17,8% uczniów zasadniczych szkół zawodowych. Ogółem badaniem objęto 21% z wszystkich uczniów kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych we Włocławku. Pod względem liczby uczniów zamiejscowych w szkołach ponadgimnazjalnych Włocławka wyraźnie dominuje gmina Brześć Kujawski (165 uczniów). W przedziale od uczniów mieszczą się gminy: Dobrzyń n./wisłą (84 uczniów), Lubień Kujawski (80 uczniów), Fabianki (77 uczniów), Choceń (75 uczniów), Osięciny (75 uczniów), gmina wiejska Włocławek (70 uczniów), Lubanie (61 uczniów). Znaczna część gmin mieści się w przedziale od uczniów (15 gmin). Tab Liczba uczniów zamiejscowych kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych we Włocławku Lp. Gmina Powiat Liczba uczniów zamiejscowych 1 Brześć Kujawski włocławski Dobrzyń nad Wisłą lipnowski 84 3 Lubień Kujawski włocławski 80 4 Fabianki włocławski 77 5 Choceń włocławski 75 6 Osięciny radziejowski 75 7 Włocławek-gmina włocławski 70 8 Lubanie włocławski 61 9 Bądkowo aleksandrowski Chodecz włocławski Lubraniec włocławski Bobrowniki lipnowski Kowal-miasto włocławski Lipno-gmina lipnowski Boniewo włocławski Baruchowo włocławski Wielgie lipnowski Topólka radziejowski 29 91

92 19 Izbica Kujawska włocławski Kowal-gmina włocławski Waganiec aleksandrowski Przedecz kolski (wielkopolskie) Lipno-miasto lipnowski Tłuchowo lipnowski 8 25 Zakrzewo aleksandrowski 8 26 Nieszawa aleksandrowski 6 27 Koneck aleksandrowski 3 28 Skępe lipnowski 3 29 Brudzew turecki (wielkopolskie) 3 30 Kłodawa kolski (wielkopolskie) 3 31 Bytoń radziejowski 2 32 Radziejów radziejowski 2 33 Aleksandrów Kujawski aleksandrowski 1 34 Dobre radziejowski 1 35 Gąsawa żniński 1 36 Kikół lipnowski 1 37 Piotrków Kujawski radziejowski 1 38 Dąbrowice kutnowski (łódzkie) 1 39 Przelewice pyrzycki (zachodniopomorskie) 1 40 Gdynia M. Gdynia 1 41 Sompolno koniński (wielkopolskie) 1 42 Wierzbinek koniński (wielkopolskie) 1 43 Tarnówka złotowski (wielkopolskie) 1 44 Nowy Duninów płocki (mazowieckie) 1 45 Ogółem 1237 Źródło: badanie ankietowe szkół ponadgimnazjalnych, sierpień/wrzesień

93 Ryc Liczba uczniów zamiejscowych w szkołach ponadgimnazjalnych Włocławka źródło: opracowanie własne Pod względem udziału kształcących się we Włocławku w ogólnej liczbie osób w wieku lat, najwyższa wartość cechuje gminę Brześć Kujawski (20,17%), Lubanie (18,83%), gminę miejską Kowal (17,57%) oraz gminę Bobrowniki (17,56%). Udziałem 10% charakteryzują się ponadto gminy: Bądkowo (16,1%), Baruchowo (15,72%), Dobrzyń n./wisłą (15,36%), Boniewo (14,62%), Choceń (14,04%), Osięciny (13,91%), gminę wiejską Włocławek (13,79%), Fabianki (12,13%) i Chodecz (11,44%). W grupie gmin z udziałem uczniów w grupie wiekowej lat od 5-9% znalazło się 7 gmin, w tym jedna z województwa Wielkopolskiego (Przedecz). Tab Udział osób w wieku uczęszczających do szkół ponadgimnazjalnych we Włocławku Lp. Gmina Powiat Liczba osób w wieku lat Odsetek uczniów w wieku lat 1 Brześć Kujawski włocławski ,17 93

94 Liczba osób w wieku lat Odsetek uczniów w wieku lat Lp. Gmina Powiat 2 Lubanie włocławski ,83 3 Kowal-miasto włocławski ,57 4 Bobrowniki lipnowski ,56 5 Bądkowo aleksandrowski ,10 6 Baruchowo włocławski ,72 Dobrzyń nad 7 Wisłą lipnowski ,36 8 Lubień Kujawski włocławski ,18 9 Boniewo włocławski ,62 10 Choceń włocławski ,04 11 Osięciny radziejowski ,91 Włocławekgmina 12 włocławski ,79 13 Fabianki włocławski ,13 14 Chodecz włocławski ,44 15 Topólka radziejowski 339 8,55 16 Kowal-gmina włocławski 271 8,12 17 Lubraniec włocławski 645 7,29 18 Wielgie lipnowski 507 7,10 19 Waganiec aleksandrowski 322 6,21 20 Przedecz kolski (wielkopolskie) 248 5,65 21 Nieszawa aleksandrowski 118 5,08 22 Izbica Kujawska włocławski 531 4,71 23 Lipno-gmina lipnowski 926 4,21 24 Zakrzewo aleksandrowski 251 3,19 25 Tłuchowo lipnowski 359 2,23 26 Koneck aleksandrowski 221 1,36 27 Lipno-miasto lipnowski ,29 28 Bytoń radziejowski 238 0,84 29 Dąbrowice kutnowski (łódzkie) 129 0,78 30 Brudzew turecki (wielkopolskie) 416 0,72 31 Radziejów radziejowski 349 0,57 32 Skępe lipnowski 554 0,54 złotowski 33 Tarnówka (wielkopolskie) 226 0,44 34 Kłodawa kolski (wielkopolskie) 759 0,40 35 Nowy Duninów płocki (mazowieckie) 258 0,39 36 Gąsawa żniński 349 0,29 37 Przelewice pyrzycki (zachodniopomorskie) 356 0,28 38 Dobre radziejowski 383 0,26 39 Kikół lipnowski 549 0,18 40 Wierzbinek koniński (wielkopolskie) 604 0,17 94

