Zwierzęta i drogi. Ochrona zwierząt przy drogach szybkiego ruchu w Polsce

Transkrypt

1 Zwierzęta i drogi Ochrona zwierząt przy drogach szybkiego ruchu w Polsce

2 Droga ekspresowa B33 w Niemczech. Fot. R. Kurek Wstęp Przerywanie ciągłości korytarzy ekologicznych przez infrastrukturę liniową stanowi obecnie kluczowy czynnik ograniczający możliwość przemieszczania się większości gatunków zwierząt. Drogi szybkiego ruchu (a także linie kolejowe dużych prędkości) oddziałują wszechstronnie na środowisko przyrodnicze, powodując znaczące skutki dla obszarów o najwyższych walorach przyrodniczych i rzadkich gatunków. Trwający obecnie, oraz planowany w najbliższych latach, rozwój infrastruktury transportowej spowoduje zagrożenia dla ochrony bioróżnorodności o niespotykanej dotąd w Polsce skali. Na dzień dzisiejszy nie istnieje żadna, krajowa koncepcja ochrony korytarzy ekologicznych w szerokiej skali przestrzennej. Pomimo zmieniającej się stopniowo świadomości społecznej, nadal brak zrozumienia wagi problemu ze strony decydentów, planistów i projektantów odpowiedzialnych za rozwój infrastruktury i planowanie przestrzenne na szczeblu krajowym i regionalnym. Brak jest również implementacji dobrych praktyk i doświadczeń państw zachodnich w rozwiązywaniu konfliktów w obszarze drogi przyroda. Powyższe argumenty stały się głównym powodem podjęcia realizacji projektu pt. Edukacja grup zawodowych w zakresie ocen oddziaływania na środowisko w celu minimalizacji wpływu inwestycji liniowych na przyrodę, którego elementem jest niniejsza broszura. Publikacja dotyczy przede wszystkim fauny dziko żyjącej jako najbardziej zagrożonej w wyniku rozwoju dróg - zawiera ogólne informacje o przemieszczaniu się zwierząt, korytarzach ekologicznych, formach negatywnego oddziaływania dróg oraz metodach łagodzenia występujących konfliktów przyrodniczych. Publikacja ma charakter edukacyjny i skierowana jest do szerokiego kręgu odbiorców zainteresowanych tematyką ochrony zasobów przyrodniczych oraz wpływem sieci komunikacyjnej na funkcjonowanie przyrody. 1

3 Budowa autostrady A2 przez teren ujęcia wody dla Poznania. Fot. R. Kurek Zagrożenia wynikające z rozwoju dróg Nieodłącznym elementem trwającego obecnie intensywnego rozwoju gospodarczego Polski jest rozbudowa sieci drogowej, w tym budowa nowych dróg szybkiego ruchu. Długość istniejącej sieci drogowej oraz skala planowanych działań modernizacyjnych powodują, że w całym kraju będzie istniała negatywna presja ze strony dróg na najcenniejsze walory przyrodnicze. Ekologiczne skutki rozwoju sieci drogowej będą najbardziej odczuwalne w obszarach o największej wartości przyrodniczej, czyli głównie obszarach Natura 2000, gdzie występują rezerwuary różnorodności biologicznej o randze europejskiej. Na znacznym obszarze kraju istnieje stosunkowo dobrze zachowana sieć korytarzy ekologicznych, stanowiąca w wielu przypadkach fragmenty korytarzy o znaczeniu europejskim (np. cały łuk karpacki). Przecięcie tej sieci przez nowe inwestycje drogowe spowoduje fragmentację siedlisk wszystkich gatunków fauny lądowej. Szkodliwość ekologiczna sieci drogowej wynika przede wszystkim z podziału obszarów siedliskowych (fragmentacja siedlisk) oraz przerywania ciągłości korytarzy ekologicznych (migracyjnych) fauny. Szczególnie zagrożone będą duże drapieżniki wilk, ryś i niedźwiedź oraz duże kopytne łoś i żubr. W przypadku obszarów siedliskowych negatywne oddziaływania ze strony dróg będą dotyczyły zwłaszcza kompleksów leśnych oraz obszarów wodno-błotnych o dużej powierzchni i często wysokim stopniu naturalności. Jeleń jest gatunkiem o wysokim zagrożeniu kolizjami drogowymi. Fot. J. Więckowski Wymagania przestrzenne i przemieszczanie się zwierząt Poszczególne gatunki zwierząt posiadają różne wymagania związane z przestrzenią wynikają one z wielkości zamieszkiwanych areałów osobniczych oraz z intensywności i dystansu przemieszczania się osobników. Największe wymagania przestrzenne w Polsce posiadają duże ssaki drapieżne terytorium jednej watahy (rodziny) wilczej to obszar ok. 250 km 2 ; terytorium jednego rysia to km 2. Także ssaki kopytne potrzebują do życia dużych obszarów, np.: żubr 90 km 2, jeleń km 2. Ssaki małe i średnie (sarna, lis, zając, borsuk) mają areały osobnicze nie przekraczające kilku km 2. 2

