Żółw błotny - Czy pancerz ochroni go przed wszystkim?

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Żółw błotny - Czy pancerz ochroni go przed wszystkim?"

Transkrypt

1 Żółw błotny - Czy pancerz ochroni go przed wszystkim? Pierwszymi kręgowcami, które rozpoczęły kolonizację lądu były płazy, ich ekspansja w głąb tego niegościnnego środowiska nie mogła być jednak całkowita, ze względu na rozmnażanie ściśle powiązane ze środowiskiem wodnym. Dopiero gady, w tym żółwie, zdołały uniezależnić się od środowiska wodnego, poprzez wytworzenie błon płodowych chroniących zarodek. Ich zdolności adaptacyjne, umożliwiły im zasiedlenie pawie wszystkich biotopów na kuli ziemskiej. Powstały zwierzęta o niezwykłych cechach anatomicznych i fizjologicznych, które przystosował się do środowiska zarówno skrajnie suchego i gorącego, jak i zimnego. Organizmy nie tylko odporne na skrajne różnice temperaturowe, ale również radzące sobie z okresowymi brakami pokarmu, czy nawet tlenu. Na terenie Polski występuje tylko jeden przedstawiciel tego prastarego rzędu, należący do żółwi skrytoszyjnych - żółw błotny. W przypadku tego i innych gatunków bytujących w środowisku wodnym, należy podkreślić, iż przystosowanie to ma charakter wtórny. Dorosłe osobniki (zdjęcie nr 1) osiągają rozmiary ok cm, ubarwienie ciała jest zmienne, zwykle na ciemnobrunatnym lub czarnym tle występują żółte plamki lub prążki. To kontrastowe ubarwienie, świetnie chroni wynurzającego się z wody żółwia pośród pływającej, wodnej roślinności. Skóra głowy jest gładka, oczy wyposażone są w okrągłe źrenice, których barwa stanowi jeden z elementów dymorfizmu płciowego. Ucho zewnętrzne i wewnętrzne nie występuje. Gad ten nie posiada również zębów, zamiast nich w szczęce i żuchwie występuje ostra rogowa listwa o równych brzegach, która działa na zasadzie nożyc. Na Zdjęcie nr 1 - Dorosły osobnik; fot. R. Olszewski. każdej z czterech kończyn występują długie pazury, służące rozrywania pokarmu przytrzymywanego w pysku, oraz do kopania komór lęgowych. Na końcu ciała znajduje się ogon o okrągłym zarysie w przekroju, stanowiący około (w zależności od płci) jednej trzeciej długości ciała. Gady te, jako jedyne w świecie kręgowców posiadają szkielet zewnętrzny. Składa się na niego część grzbietowa określana mianem karapaksu i brzuszna tak zwany plastron. Cały pancerz posiada widoczną z zewnątrz, warstwę rogową i leżącą pod nią warstwę kostną, na którą składają się zmodyfikowane w kształcie płyt kostnych: żebra, kręgi i obojczyki. Układ płytek rogowych nie odpowiada rozmieszczeniu elementów kostnych, leżących pod nimi, taka naprzemianległa konstrukcja dodatkowo wzmacnia wytrzymałość pancerza. Pomiędzy obiema warstwami, leży silnie unaczyniony i ukrwiony naskórek, który odpowiada za wzrost i ewentualną regenerację uszkodzonych rogowych części. Obie części pancerza łączą się po bokach ciała, tworząc tak zwany most. U żółwia błotnego jest to element chrzęstno-kostny, który zapewnia pewną elastyczność. Istnieją jednak gatunki z rodzaju żółwi pudełkowych, 1

2 które posiadają w środku plastronu ruchome połączenie, które umożliwia im podniesienie plastronu i całkowite zatrzaśnięcie się pancerza. Przestraszony żółw wciąga pod pancerz głowę, którą osłania przednimi nogami chronionymi przez twarde rogowe płytki i pazury, podwija również do boku ciała ogon. Wystawia w ten sposób w stronę przeciwnika najmniej apetyczną część swojego ciała. Taką karkołomną operację, umożliwia im specyficzna budowa kości zredukowanego pasa barkowego i biodrowego. Nie wszystkie jednak żółwie chronią się w ten klasyczny sposób. Gady należące do podrzędu bokoszyjnych, zginają szyję w bok w płaszczyźnie poziomej, dzięki czemu głowa kryje się w prawe, lub lewe zagłębienie pachowe. Cechami pozwalającymi odróżnić płeć u żółwia błotnego, jest między innymi kolor oczu: samiec posiada ciemnobrązowe tęczówki (zdjęcie 2) a samica jasnożółte (zdjęcie 3). Inny jest ponadto kształt pancerza; część górna pancerza samic jest bardziej wypukła, natomiast plastrom u samic jest płaski a u samców wklęsły. Takie różnice w budowie anatomicznej ułatwiają kopulację samcowi, który znajdując się na samicy, wpasowuje się wklęsłym brzuchem w wygięty grzbiet samicy. Kolejną cechą jest kształt i wielkość ogona, który u samców jest grubszy u nasady i dłuższy. Również otwór kloaki znajdujący się na spodniej części ogona, jest u samców bardziej przesunięty w kierunku jego końca. Można by sądzić, że skoro żółw jest pozbawiony ucha zewnętrznego i środkowego to jest zwierzęciem, które w ograniczony sposób odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego. Nic bardziej mylnego. Żółw jest stworzeniem niezwykle czujnym i szybko reagującym na wszelkie zmiany. Jest bardzo czuły na drgania podłoża, posiada dobry wzrok i to zarówno w zakresie promieniowania widzialnego jak i podczerwieni, którą wykorzystuje również do polowania w wodzie. W tym środowisku wykorzystuje ponadto organ Jacobsona, reagujący na substancje zapachowe przenoszone przez cząsteczki wody. Taka kombinacja Zdjęcie nr 2 - Samiec żółwia; fot. P. Ślipiński. Zdjęcie nr 3 - Samica z jasnożótymi tęczówkami; fot. P. Ślipiński. zmysłów stwarza z niego dobrego i czujnego łowcę, którego trudno zaskoczyć w środowisku naturalnym. 2