95 Lp. Gmina Powiat 41 Liczba osób w wieku lat Odsetek uczniów w wieku lat Piotrków Kujawski radziejowski 671 0,15 42 Aleksandrów Kujawski aleksandrowski 676 0,15 43 Sompolno koniński (wielkopolskie) 730 0,14 44 Gdynia M. Gdynia ,01 Źródło: badanie ankietowe szkół ponadgimnazjalnych, sierpień/wrzesień 2013 Znaczna część gmin objętych badaniem wykazuje słabe powiązania szkolnictwa ponadgimnazjalnego z Włocławkiem. Najsilniejsze z nich występują w gminach powiatu włocławskiego, lipnowskiego i aleksandrowskiego. Obszar o bardzo słabych powiązaniach (za które uznać można wartości udziału dojeżdżających poniżej 5%) obejmuje 23 z 44 gmin objętych badaniem. Ryc Odsetek uczniów w wieku lat uczęszczających do szkół ponadgimnazjalnych we Włocławku Źródło: opracowanie własne 95

96 Weryfikacja gmin pod względem oddziaływań szkolnictwa ponadgimnazjalnego Włocławka wg wyłonionych kryteriów pozwoliła na wyodrębnienie 8 gmin w strefie o silnym oddziaływaniu (Brześć Kujawski, Dobrzyń n./wisłą, Lubień Kujawski, Fabianki, Choceń, Osięciny, Włocławek-gmina wiejska, Lubanie). 2 z 8 ww. gmin to gminy poza powiatem włocławskim. Wyodrębniono 12 gmin w strefie o słabszym oddziaływaniu, co potwierdza generalnie dość szeroki zasięg oddziaływania szkolnictwa ponadgimnazjalnego we Włocławku (odpowiada to, sygnalizowanej w diagnostycznej części opracowania, najszerszej ofercie szkolnictwa we Włocławku). Należy zaznaczyć, że kryterium 2 nie spełniła gmina wiejska i miejska Lipno oraz Izbica Kujawska. Przeprowadzone badanie dla Włocławka, potwierdza silniejsze niż np. w przypadku Grudziądza i Inowrocławia ciążenia związane ze szkolnictwem ponadgimnazjalnym. Liczba gmin powiązanych z Włocławkiem jest w tym przypadku większa niż w Inowrocławiu czy Grudziądzu (zapewne wynika to z szerokiej oferty szkolnictwa we Włocławku i większej liczby szkół w porównaniu z Inowrocławiem i Grudziądzem). Tab Gminy wchodzące w skład strefy o silnym oddziaływaniu szkolnictwa ponadgimnazjalnego Włocławka Lp. Gmina Powiat 1 2 Brześć Kujawski Dobrzyń nad Wisłą włocławski lipnowski 3 Lubień Kujawski włocławski 4 Fabianki włocławski 5 Choceń włocławski 6 Osięciny radziejowski 7 Włocławekgmina włocławski 8 Lubanie włocławski Źródło: opracowanie własne Tab Gminy wchodzące w skład strefy o słabszym oddziaływaniu szkolnictwa ponadgimnazjalnego Włocławka Lp. Gmina Powiat 1 Bądkowo aleksandrowski 2 Chodecz włocławski 96

97 3 Lubraniec włocławski 4 Bobrowniki lipnowski 5 Kowalmiasto włocławski 6 Boniewo włocławski 7 Baruchowo włocławski 8 Wielgie lipnowski 9 Topólka radziejowski 10 Kowal-gmina włocławski 11 Waganiec aleksandrowski 12 Przedecz kolski (wielkopolskie) Źródło: opracowanie własne Ryc Strefy oddziaływań szkolnictwa ponadgimnazjalnego Włocławka Źródło: opracowanie własne 97

