Plan udrażniania północnego i karpackiego korytarza ekologicznego w czterech wybranych miejscach

Transkrypt

1 Plan udrażniania północnego i karpackiego korytarza ekologicznego w czterech wybranych miejscach OPRACOWANIE WYKONANE W RAMACH REALIZACJI PROJEKTU OCHRONA GATUNKOWA RYSIA, WILKA I NIEDŹWIEDZIA W POLSCE Białowieża Warszawa, 2011

2 2 Efektywność ochrony korytarzy ekologicznych. Koncepcja zmian legislacyjnych Stefan Jakimiuk Instytut Biologii Ssaków PAN Fundacja WWF Polska Publikacja powstaa w ramach projektu Ochrona gatunkowa rysia, wilka i niedwiedzia w Polsce realizowanego przez WWF Polska przy doinansowaniu z rodków Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego EOG. Stefan Jakimiuk (WWF Polska) Koordynacja projektu Marcin Górny (IBS PAN) Realizacja projektu WWF Polska Agencja Wydawnicza EkoPress wydrukowano na papierze ekologicznym Paweł Struś (IBS PAN) Realizacja projektu Anita Bernatek (UJ) Opracowanie materiaów dla odcinka karpackiego Marcin Dojlida (PTOP) Opracowanie materiaów dla odcinka pónocnego

3 Spis treści Wprowadzenie Uzasadnienie podjęcia tematu Opis opracowania Przebieg prac Plany działań poprawiających łączność ekologiczną Wnioski i rekomendacje

4 Załączniki DOSTĘPNE NA PŁYCIE CD Zacznik 1. Zacznik 2. Zacznik 3. Zacznik 4. Zacznik 5. Zacznik 6. Zacznik 7. Zacznik 8.

5 1 Wprowadzenie Skuteczna ochrona wielu gatunków zwierząt wymaga nie tylko ochrony gatunkowej czy obszarowej. Niezbędne jest również zachowanie, łączności ekologicznej pomiędzy płatami siedlisk dostępnych dla tych zwierząt. Jest to szczególnie ważne w przypadków gatunków o znacznych wymaganiach przestrzennych, jak np. duże drapieżniki. Zbyt małe i dodatkowo izolowane populacje zagrożone są wyginięciem ze względu na ich niewielką zmienność genetyczną i silny wpływ czynników losowych. Dla zachowania stabilnych populacji wilków, rysi lub niedźwiedzie konieczne są zatem rozległe, odpowiednie siedliska o powierzchni wielu tysięcy km 2. Zapewnienie tak dużych, niepofragmentowanych obszarów jest w większej części Europy praktycznie niemożliwe. Wyręby lasów, rozszerzanie się użytkowania rolniczego gruntów, rozbudowa miast i wsi, a także ekspansja infrastruktury komunikacyjnej przyczyniły się do bardzo dużej fragmentacji środowiska przyrodniczego. W konsekwencji doprowadziło to do podziału zamieszkujących je populacji zwierząt. Dlatego też jednym z najważniejszym wyzwań stojącym obecnie przed ochroną przyrody jest zachowanie lub odtwarzanie ciągłości ekologicznej, zarówno w skali lokalnej jak i dla całych kontynentów. W Europie najbardziej rozległe obszary przyrodniczo cenne zachowały się w jej północnej i wschodniej części oraz na obszarach górskich w części południowo- -wschodniej, (przede wszystkim w Karpatach). Stanowią one najważniejsze w skali kontynentu ostoje wielu gatunków zwierząt. Środkowa, a szczególnie Zachodnia Europa, od wieków jest pod bardzo silna presja gospodarczą człowieka. Tym niemniej są tam nadal względnie rozległe obszary leśne pozwalające na bytowanie dużych gatunków ssaków. Obecny zasięg występowania dużych ssaków drapieżnych (a także wielu innych gatunków leśnych) charakteryzuje się ciągłością ich populacji głównie na wschód od Polski oraz w Karpatach, także nielicznym, wyspowym ich występowaniem na zachód od Polski. Głównym powodem tej sytuacji jest brak ciągłości szlaków migracyjnych. Jest to najważniejsza przyczyna zahamowania rekolonizacji zachodniej części kontynentu przez duże ssaki drapieżne. Dlatego też na Polsce spoczywa szczególna odpowiedzialność za umożliwienie rozprzestrzeniania się tych zwierząt nie tylko skali lokalnej, czy krajowej, ale również międzynarodowej. Autorzy niniejszego opracowania mają nadzieje, że jest ono, choćby niewielkim stopniu przyczyni się do poprawy sytuacji w tym zakresie.