4 Podstawą do stabilnego i trwałego funkcjonowania populacji danego gatunku jest możliwość swobodnego przemieszczania się osobników. Przemieszczanie się zwierząt jest związane z zaspokajaniem ich podstawowych potrzeb życiowych zdobywaniem pokarmu, szukaniem schronienia, rozrodem. Może ono przebiegać w formie: migracji dobowych przemieszczanie się w granicach zamieszkiwanych areałów osobniczych z wykorzystywaniem innych obszarów w ciągu dnia i w ciągu nocy; migracji sezonowych przemieszczanie się w cyklu rocznym z wykorzystywaniem innych obszarów w różnych porach roku; wędrówek przemieszczanie się poza granice zamieszkiwanych areałów osobniczych (dyspersja osobników) w celu znalezienia i zajęcia nowych terytoriów lub partnerów do rozrodu. wilk ryś żubr jeleń lis borsuk kuna leśna łasica sarna dzik zając ,9 1,8 0,7 0,3 0,2 0 0, przeciętna wielkość areałów osobniczych (km 2 ) dzik sarna kuna leśna ryś jeleń lis łoś wilk żubr maksymalny zasięg migracji (km) Ryc. Wielkość areałów osobniczych i zasięg migracji. Największy dystans migracji dobowych posiadają duże ssaki drapieżne, np. wilk w ciągu doby potrafi przemieszczać się na odległość do 65 km. Najdłuższe migracje sezonowe odbywają ptaki, intensywnie migrują też płazy i ssaki roślinożerne. Wędrówki dotyczą większości grup zwierząt. W polskich warunkach największe odnotowane odległości przebywały żubry, wilki i łosie do kilkuset km. Zwierzęta, które posiadają największe wymagania przestrzenne (wielkość areałów i dystans przemieszczania się) są najbardziej zagrożone w wyniku rozwoju sieci drogowej. Im większą przestrzeń wykorzystuje dany gatunek, tym bardziej jest kolizyjny i narażony na negatywne oddziaływania ze strony dróg. 3 W przypadku ptaków przyczyną kolizji z pojazdami są przeloty na małych wysokościach. Fot. R. Ślusarczyk Korytarze ekologiczne zwierząt Rozległe niegdyś obszary leśne oraz tereny wodno-błotne mają obecnie ograniczony zasięg w wyniku działalności człowieka i wieloletniego przekształcania powierzchni ziemi. Poprzez pozyskiwanie nowych terenów pod użytki rolne oraz postępującą zabudowę, ograniczona została powierzchnia najcenniejszych siedlisk flory i fauny, a istniejące siedliska zostały podzielone na małe, odizolowane od siebie płaty. Jest to zjawisko fragmentacji środowiska, w którym szczególną rolę odgrywa obecnie infrastruktura liniowa w tym przede wszystkim drogi szybkiego ruchu. Występowanie gatunków o wysokich wymaganiach przestrzennych i ich swobodne przemieszczanie się w podzielonym środowisku jest możliwe jedynie dzięki obecności korytarzy ekologicznych (korytarzy migracyjnych fauny). Korytarze są to tereny leśne, zakrzaczone i podmokłe, z naturalną