98 5.6. Współpraca samorządowa W przypadku obszaru funkcjonalnego Włocławka nie zauważono deklaracji politycznej współpracy nawiązującej charakterem do porozumienia dotyczącego np. Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego. W dalszej części opracowania przeanalizowano więc przede wszystkim ustawowe formy współpracy samorządowej, odnoszące się do zadań publicznych realizowanych wspólnie na obszarze miasta oraz jego najbliższego otoczenia. Jako podstawę zestawienia przyjęto całościową kwerendę uchwał rad miast, dostępnych w Biuletynie Informacji Publicznej, z których wynika konieczność uzyskania zgody organu stanowiącego samorządu miasta (powiatu) na utworzenie związku lub zawarcie porozumienia. Miasto Włocławek było współzałożycielem Kujawsko-Dobrzyńskiego Związku Gmin, założonego w 2008 r. Z uwagi na likwidację związku w 2012 r., zasięg jego funkcjonowania nie będzie brany pod uwagę jako kryterium delimitacji miejskiego obszaru funkcjonalnego Włocławka. Tab Były Kujawsko-Dobrzyński Związek Gmin z siedzibą w m. Włocławek. Nazwa związku i jego siedziba Kujawsko- Dobrzyński Związek Gmin z siedzibą w m. Włocławek (woj. kujawskopomorskie) Gminy uczestniczące w związku (5) : m. Dobrzyń nad Wisłą, gm. Fabianki, gm. Lubanie, gm. Włocławek, m. Włocławek Zadania Rozwój gospodarczy i społeczny obszaru w oparciu o naturalne zasoby i walory środowiska przyrodniczego i kulturowego, ochrona środowiska, a w szczególności: tworzenie infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej, poprawa stanu środowiska naturalnego (ochrona wód, powietrza i krajobrazu), rozwój produkcji energii w oparciu o źródła odnawialne, rozwój obszarów wiejskich Data rejestracji Data likwidacji r. Źródło: Rejestr związków międzygminnych - Biuletyn Informacji Publicznej Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji W analizie współpracy samorządowej na obszarze funkcjonalnym miasta Włocławka wzięte pod uwagę zostały następujące uchwały Rady Miasta Włocławek: Uchwała Nr 33/ VII / 2007 Rady Miasta Włocławek z dnia 13 kwietnia 2007 roku w sprawie podjęcia współpracy Gminy Miasto Włocławek z Grupą Partnerską w ramach projektu pn. Turystyka wspólna sprawa 98

99 Uchwała Nr XI/120/11 Rady Miasta Włocławek z dnia 27 czerwca 2011 w sprawie wyrażenia zgody na współdziałanie Gminy Miasta Włocławek z innymi gminami. Uchwała Nr XIII/165/11 Rady Miasta Włocławek z dnia 26 września 2011 w sprawie wyrażenia zgody na współdziałanie Gminy Miasta Włocławek z innymi gminami. Uchwała nr XXXIII/52/2013 Rady Miasta Włocławek z dnia 27 maja 2013 w sprawie wyrażenia zgody na przystąpienie Gminy Miasto Włocławek do realizacji projektu w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w partnerstwie z gminami: Brześć Kujawski, Lubanie, Włocławek, Fabianki oraz Bobrowniki. Zakres przestrzenny współpracy samorządowej na obszarze funkcjonalnym miasta Włocławka został przedstawiony w poniższej tabeli: Tab Porozumienia międzygminne Włocławka Zakres porozumienia Wspólna realizacja projektu,,delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych Włocławka oraz wsparcie ich rozwoju poprzez przygotowanie dokumentów planistyczno - strategicznych" w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna Jednostki uczestniczące w porozumieniu m. Włocławek gm. Włocławek Brześć Kujawski Fabianki Lubanie Bobrowniki m. Włocławek gm. Włocławek Organizacja publicznego transportu Brześć Kujawski zbiorowego Fabianki Lubanie m. Włocławek gm. Włocławek Baruchowo Brześć Kujawski Choceń Chodecz Wspólny zakup energii elektrycznej na Fabianki potrzeby oświetlenia ulicznego Izbica Kujawska m. Kowal gm. Kowal Lubanie Lubień Kujawski Lubraniec m. Włocławek Współpraca w ramach projektu Turystyka Bobrowniki wspólna sprawa, Dobrzyń Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletynu Informacji Publicznej miasta Włocławka 99

100 Na podstawie przeglądu form współpracy samorządowej w ramach miejskiego obszaru funkcjonalnego Włocławka, należy stwierdzić, że większa siła powiązań instytucjonalnych występuje z bezpośrednio sąsiadującą z miastem gminą wiejską Włocławek o tej samej nazwie oraz z gminami: Brześć Kujawski, Fabianki i Lubanie. Gminy te wspólnie realizują projekt,,delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych Włocławka oraz współorganizują z miastem transport publiczny i zakup energii. Ponadto Istotne powiązania z Włocławkiem wykazuje gmina Bobrowniki, która współpracuje także z miastem w dziedzinie turystyki. W przypadku Włocławka zasięg przestrzenny zintensyfikowanej współpracy samorządowej jest większy niż w przypadku Grudziądza i Inowrocławia. Ryc Strefy powiązań instytucjonalnych Włocławka 100

101 5.7. Delimitacja obszaru funkcjonalnego Włocławka synteza Delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych w niniejszym opracowaniu polega na zobiektywizowanej analizie spójności społeczno-gospodarczej i powiązań funkcjonalnych (transportowych oraz w zakresie dojazdów do pracy i szkól) a także form i zakresu dotychczasowej współpracy samorządów (integracja instytucjonalna). Ich koincydencja może dać obraz miejskiego obszaru funkcjonalnego tak w sensie poznawczym, jak i przede wszystkim praktycznym - jako jednostki zarządzania terytorialnego. W niniejszym opracowaniu w ostatecznej delimitacji MOF Włocławka przyjęto następujące kryteria: 1. Kryterium spójności społeczno-gospodarczej, wyrażone syntetyczną miarą dodatnich wartości wskaźnika Perkala. 2. Kryterium stopnia zurbanizowania, ilustrujące, w szczególności stopień zainwestowania i zagospodarowania terenu, wyrażone syntetyczną miarą dodatnich wartości wskaźnika Perkala 3. Kryterium dostępności transportowej 4. Kryterium dojazdów do pracy do ośrodka centralnego MOF 5. Kryterium dojazdów do szkół pnadgimnazjalnych do ośrodka centralnego MOF 6. Kryterium współpracy samorządowej, ilustrujące stan dotychczasowej współpracy jednostek samorządowych. W delimitacji MOF wzięto pod uwagę także względy terytorialnoadministracyjne. Wynikają one z pragmatyki i racjonalności publicznego zarządzania terytorialnego. Podstawowe z nich to: dopasowanie granic MOF do granic podstawowych jednostek podziału terytorialnego jakimi są gminy, zwartość przestrzenna i ciągłość MOF. Oznacza to możliwość występowania w jego granicach gmin nie wykazujących silnych cech strukturalnych lub powiązań z Włocławkiem, ale leżące między centrum obszaru a gminami wykazującymi silne związki. Kryterium to wskazuje m.in. na zaliczanie do MOF nie tylko gmin miejskich, ale również ich zaplecza, a więc otaczających miasto gmin wiejskich. W procedurze delimitacyjnej, każdemu z kryteriów nadano wagi punktowe (1 silne kryterium, 0,5 słabe kryterium). Suma wag daje wskaźnik ilustrujący siłę relacji funkcjonalnych danej gminy z Grudziądzem. Za obszar silnych oddziaływań, które 101