6 2 Uzasadnienie podjęcia tematu 2.1 Korytarze ekologiczne et. al. 6

7 2.2 Koncepcje korytarzy ekologicznych et. al et al. et al 7

8 MAPA KORYTARZY EKOLOGICZNYCH OPRACOWANYCH W ZAKŁADZIE BADANIA SSAKÓW PAN W 2005 ROKU (Jdrzejewski et al. 2005) 8

9 PRZEBIEG KORYTARZY GŁÓWNYCH I PODZIAŁ SIECI NA STREFY (Jdrzejewski et al. 2005) 9

10 2.3 Integralność korytarzy ekologicznych et al Bariery wynikające z przerwania ciągłości obszarów leśnych et al Bariery związane z rozwojem infrastruktury transportowej i zabudowy 10

11 INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA STANOWI OBECNIE NAJWAŻNIEJSZY CZYNNIK POWODUJĄCY FRAGMENTACJĘ ŚRODOWISKA. NOWOCZESNE AUTOSTRADY I DROGI EKSPRESOWE JEŻELI NIE SĄ ODPOWIEDNIO ZABEZPIECZONE CAŁKOWICIE UNIEMOŻLIWIAJĄ PRZEMIESZCZANIE SIĘ ZWIERZĄTAUTOSTRADA A2 NIEDALEKO ŁODZI (Fot. M.Górny) 11

12 KONFLIKTY PLANOWANYCH DRÓG Z SIECIĄ EKOLOGICZNĄ 12

13 KONFLIKTY PLANOWANEJ SIECI KDP ORAZ INNYCH LINII KOLEJOWYCH PRZEWIDZIANYCH DO MODERNIZACJI Z SIECIĄ EKOLOGICZNĄ 13

14 2.4 Idea projektu LESISTOŚĆ KORYTARZY EKOLOGICZNYCH W POLSCE (Jdrzejewski et al. 2005) 14

15 15

16 3 Opis opracowania 3.1 Cele 16

17 3.2 Obszary wytypowane do projektu 17

18 3.2.1 Korytarz północny (1) (2) 18

19 KORYTARZ GKPN-1A (PUSZCZA PISKA DOLINA BIEBRZY PÓŁNOCNY) KORYTARZ KPN-3D (DOLINA BIEBRZY PUSZCZA KNYSZYŃSKA ŚRODKOWO-WSCHODNI) 19

20 3.2.2 Korytarz karpacki KORYTARZE KARPACKIE: GKPD-6 (GORCE) I GKPD-6 GKK-8 (BESKID SĄDECKI ZACHÓD) GKK-7 (BESKID SĄDECKI ŚRODEK) 20

21 3.3 Gatunki wskaźnikowe 21

22 4 Przebieg prac Etap 1 Etap 2 Etap 3 22

23 Etap 4 Etap 5 23

24 5 Plany działań poprawiających łączność ekologiczną 5.1 Identyfikacja zagrożeń dla ciągłości ekologicznej i sposoby jej minimalizacji Infrastruktura transportowa. SCHEMATYCZNE PRZEDSTAWIENIE NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ DRÓG NA ŚRODOWISKO(Iuell et al. 2003) 24