5 Wilk należy do gatunków najbardziej zagrożonych fragmentacją środowiska w wyniku rozwoju sieci drogowej. Fot. K. Więckowski roślinnością o przebiegu liniowym (pasowym), położone pomiędzy płatami obszarów siedliskowych. Korytarze zapewniają zwierzętom odpowiednie warunki do przemieszczania się dają możliwość schronienia i dostęp do pokarmu. Korytarze ekologiczne mają szczególne znaczenie dla zwierząt zamieszkujących tereny leśne, unikających otwartych przestrzeni. Zwierzęta takie mogą migrować jedynie wzdłuż odpowiednio zalesionych obszarów o zwartej strukturze. Poszczególne gatunki przemieszczają się najczęściej wielokrotnie wzdłuż konkretnych obszarów tych, które dobrze znają i zapewniają im bezpieczeństwo. Duże ssaki drapieżne migrują i wędrują przez wiele lat wzdłuż tych samych szlaków. Wykorzystano te fakty w badaniach związanych z rozmieszczeniem korytarzy migracyjnych analiza przebiegu szlaków migracji wilka w XX w. i zmiany rozmieszczenia tego gatunku, pozwoliły na odtworzenie sieci leśnych korytarzy ekologicznych dla całej Polski (Jędrzejewski i in. 2001). Najważniejsze leśne korytarze ekologiczne przebiegające przez Polskę to: korytarz północny o przebiegu: Puszcza Augustowska / Puszcza Białowieska Dolina Biebrzy Puszcza Piska Puszcza Nidzicka Bory Tucholskie Lasy Wałeckie Puszcza Notecka Bory Zielonogórskie Bory Dolnośląskie; korytarz karpacki o przebiegu: Bieszczady Beskid Niski Beskid Sądecki Beskid Makowski Beskid Żywiecki Beskid Śląski. W wyniku kolizji drogowych giną także rzadkie gatunki związane z specyficznymi siedliskami, takie jak bóbr. Fot. J. Więckowski Opisane korytarze mają charakter transgraniczny posiadają kontynuację poza granicami Polski. Korytarz karpacki obejmuje obszar Puszczy Karpackiej, porastającej całe pasmo górskie począwszy od Rumunii, poprzez Ukrainę, Słowację, Polskę i Czechy. Najważniejsze zagrożenia dla funkcjonowania korytarzy ekologicznych to: rozbudowa sieci dróg szybkiego ruchu i linii kolejowych dużych prędkości; rozwój obszarów zabudowanych, w tym przede wszystkim rozbudowa obszarów wiejskich i podmiejskich o zwartej zabudowie; przerywanie ciągłości przez wylesianie powierzchni dla celów inwestycyjnych np. rozbudowy infrastruktury turystycznej w górach. 4

6 Żubr jest gatunkiem o wysokich wymaganiach przestrzennych, w związku z czym jego siedliska i korytarze migracyjne często kolidują z siecią drogową. Fot. J. Więckowski Wpływ dróg na zwierzęta Infrastruktura drogowa i ruch pojazdów wywierają trwały wpływ na świat przyrody. Formy i skutki negatywnego oddziaływania są różnorodne najważniejsze z nich to: utrudnianie przemieszczania się zwierząt i roślin; zniszczenie siedlisk w zasięgu przebiegu drogi i strefie najsilniejszego zanieczyszczenia; zabijanie zwierząt gatunków dzikich i domowych w wyniku kolizji drogowych; ekspansja gatunków obcych geograficznie i związanych z człowiekiem (synantropijnych). Oddziaływania te spowodują długofalowe i nieodwracalne skutki ekologiczne: degradację rzadkich i zagrożonych siedlisk; zamieranie lokalnych populacji roślin i zwierząt; wzrost tempa wymierania gatunków rzadkich i zagrożonych. Forma oddziaływania Bariera mechaniczna Emisje chemiczne Emisje termiczne Emisje akustyczne Emisje świetlne Zmiany stosunków wodnych Wypadki komunikacyjne Grupa zwierząt Owady, płazy, gady, ssaki Ssaki Owady, płazy, gady Ptaki, ssaki Owady, ptaki Owady, płazy Owady, płazy, gady, ptaki, ssaki 5 Tabela. Wrażliwość grup zwierząt na różne formy oddziaływania dróg.