3 Dorosły żółw jest typowym drapieżnikiem. Odżywia się pod wodą, głównie drobnymi bezkręgowcami wodnymi, larwami płazów, ślimakami z rzadziej rybami czy dorosłymi płazami. Schwytaną zdobycz połyka w całości, lub przytrzymuje w pysku, starając się przeciąć ją ostrymi rogowymi listwami i rozerwać ostrymi pazurami przednich łap. Młode żółwie poza drobnymi organizmami wodnymi, włączają do swojej diety również rośliny. Podczas swojej normalnej aktywności, żółw błotny może przebywać pod wodą do kilkudziesięciu minut w tym czasie może oddychać za pośrednictwem pęcherzy analnych. Woda do pęcherzy analnych dostaje się za pośrednictwem steku, czyli końcowego odcinka przewodu pokarmowego. W tych workowatych, silnie unaczynionych strukturach zachodzi wymiana gazowa. Podobną funkcję spełnia jama gardzieli. Na przełomie kwietnia i maja, zaraz po zimowym przebudzeniu się, rozpoczynają się gody. Samce bezbłędnie rozpoznają godowe do kopulacji samice, dzięki substancjom zapachowym produkowanym przez gruczoły analne samicy. W tym czasie samce są bardzo agresywne i nie ma w ich zachowaniu nic, co można by określić mianem żółwie. Samiec po odnalezieniu samicy Zdjęcie nr 4 - Samica zaskoczona w nietypowej scenerii lasu sosnowego; fot. P. Ślipiński. stara się na nią wejść, co nie jest proste w momencie, kiedy partnerka się porusza. Samiec kąsa więc samicę w szyję, zmuszając ją do zatrzymania się. W tym czasie wdrapuje się na jej karapaks i przytrzymuje pancerza długimi pazurami. Sam stosunek trwa dosyć długo, bo nawet do kilku godzin. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Jeśli w pobliżu samicy upatrzonej przez jednego samca pojawia się inny samiec, dochodzi do bardzo energicznej konfrontacji, której efektem może być tylko i wyłącznie ucieczka jednego z zalotników. W kilka tygodni po zapłodnieniu, samica opuszcza zbiornik by złożyć jaja. W warunkach Polski jest to reguły środek maja i początek czerwca. Jest to właściwie jedyny czas, kiedy można spotkać żółwia błotnego, gdyż samice pomimo daleko posuniętej ostrożności, zmierzają do lęgowisk po najprostszej linii (zdjęcie nr 4). Znamienne dla zagrożonej populacji żółwia błotnego jest to, że to właśnie te samice, które są nadzieją na odbudowanie nielicznej już Zdjęcie nr 5 - Jaja żółwia które nie przetrwały populacji, najczęściej padają ofiarą inkubacji; fot. P. Ślipiński. wypadków lub złośliwości ludzkiej. Samica z reguły rok rocznie, wybierają to samo miejsce do złożenia jaj, w wyborze pomaga im możliwość oceny termicznych warunków podłoża za pomocą 3