25 et al.et al. et al. et al. 25

26 SCHEMATYCZNA RYCINA PRZEJŚCIA GÓRNEGO DLA ZWIERZĄT (za COST 341, Iuell et al. 2003) 26

27 DZIAŁANIA TOWARZYSZĄCE ZWIĘKSZAJĄCE SKUTECZNOŚĆ DZIAŁANIA PRZEJŚCIA DLA ZWIERZĄT Niedostateczna lesisto et al. 27

28 Nadmierna urbanizacja et al. 5.2 Plany działań odtwarzających łączność ekologiczną Odcinek północny Korytarz ekologiczny GKPn-1A 28

29 DUŻE NATĘŻENIE RUCHU W POŁĄCZENIU Z DUŻYM UDZIAŁEM SAMOCHODÓW CIĘŻAROWYCH STANOWI POWAŻNĄ BARIERĘ DLA MIGRUJĄCYCH ZWIERZĄT. DROGA NR 61 W POBLIŻU STARYCH GUT (GMINA SZCZUCZYN) (fot. M. Górny) et al. 29

30 LOKALIZACJA I PARAMETRY PRZEJŚĆ DLA ZWIERZĄT NA ANALIZOWANYM ODCINKU DK 61 30

31 DROGA NR 61 W POBLIŻU GUT. W TYM MIEJSCU WARUNKI TERENOWE POZWALAJĄ NA LOKALIZACJĘ DUŻEGO PRZEJŚCIA GÓRNEGO(fot. M. Dojlida) 31

32 LOKALIZACJA I PARAMETRY PRZEJŚĆ DLA ZWIERZĄT NA ANALIZOWANYM ODCINKU S61 32

33 et al KRAJOBRAZ OKOLIC POPOWA. NA PIERWSZYM PLANIE ROZLEGŁE OBSZARY POLNE NA KTÓRYCH NALEŻAŁOBY WPROWADZIĆ ZADRZEWIENIA I NIEDUŻE ZALESIENIA. W ODDALI WIDOCZNE SAMOCHODY CIĘŻAROWE NA DK61 KTÓRA PRZEBIEGA ZBOCZEM NIEWIELKIEGO CZĘŚCIOWO ZALESIONEGO WZGÓRZA PATRYJA. W TYM MIEJSCU RÓWNIEŻ NALEŻAŁOBY ZAPROJEKTOWAĆ DUŻE PRZEJŚCIE GÓRNE(fot. M. Górny) 33

34 NAJWIĘKSZĄ PRZESZKODĄ W MIGRACJACH ZWIERZĄT PRZEZ WIELE KORYTARZY EKOLOGICZNYCH PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ POLSKI SĄ ROZLEGŁE TERENY NIELEŚNE. POLA UPRAWNE W POBLIŻU POPOWA (GMINA GRAJEWO)(fot. M. Dojlida) 34

35 35

36 et al. W WIELU MIEJSCACH SŁABE GRUNTY ROLNE ZOSTAŁY ZALESIONE, GŁÓWNIE SOSNĄ. MŁODNIK SOSNOWY W POBLIŻU WSI WIERZBOWO (GMINA GRAJEWO)(fot. M. Górny) 36

37 NA CZĘŚCI GRUNTÓW ZANIECHANO UPRAWY CO SKUTKUJE NATURALNĄ SUKCESJĄ WTÓRNĄ(fot. M. Dojlida) Korytarz ekologiczny KPn-3D 37

38 5.2.2 Odcinek południowy (karpacki) et. al. 38

39 DROGA KRAJOWA NR 7 NA PRZEŁĘCZY SPYTKOWICKIEJ. W TYM MIEJSCU PRZECINA ONA MIĘDZYNARODOWY KORYTARZ EKOLOGICZNY ŁĄCZĄCY BESKID ŻYWIECKI Z GORCAMI I DALEJ KARPATAMI WSCHODNIMI (fot. M. Górny) 39