7 Fot. 1. Ogrodzenie ochronne wzdłuż drogi szybkiego ruchu. Fot. R. Kurek Fot. 2. Wysokie natężenie ruchu na drogach powoduje odstraszanie zwierząt i unikanie prób przekraczania drogi. Fot. R. Kurek Ze wszystkich form negatywnego oddziaływania dróg największe znaczenie w skutkach ekologicznych ma tworzenie barier ekologicznych uniemożliwiających lub utrudniających przemieszczanie się zwierząt w poprzek drogi. Barierę ekologiczną określa się obecnie jako kompleksowy efekt działania śmiertelności, fizycznych ograniczeń, przekształceń i oddziaływań, które ograniczają danemu gatunkowi możliwości przekraczania drogi. Obecność barier ekologicznych prowadzi do podziału siedlisk na mniejsze płaty (fragmentacja siedlisk) i utrudnia przemieszczanie się organizmów zamieszkujących poszczególne płaty (izolacja siedlisk). Na tworzenie barier ekologicznych oraz ich oddziaływanie wpływa: natężenie ruchu pojazdów na drodze drogi o natężeniu ruchu > 1000 pojazdów/dobę stanowią utrudnienie w przemieszczaniu się zwierząt; drogi o natężeniu ruchu > pojazdów / dobę stanowią już nieprzekraczalna barierę dla większości zwierząt lądowych; konstrukcja techniczna drogi stosowanie ogrodzeń ochronnych całkowicie uniemożliwia przemieszczanie się zwierząt, a prowadzenie dróg w nasypach i wykopach znacznie je utrudnia; lokalizacja drogi oddziaływanie barierowe zależy bezpośrednio od wartości przyrodniczej i wrażliwości siedlisk, przez które przechodzi droga. Śmiertelność zwierząt na drogach zależy przede wszystkim od natężenia ruchu pojazdów oraz obszaru przecinanego przez drogę. Na polskich drogach najczęściej giną płazy, małe i średnie ssaki leśne i polno-leśne (jeż, kuny, borsuk, lis, zając) oraz duże ssaki (sarna, dzik, jeleń). Sporadycznie zdarzają się wypadki z udziałem łosia, wilka, rysia a nawet żubra. Śmiertelność zwierząt zmienia się sezonowo najwyższa przypada na okres nasilonych migracji wiosennych i jesiennych oraz dobowo większość wypadków zdarza się przy zapadającym zmroku. Zwierzęta najbardziej zagrożone negatywnym oddziaływaniem dróg to płazy oraz ssaki o dużych wymaganiach przestrzennych: wilk, ryś, niedźwiedź, łoś, żubr i jeleń. Obecnie w Polsce najważniejszym negatywnym skutkiem oddziaływania barier ekologicznych jest przerywanie ciągłości korytarzy ekologicznych. Konflikty pomiędzy przebiegiem korytarzy i przebiegiem dróg dotyczą zarówno obecnie istniejącej sieci drogowej, jak i planowanych do budowy autostrad i dróg ekspresowych. Ogółem, w zasięgu planowanych dróg szybkiego ruchu zidentyfikowano ok. 120 odcinków, w których występują konflikty z przebiegiem ważnych korytarzy ekologicznych. Występują one głównie w północnej części kraju oraz w Karpatach. Najbardziej konfliktowe odcinki dróg to: autostrada A2, odcinek: Świecko Nowy Tomyśl autostrada A18, odcinek: Olszyna Golnice droga ekspresowa S-3, odcinek: Wolin Sulechów droga ekspresowa S-8, odcinek: Bialystok Augustów droga ekspresowa S-10, odcinek: Stargard Szczeciński Piła droga ekspresowa S-19, odcinek: Rzeszów Barwinek 6

