Program profilaktyczny Edukacja medialna

Transkrypt

1 Zespó ł Szkó ł Publicznych w Czerniejewie Program profilaktyczny Edukacja medialna Opracowała: mgr Edyta Łachowska Wrzesień 2015

2 Wraz z intensywnym rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych pojawiają się nowe rozwiązania o wyższym poziomie innowacyjności, sprzyjające zaspokajaniu indywidualnych potrzeb dzieci, polepszające ich dobrobyt, promujące wyższą jakość życia i wspierające rozwój. Nieograniczona dostępność mediów powoduje, że już od najmłodszych lat dzieci rozwijają się w kulturze obrazu, w związku z tym większość pierwszych doświadczeń dziecięcych ma charakter wizualno-medialny. Start dzieci w kulturze rozpoczyna się od kontaktu z telewizją, komputerem, Internetem, telefonem komórkowym czy tabletem. Media stały się dominującym elementem środowiska życia dzieci. Potwierdzają to badania przeprowadzone przez J. Izdebską profesor Uniwersytetu w Białymstoku, zajmującą się tematem mediów i multimediów w życiu dziecka, z których wynika, że kontakt z mediami rozpoczyna się od najwcześniejszych lat i przybiera charakter codzienny, permanentny oraz wielogodzinny 1. Podobnych wniosków dostarcza Raport z diagnozy ryzyka uzależnienia od komputera, Internetu i innych mediów cyfrowych, który powstał w oparciu o wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród uczniów naszej szkoły oraz ich rodziców (badania przeprowadzono w kwietniu i maju 2013 r.). Analiza ankiet pozwoliła stwierdzić, iż problem nadmiernego korzystania z mediów cyfrowych dotyczył: 10% uczniów klas I-III szkoły podstawowej, 17% uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej oraz aż 24% uczniów klas I-III gimnazjum. Należy pamiętać, że kompulsywne korzystanie ze współczesnych mediów (np. telefonów komórkowych, tabletów, smartfonów) często wiąże się z szeregiem zagrożeń takich jak np. cyberbullying (cyberprzemoc np. prześladowanie, podszywanie się, cybernękanie, etc), dostęp do treści szkodliwych, przestępstwa i oszustwa internetowe, uwodzenie w sieci (tzw. grooming), itp. Niniejszy program ma za zadanie zmniejszyć skalę ryzyka wystąpienia w/w problemów wśród uczniów naszej szkoły oraz przygotować ich do świadomego uczestnictwa w życiu społeczeństwa informacyjno-komunikacyjnego. Rozwój nowoczesnych technologii daje współczesnemu człowiekowi nieograniczone możliwości komunikacyjno-informacyjne, edukacyjne i rozrywkowe. Narzędzia elektroniczne takie jak komputer, telefon komórkowy czy Internet funkcjonują już niemal we wszystkich dziedzinach ludzkiego życia i niejako przenoszą je do innej rzeczywistości określanej mianem świata wirtualnego bądź cyberprzestrzeni. I to właśnie owa cyberprzestrzeń, jak zauważa dr J. Ropski pedagog i psycholog pracujący w Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach, wywiera znaczący wpływ na postawy ludzi, zwłaszcza ludzi młodych, którzy 1 Nowicka E.: Działania profilaktyczne wobec zagrożeń medialnych,[w:] Skrzydlewski W., Dylak S. (red.): Media, edukacja, kultura w stronę edukacji medialnej, Poznań Rzeszów 2012.

3 podążają ku dorosłości 2. Technologie elektroniczne i cyfrowe są dla współczesnych dzieci i nastolatków głównym źródłem wiedzy oraz sposobem komunikowania się i spędzania czasu wolnego, co sprawia, iż właśnie ta grupa społeczna jest najbardziej podatna na zarówno pozytywne jak i negatywne aspekty oddziaływań audiowizualnych. I) Pozytywne aspekty mediów w edukacji i wychowaniu Telewizja i inne media wykorzystane w sposób racjonalny mogą odgrywać istotną rolę w następujących obszarach: rozwoju i edukacji dziecka; przekazywaniu rodzicom i nauczycielom wiedzy z zakresu m.in. pedagogiki, psychologii, medycyny; inspirowaniu rodziców i nauczycieli w pracy dydaktyczno-wychowawczej z dzieckiem, do wykorzystywania zdobytej wiedzy w konkretnych sytuacjach wychowawczo-opiekuńczych, kulturalnych i edukacyjnych; procesach integracji poprzez wspólny odbiór przekazów medialnych, kompensując braki środowiska rodzinnego i lokalnego 3. M. Łobacz 4 wymienia pięć funkcji mediów ze względu na aspekty pedagogiczny: Funkcja informacyjna realizuje potrzebę i prawo człowieka do bycia informowanym. Funkcja wychowawcza szklany ekran pozwala na wyrównanie wiedzy i wyobraźni dzieci z różnych środowisk: rozwijanie procesów percepcyjnych, intelektualnych i wykonawczych (rozszerzanie pola poznawczego). Ponadto, mamy do czynienia z rozwojem motywacji i zainteresowań dzieci i młodzieży oraz z przyjmowaniem przez nich określonych postaw. Funkcja rozrywkowa - media dostarczają rozrywki o charakterze syntetycznym, bowiem prezentują zarówno: teatr, film, muzykę i literaturę. Rozrywka w mediach może stanowić kompensację w sytuacji przeciążenia pracą oraz rozładować napięcie, 2 Ropski J.: Elektroniczne uzależnienia współczesnej młodzieży,[w:] Bębas S., Plis J., Bednarek J. (red.): Patologie w cyberświecie, Radom Izdebska J.: Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku. Niepokoje i nadzieje, Białystok Łobacz M.: Telewizja. Szanse i zagrożenia wychowawcze, Kraków 2007.

4 a także rozbudzać ciekawość świata przyczyniając się tym samym do wzbogacenia zasobów wiedzy. Funkcja integracyjna - polega na zespalaniu całej społeczności odbierającej te same treści bez względu na: wiek, zawód, wykształcenie, pochodzenie społeczne czy narodowe. Rodzinne planowanie spędzenia czasu przed telewizorem czy komputerem, sprzyja poznawaniu wzajemnych zainteresowań, jednoczy domowników, a nade wszystko chroni przed samotnym, mimowolnym patrzeniem w elektroniczne pudełko. Na rodzicach spoczywa obowiązek doboru właściwych proporcji: czasu poświęconego na telewizję czy Internet i na pozostałe czynności, takie jak obowiązki szkolne lub inne prace domowe. Funkcja opiniotwórcza przejawia się w propagowaniu przez media godnych naśladowania wzorów postępowania. Kształtowanie opinii sprzyja również rozwojowi aktywności, stymuluje indywidualne i zróżnicowane zainteresowania, ukierunkowując człowieka na pozytywne zmiany. II) Negatywne znaczenie mediów dla rozwoju i edukacji dziecka Proces szybkiego i dynamicznego rozwoju mediów niewątpliwie pociąga za sobą walory wychowawcze i poznawcze, z drugiej jednak strony dla osób niedojrzałych i bezkrytycznych, jakimi są dzieci, media stanowić mogą pewne zagrożenie. Nałogowe i bezkrytyczne pochłanianie treści płynących ze szklanego ekranu prowadzi do zakłóceń w stosunkach wewnątrzrodzinnych, upośledzenia życia towarzyskiego, fascynacji strachem i przemocą 5. Problem zagrożeń i niebezpieczeństw medialnych jest szczególnie istotny ze względu dużą konkurencyjność współczesnych mediów w stosunku do tradycyjnych środowisk edukacyjno-wychowawczych. Ich wpływ jest tym bardziej istotny, iż reprezentuje bardzo atrakcyjną dla młodego człowieka formę przekazu komunikacyjnego. Zagrożeniem dla rozwoju i edukacji dziecka najczęściej są gry komputerowe, portale społecznościowe, czaty i fora, nadużywanie telefonów komórkowych i ogólnie pojęta rzeczywistość wirtualna. Do najistotniejszych zagrożeń pod kątem rozwoju i edukacji dziecka można zaliczyć: 5 Ibidem.