102 można utożsamiać z miejskim obszarem funkcjonalnym uznano gminy, dla których bonitacja sumaryczna wyniosła powyżej 50 % co oznacza sumę min. 3,5 pkt dla wszystkich przyjętych kryteriów. Gminy, które uzyskały co najmniej 3,5 pkt bonitacyjnych należy zaliczyć do obszaru bezpośrednich wpływów miasta, czyli właściwy, ukształtowany miejski obszar funkcjonalny Włocławka. Wyżej wymienione kryteria delimitacji dla 26 gmin wokół Włocławka znajdujących się w pasie do max. 1 pierścienia gmin wokół powiatu przedstawia tabela Granice zdelimitowanego miejskiego obszaru funkcjonalnego Włocławka przedstawia rycina Charakterystykę gmin MOF Włocławek przedstawia tabela Tab Gminy wg bonitacji punktowej kryteriów przynależności do MOF Włocławka Nazwa gminy Typ gminy Struktura społecznogospodarcza Poziom urbanizacji Dostępność transportowa Dojazdy do pracy Dojazdy do szkół Współpraca samorządowa Pkt. Powiat włocławski Baruchowo wiejska x x x x 2 Boniewo wiejska x x x 1,5 Brześć Kujawski X X X X X X 6 Choceń wiejska x x X X x 3,5 Chodecz x x x x 2 Fabianki wiejska X X X X X X 6 Izbica Kujawska x x 1 Kowal wiejska X x x x 2,5 Kowal miejska X X X x x x 4,5 Lubanie wiejska x x X X X X 5 Lubień Kujawski Lubraniec miejskowiejska miejskowiejska miejskowiejska miejskowiejska miejskowiejska x x X x 2,5 x x x x 2 Włocławek wiejska X x X X X X 5,5 Powiat aleksandrowski Bądkowo wiejska x x x 1,5 102

103 Waganiec wiejska x x x x 2 Powiat gostyniński Gostynin wiejska X x 1,5 Gostynin miejska x 0,5 Powiat lipnowski Bobrowniki wiejska X X x X 3,5 Dobrzyń nad Wisłą miejskowiejska X X X x 3,5 Lipno wiejska X x 1,5 Lipno miejska x X x 2 Wielgie wiejska x x x 1,5 Brudzeń Duży Nowy Duninów Powiat płocki wiejska 0 wiejska x 0,5 Powiat radziejowski Osięciny wiejska x x X 2 Topólka wiejska x x 1 X - relacje silne (1 pkt), x - relacje słabe (0,5 pkt). Na szaro gminy zakwalifikowane do MOF Źródło: opracowanie własne 103

104 Ryc Miejski obszar funkcjonalny Włocławka Zdelimitowany, w oparciu o analizę wielokryterialną obszar funkcjonalny Włocławka obejmuje 9 gmin. 8 z nich spełnia kryteria delimitacyjne, jedna gmina wiejska Kowal zaliczona została do MOF ze względu na sąsiedztwo miasta Kowal (gmina ta ma skądinąd silne powiązania funkcjonalne przy słabym podobieństwie strukturalnym). W skład MOF Włocławka wchodzi 6 gmin wiejskich: Włocławek, Choceń, Fabianki, Lubanie, Kowal, Bobrowniki, 2 gminy miejsko-wiejskie: Dobrzyń nad Wisła, Brześć Kujawski i 1 gmina miejska: Kowal. 2 gminy znajdują się w powiecie lipnowskim: Bobrowniki i Dobrzyń nad Wisłą, spełniają jednak w pełni założone kryteria. 104