8 Przykład przejścia dla płazów z ogrodzeniem ochronno-naprowadzającym w Parku Narodowym Gór Stołowych. Fot. R. Kurek Ochrona zwierząt przy drogach szybkiego ruchu Stosowane obecnie metody ochrony można podzielić na 3 zasadnicze grupy: 1. zapobieganie konfliktom przebiegu dróg z lokalizacją miejsc siedliskowych i korytarzy ekologicznych; 2. zmniejszanie śmiertelności zwierząt na drogach; 3. łagodzenie skutków fragmentacji środowiska i efektów oddziaływania barier ekologicznych. Zapobieganie konfliktom pomiędzy drogami a środowiskiem wiąże się przede wszystkim z odpowiednim, najmniej ekologicznie szkodliwym ustaleniem przebiegu nowej drogi. Podejmowanie decyzji o lokalizacji drogi powinno opierać się na odpowiedzi na kilka istotnych pytań: gdzie znajdują się ważne, duże, niepodzielone obszary siedliskowe? jak przebiegają korytarze ekologiczne o różnej randze, znaczeniu ekologicznym? jakie gatunki roślin i zwierząt występują w konkretnych miejscach? jak przebiegają tradycyjne i sezonowe wędrówki i migracje zwierząt? 7 Fot. 1. Przejście dla małych zwierząt przy autostradzie A4 w okolicach Gliwic. Fot. R. Kurek Fot. 2. Przejście dla małych zwierząt zespolone z ciekiem (rowem) przy autostradzie A2 w okolicach Konina. Fot. R. Kurek Działania na rzecz ograniczenia śmiertelności zwierząt stosowane mogą być na wszystkich rodzajach dróg i mają na celu ograniczenie kolizji, nie wpływając na łagodzenie efektów barierowych. Stosowane są najczęściej następujące rozwiązania: a) ogrodzenia ochronne: stosowane wzdłuż dróg szybkiego ruchu; skuteczna wysokość ogrodzeń > 220 cm; b) ograniczanie prędkości jazdy stosowane przy drogach bez ogrodzeń trwałe wprowadzenie ograniczeń prędkości jazdy w obszarach szczególnie zagrożonych kolizjami ze zwierzętami maksymalnie do 70 km/h. Łagodzenie skutków fragmentacji środowiska i oddziaływania barier ekologicznych polega na budowie przejść dla zwierząt. Ze względu na typ konstrukcji przejścia dzielą się na: 1. podziemne o przebiegu pod drogą; 2. nadziemne w postaci mostów nad drogą.

9 Estakada o długości ponad 200 m przy autostradzie A98 w Niemczech. Fot. R. Kurek 1. Przejścia podziemne a) Tunele i przepusty dla małych zwierząt: przekrój okrągły, owalny, prostokątny; szerokość cm; wykonane z betonu, tworzywa sztucznego lub metalu z pokryciem powierzchni gruntem; przeznaczone głównie dla małych gatunków ssaków: lis, borsuk, kuna, jeż, gryzonie, a częściowo także dla płazów i bezkręgowców; b) Przepusty dla płazów: stosowanych jest wiele rozwiązań o różnych parametrach; typowa konstrukcja to przepust prostokątny o szerokości cm umieszczony pod jezdniami z powierzchnią pokrytą warstwą gruntu; stosuje się systemy naprowadzające i jednocześnie chroniące przed wkraczaniem zwierząt na jezdnie w postaci rynien betonowych (w których umieszczone są wejścia do przepustów) lub pionowe ogrodzenia z betonu, tworzywa sztucznego o wysokości cm; c) Przejścia dla średnich zwierząt: wysokość minimalna 2,5 m, szerokość > 6 m, wykonane z betonu lub stali, z pokryciem powierzchni gruntem; przeznaczone dla małych ssaków: lis, borsuk, jeż, kuna, zając oraz dla lokalnych wędrówek kopytnych: sarny i dzika; Fot. 1. Przejście dolne dla średnich zwierząt zespolone z ciekiem przy autostradzie A2 w okolicach Poznania. Fot. R. Kurek Fot. 2. Przejście dolne dla dużych zwierząt zespolone z drogą lokalną przy autostradzie A2 w okolicach Koła. Fot. R. Kurek d) Przejścia dla dużych zwierząt: wysokość minimalna 3,5 m, szerokość > 15 m, wykonane z betonu lub stali, z pokryciem powierzchni gruntem; przeznaczone dla małych ssaków: lis, borsuk, jeż, kuna, zając oraz dla lokalnych wędrówek kopytnych: jelenia, sarny i dzika; e) Estakady: prowadzenie drogi nad powierzchnią ziemi przy przekraczaniu dolin, jarów z zachowaniem naturalnej roślinności i struktury krajobrazu pod powierzchnią; optymalna wysokość > 6 m; w przypadku optymalnego zagospodarowania obiektów pod powierzchnią estakady zachowują ciągłość korytarze ekologiczne wszystkich gatunków. 8