5 Wzrost dolegliwości związanych ze zdrowiem dziecka, które przejawiają się m.in.: skrzywieniem kręgosłupa, wada postawy (tzw. head-down generation), wadą narządu wzroku, osłabioną kondycja fizyczną. Chaotyczny przekaz multimedialny powoduje bezkrytyczny odbiór treści, różnorodnych informacji zniekształcających obraz świata, w którym rozwija się dziecko. Świat przekazywany przez media staje się bardziej realny niż rzeczywistość. Świat medialny staje się dla dziecka punktem odniesienia dla rozumienia i interpretacji rzeczywistości oraz samego siebie i własnego postępowania. Tworzy się w ten sposób specyficzna świadomość medialna wyznaczająca określony stosunek poznawczy i emocjonalny dziecka do świata, prowadząca do relatywizmu moralnego, co w konsekwencji wywołuje bierną postawę 6. Nadużywanie komputera i innych mediów powoduje kształtowanie się u dziecka biernej postawy intelektualnej, czyli ograniczenia: wysiłku intelektualnego, samodzielnego myślenia, podejmowania próby rozumienia czy interpretacji treści przekazywanych przez media. Zubożenie słownictwa, zaniedbanie rozwoju poprawnej wymowy, tworzenie nowego, zmodyfikowanego, funkcjonującego w świecie wirtualnym języka (przepełnionego skrótami). Destrukcyjne zmiany w sferze emocjonalnej i behawioralnej, powstałe w wyniku dużej oglądalności scen przemocy, zbrodni ekranowej, agresji (nawet w kreskówkach). Uczucia, jakich dzieci wówczas doświadczają mogą przekształcić się w długotrwałe stany lękowe, niepokój, rozdrażnienie i ogólne zmęczenie. Próby klasyfikacji zagrożeń dydaktycznych i psychologicznych wynikających z powszechnego korzystania z mediów przez dzieci podjął się M. Tanaś 7, który wymienia nastepujące niebezpieczeństwa: zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia percepcji, ograniczenie logicznego myślenia, poczucie zagubienia, natrętne myśli; ucieczka od świata realnego do świata wirtualnego, który daje złudne poczucie siły i przynależności; 6 Izdebska J.: Multimedia zagrażające współczesnemu dziecku, [w:] Izdebska J., Sosnowski T. (red.): Dziecko i media elektroniczne nowy wymiar dzieciństwa, Białystok Tanaś M.: Medyczne skutki uboczne kształcenia wspomaganego komputerowo, Toruń 1993.

6 specyficzne formy patologii społecznej jak: frustracja, nieuzasadniona agresja, powielanie wzorów patologicznych destrukcyjnych; uzależnienie od rzeczywistości wirtualnej; dysfunkcje neurologiczne jak padaczka ekranowa czy nerwice. III) Jakie media nam zagrażają? Programy profilaktyczne skierowane do uczniów naszej szkoły w latach 2013/2014 oraz 2014/2015 zwracały szczególną uwagę na zagrożenia jakie niesie ze sobą nadmierne i nieracjonalne korzystanie z takich mediów cyfrowych jak komputer i Internet. Działania profilaktyczno-edukacyjne skierowano do uczniów, ich rodziców, nauczycieli, a także całej społeczności lokalnej skupiały się przede wszystkim na tematyce siecioholizmu oraz cyberzagrożeń. Choć nadal istotne jest edukowanie dzieci i młodzieży w/w kierunku, warto zwrócić uwagę również na inne współczesne zagrożenia medialne: Uzależnienie od telewizji M. Filipiak 8 - badacz oddziaływań telewizji na dzieci i młodzież, jest autorem następujących obserwacji, które świadczą o ogromnym wpływie telewizji na rozwój i wychowanie uczniów: Dzieci zaczynają oglądać telewizję bardzo wcześnie średnio w drugim roku życia. Wraz z wiekiem dziecka wzrasta intensywność kontaktów dzieci z telewizją. Telewizja zawładnęła czasem wolnym dzieci i młodzieży, wypierając inne sposoby jego wykorzystania. Najwierniejszymi widzami telewizji są dzieci z rodzin ubogich oraz te, które maja gorsze wyniki w nauce, czytające z dużymi trudnościami. Kłopoty w nauce nie są bezpośrednim rezultatem częstego oglądania telewizji, ale telewizja te kłopoty pogłębia. Destrukcyjny wpływ telewizji na dzieci i młodzież ma ścisły związek z charakterem rodzinnych kontaktów i kontroli rodzicielskiej. W dzisiejszych realiach, dzieci często pozostawione są same sobie i samodzielnie dokonują selekcji oglądanych programów. Rodzice oglądają z dziećmi przede 8 Filipiak M.: Homo Communicans wprowadzenie do teorii masowego komunikowania, Lublin 2004.

7 wszystkim programy dla dorosłych, natomiast rzadko współuczestniczą w oglądaniu programów przeznaczonych dl widzów młodszych. Telewizja dostarcza wzorce do naśladowania, które dzieci przyjmują, w zależności od wieku, mniej lub bardziej bezkrytycznie i ujawniają w swoim zachowaniu. Wraz z telewizją rośnie pokolenie telewizyjnych naśladowców, a nie twórców własnego stylu życia. Świat telewizyjny jest atrakcyjniejszy od prawdziwego życia i prawdziwego świata, tymczasem przez dzieci i młodzież jest on traktowany jako punkt odniesienia własnych planów i aspiracji. Telewizja pokazuje pewną wersje rzeczywistości, a nie jej obiektywne odwzorowanie pokazuje raczej rzeczywistość obrazu niż obraz rzeczywistości. Według psychologów duża częstotliwość oglądania telewizji staje się przyczyną: - osłabienia zdolności do kojarzenia, myślenia abstrakcyjnego, wyciągania wniosków; następuje redukcja aktywności twórczej dziecka; - kształtowania się postawy hedonistycznej i umysłowego lenistwa; następuje odwracanie się od wszystkiego co nie jest ruchomym obrazkiem (spadek czytelnictwa); - bardzo małej odporności na stres, który może pojawić się przy zetknięciu dziecka z rzeczywistością, która nie jest tak ekskluzywna ani łatwa jak świat telewizyjny; - kształtowania się teleczłowieka zachodzi przemiana wewnątrz człowieka, tworzenie się szczególnej struktury psychicznej; - zniekształcenia prawidłowego rozwoju fizycznego dziecka prowadzącego do różnego rodzaju problemów zdrowotnych. Fonoholizm Fonoholizm jest typowym uzależnieniem XXI wieku. Oznacza uzależnienie od telefonu komórkowego. Czy to możliwe, aby uzależnić się od takiego małego urządzenia? Okazuje się, że tak, a osób uzależnionych sukcesywnie przybywa. Nowoczesne urządzenia komórkowe są tak funkcjonalne, że wielu z nas nie wyobraża sobie bez nich życia. Nie można bagatelizować problemu fonoholizmu. Okazuje się, że to uzależnienie nie różni się zbytnio od innych i przynosi silne objawy odstawienie.