105 Tab Gminy wchodzące w skład miejskiego obszaru funkcjonalnego Włocławka Gmina Charakterystyka Gmina wiejska o wysokim w skali regionu poziomie rozwoju społecznogospodarczego, średnio zurbanizowana, o bardzo dobrej dostępności Włocławek transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól we Włocławku. Naturalny partner miasta w realizacji zadań publicznych i rozwijaniu infrastruktury podmiejskiej. Współpraca w zakresie transportu zbiorowego Gmina miejsko-wiejska o wysokim w skali regionu poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, silnie zurbanizowana, o bardzo dobrej Brześć Kujawski dostępności transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól we Włocławku. Naturalny partner miasta w realizacji zadań publicznych i rozwijaniu infrastruktury podmiejskiej. Współpracuje z miastem w zakresie organizacji transportu zbiorowego. Gmina wiejska o wysokim w skali regionu poziomie rozwoju społecznogospodarczego, silnie zurbanizowana, o dobrej dostępności transportowej Fabianki do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkół we Włocławku. Naturalny partner miasta w realizacji zadań publicznych i rozwijaniu infrastruktury podmiejskiej. Współpraca w zakresie transportu zbiorowego. Gmina wiejska o średnim w skali regionu poziomie rozwoju społecznogospodarczego, średnio zurbanizowana, o bardzo dobrej dostępności Lubanie transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól we Włocławku Grudziądzu. Naturalny partner miasta w realizacji zadań publicznych i rozwijaniu infrastruktury podmiejskiej. Współpraca w zakresie transportu zbiorowego. Gmina wiejska, o niskim w skali regionu poziomie rozwoju społecznogospodarczego, średnio zurbanizowana, z racji bliskości o dobrej Choceń dostępności transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól we Włocławku. Brak jak dotąd większej współpracy komunalnej z miastem. Gmina miejska, o wysokim w skali regionu poziomie rozwoju społecznogospodarczego, zurbanizowana, z racji bliskości o dobrej dostępności Kowal miasto transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól we Włocławku. Brak większej współpracy komunalnej z miastem. Kowal wieś Gmina wiejska, otaczająca miasto Kowal i przynależące do MOF. O niskim w skali regionu poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, słabo zurbanizowana, z racji bliskości o dobrej dostępności transportowej do miasta i w miarę silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkól we Włocławku. Brak większej współpracy komunalnej z miastem. Gmina wiejska spoza powiatu o niskim w skali regionu poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, słabo zurbanizowana, o dobrej dostępności Bobrowniki transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkół we Włocławku. Zainteresowana współpraca z miastem w realizacji zadań publicznych i rozwijania infrastruktury podmiejskiej. Partner w projekcie w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna i w projekcie turystycznym. Gmina miejsko-wiejska poza granicami powiatu, o niskim w skali regionu poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, słabo zurbanizowana, o Dobrzyń nad Wisłą dobrej dostępności transportowej do miasta i silnych powiązaniach funkcjonalnych w zakresie dojazdów do pracy i do szkół we Włocławku. Zainteresowana współpracą z miastem w zakresie turystyki. Źródło: opracowanie własne 105

106 Warto zauważyć, że relatywnie silne powiązania funkcjonalne (dojazdy do pracy i szczególnie do szkół) z miastem, wykazują również gminy: Baruchowo, Boniewo i Chodecz, Lubraniec i Lubień Kujawski, należące do powiatu wlocławskego. Charakteryzuje je jednak niski poziom rozwoju społecznogospodarczego i słabe zurbanizowanie, co oznacza że nie spełniają one kryteriów strukturalnych związanych z podobieństwem pod względem cech społecznogospodarczych i morfologicznych do miasta centralnego. Leża one w dość peryferyjnej rozwojowo strefie. Gminy te można zaliczyć do potencjalnego, kształtującego się MOF, w przypadku gdyby procesy rozwojowe emanujące z Włocławka objęły również tę dotąd słabiej rozwiniętą południowa część powiatu włocławskiego. Słabe podobieństwo pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego wykazują leżące miasta poza powiatem Lipno, Gostynin. Są to ościenne, powiatowe ośrodki osadnicze o własnej strefie oddziaływań, nie wchodzące w obręb silnych powiązań funkcjonalnych z miastem Włocławek. 106

107 6. DELIMITACJA MIEJSKIEGO OBSZARU FUNKCJONALNEGO INOWROCŁAWIA Inowrocław z liczba mieszkańców 75,5 tys. jest 5. pod względem liczby ludności miastem województwa kujawsko-pomorskiego oraz 49. w Polsce. Położony jest w południowej części województwa kujawsko-pomorskiego, w sąsiedztwie największych jego ośrodków miejskich Torunia, Bydgoszczy i Włocławka, od których oddalony jest odpowiednio: 42 km, 37 km i 67 km. W wyniku reformy administracyjnej z 1998 r. miasto Inowrocław stało się jedną z 9 gmin utworzonego powiatu inowrocławskiego, którego jest do dziś siedzibą. Jest ono także siedzibą gminy wiejskiej Inowrocław obejmującej 26 wsi sołeckich. Miasto zajmuje powierzchnię 30,42 km 2 i jest najmniejszą jednostką wśród gmin powiatu inowrocławskiego. W dokumencie Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, określającym politykę przestrzenną państwa do roku 2030 Inowrocław nie został w istotny sposób wyróżniony. Na podstawie analizy dokumentu można określić, że jest on zaliczany do czwartej grupy miast - głównych składników systemu osadniczego kraju, które zostały scharakteryzowane jako ośrodki o charakterze subregionalnym. Inowrocław nie jest tym samym zaznaczony na mapach określających wizję głównych szlaków kreowania polityki rozwoju Polski. Inowrocław położony jest na ważnym szlaku drogowym i kolejowym. W mieście krzyżują się drogi krajowe łączące m. in. Gniezno z Toruniem (DK 15) i Konin z Bydgoszczą (DK 25), a także linie kolejowe z Poznania do Torunia (131) i z Gdyni do Katowic (353). Miasto posiada bezpośrednie połączenia kolejowe z m.in. Wrocławiem, Poznaniem, Katowicami, Gdynią, Olsztynem, a także z Berlinem. W mieście zatrzymują się pociągi wszystkich działających w Polsce kategorii: REGIO, INTERregio, TLK i EC. Inowrocław pełni funkcje ponadlokalne przede wszystkim w stosunku do najbliższej jednostki powiatowej. Podstawowe charakterystyki miasta na tle powiatu przestawia tabela