10 Przykład przejścia nadziemnego (górnego) o szerokości ok. 80 m droga B31n w Niemczech. Fot. R. Kurek 2. Przejścia nadziemne a) Mosty krajobrazowe: szerokość > 80 m, na ich powierzchni musi znajdować się roślinność i struktura krajobrazu podobna jak w obszarach sąsiadujących z drogą; zapewniają ciągłość krajobrazu, obszarów siedliskowych i korytarzy ekologicznych wszystkich gatunków zwierząt. b) Duże przejścia górne: duże i szerokie (30 80 m) budowle z odtworzoną warstwą gleby i roślinnością; zalecana szerokość > 50 m; wykorzystywane w zależności od szerokości, pokrycia i zagospodarowania powierzchni przez różne grupy zwierząt od owadów naziemnych, przez płazy, gady aż po duże ssaki. Wyniki prowadzonych badań naukowych wskazują jednoznacznie, że odpowiednio szerokie i właściwie urządzone przejścia nadziemne oraz wysokie estakady o długich przęsłach stanowią najskuteczniejszą i kompleksową ochronę populacji dziko żyjących zwierząt, ich obszarów siedliskowych i korytarzy ekologicznych. Planowanie przejść dla zwierząt 9 Fot. 1. Przejście dolne dla dużych zwierząt przy autostradzie A1 w okolicach Grudziądza. Fot. R. Kurek Fot. 2. Tradycyjne tunele mogą także dobrze spełniać rolę przejść dla zwierząt. Fot. R. Kurek 1. Wybór gatunków kluczowych Przebieg procesu planowania przejścia powinien rozpocząć się od wyboru gatunków kluczowych, które najbardziej ucierpią w wyniku budowy drogi, których ochrona będzie priorytetowa. Od gatunków kluczowych uzależnione są wymiary, parametry i lokalizacja budowanych przejść. 2. Lokalizacja przejść Lokalizacja przejść musi uwzględniać rozmieszczenie i połączenia miejsc siedliskowych gatunków, których dotyczą działania ochronne. W miarę możliwości przejścia powinny być zlokalizowane na trasie przebiegu tradycyjnych korytarzy migracyjnych oraz w centrach obszarów siedliskowych.

11 Przykład przejścia dobrze wkomponowanego w krajobraz droga B33 w Niemczech. Fot. R. Kurek. 3. Szerokość i liczba przejść W przypadku dużych ssaków szerokość przejść nadziemnych nie powinna być mniejsza niż 35 m, a wysokość przejść podziemnych nie mniejsza niż 4 m. Liczba i zagęszczenie przejść zależą od: znaczenia przecinanego korytarza ekologicznego; typu i wartości przyrodniczej przecinanego siedliska oraz jego formy ochrony. Kształtowanie powierzchni przejść Powierzchnia przejść powinna być zagospodarowana zgodnie z wymaganiami gatunków kluczowych. Powierzchnia nie powinna wyróżniać się zasadniczo od warunków siedliskowych po obu stronach drogi. Należy dążyć do możliwie największej różnorodności siedliskowej przejść, wprowadzając powierzchnie zadrzewione, zakrzewione oraz otwarte, porośnięte przez niską roślinność zielną. Istotne jest odpowiednie połączenie korytarzy ekologicznych lub obszarów siedliskowych z powierzchnią zbudowanego przejścia. Uzyskuje się to przez wprowadzenie tzw. struktur kierunkowych o charakterze naprowadzającym. Do struktur tych zaliczamy np. naturalne i sztuczne cieki wodne, zakrzaczenia, które mają liniowy (pasowy) układ i są skierowane promieniście w kierunku przejścia. Fot. 1. Przykład optymalnie zagospodarowanej powierzchni przejścia górnego most Weiherholz w Niemczech. Fot. R. Kurek Fot. 2. Przejście dolne dla dużych zwierząt pod mostem w dolinie rzeki Wieprz przy drodze krajowej nr 12. Fot. R. Kurek W każdym przypadku planowania i budowy przejść dla zwierząt należy kierować się ogólnymi zasadami: ochrony ciągłości wszystkich najważniejszych siedlisk i korytarzy ekologicznych; ustalania możliwie najdokładniejszej lokalizacji obiektów; budowy możliwe największych przejść ze względu na ich uniwersalny charakter; budowy większej ilości przejść węższych niż pojedynczych bardzo szerokich (w przypadku obiektów nadziemnych). 10