8 Jak rozpoznać uzależnienie od telefonu? Uzależnienie dotyka głownie młode osoby (w tym także dzieci). Typowym objawem jest sytuacja, gdy telefon towarzyszy danej osobie przy wszystkich czynnościach życiowych. Osoba uzależniona nigdy nie rozstaje się ze swoją komórką, często kontroluje czy nie przyszły nowe SMS-y, bawi się telefonem podczas spotkań z rodziną (charakterystyczna postawa głowa skierowana w dół stąd określenie tzw. head-down generation. Head-down generation Autor: Karola Haase Często nie zwraca uwagi na osoby, które towarzyszą jej w realnym życiu. Najważniejsze są dla niej kontakty za pośrednictwem telefonu. Jeśli fonoholik nie ma ze sobą telefonu, czuje silny niepokój, rozdrażnienie. Większość osób uzależnionych nie dopuszcza w ogóle do takiej sytuacji. Typowym alarmującym objawem jest sytuacja, gdy dana osoba przedkłada kontakty telefoniczne nad kontakty realne. Rodzaje uzależnienia od telefonu Okazuje się, że fonoholizm ma przynajmniej cztery postacie, którymi są: Uzależnienie od gier dotyczy użytkowników, którzy poświęcają cały swój czas na gry zainstalowane w telefonie. Telefon jest traktowany jak konsola do gier i intensywnie użytkowany. Uzależnienie od SMS-ów osoba uzależniona wysyła dziennie setki SMS-ów, które są dla niej podstawową formą kontaktu ze światem.

9 Uzależnienie od nowości osoba uzależniona ciągle zmienia telefon na nowszy model. Jest to dla niej główny wyznacznik statusu społecznego. STW to jedna z najsilniejszych rodzajów uzależnienia od telefonu. Dotyczy sytuacji, gdy telefon zostanie wyłączony. Osoba uzależniona ciągłe ładuje telefon, nosi zapasową baterię i nie dopuszcza do tego, żeby komórka była choć przez moment wyłączona. Wyłączenie telefonu wprowadza ją w stan lękowy i ogólne rozdrażnienie. Konsekwencje uzależnienia Uzależnienie od telefonu komórkowego powinno być leczone tak jak każde inne uzależnienie (od Internetu, papierosów czy alkoholu). Długotrwały fonoholizm może spowodować wycofanie z życia społecznego, utratę kontaktu z rodziną oraz uporczywe zaburzenia snu. Smutną konsekwencją są także problemy finansowe spowodowane wysokimi rachunkami telefonicznymi bądź zakupem coraz to nowszych modeli telefonu 9. Choć telefon komórkowy pełni we współczesnym świecie wiele pożytecznych funkcji, to jednak można również utracić kontrolę nad racjonalnym korzystaniem z tego urządzenia. Konieczne jest więc podejmowanie działań profilaktyczno-edukacyjnych mających na celu propagowanie racjonalnego korzystania z nowoczesnych narzędzi komunikacyjnych (telefony komórkowe, smartfony, tablety i inne) oraz zapobieganie uzależnieniom od dostępu do informacji. W tej kwestii konieczna jest współpraca wielu podmiotów: rodziny, szkoły, środowiska lokalnego, służby zdrowia, a także mediów. Młody człowiek powinien być edukowany medialnie tzn. uczyć się świadomego i racjonalnego korzystania ze współczesnych mediów. Powinien zdawać sobie sprawę z tego, że mimo swej potęgi mass media są tylko narzędziami współczesnego człowieka, [a] ich wartość i użyteczność dla człowieka zależą od sposobu, w jaki je wykorzystuje 10. Rozwijanie wśród dzieci i młodzieży krytycznej postawy wobec mediów cyfrowych z pewnością uchroni je przed wpadnięciem w sidła nałogu komputerowo-sieciowego, którego przezwyciężenie jest możliwe tylko dzięki poddaniu się skomplikowanym i długotrwałym terapiom leczniczym. W tym celu konieczne wydaje się być wdrażanie w proces edukacyjno-wychowawczy elementów edukacji medialnej Andrzejewska A.: Uzależnienie od komputera i Internetu nową formą patologii społecznej, [w:] Bębas S. (red.): Oblicza patologii społecznych, Radom 2011, s. 111.

10 IV) Rodzinna edukacja medialna współczesnego dziecka A. Andrzejewska zwraca uwagę na konieczność wielotorowego przeciwdziałania patologicznemu korzystaniu z mediów cyfrowych. Jej zdaniem wszechobecność środków masowego przekazu oraz rozwój nowoczesnych technologii doprowadziły do ograniczenia wpływu wychowawczego rodziny 11. Stąd też konieczne jest najpierw podnoszenie świadomości rodziców na temat zagrożeń płynących z wirtualnego świata oraz sposobów ich unikania, a dopiero potem wdrażanie działań profilaktycznych ukierunkowanych na dzieci. Podobny pogląd reprezentuje J. Izdebska, zdaniem której współczesna rodzina obejmuje zbyt małą troską wychowawczą sferę funkcjonowania mediów cyfrowych w życiu dziecka. Wielu rodziców nie podejmuje bowiem żadnych działań mających na celu przygotowanie dzieci do racjonalnego korzystania z komputera, Internetu i innych mediów elektronicznych. Wydaje się, że głównym powodem takiego stanu rzeczy są niskie kompetencje medialne rodziców 12. Dlatego też konieczne jest wspieranie rodziny w realizacji zadań wychowawczoprofilaktycznych przez różnorodne podmioty środowiskowe takie jak: szkoły, poradnie, lekarzy-pediatrów, stowarzyszenia społeczne, środowiskowe instytucje pozaszkolne czy też kościół. Współczesny świat stwarza też nieocenioną możliwość docierania do rodziców poprzez media; specjalnie tworzone programy telewizyjne i strony internetowe winny edukować rodziców w kierunku problemów, jakie może stwarzać Internet, telewizja i inne media, a także uczyć ich jak rozmawiać z dzieckiem i jak przygotować je do uczestniczenia w społeczeństwie informacyjnym 13. Wielotorowe wspomaganie rodziców w procesie wychowawczym z pewnością skieruje ich uwagę na takie aspekty cyfrowej aktywności ich pociech jak: czas spędzany przed ekranem komputera czy też rodzaje podejmowanych aktywności internetowych i zagrożenia z nich płynące (kontakty z nieznajomymi, ochrona danych osobowych i innych informacji personalnych, pobieranie plików i programów często wymagające wypełnienia dodatkowych formularzy, korzystanie z kamer internetowych, cyberprzemoc, gry komputerowe przepełnione wulgarnym językiem i przemocą, itp. 14 ). Choć na rynku komputerowym dostępny jest szereg programów filtrująco-blokujących 15, nic nie zastąpi 11 Andrzejewska A., Dziecko w świecie rzeczywistym i wirtualnym, [w:] Bębas S., Plis J., Bednarek J., (red.): Patologie w cyberświecie, Radom 2012, s Izdebska J.: Dziecko w świecie mediów elektronicznych. Teoria, badania, edukacja medialna, Białystok 2007, s Ibidem, s Andrzejewska A., Dziecko w świecie rzeczywistym, op. cit., s Program filtrująco-blokujący program służący do filtrowania treści stron internetowych i blokujący dostęp do zasobów Internetu zawierających treści niebezpieczne i niecenzuralne, takie jak np.: pornografia, przemoc i