108 Tab Sytuacja społeczno-gospodarcza Inowrocławia i powiatu inowrocławskiego w 2012 r. Wskaźnik Miasto Powiat Liczba ludności Powierzchnia w km Gęstość zaludnienia os/km Dynamika liczby ludności w % ( ) -1,3-0,1 Saldo migracji na 1000 mieszkańców (2012) -5-2 Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców -2-1,2 (2012) Liczba podmiotów gospodarczych Liczba podmiotów gospodarczych na ,1 81 mieszkańców Bezrobocie wśród osób w wieku 14,4 14,3 produkcyjnym w % Dochody na 1 mieszkańca w zł 2970, ,80 Bezrobocie wśród osób aktywnych 23,6 23,6 zawodowo w % (dane dla powiatu) % ludności korzystającej z kanalizacji (2011) 91,3 68 Długość linii autobusowych w km na 1 km2 1,6 powierzchni miasta (dane dla miasta i powiatu) Średnia oddanych do użytku mieszkań na 2,8 2, mieszkańców w latach Źródło: zestawienie własne na podstawie BDL GUS 6.1. Struktura społeczno-gospodarcza W niniejszym opracowaniu, za dyrektywą MRR, przyjęto definicję obszaru funkcjonalnego, jako spójnej pod względem przestrzennym strefy oddziaływania miasta, charakteryzującej się istnieniem wzajemnych powiązań funkcjonalnych oraz zaawansowania procesów urbanizacyjnych, będących efektem (odbiciem) zachodzących interakcji i zjawisk. Strukturę społeczno-gospodarczą potencjalnego obszaru MOF Inowrocławia zbadano więc w pierwszej kolejności z punktu widzenia podobieństw cech rozwoju społeczno-gospodarczego. Tym samym można odpowiedzieć na pytanie, czy i na ile gminy wokół Inowrocławia stanowią spójny pod względem cech rozwoju społeczno-gospodarczego obszar. Do analizy wzięto wszystkie gminy powiatu grudziądzkiego oraz gminy sąsiadujące z powiatem, zarówno na terenie województwa jaki i z województw ościennych. Strukturę społeczno-gospodarczą obszaru ilustrują mierniki odzwierciedlające takie zjawiska jak przedsiębiorczość (liczba podmiotów gospodarczych), dochody gmin oraz wpływy podatkowe do budżetu gminy z takich źródeł jak udział w podatku PIT, CIT, finansowanie zadań gminnych ze środków unijnych, aktywność społeczna 108

109 (liczba podmiotów NGO), zasoby siły roboczej (ludność w wieku produkcyjnym), stan rynku pracy (poziom bezrobocia), wielkość ubóstwa (wielkość środków pomocy społecznej), poziom wyposażenia szkół (dostępność Internetu) i dostępność edukacji przedszkolnej. Razem wyżej wymienione zjawiska reprezentuje 13 wskaźników GUS dostępnych w podziale na gminy, wg stanu za Szczegółowy wykaz analizowanych wskaźników przedstawiono w rozdziale 3.3. Spójność społeczno-gospodarczą gmin wokół Inowrocławia zbadano dla 23 jednostek administracyjnych, wszystkich miast i gmin należących do powiatu inowrocławskiego oraz gmin sąsiadujących z ww. powiatem. Syntetyczny wskaźnik spójności Perkala przedstawia tab Ich rozkład przestrzenny ilustruje ryc Ponadprzeciętny dla analizowanego zbioru jednostek poziom rozwoju zanotowało 12 gmin, z czego 5 należących do powiatu inowrocławskiego. Co istotne trzy z nich: Rojewo i Złotniki Kujawskie i Inowrocław mają wiejski status administracyjny, Ostatnia gmina charakteryzuje się najwyższym po mieście Inowrocławiu poziomie rozwoju wśród wszystkich analizowanych gmin. Potwierdza to tezę o wysokim poziomie rozwoju gmin powiatu, które dzięki bliskości Inowrocławia uzyskują wskaźniki zbliżone do gmin miejsko-wiejskich i miejskich. Widać jednak pewną dychotomię poziomu rozwoju w powiecie inowrocławskim. Gminy w północnej i południowej części mają zdecydowanie wyższe wartości wskaźników rozwoju niż gminy w części wschodniej (rolniczo-leśne: Gniewkowo i Dąbrowa Biskupia). Oznacza to, że procesy rozwojowe dotyczą tylko części gmin wokół Inowrocławia. Tab Syntetyczny wskaźnik rozwoju społeczno-gospodarczego gmin wokół Inowrocławia. Nazwa gminy Typ gminy Powiat Wskaźnik Perkala Bytoń wiejska radziejowski -0,86126 Radziejów wiejska radziejowski -0,57807 Koneck wiejska aleksandrowski -0,40461 Piotrków Kujawski miejsko-wiejska radziejowski -0,39614 Dobre wiejska radziejowski -0,33245 Jeziora Wielkie wiejska mogileński -0,26546 Strzelno miejsko-wiejska mogileński -0,24315 Dąbrowa Biskupia wiejska inowrocławski -0,20033 Gniewkowo miejsko-wiejska inowrocławski -0,11344 Pakość miejsko-wiejska inowrocławski -0,06757 Aleksandrów Kujawski miejska aleksandrowski -0,02944 Rojewo wiejska inowrocławski 0,