40 MAPA Z PROPONOWANĄ LOKALIZACJĄ DUŻEGO PRZEJŚCIA DLA ZWIERZĄT W OKOLICY PRZEŁĘCZY SPYTKOWICKIEJ 40

41 MAPA Z PROPONOWANYM TUNELEM POD PRZEŁĘCZĄ SPYTKOWICKĄ 41

42 DROGA NR 47 W MIEJSCU W KTÓRYM PRZECINA KORYTARZ EKOLOGICZNY GKPD-6. W SEZONIE LETNIM PANUJE NA NIEJ BARDZO DUŻY RUCH(fot. M. Górny) 42

43 PROPONOWANA LOKALIZACJA PRZEJŚĆ DLA ZWIERZĄT W OKOLICY KULAKOWEGO WIERCHU 43

44 OPTYMALNE ROZWIĄZANIA (TUNEL I ESTAKADA) DLA UTRZYMANIA CIĄGŁOŚCI EKOLOGICZNEJ OKOLICY KULAKOWEGO WIERCHU et al. 44

45 PROPONOWANY PRZEBIEG TUNELU W DOLINIE DUNAJCA 45

46 ROZMIESZCZENIE TERENÓW ZABUDOWANYCH I OBSZARÓW LEŚNYCH NA ANALIZOWANYM OBSZARZE ORAZ LOKALIZACJA PUNKTÓW KRYTYCZNYCH W ANALIZOWANYCH KORYTARZACH et al. 46

47 5.3 Rekomendacje do planów zagospodarowania przestrzennego 47

48 48

49 6 Wnioski i rekomendacje 6.1 Proponowany schemat postępowania przy projektowaniu planu działania 49

50 6.2 Możliwości prawne proponowanych działań ustawy o ochronie przyrody 50

51 6.2.1 Minimalizacja wpływu dróg i innych inwestycji wymagających wydania decyzji środowiskowej Zwiększenie lesistości korytarzy i minimalizacja wpływu zabudowy na zwierzęta et al. 51

52 6.3 Możliwości finansowe prowadzonych działań 52

53 Rodzaj użytków rolnych Klasa gruntu Powierzchnia [ha] Procentowy udział [%] Powierzchnia łączna [ha] Średnia cena jednostkowa zł/ha Wynik [zł] Grunt orny IV a 2,72 0,95 Grunt orny V b 30, ,63 Grunt orny V 32, ,53 106, , ,78 Grunt orny VI 40, ,08 Łąka III 0,4 0,13 Łąka IV 1,36 0,47 Łąka V 10,4684 3,66 Łąka VI 0,01 0,003 Pastwisko III 14,1177 4,93 Pastwisko IV 76, ,72 133, , ,84 Pastwisko V 28,5136 9,97 Pastwisko VI 2,42 0,84 Nieużytek 10,0792 3,52 Rowy 1, ,47 Las IV 2,73 0,95 Las V 8,2244 2,87 Las VI 13,7441 4,8 31, , ,86 Lz V 3,3989 1,18 Lz VI 3,2184 1,12 Zabudowania 3,7549 1,31 x x x ,48 53

54 6.4 Dalsze Działania et al. NAJWAŻNIEJSZE POŁĄCZENIA W SIECI KORYTARZY W POLSCE WYMAGAJĄCE ODTWORZENIA CIĄGŁOŚCI EKOLOGICZNEJ 54