11 kontroli rodzicielskiej oraz szczerej rozmowy z dzieckiem na temat racjonalnego i bezpiecznego korzystania z cyberprzestrzeni. Podstawą profilaktyki komputerowej winno być bowiem współuczestniczenie w życiu wirtualnym dorastającej pociechy oraz budowanie atmosfery wzajemnego zaufania i zrozumienia, tak by dziecko miało pewność, iż w przypadku jakiegoś bezmyślnego kroku podjętego w cyberprzestrzeni, uzyska pomoc ze strony swoich najbliższych 16. Takie stanowisko bliskie jest pojęciu tzw. edukacji medialnej, która niegdyś zorientowana była wyłącznie na wiedzę o mediach i umiejętności posługiwania się nimi, natomiast obecnie jej istotą jest nauka świadomego, krytycznego i selektywnego korzystania z mediów oraz zapobieganie negatywnym skutkom ich eksploatacji. Owa świadomość medialna, polegająca w dużej mierze na zdolności tworzenia, analizowania i wartościowania komunikatów medialnych, w literaturze anglosaskiej określana jest mianem media literacy czyli alfabetyzacji medialnej. Winna być ona realizowana już od najmłodszych lat życia dziecka poprzez inicjowanie w rodzinie spontanicznych sytuacji wychowawczych, które stopniowo i systematycznie przyczyniają się do podnoszenia kompetencji medialnych naszych pociech. Tzw. rodzinna inkulturacja medialna dzieci przewiduje realizację różnorodnych zadań, których celem jest kształtowanie wśród najmłodszych umiejętności selekcjonowania, odczytywania i interpretacji treści przekazów medialnych, tak by sprzyjały one ich rozwojowi, a nie prowadziły do sytuacji patologicznych takich jak na przykład uzależnienie czy demoralizacja. Do zadań tych należą: kształtowanie świadomości niebezpieczeństw, jakie stwarzają media, rozwijanie umiejętności stawiania pytań, kształtowanie przekonania, że cierpienie i krzywda człowieka niezależnie od źródła rzeczywistego czy upozorowanego jest realne, kształtowanie postawy selektywnego wyboru, aktywnego i krytycznego odbioru, rozwijanie umiejętności rozumienia i interpretacji treści przekazów medialnych, kształtowanie umiejętności właściwego odczytywania scen przemocy i nadawania im znaczeń, uczenie dzieci radzenia sobie z lękami (istotna jest tutaj obecność bliskiej osoby oraz uświadamianie dziecku różnic pomiędzy światem rzeczywistym a wirtualnym), inicjowanie dialogu (bycie obecnym w codziennym obcowaniu z mediami), agresja, wulgaryzmy, narkotyki, sekty, etc. za: Przybysz-Zaremba M.: Uzależnienie młodzieży, op. cit., s Andrzejewska A., Dziecko w świecie rzeczywistym, op. cit.,s

12 wychowywanie dziecka w ciszy w obcowaniu z mediami elektronicznymi (wewnętrzne wyciszenie w relacjach z rzeczywistością zdominowaną przez ikonosferę i sonosferę), tworzenie alternatywnych kanałów komunikacji międzyludzkiej (pozatelewizyjnych i pozakomputerowych, np. o charakterze edukacyjnym, kulturalnym, sportowym, etc.) 17. Warto jest więc od czasu do czasu odwiedzić z dzieckiem jego ulubione strony internetowe i przy okazji wspólnie ustalić zasady korzystania z sieci, które będą respektowały zarówno potrzeby dziecka jak i oczekiwania rodziców. Wspólne wypracowanie reguł, a nie ich narzucenie, a także zwrócenie uwagi na motywy ich ustalenia (bezpieczeństwo dziecka w sieci, troska o jego zdrowie psychiczne i fizyczne, itp.) z pewnością zmobilizuje dziecko do ich sumiennego przestrzegania oraz bardziej świadomego, racjonalnego i selektywnego korzystania z ogromu zasobów Internetu 18. Z tą tezą zgadza się M. Trybuła, która uważa, że rodzice muszą kontrolować kontakt dziecka z komputerem i innymi mediami 19. Według niej w rodzinie należy znaleźć dla dzieci czas, by mogły dzielić się swoimi doświadczeniami, by móc ich wysłuchać. [ ] najważniejszy staje się czas poświęcony tylko dziecku [ ], tylko dla niego, nie przy okazji 20. Niestety, współcześni rodzice coraz częściej obawiają się rozmów ze swoimi dziećmi, należącymi do pokolenia komputerowego tzw. digital natives, co uniemożliwia nawiązanie prawidłowych relacji na linii rodzic dziecko, a co za tym idzie prowadzi do ograniczenia wychowawczej funkcji rodziny. Jak zauważa A. Andrzejewska, w takich sytuacjach dzieci izolują się i wpadają w sidła nowych mediów, zwłaszcza komputera i Internetu 21, a stąd do uzależnienia nie jest już daleko. Dzieci nie posiadają bowiem umiejętności krytycznego i selektywnego odbioru tego co oferują mass media ta umiejętność jest nabywana w drodze obserwacji pozytywnych wzorców zachowań dostarczanych im przez dorosłych. Daleko idącym nadużyciem jest więc demonizowanie komputera i Internetu i upatrywanie źródeł wszelkich problemów związanych z mediami cyfrowymi w nich samych to bowiem rodzice jako pierwsi i główni wychowawcy winni kształtować wśród swoich dzieci umiejętność racjonalnego z nich korzystania, nawet jeżeli musieliby najpierw sami zgłębić to zagadnienie. 17 Izdebska J.: Dziecko w świecie mediów elektronicznych, op. cit., s Andrzejewska A., Dziecko w świecie rzeczywistym, op. cit., s Trybuła M., Komputer w życiu rodziny, [w:] Wychowawca, nr 1/2002, s Ibidem, s Andrzejewska A.: (Nie)bezpieczny komputer: od euforii do uzależnień, Warszawa 2008, s. 39.

13 Należy bowiem pamiętać o tym, iż rodzicielstwo to uczenie się w mgnieniu oka, konieczność reagowania na niespodzianki 22. Istotne jest więc przystosowanie się do zachodzących przemian i doskonalenie kompetencji medialnych wśród rodziców, tak by mogli oni świadomie wspierać prawidłowy rozwój swoich dzieci we współczesnym świecie zdominowanym przez media cyfrowe. O konieczności pogłębiania wiedzy komputerowej przez dorosłych w celu łatwiejszego rozpoznawania symptomów patologicznego korzystania z Internetu i komputera wspominają też K. Young i P. Klausing. Według nich istotne jest zapoznanie się zarówno z fachową jak i żargonową terminologią komputerową, a także nabycie pewnych elementarnych umiejętności korzystania z komputera i Internetu, które umożliwią monitorowanie i kontrolowanie działań dziecka w sieci (np. sprawdzanie historii odwiedzanych stron internetowych, czasu logowania się, zainstalowanie filtrów blokujących treści pornograficzne oraz przemoc, a także odwiedzanie witryn i portali, na których zalogowane jest nasze dziecko, itp.) 23. Należy jednak uważać, by owa kontrola rodzicielska nie zamieniła się w surową dyscyplinę, która ograniczając podstawowe potrzeby psychiczne dziecka (potrzeba wolności, swobody, odpowiedzialności społecznej) obudzi w dziecku negatywne emocje takie jak bunt i agresję. Do podobnej sytuacji może dojść w przypadku postawy nadmiernej pobłażliwości wobec dziecka i pozbawienia go jakiejkolwiek kontroli budzące się wówczas w dziecku poczucie lęku oraz braku miłości, uznania i emocjonalnego bezpieczeństwa może prowadzić do próby zrekompensowania sobie braku poczucia własnej wartości poprzez rozmaite patologiczne zachowania takie jak: nadmierne spożywanie jedzenia, anoreksję, alkoholizm, nikotynizm, narkomanię czy też ucieczkę do świata wirtualnego i zamknięcie się na świat realny 24. Jak zauważają B. Danowski i A. Krupińska, my dorośli nie mamy wpływu na fascynację naszych pociech mediami elektronicznymi. Większego sensu nie ma też walka z postępem cywilizacji i rewolucją technologiczną współczesnego świata. To co powinniśmy natomiast robić to nauczyć się skutecznie chronić [nasze] dzieci przed zagrożeniami płynącymi z Internetu i nie musimy być przy tym informatykami czy programistami. Wystarczy, że będziemy kochającymi i uważnymi na to, co robi nasze dziecko, rodzicami. Bo 22 Aftab P.: Internet a dzieci: uzależnienia i inne niebezpieczeństwa, Warszawa 2003, s YoungK., Klausing P.: Uwolnić się z sieci: uzależnienie od Internetu, Katowice 2009, s Danowski B., Krupińska A.: Dziecko w sieci, Gliwice 2007, s. 28.

14 to nieprawda, że urządzenia elektroniczne sprawiają, że trudniej jest być rodzicem 25. Umiejętność zachowania autorytetu rodzicielskiego jest bowiem kompetencją ponadczasową, która już w czasach starożytnych budziła zainteresowanie ówczesnych myślicieli i filozofów. Wsłuchując się w słowa słynnego greckiego filozofa Sokratesa: Dzisiejsza młodzież lubi luksus, ma złe maniery, nie uznaje żadnych autorytetów i nie ma szacunku dla starszych ( ) W naszych czasach dzieci stały się tyranami, nie pomagają w domu, ( ) nie są posłuszne swoim rodzicom i tyranizują nauczycieli 26, wydaje się, że istota problemów wychowawczych nie zmieniła się wiele na przestrzeni dziejów. Każda epoka ma bowiem swoje zdobycze cywilizacyjne, z których należy mądrze i racjonalnie korzystać. I właśnie rolą dorosłych jest nauczenie swoich dzieci tej racjonalności poprzez uświadamianie im zagrożeń jakie czyhają w wirtualnym świecie. Ważne jest tutaj wykorzystanie autorytetu rodzicielskiego, którego podstawą w erze silnie rozwiniętej technologii komputerowej i ułatwionego dostępu do informacji winna być nie władza lecz bliska relacja z dzieckiem (tzw. nowy model autorytetu oparty na podkreślaniu rodzicielskiej obecności) 27. V) Rola szkoły w przeciwdziałaniu uzależnieniom Istotną rolę w edukacji medialnej dziecka przypisuje się współczesnej szkole. Dzieje się tak nie tylko ze względu na możliwości kadrowe instytucji oświatowych, ale również z uwagi na ich strukturę organizacyjną, realizowane treści programowe oraz specyfikę działalności opartą na regularnym kontakcie, sprzyjającym stopniowemu i systematycznemu uzyskiwaniu kompetencji medialnych. Kształtowaniu racjonalnych oraz krytycznych postaw wobec najnowszych technologii informacyjnych sprzyjają rozmaite sytuacje dydaktyczno-wychowawcze tworzone zarówno w ramach realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego, jak również w efekcie organizacji rozmaitych kół zainteresowań, spotkań, dyskusji, projektów, konkursów i innych przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym. Istotnym elementem szkolnej działalności profilaktycznej jest 25 Danowski B., Krupińska A., op. cit., s Ibidem, s Chocholska P., Osipczuk M.: Uzależnienie od komputera i Internetu u dzieci i młodzieży, Warszawa 2009, s

15 tworzenie i realizowanie wewnętrznych programów profilaktyki skierowanych do wszystkich podmiotów związanych z działalnością i funkcjonowaniem szkoły, a więc uczniów, rodziców oraz całego grona pedagogicznego. Nierzadko działania mające na celu zapobieganie uzależnieniom oraz promocję zdrowego stylu życia wychodzą poza mury szkolne i angażują również instytucje pozaszkolne oraz środowisko lokalne. Taki układ komplementarny niewątpliwie sprzyja kształtowaniu się właściwych postaw wobec świata mediów, gdyż zdaniem wielu znawców tematu, profilaktyka uzależnień komputerowointernetowych powinna być wdrażana wielotorowo i polegać na łączeniu przedsięwzięć skierowanych do różnych podmiotów. Zdaniem A. Andrzejewskiej, istotą skutecznej działalności profilaktycznej placówek oświatowych winna być realizacja następujących zadań: 1. Prowadzenie działań edukacyjnych i informacyjnych nie tylko dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, ale także dzieci i młodzieży. 2. Przeszkolenie zarówno nauczycieli, jak i rodziców w zakresie możliwości zagrożeń powodowanych przez najnowsze technologie informacyjno-komunikacyjne. 3. Promowanie zdrowego stylu życia. 4. Podejmowanie działań zmierzających do zaangażowania dzieci i młodzieży w działalność społeczną, np. wolontariat. 5. Odkrywanie i rozwijanie w dzieciach zainteresowań, spędzanie z nimi wolnego czasu. 6. Wspieranie istniejących i formowanie nowych placówek świadczących usługi psychologiczno-pedagogiczne i terapeutyczne 28. Jak więc można zauważyć, edukacja medialna ze szczególnie zróżnicowanym wachlarzem zadań do realizacji wydaje się być dziedziną kształcenia o charakterze interdyscyplinarnym 29. Współdziałanie szkoły z rodziną, czyli dwóch podstawowych podmiotów edukacyjnych wydaje się być tutaj kluczem do sukcesu. Realizacja idei tzw. szkoły otwartej ściśle współpracującej z rodzicami, z pewnością przyczynia się do wzmacniania pozytywnych efektów podejmowanych działań profilaktyczno-edukacyjnych. Warto jest spróbować dotrzeć do rodziców i pozyskać ich przychylność do realizowanych działań profilaktycznych już w pierwszym, wczesnoszkolnym etapie edukacyjnym. Jest to bowiem czas wzmożonej obecności rodziców w szkole, co nie tylko ułatwia ustalenie zasad 28 Andrzejewska A.: Uzależnienie od komputera i Internetu, op. cit.,s Blada E.: Negatywny wpływ komputerów na życie ludzkie, [w:] Lider, nr 1/2005, s. 19.