110 Łabiszyn miejsko-wiejska żniński 0,05271 Złotniki Kujawskie wiejska inowrocławski 0,10151 Zakrzewo wiejska aleksandrowski 0,10547 Aleksandrów Kujawski wiejska aleksandrowski 0,12478 Kruszwica miejsko-wiejska inowrocławski 0,13623 Dąbrowa wiejska mogileński 0,21409 Janikowo miejsko-wiejska inowrocławski 0,28036 Mogilno miejsko-wiejska mogileński 0,29269 Barcin miejsko-wiejska żniński 0,64493 Inowrocław wiejska inowrocławski 0,75907 Radziejów miejska radziejowski 0,77091 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. Na szaro gminy o ponadprzeciętnym poziomie rozwoju (wskaźnik Perkala +). Ryc Rozkład wskaźnika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin wokół Inowrocławia (źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS) 110

111 6.2. Poziom urbanizacji Wg KPZK 2030, miejski obszar funkcjonalny jest układem osadniczym ciągłym przestrzennie, złożonym z odrębnych administracyjnie jednostek. Obejmuje zwarty obszar miejski oraz powiązaną z nim funkcjonalnie strefę zurbanizowaną. Ww. definicja wskazuje na jedną z podstawowych cech miejskiego obszaru funkcjonalnego: dostatecznie wysoki poziom zurbanizowania na zwartym terytorialnie obszarze. Jako kryterium urbanizacji potencjalnego MOF Inowrocławia przyjęto wskaźniki ilustrujące m.in. koncentrację ludności (gęstość zaludnienia), atrakcyjność osadniczą gmin (saldo migracji stałych), gospodarkę mieszkaniową (dynamika rozwoju zasobów mieszkaniowych), wyposażenie w infrastrukturę techniczną (wodociągi, kanalizacja, gaz, dostęp do oczyszczalni,), strukturę użytkowania terenu (lesistość, obszary chronione i użytki) i gęstość sieci drogowej (z uwagi na dostępność danych uwzględniono tylko drogi rowerowe). Razem wyżej wymienione zjawiska reprezentuje 12 wskaźników GUS dostępnych w podziale na gminy, na ogół za rok Szczegółowy wykaz wskaźników uwzględnionych w analizie poziomu zurbanizowania przedstawiono w rozdziale 3.3. Poziom zurbanizowania gmin wokół Inowrocławia zbadano dla 23 jednostek administracyjnych, w tym wszystkich miast i gmin należących do powiatu inowrocławskiego, oraz gmin sąsiadujących z ww. powiatem. Wartości syntetycznego wskaźnika urbanizacji Perkala przedstawia tabela Ich rozkład przestrzenny ilustruje rycina Ponadprzeciętny dla analizowanego zbioru jednostek poziom rozwoju zanotowało 12 gmin, z tym 6 z powiatu inowrocławskiego. Są wśród nich gminy miejsko-wiejskie: Janikowo, Kruszwica, Gniewkowo, ale i gminy wiejskie: Inowrocław i Złotniki Kujawskie. Najwyższe zurbanizowanie charakteryzuje jednak gminy miejskie graniczące z powiatem: Aleksandrów Kujawski i Radziejów. Mapa pokazuje, że procesy urbanizacyjne, przekraczają granice Inowrocławia i kilka gmin podmiejskich poddana została powolnemu procesowi suburbanizacji (za wyjątkiem gmin: Rojewo i Dąbrowa Biskupia). Procesy rozwojowe jeszcze za nimi nie nadążają, co oznacza, że rozwój budownictwa mieszkaniowego i napływ ludności do strefy podmiejskiej Inowrocławia nie przełożył się na wyraźny wzrost poziomu społecznogospodarczego. 111

112 Tab Syntetyczny wskaźnik poziomu zurbanizowania gmin wokół Inowrocławia Nazwa gminy Typ gminy Powiat Wskaźnik Perkala Koneck wiejska aleksandrowski -0,73958 Bytoń wiejska radziejowski -0,67911 Rojewo wiejska inowrocławski -0,59688 Piotrków Kujawski miejsko-wiejska radziejowski -0,43337 Zakrzewo wiejska aleksandrowski -0,43173 Radziejów wiejska radziejowski -0,33143 Dąbrowa Biskupia wiejska inowrocławski -0,33039 Jeziora Wielkie wiejska mogileński -0,25068 Dąbrowa wiejska mogileński -0,23736 Strzelno miejsko-wiejska mogileński -0,20311 Dobre wiejska radziejowski -0,07307 Aleksandrów Kujawski wiejska aleksandrowski 0,13309 Pakość miejsko-wiejska inowrocławski 0,13878 Złotniki Kujawskie wiejska inowrocławski 0,14502 Łabiszyn miejsko-wiejska żniński 0,20337 Inowrocław wiejska inowrocławski 0,28440 Gniewkowo miejsko-wiejska inowrocławski 0,28535 Kruszwica miejsko-wiejska inowrocławski 0,32188 Mogilno miejsko-wiejska mogileński 0,39952 Janikowo miejsko-wiejska inowrocławski 0,51731 Barcin miejsko-wiejska żniński 0,55286 Radziejów miejska radziejowski 0,61585 Aleksandrów Kujawski miejska aleksandrowski 0,70928 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. Na szaro gminy o ponadprzeciętnym poziomie zurbanizowania(wskaźnik Perkala +), wykazujące większe podobieństwo pod względem stopnia zagospodarowania. 112

113 Ryc Rozkład syntetycznego wskaźnika zurbanizowania gmin wokół Inowrocławia (źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS) 6.3. Dostępność transportowa Inowrocławia Identyfikatorem powiązań transportowych w analizowanym w opracowaniu jest liczba połączeń komunikacyjnych oferowanych w ramach transportu zbiorowego. Analizie poddano połączenia wszystkimi rodzajami środków transportu publicznego, obsługujących obszar w promieniu 60 minut dojazdu komunikacją indywidualną lub zbiorową do miast stanowiących punkt odniesienia. Z uwagi na peryferyjną w województwie lokalizację Inowrocławia należało uwzględnić również jednostki 113

114 gminne zlokalizowane poza granicami województwa kujawsko pomorskiego, szczególnie w woj. wielkopolskim. W okolicach Inowrocławia występuje dobra oferta transportu publicznego. W przypadku aż 7 gmin liczba połączeń komunikacją zbiorową z miastem przewyższa 40 w ciągu doby. Najwięcej kursów z Inowrocławiem cechuje gminę Inowrocław, Kruszwicę, Złotniki Kujawskie, Bydgoszcz, Nową Wieś Wielką, Gniewkowo i Toruń. W połączeniach poza województwo kujawsko pomorskie wyróżnia się Gniezno. Większa liczba kursów do Inowrocławia w odniesieniu np. do Grudziądza jest pochodną lokalizacji gminy na ważnych szlakach kolejowych. Rycina wskazuje, że najwięcej połączeń występuje w ciągu jednostek w kierunku Bydgoszczy i Torunia. Do tego duża liczba kursów wykonywana jest w kierunku południowym (Kruszwica, Strzelno) oraz południowo zachodnim (Gniezno, Mogilno). Ryc Liczba połączeń komunikacyjnych (kolejowych i autobusowych) do Inowrocławia z gmin położonych do 60 min podróży samochodem lub komunikacją publiczną od miasta (źródło: opracowanie własne). 114

115 Układ izochron przedstawionych na rycinie nie ulega znaczącym odkształceniom. Jednocześnie duża liczba i niezłe parametry dróg krajowych zapewniają dostępność na dobrym poziomie. 11 jednostek gminnych (głównie z powiatu inowrocławskiego) cechuje dostępność miasta w ciągu pół godziny jazdy samochodem. Z kolei dojazd do miasta w granicach 60 minut możliwy jest z 52 jednostek zlokalizowanych najczęściej w odległości do 50 km od Inowrocławia. Głównie ze względu na funkcje miasta jako ważnego węzła kolejowego dostępność przy wykorzystaniu transportu publicznego jest niewiele gorsza aniżeli w przypadku samochodów. Dobre parametry części szlaków kolejowych umożliwiają funkcjonowanie połączeń konkurencyjnych wobec transportu samochodowego. Dzięki modernizacji linii 353 na odcinku od Gniezna do Inowrocławia wyraźnie poprawiła się dostępność do miasta gmin północno - wschodniej części województwa wielkopolskiego. Dostępność 30 minut do miasta cechuje 11 jednostek, natomiast dodatkowo z 33 gmin można dojechać do Inowrocławia transportem zbiorowym w ciągu 60 minut. Ryc Dostępność czasowa Inowrocławia przy wykorzystaniu samochodu. (Źródło: opracowanie własne). 115

116 Ryc Dostępność czasowa Inowrocławia przy wykorzystaniu transportu zbiorowego. (Źródło: opracowanie własne). Strefy powiązań transportowych Przedstawione analizy pozwalają na dokonanie delimitacji stref oddziaływania obszaru funkcjonalnego badanych Inowrocławia. W celu określenia zasięgu obszarów funkcjonalnych w oparciu o powiązania transportowe wprowadzono kryteria delimitacyjne. Dokonano delimitacji strefy o silnych powiązaniach oraz słabszych powiązaniach, przyjmując kryteria zaprezentowane w rozdz. 3. W skład jednostek stanowiących obszar o silnych powiązaniach transportowych z Inowrocławiem wchodzi 6 gmin. 5 z nich należy do powiatu inowrocławskiego (gm. Inowrocław, Gniewkowo, Kruszwica, Pakość, Złotniki Kujawskie), natomiast jedna z nich położona jest w powiecie bydgoskim (Nowa Wieś Wielka). Z kolei obszar o słabszych powiązaniach transportowych z Inowrocławiem jest dużo większy i obejmuje łącznie 33 jednostki. Gminy powiązane transportowo z Inowrocławiem zlokalizowane są przy głównych szlakach prowadzących do miasta, m.in DK25 i linii kolejowej 131 (w kierunku Bydgoszczy), DK15 i linii kolejowej

117 (w kierunku Gniezna), DK 15 i 25 w kierunku Strzelna i Kruszwicy, oraz DW 251 prowadzącej do Barcina i Pakości. Ryc Strefy oddziaływania Inowrocławia w świetle powiązań transportowych. (Źródło: opracowanie własne). Tab Gminy wchodzące w skład strefy o silnych powiązaniach transportowych z Inowrocławiem Lp. Gmina Powiat 1 Gniewkowo inowrocławski 2 Inowrocław inowrocławski 3 Kruszwica inowrocławski 4 Nowa Wieś Wielka bydgoski 5 Pakość inowrocławski 6 Złotniki Kujawskie inowrocławski Źródło: opracowanie własne 117