55 55

56 56

57 Literatura Bar M., Jendroka J.Decyzja o rodowiskowych uwarunkowaniach i inne wymagania prawne ochrony rodowiska w procesie inwestycyjnym. Praktyczny poradnik prawny. Bennett A.,Linkages in the Landscape. The Role of Corridors and Connectivity in Wildlife Conservation Bereszyski A., Skrobaa D. Sudety jako jedna z tras migracyjnych wilka (Canis lupus). Geoekologiczne problemy Karkonoszy. Geologicke problemy Karkonoš Bereszyski A.Wilk (Canis lupus Linnaeus, 1758) w Polsce i jego ochrona Bereszyski A., Kala B., Wickowski J.Wystpowanie wilka (Canis lupus Linnaeus, 1758) w Polsce Zachodniej Bloemmen M., Vander Slusis T. European Corridors-example studies for the Pan- European Ecological Network EuroNaturTEWN Manual. Recommendations for the reduction of habitat fragmentation caused by transport infrastructure development Forman R., Alexander L.Roads and their major ecological effects Huck M., Jdrzejewski W., Borowik T., Miosz-Cielma M., Schmidt K., Jdrzejewska B., Nowak S., Mysajek R.W.Habitat suitability, corridors and dispersal barriers for large carnivores in Poland Iuell B., Bekker G. J., Cuperus R., Dufek J., Fry G., Hicks C., Hlavá V., Keller V. B., Rosell C., Sangwine T., Trslv N., Wandall B., le Maire B. (red.).wildlife and traffic: a European handbook for identifying conflicts and designing solutionscost 341 Jakubiec Z.Niedwied brunatny Ursus arctos L. w Polskiej czci Karpat Jdrzejewska B., Jdrzejewski W. Ekologia zwierzt drapienych Puszczy Biaowieskiej 57

58 Jdrzejewski W., Jdrzejewska B., Zawadzka B., Borowik T., Nowak S., Mysajek R.W., Habitat suitability model for Polish wolves based on longterm national census Jdrzejewski W., awreszuk D. (red.). Ochrona cznoci ekologicznej w Polsce Jdrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysajek R. W., Stachura K., Zawadzka B., Pcha- ek M. Animals and roads: Methods of mitigation the negative impact of roads on wildlife Jdrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysajek W. R., Stachura K., Zawadzka B Zwierzta a drogi. Metody ograniczania negatywnego wpywu dróg na populacje dzikich zwierzt Jdrzejewski W., Nowak S., Schmidt K.Inwentaryzacja wilków i rysi w nadlenictwach i parkach narodowych Polski, 2001 r. Raport kocowy Jdrzejewski W., Nowak S., Schmidt K., Jdrzejewska B.Wilk i ry w Polsce wyniki inwentaryzacji w 2001 roku Jdrzejewski W., Nowak S., Stachura K., Skierczyski M., Mysajek R. W., Niedziakowski K., Jdrzejewska B., Wójcik J. M., Zalewska H., Pilot M.Projekt korytarzy ekologicznych czcych Europejsk sie Natura 2000 w Polsce Kiczyska A., Weigle A. Jak zapewni spójno sieci Natura 2000, czyli o korytarzach ekologicznych Ekologiczna sie NATURA Problem czy szansa Kurek R. (red.)poradnik projektowania przej dla zwierzt i dziaa ograniczajcych miertelno fauny przy drogach Kurek R. Szlaki migracyjne wilka (Canis lupus) i rysia (Lynx lynx) w obszarze Polski próba lokalizacji, analiza topograficzno-ekologiczna, program ochrony i restytucji Kurek R. (red.) Ochrona dziko yjcych zwierzt przy inwestycjach drogowych w Polsce Kurek R. Strategia ochrony korytarzy ekologicznych dla dziko yjcych zwierzt w Karpatach Liro A. (red.)strategia wdraania krajowej sieci ekologicznej Econet-Polska 58

59 Liro A., Gowacka I., Jakubowski W., Kaftan J., Matuszkiewicz A., Szacki J.Koncepcja krajowej sieci ekologicznej Econet-Polska Makomaska-Juchiewicz M., Tworek S. Ekologiczna sie NATURA Problem czy szansa Niedziakowska M., Jdrzejewski W., Mysajek R. W., Nowak S., Jdrzejewska B., Schmidt K.Habitat requirements of the Eurasian lynx in Poland large scale census and GIS mapping Nowak S., Mysajek R.W. Wilki na zachód od Wisy Opoczyski K.Generalny Pomiar Ruchu Synteza wyników Richling A., Solon J.Ekologia krajobrazu Trombulak S., Frissell Ch. Review of ecological effects of Road on terrestrial and aquatic communities Widacki W. (red.)przemiany rodowiska przyrodniczego zachodniej czci Beskidów pod wpywem antropopresji 59