16 współpracy, ale także umożliwia realizację tzw. profilaktyki uprzedzającej, czyli pierwszorzędowej 30. Aby rodzina i szkoła tworzyły układ komplementarny w walce przeciwko uzależnieniom, konieczne jest podnoszenie świadomości pedagogicznej rodziców związanej z potrzebą troski i opieki nad dzieckiem w kontekście z korzystania z mediów elektronicznych, a także rozwijanie kompetencji medialnych wśród samych rodziców. Pedagogizacja rodziców może przyjmować formy indywidualnych bądź grupowych spotkań informacyjnych i prelekcji o charakterze instytucjonalnym lub nieformalnym. Zajęcia profilaktyczne skierowane do rodziców mogą być prowadzone zarówno przez członków grona pedagogicznego: wychowawców, pedagogów, psychologów, dyrekcję, nauczycieli poszczególnych przedmiotów, jak i przez instytucje pozaszkolne zajmujące się na co dzień profilaktyką uzależnień i promocją zdrowia (przedstawiciele służby zdrowia, ośrodków leczenia uzależnień, itp.). Warto jest również wspierać wszelkie przedsięwzięcia profilaktyczno-edukacyjne dystrybucją lub publikowaniem (np. na łamach gazetki szkolnej, lub na stronie internetowej szkoły) materiałów informacyjnych z zakresu profilaktyki uzależnień komputerowo-sieciowych 31. Innymi formami działalności profilaktycznej mogą być: spotkania ze specjalnie zaproszonymi gośćmi, projekcje filmów edukacyjnych, propagowanie fachowej literatury przedmiotu, uroczystości i imprezy szkolne, indywidualne rozmowy o charakterze informacyjnym lub interwencyjnym, etc. O tym, jak ważnym aspektem funkcjonowania szkół jest prawidłowa pedagogizacja rodziców, pisze również doświadczony pedagog szkolny A. Dzikomska-Kucharz, według której pedagogizacja rodziców jest to działalność zmierzająca do stałego wzbogacania posiadanej przez rodziców potocznej wiedzy pedagogicznej o elementy naukowej wiedzy o wychowaniu dzieci i młodzieży 32. Oznacza to, iż przedmiotem pedagogizacji winna być nie tylko sfera wychowawcza, ale również inne aspekty funkcjonowania rodziny takie jak: zagadnienia prawne, zdrowotne i społeczne; wiadomości z zakresu psychologii rozwojowej, socjologii, ekonomii, medycyny czy profilaktyki. Coraz bardziej złożona rzeczywistość społeczna wymaga intensyfikacji działań szkoły w zakresie pedagogizacji dorosłych. By działania te przyniosły zadowalające efekty konieczne jest zwrócenie uwagi na następujące aspekty organizacyjne: 1. Pedagogizacja rodziców winna być realizowana systemowo i opracowana wspólnie z radą pedagogiczną. 30 Kozdrowicz E., op. cit., s Szymańska J.: Komputer jak narkotyk (cz. II),[w:] Remedium, nr 11/ 2002, s Dzikomska-Kucharz A.: Pedagogizacja rodziców zadanie szkoły, [w:] Edukacja i Dialog, nr 3/2001, s. 7.

17 2. Rodzice powinni być pedagogizowani w sposób nowoczesny i atrakcyjny. Poruszana problematyka winna odpowiadać potrzebom edukacyjnym rodziców oraz uwzględniać problemy występujące w danym środowisku szkolnym. 3. W procesie pedagogizacji powinien uczestniczyć nie tylko pedagog szkolny, ale również inni nauczyciele, a przede wszystkim wychowawca, ze względu na najczęstszy i regularny kontakt z rodzicami. 4. Pedagogizacji nie należy rozumieć jako przekazywanie wiedzy ex cathedra, ale jako wymianę informacji o dziecku z równorzędnym partnerem dialogu wychowawczego jakim jest rodzic. 5. Rodzice powinni być aktywizowani do współpracy ze szkołą oraz do regularnego korzystania z różnych oferowanych im form pedagogizacji. 6. Pedagogizację należy skierować także do nauczycieli, celem poszerzania ich wiedzy psychopedagogicznej oraz doskonalenia umiejętności nawiązywania poprawnych relacji interpersonalnych z rodzicami i uczniami 33. Pozyskanie rodziców do współpracy w kształtowaniu aktywnych i krytycznych uczestników multimedialnego środowiska jest z pewnością istotnym elementem szkolnej działalności profilaktycznej, jednakże większość działań edukacyjno-informacyjnych winno być kierowanych do samych zainteresowanych, czyli uczniów. Systematyczne edukowanie w kierunku racjonalnego korzystania z zasobów wirtualnego świata oraz propagowanie zasad poruszania się po nim wydają się być niezwykle ważne w kontekście zapobiegania uzależnieniom komputerowo-sieciowym. Najbardziej bowiem skutecznym i trwałym sposobem zmiany postaw i zachowań jest internalizacja zasad 34, czyli ich zrozumienie, przyswojenie i uznanie za swoje. Dziecko musi nauczyć się krytycznego i świadomego podejścia do mediów i zrozumieć, iż wszelkie reguły narzucane przez dorosłych lub wspólnie z nimi wypracowane są wprowadzane po to by je chronić. Nic bowiem lepiej nie uchroni dzieci i młodzieży przed zagrożeniami płynącymi z niewłaściwego korzystania z komputera i Internetu, niż wdrażanie naszych pociech do autorefleksji i krytycznego myślenia o mediach cyfrowych (uczniowie sami dla siebie stają się tzw. wewnętrznym programem 33 Dzikomska-Kucharz A., op. cit., s Pojęcie internalizacji wprowadził w 1958 roku amerykański profesor etyki społecznej Herbert C. Kelman (Harvard University), który wyróżnił trzy mechanizmy wywierania wpływu: uleganie (podporządkowanie, będące efektem nakazu bądź zakazu), identyfikację (opartą na atrakcyjności osoby wywierającej wpływ) i internalizację (akceptowanie zmian i adaptowanie ich jako cześć własnego systemu wartości) za: Słysz A., Arcimowicz B.: Przyjaciele w Internecie, Gdańsk 2009, s. 91.

18 filtrującym 35 ). Bardzo często zdarza się, że dorośli przestrzegają dzieci przed niebezpieczeństwami czyhającymi w sieci, zapominając o tym, że głównym źródłem tych zagrożeń są tylko i li wyłącznie ludzie, którzy muszą nauczyć się racjonalnego korzystania z wszelkich nowości technologicznych. Dlatego też celem współczesnego społeczeństwa informacyjnego [ ] powinna być nie tylko edukacja informatyczna (aby wiedzieć jak korzystać z TI 36 ), ale zarówno edukacja medialna (aby wiedzieć i w praktyce umieć świadomie korzystać z TI) 37. Cele edukacji informatycznej, zgodnie z rozporządzeniem MEN z 27 sierpnia 2012 roku 38, są realizowane przez współczesną szkołę poprzez wprowadzenie przedmiotów informatycznych na wszystkich czterech etapach edukacyjnych: I etap edukacyjny (klasy I-III szkoły podstawowej) przedmiot Zajęcia komputerowe, II etap edukacyjny (klasy IV-VI szkoły podstawowej) przedmiot Zajęcia komputerowe, III etap edukacyjny (gimnazjum) przedmiot Informatyka, IV etap edukacyjny (szkoła ponadgimnazjalna) przedmiot Informatyka. Wśród wymagań ogólnych i szczegółowych stawianych uczniom podczas zajęć informatycznych na poszczególnych etapach edukacyjnych możemy odnaleźć takie jak: znajomość i opisywanie zagrożeń wynikających z używania komputera, Internetu i multimediów (przemęczony wzrok, nadwerężenie kręgosłupa, ograniczenie kontaktów społecznych, niebezpieczeństwa wynikające z anonimowości kontaktów i podawania swojego adresu), stosowanie się do ograniczeń dotyczących korzystania z komputera, Internetu i multimediów, przestrzeganie zasad etycznych i prawnych związanych z korzystaniem z komputera i Internetu, ocenianie możliwych zagrożeń, 35 Słysz A., Arcimowicz B.: Przyjaciele w Internecie, Gdańsk 2009, s TI Technologia informacyjna. 37 Kiedrowicz G., Ziębakowska-CecotK.: Edukacja medialna i informatyczna wobec szans i zagrożeń świata wirtualnego, [w:] Bębas S., Plis J., Bednarek J., (red.): Patologie w cyberświecie, Radom 2012, s Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U poz. 997).

19 opisywanie korzyści i niebezpieczeństw wynikających z rozwoju informatyki i powszechnego dostępu do informacji, wyjaśnianie zagrożeń związanych z uzależnieniem się od komputera, znajomość zagadnień etycznych i prawnych związanych z ochroną własności intelektualnej i ochroną danych oraz przejawami przestępczości komputerowej 39. Analizując w/w cele kształcenia można zauważyć, iż autorzy nowej podstawy programowej położyli nacisk nie tylko na naukę samych umiejętności posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi (TIK), ale również na kształtowanie świadomego i krytycznego podejścia wobec nich. Cele te mają być realizowane nie tylko na zajęciach informatycznych, ale również na innych przedmiotach, czemu sprzyja bogate zaplecze multimedialnych i cyfrowych materiałów dydaktycznych coraz częściej suplementujących tradycyjne podręczniki szkolne. O obowiązku edukowania dzieci i młodzieży w kierunku racjonalnego korzystania z komputera i Internetu na wszystkich rodzajach zajęć lekcyjnych świadczą zapisy, które możemy odnaleźć we wstępach podstaw programowych kształcenia ogólnego dla poszczególnych typów szkół. Wytyczne te mają następujące treści: 1. Ważnym zadaniem szkoły [ ] jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z różnych przedmiotów. 2. Realizację powyższych celów powinna wspomagać dobrze wyposażona biblioteka szkolna [ ]. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni [ ] współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. 3. Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, każdy nauczyciel powinien poświęcić dużo 39 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 27 sierpnia 2012 r., op. cit., s. 23, 54, 253.

20 uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów 40. Choć podstawa programowa przewiduje realizację zadań mających na celu rozwijanie kompetencji medialnych uczniów oraz naukę świadomego korzystania z narzędzi TIK, zdaniem wielu znawców podstaw pedagogiki medialnej wytyczne w tej kwestii są zbyt ogólnikowe, a odpowiedzialność za wdrażanie elementów edukacji medialnej zbyt rozproszona. Takie stanowisko reprezentuje m.in. profesor B. Siemieniecki, według którego zadania edukacji medialnej powinny być realizowane w szkole w ramach odrębnego przedmiotu poświęconego wyłącznie rozumieniu mediów. Cele kształcenia edukacji medialnej winny być ukonstytuowane zapisami na poziomie programowym i powinny uwzględniać nabywanie wiedzy i umiejętności z zakresu m.in.: selektywnego wyboru informacji z bogatej i różnorodnej oferty mediów, radzenia sobie ze zjawiskiem całkowitego zawłaszczania czasu przez media, krytycznego i aktywnego odbioru komunikatów medialnych, rozumienia informacji generowanych przez media (tzw. sztuczny świat mediów ), rozpoznawania nadawców komunikatów i przyświecających im celów, rozróżniania podstawowych teorii oddziaływania mediów i rozumienia tekstu przekazu, tworzenia, analizowania, oceniania i wartościowania komunikatów medialnych, ewaluacji nowych rodzajów interakcji społecznych powstających pod wpływem cyberprzestrzeni, rozpoznawania zagrożeń ze strony mediów i ich zapobieganiu, świadomego odbioru mediów i posługiwania się nimi jako narzędziami intelektualnymi współczesnego człowieka 41. Podobne stanowisko prezentuje profesor M. Braun-Gałkowska kierownik Katedry Psychologii Wychowawczej i Rodziny na Wydziale Nauk Społecznych KUL 42, według której konieczne jest bardziej efektywne wprowadzenie edukacji medialnej w szkołach. Zdaniem 40 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 27 sierpnia 2012 r., op. cit., s Siemieniecki B.: Media w świecie postmodernistycznym a edukacja, [w:] Lewowicki T., Siemieniecki B. (red.): Media w edukacji szanse i zagrożenia, Toruń 2008, s KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.

21 pani profesor, szkoła powinna uczyć rozumienia języka mediów, skutków psychologicznych korzystania z nich i uruchamiania aktywności własnej, czyli świadomego decydowania o sposobie korzystania, a więc ograniczania czasu i krytycznego wyboru treści 43. Abstrahując od zapisów ministerialnych co do statusu formalnego edukacji medialnej w polskim systemie oświaty, warto pamiętać, iż warunkiem skutecznego jej wdrażania w szkołach jest merytoryczne przygotowanie kadry nauczycielskiej w zakresie edukacji informatycznej i medialnej. Coraz więcej uczelni państwowych i niepaństwowych kształcących przyszłych nauczycieli, w programach studiów o specjalności pedagogicznej (nauczycielskiej) przewiduje bloki zajęć z zakresu mediów i technologii informacyjnokomunikacyjnych. Natomiast nauczyciele pracujący od lat w zawodzie mogą skorzystać z bogatej oferty ośrodków edukacyjnych oferujących kursy, szkolenia i studia podyplomowe z zakresu technologii informacyjnej. Istotną rolę w doskonaleniu kompetencji informatycznych i medialnych kadry nauczycielskiej pełnią też konferencje i szkolenia metodyczne odbywające się w ramach procesu wewnątrzszkolnego i zewnętrznego szkolenia nauczycieli. Profilaktyka uzależnień komputerowo-sieciowych nie powinna ograniczać się tylko do realizacji założeń edukacji medialnej, ale również skłaniać się ku podejmowaniu działań zmierzających do: promowania zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży szkolnej, propagowania aktywnych form spędzania czasu wolnego, odkrywania i rozwijania talentów i zainteresowań uczniów, zachęcania do uczestniczenia w konkursach i innych przedsięwzięciach o zasięgu szkolnym i lokalnym, angażowania uczniów w działalność społeczną, np. wolontariat, etc. Wszystkie te zadania winny być dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska i uwzględnione w szkolnym programie profilaktyki, którego przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela 44. Takie zindywidualizowane podejście każdej szkoły do aktualnych potrzeb i problemów uczniów umożliwia zaprojektowanie adekwatnych i skutecznych form pomocy profilaktycznej. Mogą należeć do nich: spotkania z przedstawicielami służby zdrowia i terapeutami uzależnień; prelekcje, pogadanki i warsztaty profilaktyczne prowadzone przez wychowawców, pedagogów, psychologów i innych nauczycieli; indywidualne rozmowy z zapobiegawcze i interwencyjne; projekcje filmów promujących zdrowy tryb życia; organizowanie konkursów i realizacja projektów dotyczących profilaktyki uzależnień; zachęcanie do lektury i współredagowania materiałów 43 Braun-Gałkowska M.: Oddziaływanie Internetu na psychikę dzieci i młodzieży, [w:] Edukacja Medialna, nr 3/2003, s Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 27 sierpnia 2012 r., op. cit., s. 10.

22 informacyjno-edukacyjnych o tematyce profilaktycznej (ulotki, broszury, prezentacje multimedialne, rubryki tematyczne na łamach gazetki szkolnej lub na stronie internetowej szkoły); angażowanie uczniów w przedsięwzięcia promujące racjonalne korzystanie z mediów cyfrowych (np. szkolne przedstawienia teatralne, apele i akademie tematyczne). Warto zauważyć, iż profilaktyka uzależnień nie tylko komputerowo-internetowych, doskonale wpisuje się w założenia podstawy programowej, która za istotny element działalności szkoły uznaje również edukację zdrowotną, której celem jest kształtowanie u uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającemu zdrowiu 45. VI) Planowane działania w ramach realizacji Programu profilaktyki Edukacja medialna Szkoła Podstawowa/Gimnazjum Zadania Forma realizacji Spodziewane efekty 1) Materiały Uczniowie oraz edukacyjne rodzice potrafią Bezpieczne media rozpoznać i dla uczniów szkoły zdiagnozować podstawowej problem (prezentacja uzależnienia od multimedialna). mediów 2) Materiały cyfrowych. edukacyjne dla Znają rodziców Bezpieczne zagrożenia media dotyczące związane z bezpiecznego i nadmiernym racjonalnego korzystaniem z korzystania ze komputera i współczesnych Internetu, mediów (ulotka telefonów informacyjna: komórkowych fonoholizm, oraz uzależnienia kompulsywnym medialne). oglądaniem 3) Dystrybucja i telewizji. prezentacja materiałów Opracowanie materiałów profilaktycznych dla uczniów oraz rodziców dot. zagrożeń płynących z nadmiernego i niewłaściwego korzystania ze współczesnych mediów (fonoholizm, uzależnienie od telewizji, Internetu itp.) Dystrybucja i prezentacja opracowanych materiałów. Realizator Edyta Łachowska Termin realizacji I semestr 2015/ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 27 sierpnia 2012 r., op. cit., s. 10.

23 Zajęcia profilaktyczne/warsz taty dla uczniów szkoły podstawowej oraz gimnazjum. profilaktycznych (godzina wychowawcza, zajęcia świetlicowe, zebrania/konsultacje z rodzicami). 1) Quiz profilaktyczny Czy jesteś asertywny w stosunku do mediów? - wdrażanie uczniów do autorefleksji nt. racjonalnego korzystania ze współczesnych mediów (ilość czasu spędzanego przed telewizorem, nadmierne korzystanie z portali społecznościowych, telefonów komórkowych, smartfonów, tabletów etc.). 2) Zajęcia profilaktyczne Bezpieczne media Zwrócenie uwagi na zagrożenia płynące z nadmiernego i niewłaściwego korzystania ze współczesnych narzędzi komunikacyjnych (fonoholizm, siecioholizm). 3) Promowanie bezpiecznego korzystania z mediów (krytyczny i aktywny odbiór komunikatów medialnych, selekcjonowanie informacji). 4) Zastosowanie aktywizujących metod pracy: Uczniowie znają zagrożenia płynące z niewłaściwego korzystania ze współczesnych narzędzi komunikacyjnyc h; potrafią ocenić ryzyko wystąpienia poszczególnych zagrożeń w stosunku do własnej osoby oraz swojej rodziny i rówieśników. Znają zasady bezpiecznego korzystania telefonu komórkowego, smartfonów, tabletów i innych mediów cyfrowych. Wiedzą gdzie szukać pomocy. Edyta Łachowska, Pedagog, Psycholog, Wychowawcy klas Rok szkolny 2015/2016

24 Organizacja konkursu tematycznego. dyskusja, praca w grupach, mapa mentalna, burza mózgów, etc. 5) Prezentacja i dystrybucja materiałów dot. bezpiecznego korzystania ze współczesnych mediów. 1) Zorganizowanie grupowego konkursu plastycznego pod hasłem Fonoholizm Kiedy telefon staje się pułapką? dla uczniów SP. 2) Zorganizowanie grupowego konkursu poetyckiego/wokalne go/teatralnego dla uczniów klas IV-VI SP oraz I-III Gimn. pod hasłem Bezpieczne media. Zwrócenie uwagi na niebezpieczeńst wa czyhające w wirtualnym świecie. Promowanie wśród uczniów zdrowego stylu życia. Edyta Łachowska Agnieszka Sopolińska II semestr 2015/2016 Projekt edukacyjny dla uczniów gimnazjum 2) Publiczna prezentacja prac konkursowych i występów (Dzień Bezpiecznego Internetu). 1) Koordynowanie prac grupy projektowej gimnazjalistów zgłębiających temat: Bezpieczne media 2) Publiczna prezentacja efektów pracy grupy projektowej (Prezentacja Power Point/ulotka informacyjna/przedst awienie teatralne). Uczniowie potrafią nazywać i rozpoznawać zagrożenia płynące z nieracjonalnego i nadmiernego korzystania ze współczesnych mediów. Zapoznają się z etymologią oraz znaczeniem anglikanizmów, które są globalnie Edyta Łachowska Agnieszka Sopolińska październik 2015 marzec 2016