12 Ryc. 1. Sieć korytarzy ekologicznych w Polsce (wg. Jędrzejewski i in., 2002, 2005) Ryc. 2. Kolizje korytarzy ekologicznych z obecną i planowaną siecią dróg w Polsce

13 Ryc. 3. Przebieg korytarzy ekologicznych w Polsce (wg. Jędrzejewski i In 2005) Źródło rycin: W. Jędrzejewski, S. Nowak, R. Kurek, R. W. Mysłajek, K. Stachura, B. Zawadzka, Zwierzęta a drogi. Metody ograniczania negatywnego wpływu dróg na populacje dzikich zwierząt. Wydanie II poprawione i uzupełnione. Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk, Białowieża: 1 95.

14 Projekt Działania Edukacja grup zawodowych w zakresie ocen oddziaływania na środowisko w celu minimalizacji wpływu inwestycji liniowych na przyrodę Zakres tematyczny projektu dotyczy problematyki ochrony dziko żyjącej fauny przy planowaniu, projektowaniu i realizacji inwestycji liniowych dróg i linii kolejowych. Celem projektu jest minimalizacja oddziaływania inwestycji na populacje, siedliska i korytarze ekologiczne dziko żyjących zwierząt przez edukację i kształtowanie świadomości kluczowych podmiotów uczestniczących w procedurach OOS. Najważniejsze działania w projekcie to cykl szkoleń specjalistycznych dla biur projektowych, administracji publicznej, administracji drogowej i kolejowej, międzynarodowa konferencja naukowo-techniczna oraz punkt konsultacyjny w zakresie praktycznego rozwiązywania konfliktów przyrodniczych w projektowaniu inwestycji. W ramach projektu zostanie przygotowana publikacja poradnikowa dotycząca rozwiązań konstrukcyjnych w projektowaniu przejść dla zwierząt oraz prowadzony będzie tematyczny serwis internetowy, prezentujący efekty realizacji projektu oraz zbiór publikacji i materiałów objętych zakresem merytorycznym. Projektujesz drogi? Zadbaj o przyrodę. Punkt konsultacyjny tel Pracownia na rzecz Wszystkich Istot Pracownia powstała w 1990 roku. Od samego początku za najważniejszy cel działalności obrała sobie ochronę dzikiej przyrody; realizując go poprzez prowadzenie licznych projektów i kampanii na rzecz cennych obszarów i gatunków, stała się jedną z najbardziej prężnych organizacji ekologicznych w Polsce. Pracownia broniła m.in. Puszczy Białowieskiej przed nadmierną eksploatacją, domagając się poszerzenia granic parku narodowego, broniła Tatrzańskiego Parku Narodowego przed presją turystyczną, prowadziła kampanię na rzecz całkowitej ochrony wilka i rysia. Ważnym elementem pracy Stowarzyszenia jest szeroka działalność edukacyjna: warsztaty i szkolenia (odbyło się już kilkaset), konferencje, publikacje książkowe, miesięcznik Dzikie Życie. Pracownia była wielokrotnie nagradzana i wyróżniana za swoją działalność, a jej kampanie niejednokrotnie wspierały autorytety kultury i nauki oraz cenione instytucje. W 2001 roku Stowarzyszenie powołało Centrum Interwencji Przyrodniczej punkt, gdzie przyjmowane są zgłoszenia na temat wszelkich bezprawnych działań związanych z niszczeniem środowiska oraz podejmowane są interwencje i monitoring przyrodniczy obejmujący całą Polskę. Od 2001 roku Pracownia podejmuje działania dotyczące zagrożeń i ochrony wartości przyrodniczych przy nowo budowanych drogach szybkiego ruchu skupiając się na ochronie fauny i korytarzach ekologicznych. W ciągu 8 lat zostały zrealizowane 4 duże projekty w tej dziedzinie, wydano kilka publikacji, przeprowadzono szkolenia, warsztaty i konferencje, w których uczestniczyło kilkaset osób. W efekcie prowadzonych działań, obejmujących praktycznie wszystkie konfliktowe odcinki dróg, udało się doprowadzić do skutecznego rozwiązania większości kluczowych konfliktów związanych z negatywnym oddziaływaniem dróg na dziką faunę. Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Projekt dofinansowany ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko