Dobre praktyki w ochronie gadów

Transkrypt

1 Okuninka, r. Dobre praktyki w ochronie gadów Część I Janusz Holuk Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie Zdjęcia; żółwia błotnego - Janusz Holuk, węży i ich siedlisk: Katarzyna Kurek, G. Baś, S. Bury, B. Zając, S. Śnieżko, M. Guzik, R. Babiasz, A. Zięcik

2 Stanowisko systematyczne Żółw błotny Emys orbicularis jest gadem z rzędu żółwi Testudines, rodziny nearktyczne żółwie ziemnowodne - Emydidae (synonim żółwie słodkowodne) i rodzaju żółwie błotne Emys. Na terenie Polski występuje podgatunek nominatywny Emys orbicularis orbicularis (L.), zróżnicowany jednak na dwie odrębne linie ewolucyjne; wschodnią i zachodnią.

3 Żółw błotny w Polsce objęty jest ochroną prawną od 1935 r. Jako gatunek silnie zagrożony wyginięciem wpisany jest do Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Wymieniony jest również w załącznikach Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory; w załączniku II (Gatunki roślin i zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczania specjalnych obszarów ochrony) i załączniku IV (Gatunki roślin i zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony)

4 Zasięg żółwia błotnego obejmował niemal całą Europę. Na skutek zmian siedliskowych jego zasięg gwałtownie się kurczy, a w wielu krajach gatunek wyginął zupełnie. Obecnie występuje jeszcze w basenie Morza Śródziemnego, na Bałkanach i Europie Środkowo-Wschodniej. W Polsce liczna populacja pozostała już tylko na Polesiu. Na kilku obszarach występują już znacznie mniej liczne populacje: zachodniej części Pojezierza Pomorskiego i Niziny Wielkopolsko- Kujawskiej, środkowa część Pojezierza Mazurskiego, północno-wschodni fragment Wyżyny Małopolskiej. Pojedyncze osobniki spotykane są w różnych częściach kraju. Miejsca obserwacji żółwia błotnego w latach wg Najbar B. (red.) Żółw błotny WLKP Świebodzin 2000

5 Morfologia Ciało żółwia pokrywa owalny, kostny pancerz ochronny, pokryty rogowymi tarczkami, który składa się z dwóch części grzbietowej zwanej karapaksem i brzusznej zwanej plastronem połączonych ze sobą elastycznym mostem. Zwierzęta te mają dobrze wykształcone i bardzo mocno umięśnione kończyny zakończone ostrymi pazurami. Szczęki żółwia pozbawione są zębów, które z powodzeniem zastępują listwy rogowe.

6 Gatunek ten charakteryzuje się dymorfizmem płciowym. Samice są na ogół większe i cięższe niż samce Samice: długość cm, waga do 1,5 kg Samce: długość cm, waga do 1 kg

7 Cechą pomagającą ustalić płeć żółwia jest barwa tęczówki oka: żółta u samic i brązowa u samców (na ogół)

8 Okres lęgowy trwa przeważnie od 20 maja do 20 czerwca

9

10 Okres składania jaj

11 Wylęg: od września do października lub na wiosnę następnego roku

12 Gatunki podobne żółw czerwonolicy Fot. J. Zarzyńska, P. Zarzyński

13 Środowisko życia żółwia błotnego Żółw jest zwierzęciem dwuśrodowiskowym. Większą część życia spędza w wodzie, ale jaja składa na lądzie. Preferuje niewielkie, zarastające i płytkie zbiorniki wód stojących lub wolno płynące cieki o szybko nagrzewającej sie wodzie, starorzecza, śródleśne bagna, olsy, ekstensywnie użytkowane stawy, torfianki.

14 Środowisko życia żółwia błotnego

15 Siedliska naturalne i antropogeniczne

16 Przykładowe siedliska żółwia na Mazurach: ols i oczko wodne

17 Środowisko życia żółwia błotnego - siedliska lądowe Na miejsca lęgowe wybierają najchętniej lekkie, piaszczyste gleby porośnięte murawami z takimi gatunkami jak szczotlicha siwa, jastrzębiec kosmaczek, kostrzewa owcza.

18 Lęgowiska żółwia błotnego: uprawy leśne i nieczynne wyrobiska piasku

19 Miejsca lęgowe żółwia błotnego często znajdują się przy drogach gruntowych

20 Lęgowiska żółwia błotnego na drogach

21 Stwierdzanie obecności żółwia błotnego w terenie Ślady na piasku Zniszczone gniazda

22 Wąż Eskulapa Zamenis longissimus Opracowano na podstawie materiałów udostępnionych przez Katarzynę Kurek

23 Status ochronny węża Eskulapa: w Polsce objęty jest ochroną ścisłą oraz wymaga czynnej ochrony, a także wyznaczania stref ochronnych (rozporządzenie MŚ w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt) objęty jest Dyrektywą Habitatową Unii Europejskiej ( IV załącznik - Gatunki roślin i zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony Rady) objęty jest Konwencją Berneńską o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk wg Polskiej czerwonej księgi zwierząt otrzymał status gatunku krytycznie zagrożonego wyginięciem CR

24 Występowanie Aktualnie zasięg węża Eskulapa w Polsce ogranicza się wyłącznie do południowo-wschodniej części kraju. Jest to prawdopodobnie populacja odizolowana od granicy zwartego zasięgu. Najliczniejsza polska populacja tego gatunku występuje w centralnej części Bieszczad, w dolinie rzeki San, w otoczeniu kilkunastokilometrowego pasma Otrytu. Poza nią, głównie wokół Zalewu Solińskiego znanych jest kilka nielicznych, odizolowanych od siebie stanowisk tego gatunku.

25 Wąż Eskulapa to największy krajowy gatunek węża, dorastający do 2 m długości (samce są większe od samic dymorfizm płciowy). Ciało węża Eskulapa jest smukłe i gibkie. Łuski na grzbiecie są gładkie, pozbawione wręgowania, na głowie znajduje się 9 dużych regularnych tarczek. Łuska odbytowa podwójna. Ubarwienie grzbietowej części ciała jest zwykle ciemne, oliwkowo-brązowe do brązowego. Często brzegi łusek są białe, co sprawia wrażenie cętkowania. Z tyłu głowy znajdują się żółte przejaśnienia, szczególnie wyraźnie zaznaczone u osobników młodych, co upodabnia je do zaskrońców zwyczajnych. Morfologia Łuski wręgowane - wzmocnienie łusek wąskim żeberkiem wzdłuż ich podłużnej osi

26 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GATUNKU ciepłolubny gatunek o wysokich wymaganiach termicznych miejsc rozrodu dusiciel, doskonale się wspina gatunek osiadły, żyjący w grupach (współwystępujący z innymi gatunkami gadów) dojrzałość płciową osiąga w wieku 4-6 lat jajorodny, 5-12 jaj, długość inkubacji jaj zależy od warunków termicznych miejsc rozrodu długość życia do 30 lat liczebność w Polsce do 200 osobników

27 Siedliska Wąż Eskulapa zasiedla rozmaite siedliska, które cechuje dobre nasłonecznienie i ciepły mikroklimat. Zwykle są to tereny zalesione, półotwarte i otwarte, np. polany leśne, obrzeża lasów, brzegi rzek i potoków, kamieniołomy. Chętnie wnika w siedliska antropogeniczne, w których działalność ludzi stwarza wiele atrakcyjnych miejsc do polowania, wygrzewania się i składania jaj, dlatego często spotykany jest w okolicach wsi, w starych drewnianych zabudowaniach, przyczółkach mostów, tartakach etc.

28 Bardzo ważnym elementem siedliska węża Eskulapa są miejsca do składania jaj. Muszą one cechować się stabilnymi warunkami termicznymi i wilgotnościowymi. Zazwyczaj są to pokłady materiału roślinnego (siana, gałęzi, trocin, konarów, powalone pnie drzew), czasem wąż ten wykorzystuje przestrzenie pod kamieniami, szczeliny między deskami budynków itd. Niestety naturalne siedliska oferują niewiele takich struktur, co jest kolejnym czynnikiem powodującym wnikanie Eskulapa w tereny zamieszkałe przez człowieka, gdzie węże znajdują oborniki, stery słomy, siana, drewniane dachy stodół, składy drewna, wysypiska śmieci organicznych itd., jako korzystne miejsca do złożenia jaj. Siedliska

29 Pokarm Wąż Eskulapa odżywia się głównie drobnymi kręgowcami - ssakami i jaszczurkami. Nierzadko poluje na ptaki, a czasem zjada także ptasie jaja. Młode osobniki polują zwykle na małe jaszczurki. Eskulap jest bardzo skuteczny w tępieniu gryzoni, dorosły wąż może pożreć cały miot gryzonia, jaki napotka w czasie poszukiwania pokarmu. Znalezione ofiary dusi splotami ciała. Uduszone ofiary zaczyna połykać od głowy, mniejsze zwierzęta połyka żywe

30 Okres godowy węża Eskulapa przypada zwykle na maj i czerwiec. Aktywne płciowo osobniki są wtedy bardzo pobudzone i intensywnie poruszają się po terenie w poszukiwaniu partnera. Dorosłe samce po napotkaniu rywala często rozpoczynają rytualne walki, polegające na wzajemnym przepychaniu się i przyciskaniu do podłoża. Przegrany osobnik zwykle odpełza, a zwycięzca zyskuje dostęp do samicy. Jaja są składane zwykle w lipcu, niekiedy dopiero w sierpniu. Samica zwykle składa od 8 do 12 jaj w jednym, a czasem w dwóch partiach. Jaja o wymiarach x 17-25mm, są owalnego kształtu, większe od jaj zaskrońca zwyczajnego. Wylęg następuje późnym latem lub wczesną jesienią. Młode osobniki mierzą od 25 do ponad 30 cm długości. Są ubarwione bardziej kontrastowo niż osobniki dorosłe, przez co można je pomylić z młodymi zaskrońcami zwyczajnymi. Rozród

31 ROZPOZNAWANIE Młodociany osobnik węża Eskulapa Zaskroniec zwyczajny o typowym ubarwieniu

32 W Polsce występuje pięć gatunków węży Zaskroniec zwyczajny Wąż Eskulapa wymienione oraz zaskroniec rybołów Gniewosz plamisty Żmija zygzakowata

33 Dziękuję za uwagę