4 podczerwieni. Jeśli warunki na lęgowisku uległy zmianie, na przykład poprzez nadmierny wzrost traw, czy drzew zabierającym ziemi zbyt dużo ciepła, to samica może zmienić miejsce. Również warunki wilgotnościowe mają istotne znaczenie, gdyż jaja źle znoszą dużą wilgotność a w przypadku zalania giną. Kiedy samica znajdzie odpowiednie miejsce do złożenia jaj, rozpoczyna kopanie komory lęgowej. Ten mozolny proces przebiega przy udziale tylko i wyłącznie tylnych odnóży. Samica kopie dołek, którego wejście ma o połowę mniejszą średnicę niż sama komora. Taki gruszkowaty kształt zapewnia odpowiednią wytrzymałość konstrukcji. Następnie rozpoczyna się składanie jaj. Ich liczba i wielkość są związane z wiekiem i kondycją fizyczną samicy. Średnio jest to jaj około 2 centymetrowej długości (zdjęcie nr 5). Jaja zsuwają się między łapą i ogonem samicy lądując miękko na dnie komory. Kiedy ostatnie jajo znajdzie się już na swoim miejscu, rozpoczyna się zasypywanie. Samica robi to bardzo starannie, na początku wciskając ziemię pomiędzy jaja a potem zasypując je aż do poziomu gruntu. Końcowym etapem, dla bardzo zmęczonego już zwierzęcia, jest zamaskowanie gniazda. W tym celu samica odchodzi od gniazda i pazurami tylnych łap wyrywa rośliny rosnące wokoło i rzuca je na świeżo zakopane gniazdo. Już po kilkunastu minutach, kiedy wyschnie gleba, takie miejsce jest trudne do odnalezienia na lęgowisku. Drapieżniki odnajdują jednak jaja kierując się zapachem, który najprawdopodobniej jest najintensywniejszy przez pierwsze dwa do czterech dni. W tym czasie straty na lęgowisku wynoszą średnio ok. 70%. W zależności od temperatury, która panowała w gnieździe, z jaj wylęgają się samce lub samice mechanizm temperaturowego dziedziczenia płci (TDP). Generalną zasadą u żółwi jest, że w wyższej temperaturze wylęgają się samice, chociaż mechanizm nie jest jeszcze do końca poznany a dla płci kluczowe są najprawdopodobniej pierwsze tygodnie. Cały okres inkubacji trwa około 100 dni i jest uzależniony do warunków termicznych. W miarę rozwoju zarodka twarda skorupka wapienna mięknie, ułatwiając młodemu żółwiowi wydostanie się na zewnątrz. Pomaga mu w tym również zgrubienie skórne, znajdujące się na grzbiecie szczęki, zwane zębem jajowym. Młody żółw poprzez pocieranie głową od wewnątrz w skorupkę jaja rozcina ją i wydostaje się na zewnątrz. W tym okresie jest bardzo narażony na presję drapieżników, ponieważ posiada jeszcze miękki pancerz. A jego wielkość, bo około 3 cm, stwarza z niego doskonały cel dla bardzo licznej grupy zwierząt chcących urozmaicić sobie dietę, w tym również dla kaczek, pijawek czy dużych owadów wodnych (zdjęcienr 6). Dopiero po kilku latach, kiedy żółw podrośnie a jego pancerz z rogowych płytek stwardnieje, młody osobnik może czuć się w miarę bezpiecznie. W zależności od pory wylęgu młode żółwie muszą przygotować się na nadchodzącą pierwszą zimę ich życia. Jeśli średnie temperatury w gnieździe były niewystarczające, zarodki mogą nie rozwinąć się dostatecznie i młode niewykształcone jeszcze żółwie zimują wewnątrz jaj. Zdarz się jednak rzadko, żeby młode osobniki przeżyły tak wielki stres temperaturowy. Jeśli pierwsze przymrozki nadejdą zaraz po wykluciu się, to żółwie mogą spędzić zimę w gnieździe, w tym przypadku również ich szanse nie są duże. Naturalnym dla nich miejscem do spędzenia zimy jest woda. Dzięki specyficznym właściwościom tego środowiska młode żółwie zimują zagrzebane w mule na dnie zbiorników wodnych. Przypomnijmy, że woda o temperaturze 4 stopni Celsjusza ma największą gęstość i opada na dno zbiornika chroniąc go przed zamarznięciem do dna. Mimo iż gady popadają w stan odrętwienia zimowego, to jednak wykazuje się również aktywność żółwi pod lodem. W przypadku naszego żółwia błotnego jest to o tyle prostsze, że jego optimum termiczne wynosi zaledwie 5 do 10 stopni Celsjusza. Żółwie są gatunkiem, który do normalnego funkcjonowania jako populacja, potrzebują bardzo zróżnicowanego środowiska życia. Nie wystarczy ochrona ekosystemów błotnotorfowych, ale istnieje również potrzeba zachowania czystych rzek o spokojnym nurcie, oraz jezior, sadzawek i oczek wodnych. Bardzo ważna z punktu widzenia lokalnych populacji jest 4

5 również ochrona lęgowisk. Są to miejsca silnie nasłonecznione, porośnięte roślinnością kserotermiczną a jednocześnie leżące w niedużej odległości do zbiorników wodnych. W nawiązaniu do pytania postawionego w tytule artykułu: dorosły żółw jest w środowisku naturalnym właściwie pozbawiony wrogów, nie jest jednak w stanie przeżyć jako gatunek, bez mozaiki zróżnicowanych biotopów. Od kilkudziesięciu lat jedynym czynnikiem, który w aktywny sposób wpływa na obniżenie się liczebności populacji żółwia, jest człowiek. Niewłaściwie przeprowadzane melioracje terenów podmokłych, dewastacja naturalnych siedlisk, wyłapywanie w celach handlowych, wprowadzanie obcych gatunków (żółw czerwonolicy) i ruch pojazdów zmechanizowanych; to tylko część z czynników, które w aktywny sposób, wpływają na obniżenie się liczebności populacji na terenie naszego kraju. Dlatego też dosyć szybko zdano sobie sprawę, że bierna ochrona tego gatunku w efekcie doprowadzi do degradacji Zdjęcie nr 6 - Młody żółw błotny; fot. P. Ślipiński. lokalnych populacji i zaniku żółwia. Obecnie prowadzi się zakrojoną na szeroką skalę, akcję sztucznego wylęgu tych zwierząt, polegającą na obserwacji lęgowisk i precyzyjnym oznaczaniu i zabezpieczaniu miejsc, w których samice składają jaja. Po kilkudziesięciu dniach jaj są przenoszone do inkubatorów i sztucznie dogrzewane. Po około stu dniach (od momentu złożenia jaj) wylęgają się młode żółwiki, które pod czujnym okiem pracowników przeżywają swoją pierwszą zimę. Wiosną młode osobniki są wypuszczane do zbiorników wodnych położonych w pobliżu lęgowisk. W ten sposób ogranicza się do minimum, ogromną śmiertelność występującą wśród osobników młodocianych. Akcje takie z całą pewnością przeprowadza się na terenie Poleskiego Parku Narodowego i w Lubuskiem. Sytuacja żółwia poprawiła się o tyle, że z momentem wejścia Polski w struktury Unii Europejskiej nasz jedyny żółw stał się: gatunkiem ważnym dla środowiska naturalnego Wspólnoty i został objęty ochroną pod szyldem Dyrektywy Siedliskowej (Habitatowej) o numerze 92/43/EWG. Obecnie na terenia naszego kraju, żółw błotny najliczniej występuje na pojezierzu Łęczyńsko -Włodawskim, Lubuskim, Mylśliborksim i na Mazurach. Żółw błotny nie jest już w stanie przetrwać w środowisku naturalnym bez pomocy ludzkiej. Pamiętajmy więc, żeby być czujnym na działania pseudo - terrarystów wybierającym jaja na handel i do hodowli, w której pozbawione torfowo bagiennego środowiska, będą konały latami. Pamiętajmy żeby nie niepokoić samic idących na lęgowiska a może ten niesamowity gad, pozostanie ku naszej uciesze, w środowisku naturalnym. Za pomoc w przygotowaniu artykułu, serdecznie dziękuję Radosławowi Olszewskiemu pracownikowi Poleskiego Parku Narodowego. Piotr Ślipiński Zobacz zdjęcia na stronie internetowej 5

Best for Biodiversity

Best for Biodiversity W tym miejscu realizowany jest projekt LIFE + Ochrona różnorodności biologicznej na obszarach leśnych, w tym w ramach sieci Natura 2000 promocja najlepszych praktyk Best for Biodiversity Okuninka, 11-12.09.2014

Bardziej szczegółowo

Temat: Świat gadów. Gady pierwotnie lądowe lądzie wtórnie w wodzie zmiennocieplne ciepłolubne

Temat: Świat gadów. Gady pierwotnie lądowe lądzie wtórnie w wodzie zmiennocieplne ciepłolubne Temat: Świat gadów. Gady (gromada) określa się jako zwierzęta pierwotnie lądowe. Oznacza to, że są one pierwszą grupą kręgowców, która w pełni przystosowała się do życia na lądzie. Niektóre gatunki wtórnie

Bardziej szczegółowo

Klucz do oznaczania wybranych. w Polsce. Opracowała: Anna Kimak-Cysewska

Klucz do oznaczania wybranych. w Polsce. Opracowała: Anna Kimak-Cysewska Klucz do oznaczania wybranych gatunków gadów występuj pujących w Polsce Opracowała: Anna Kimak-Cysewska Koszalin 2010 Slajd nr 1 START Tułów okryty pancerzem rogowych płytek. W razie niebezpieczeństwa

Bardziej szczegółowo

Sowy. Przygotowała Zuzia Górska

Sowy. Przygotowała Zuzia Górska Sowy Przygotowała Zuzia Górska Puchacz Długość ciała (wraz z dziobem i ogonem): 60 78 cm Długość ogona: 23 29 cm Rozpiętość skrzydeł: 155 180 cm Waga: 1,6 2,8 kg samce; 2,3 4,2 kg samice Liczba jaj: 2

Bardziej szczegółowo

Częstotliwość sukcesu rozrodczego żółwia błotnego w Polsce

Częstotliwość sukcesu rozrodczego żółwia błotnego w Polsce Sławomir Mitrus Częstotliwość sukcesu rozrodczego żółwia błotnego w Polsce wyniki długoterminowych badań panel dyskusyjny w ramach projektu: Ochrona żółwia błotnego (Emys orbicularis) w województwie warmińsko-mazurskim

Bardziej szczegółowo

Stan i perspektywy ochrony żółwia błotnego na Polesiu

Stan i perspektywy ochrony żółwia błotnego na Polesiu Stan i perspektywy ochrony żółwia błotnego na Polesiu Janusz Holuk Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie W Polsce liczna populacja żółwia błotnego pozostała już tylko na Polesiu. Na kilku obszarach

Bardziej szczegółowo

Ochrona żółwia błotnego na Lubelszczyźnie

Ochrona żółwia błotnego na Lubelszczyźnie Ochrona żółwia błotnego na Lubelszczyźnie Jednym z najstarszych, występujących w Polsce gatunków fauny jest żółw błotny Emys orbicularis. Żółwie żyły już przed dinozaurami, a żółw błotny jako gatunek wykształcił

Bardziej szczegółowo

PRZĘDZIOREK CHMIELOWIEC

PRZĘDZIOREK CHMIELOWIEC PRZĘDZIOREK CHMIELOWIEC Tetranychus urticae Koch 1835 1. Systematyka Królestwo: Typ: Podtyp Gromada: Podgromada Rząd: Rodzina: Rodzaj: Gatunek: Animalia Arthropoda Chelicerata Arachnida Acari Trombidiformes

Bardziej szczegółowo

Imię i nazwisko. Błotniaki. Gniazdowanie... 2 W Polsce... 2. Gniazdowanie... 3 W Polsce... 3. Błotniak stawowy - Circus aeruginosus...

Imię i nazwisko. Błotniaki. Gniazdowanie... 2 W Polsce... 2. Gniazdowanie... 3 W Polsce... 3. Błotniak stawowy - Circus aeruginosus... Błotniaki Błotniaki, to liczący 13 gatunków rodzaj ptaków drapieŝnych z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), rzędu sokołowych (Falconiformes), występujących w Eurazji, Afryce i Ameryce. Ptaki te osiągają

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 6

Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 6 1 Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 6 1. Ogólna charakterystyka zwierząt 2. Tkanki zwierzęce nabłonkowa i łączna 3. Tkanki zwierzęce mięśniowa i nerwowa 4. Charakterystyka,

Bardziej szczegółowo

Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci Lindeman, 1888 ssp. communis Uzel, 1895

Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci Lindeman, 1888 ssp. communis Uzel, 1895 Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci Lindeman, 1888 ssp. communis Uzel, 1895 1. Systematyka Rząd - przylżeńce (Thysanoptera) Rodzina - wciornastkowate (Thrypidae) 2. Biologia i opis gatunku: Gatunek,

Bardziej szczegółowo

Imię i nazwisko . Błotniaki

Imię i nazwisko  . Błotniaki Imię i nazwisko email Błotniaki Błotniaki, to liczący 13 gatunków rodzaj ptaków drapieżnych z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), rzędu sokołowych (Falconiformes), występujących w Eurazji, Afryce

Bardziej szczegółowo

Gady chronione w Polsce

Gady chronione w Polsce Gady chronione w Polsce W Y K O N A Ł A M A Ł G O R Z A T A R A W I Ń S K A Gady Gady są zmiennocieplne. Skóra gadów jest sucha, prawie pozbawiona gruczołów, pokryta rogowymi wytworami naskórka - łuskami

Bardziej szczegółowo

Kręgowce. 7 7. Podkreśl cechy, które świadczą o przystosowaniu żaby do życia na lądzie. (0 2) grupa a

Kręgowce. 7 7. Podkreśl cechy, które świadczą o przystosowaniu żaby do życia na lądzie. (0 2) grupa a grupa a Kręgowce Poniższy test składa się z 19 zadań Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą Imię i nazwisko do uzyskania za prawidłowe odpowiedzi Za rozwiązanie całego sprawdzianu możesz uzyskać

Bardziej szczegółowo

Temat: Gąbki i parzydełkowce.

Temat: Gąbki i parzydełkowce. Temat: Gąbki i parzydełkowce. 1. Gąbki zwierzęta beztkankowe. To bardzo proste zwierzęta żyjące wyłącznie w wodzie głównie w morzach i oceanach, rzadziej w wodach słodkich. Zasiedlają zazwyczaj strefę

Bardziej szczegółowo

Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach.

Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach. Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach. Stawonogi to najliczniejsza gatunkowo grupa zwierząt występujących na Ziemi. Organizmy te żyją w wodach słodkich i słonych oraz niemal we wszystkich

Bardziej szczegółowo

Najlepsze praktyki w ochronie żółwia błotnego

Najlepsze praktyki w ochronie żółwia błotnego Okuninka, 11-12.09.2014 r. Najlepsze praktyki w ochronie żółwia błotnego Janusz Holuk Okres lęgowy trwa najczęściej od 20 maja do 20 czerwca Okres lęgowy Zabezpieczanie złoża jaj Czynna ochrona lęgów

Bardziej szczegółowo

Dobre praktyki w ochronie gadów

Dobre praktyki w ochronie gadów Okuninka, 26-27.09.2013 r. Dobre praktyki w ochronie gadów Część I Janusz Holuk Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie Zdjęcia; żółwia błotnego - Janusz Holuk, węży i ich siedlisk: Katarzyna

Bardziej szczegółowo

Temat: Ptaki kręgowce latające.

Temat: Ptaki kręgowce latające. Temat: Ptaki kręgowce latające. 1.Układ oddechowy ptaków. Układ oddechowy ptaków składa się z dróg oddechowych oraz płuc. Drogi oddechowe doprowadzają tlen do płuc. W płucach następuje wymiana gazowa.

Bardziej szczegółowo

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Wydra - opis

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Wydra - opis Wydra - opis oczy chronione są trzecią powieką, która podczas nurkowania chroni je nie ograniczając jednocześnie widzenia długie smukłe ciało umożliwia wysoką zwinność i zwrotność w wodzie mała spłaszczona

Bardziej szczegółowo

Pomorski Program Edukacji Morskiej

Pomorski Program Edukacji Morskiej Pomorski Program Edukacji Morskiej Skarby Bałtyku Fauna Morza Bałtyckiego Ryby morskie Morza Bałtyckiego Co to jest ryba? Ryby tradycyjna nazwa zmiennocieplnych kręgowców wodnych oddychających skrzelami,

Bardziej szczegółowo

Temat: Świat ssaków. Ssaki gromadą królestwa zwierząt lądowych wodnych stałocieplności Hibernację Estywację

Temat: Świat ssaków. Ssaki gromadą królestwa zwierząt lądowych wodnych stałocieplności Hibernację Estywację Temat: Świat ssaków. Ssaki, w ujęciu systematycznym, są gromadą i należą do królestwa zwierząt. Są szeroko rozpowszechnione na Ziemi żyją we wszystkich środowiskach, zarówno lądowych, jak i wodnych. Tę

Bardziej szczegółowo

Ż M I J A ZYGZAKOWATA

Ż M I J A ZYGZAKOWATA ŻMIJA ZYGZAKOWATA W Polsce tylko żmija zygzakowata jest jadowita i potencjalnie niebezpieczna. Jej ukąszenie jest mniej groźne niż się powszechnie uważa i bardzo rzadko zagraża zdrowiu czy życiu UKĄSZENIE

Bardziej szczegółowo

Biologia klasa 6. Wymagania edukacyjne do działów na poszczególne oceny

Biologia klasa 6. Wymagania edukacyjne do działów na poszczególne oceny Biologia klasa 6 Wymagania edukacyjne do działów na poszczególne oceny ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. W świecie zwierząt. Uczeń: wymienia wspólne

Bardziej szczegółowo

2. budki lęgowe > zastępcze miejsca gniazdowania znakowanie drzew dziuplastych > ochrona miejsc gniazdowania

2. budki lęgowe > zastępcze miejsca gniazdowania znakowanie drzew dziuplastych > ochrona miejsc gniazdowania ZESTAW I 1. Rozpoznaj i podaj nazwę gatunkową przedstawionego na zdjęciu płaza, (zdjęcie nr 8). 2. Scharakteryzuj sposoby prowadzenia przez pracowników Parku ochrony czynnej ptaków. 3. Jedna z dolin na

Bardziej szczegółowo

OMACNICA PROSOWIANKA. Ostrinia nubilalis (Hubner)

OMACNICA PROSOWIANKA. Ostrinia nubilalis (Hubner) OMACNICA PROSOWIANKA Ostrinia nubilalis (Hubner) 1. Opis i biologia gatunku Omacnica prosowianka jest motylem nocnym o brązowo-beżowym zabarwieniu z charakterystycznymi zygzakowatymi poprzecznymi liniami

Bardziej szczegółowo

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, Warszawa (

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, Warszawa ( Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, 01-445 Warszawa (www.nfos.org.pl) Zespół autorski: Krzysztof Zając dr Adrian Smolis Katarzyna Kozyra Tomasz Zając Zgodnie z danymi zawartymi w

Bardziej szczegółowo

Grupa I Zadanie 1. Podziel środowisko wodne uzupełniając poniższy schemat: wody ... Zadanie 2. Podaj czynniki niezbędne organizmom do życia w wodzie:

Grupa I Zadanie 1. Podziel środowisko wodne uzupełniając poniższy schemat: wody ... Zadanie 2. Podaj czynniki niezbędne organizmom do życia w wodzie: Grupa I Podziel środowisko wodne uzupełniając poniższy schemat: wody......... np np np Podaj czynniki niezbędne organizmom do życia w wodzie:.. Porównaj cechy środowiska wodnego i lądowego- wypełnij tabelę

Bardziej szczegółowo

Pokaż mi jak wyglądasz, a powiem ci gdzie mieszkasz.

Pokaż mi jak wyglądasz, a powiem ci gdzie mieszkasz. 1 Pokaż mi jak wyglądasz, a powiem ci gdzie mieszkasz. Wstęp: Najtrudniejsze zadanie, jakiemu w swojej pracy muszą sprostać nauczyciele, polega na umysłowym zaangażowaniu uczniów i skłonieniu ich do samodzielnego

Bardziej szczegółowo

Biologia i ochrona płazów wypisy z wykładu 8 Anura strategie rozrodcze

Biologia i ochrona płazów wypisy z wykładu 8 Anura strategie rozrodcze Biologia i ochrona płazów wypisy z wykładu 8 Anura strategie rozrodcze Prof. dr hab. Maria Ogielska Zakład Biologii Ewolucyjnej i Ochrony Kręgowców, Instytut Biologii Środowiskowej, Uniwersytet Wrocławski

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia i ochrona bagien, powtórzenie wiadomości

Zagrożenia i ochrona bagien, powtórzenie wiadomości Temat lekcji: Zagrożenia i ochrona bagien, powtórzenie wiadomości Poziom: Czas trwania: Przedmiot: 5-6 klasa szkoły podst. 45 min. (1 godz. lekcyjna) przyroda 1. Cele lekcji: Podsumowanie i powtórzenie

Bardziej szczegółowo

Kto jest wrogiem zająca? Zające padają ofiarą ptaków drapieżnych (orły, sokoły), lisów, dzikich psów ale przede wszystkich człowieka.

Kto jest wrogiem zająca? Zające padają ofiarą ptaków drapieżnych (orły, sokoły), lisów, dzikich psów ale przede wszystkich człowieka. ZAJĄC HAREN Jak poznać zająca? Tylne nogi zająca (skoki) są znacznie dłuższe niż przednie. Oczy zajęcy mają jasny kolor, a uszy (słuchy) są dłuższe od głowy. Skóra zająca pokryta jest kożuchem który ma

Bardziej szczegółowo

Działania NFOŚiGW dla ochrony bioróżnorodności na przykładzie wybranych projektów z zakresu ochrony przyrody

Działania NFOŚiGW dla ochrony bioróżnorodności na przykładzie wybranych projektów z zakresu ochrony przyrody Działania NFOŚiGW dla ochrony bioróżnorodności na przykładzie wybranych projektów z zakresu ochrony przyrody Leszek Jóskowiak p.o. dyrektora Departamentu Ochrony Przyrody Poznań, 25 listopada 2010 r. Różnorodność

Bardziej szczegółowo

Żółw błotny (Emys orbicularis) w Polsce północno-wschodniej

Żółw błotny (Emys orbicularis) w Polsce północno-wschodniej Żółw błotny (Emys orbicularis) w Polsce północno-wschodniej Rozmieszczenie, zagrożenia, perspektywy ochrony Grzegorz Górecki Stacja Terenowa Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego Urwitałt 2013 Rozmieszczenie

Bardziej szczegółowo

Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie

Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie Co to jest metamorfoza? Metamorfoza proces charakteryzujący się znacznymi zmianami w formie lub strukturze organizmu. Rodzaje przeobrażeń Ametabolia

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI Dział Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca wspólne przedstawia poziomy cechy zwierząt organizacji ciała

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. W królestwie zwierząt wspólne

Bardziej szczegółowo

KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Poziom wymagań

KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Poziom wymagań KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Dział Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca wymienia wspólne cechy zwierząt wyjaśnia, czym

Bardziej szczegółowo

Słowne: pogadanka, analiza wykresów, praca z tekstem, indywidualna, grupowa.

Słowne: pogadanka, analiza wykresów, praca z tekstem, indywidualna, grupowa. 1. Cele lekcji a) Wiadomości zna charakterystyczne cechy biologii ptaków drapieżnych, zna środowisko życia ptaków drapieżnych, wie, jakie cechy musi posiadać środowisko, aby stanowiło dogodną przestrzeń

Bardziej szczegółowo

830 Diagnoza wstępna na rozpoczęcie klasy 4

830 Diagnoza wstępna na rozpoczęcie klasy 4 Diagnoza wstępna na rozpoczęcie klasy 4 wraz z kluczem odpowiedzi 830 Diagnoza wstępna na rozpoczęcie klasy 4 PRZYRODA z klasą klasa 4 Grupa A Diagnoza wstępna na rozpoczęcie klasy 4 imię i nazwisko, klasa

Bardziej szczegółowo

ocena celująca I. Świat zwierząt

ocena celująca I. Świat zwierząt Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z biologii w klasie 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls

Bardziej szczegółowo

Spis treści KRĘGOWCE ...

Spis treści KRĘGOWCE ... Spis treści....................................................... KRĘGOWCE 1 RYBY.................................................... 7 Karp i jego przystosowanie do życia w wodzie..........................

Bardziej szczegółowo

Wynikowy plan nauczania biologii skorelowany z drugą częścią cyklu edukacyjnego Biologia z tangramem

Wynikowy plan nauczania biologii skorelowany z drugą częścią cyklu edukacyjnego Biologia z tangramem Wynikowy plan nauczania biologii skorelowany z drugą częścią cyklu edukacyjnego iologia z tangramem Poniższy plan wynikowy dotyczy[ew. jest związany z] realizacji cyklu iologia z tangramem. Zawiera wykaz

Bardziej szczegółowo

PTASI KALENDARZ 2013 KWIECIEŃ KOS (Turdus merula) Drozdy (Turdidae)

PTASI KALENDARZ 2013 KWIECIEŃ KOS (Turdus merula) Drozdy (Turdidae) PTASI KALENDARZ 2013 KWIECIEŃ KOS (Turdus merula) Drozdy (Turdidae) Kos (Turdus merula), należy do rodziny drozdów. Samiec jest cały czarny, oprócz żółtego dzioba oraz żółtej obrączki wokół oka, ze stosunkowo

Bardziej szczegółowo

21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać?

21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać? Biologia tematy lekcji klasa 2 1. Poznajemy budowę oraz znaczenie tkanek zwierzęcych. 2. Jakie cechy charakterystyczne posiadają gąbki i parzydełkowce? 3. Skąd wywodzi się nazwa płazińce i nicienie? 4.

Bardziej szczegółowo

NAUKI O CZŁOWIEKU. Osteologia Kości zwierzęce

NAUKI O CZŁOWIEKU. Osteologia Kości zwierzęce NAUKI O CZŁOWIEKU Osteologia Kości zwierzęce Pierwszy krok: Czy to naprawdę kość? ludzka kośd udowa fragment drewna mocno zwietrzała kośd Pierwszy krok: Czy to naprawdę kość? kośd zabarwiona od miedzi

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej. 1 Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej. 1   Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Dział Temat 1. W królestwie zwierząt 2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa I. Świat zwierząt ocena dopuszczająca wymienia wspólne cechy

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z BIOLOGII W KLASIE VI Dział Temat Poziom wymagań

WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z BIOLOGII W KLASIE VI Dział Temat Poziom wymagań WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z BIOLOGII W KLASIE VI Dział Temat Poziom wymagań 1. W królestwie zwierząt ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII DLA KLASY 6

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII DLA KLASY 6 PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII DLA KLASY 6 Dział Temat 1. W królestwie zwierząt 2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa I. Świat zwierząt ocena dopuszczająca wymienia wspólne cechy zwierząt

Bardziej szczegółowo

3. Rysunek obok przedstawia postać larwalną: a. żaby, b. ropuchy, c. traszki, d. rzekotki drzewnej.

3. Rysunek obok przedstawia postać larwalną: a. żaby, b. ropuchy, c. traszki, d. rzekotki drzewnej. 1. Niektóre gatunki płazów tylko okresowo, na czas rozrodu, przebywają w wodzie, resztę roku spędzają na lądzie. Należą do nich: a. żaby zielone i kumak górski, b. kumak nizinny i traszka grzebieniasta,

Bardziej szczegółowo

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Zadanie 1 Schemat budowy przewodu pokarmowego pijawki lekarskiej. Pijawka ta odżywia się krwią kręgowców. Wyjaśnij, jakie

Bardziej szczegółowo

Wstępna ocena przezimowania zbóż i rzepaku z dnia 1 marca 2012 r. Wielkopolska i Polska Centralna

Wstępna ocena przezimowania zbóż i rzepaku z dnia 1 marca 2012 r. Wielkopolska i Polska Centralna Wstępna ocena przezimowania zbóż i rzepaku z dnia 1 marca 2012 r. Wielkopolska i Polska Centralna BASF Polska Sp. z o.o., infolinia: (22) 570 99 90, www.agro.basf.pl Sezon wegetacyjny 2011/2012 jak na

Bardziej szczegółowo

Ekologia wyk. 1. wiedza z zakresu zarówno matematyki, biologii, fizyki, chemii, rozumienia modeli matematycznych

Ekologia wyk. 1. wiedza z zakresu zarówno matematyki, biologii, fizyki, chemii, rozumienia modeli matematycznych Ekologia wyk. 1 wiedza z zakresu zarówno matematyki, biologii, fizyki, chemii, rozumienia modeli matematycznych Ochrona środowiska Ekologia jako dziedzina nauki jest nauką o zależnościach decydujących

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Temat: Czym zajmuje się ekologia?

Temat: Czym zajmuje się ekologia? Temat: Czym zajmuje się ekologia? Z czym kojarzy Ci się pojęcie ekologia? Termin ekologia pochodzi z języka greckiego i utworzono go z dwóch wyrazów: oikos oznacza dom, środowisko lub miejsce życia; lógos

Bardziej szczegółowo

Uczenie się biologii wymaga dobrej organizacji pracy Sposoby odżywiania się organizmów

Uczenie się biologii wymaga dobrej organizacji pracy Sposoby odżywiania się organizmów Temat Uczenie się biologii wymaga dobrej organizacji pracy Sposoby odżywiania się Sposoby oddychania Sposoby rozmnażania się Bakterie a wirusy Protisty Glony przedstawiciele trzech królestw Wymagania na

Bardziej szczegółowo

Przepisy o ochronie przyrody

Przepisy o ochronie przyrody Przepisy o ochronie przyrody Paulina Kupczyk kancelaria Ochrona Środowiska i działalno inwestycyjna Konsulting Szkolenie Interwencje ekologiczne w obronie ostoi Natura 2000 w ramach projektu Ogólnopolskiego

Bardziej szczegółowo

Funkcje Ŝyciowe organizmów zwierzęcych

Funkcje Ŝyciowe organizmów zwierzęcych Funkcje Ŝyciowe organizmów zwierzęcych Podpisz wskazane elementy komórki zwierzęcej i określ ich funkcje......... Uzupełnij schemat podziału cukrowców. Dokończ zdanie, tak aby stanowiło definicję organizmów

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. W królestwie zwierząt Uczeń:

Bardziej szczegółowo

INFORMACJA DLA POWODZIAN NA TEMAT ZWALCZANIA SZKODLIWYCH OWADÓW

INFORMACJA DLA POWODZIAN NA TEMAT ZWALCZANIA SZKODLIWYCH OWADÓW INFORMACJA DLA POWODZIAN NA TEMAT ZWALCZANIA SZKODLIWYCH OWADÓW KOMARY I INNE OWADY KRWIOPIJNE przyjaznym środowiskiem dla bytowania komarów są tereny podmokłe, wilgotne, rozlewiska wody, gdzie w mule

Bardziej szczegółowo

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Rok szkolny 2019/2020 Dział Temat Poziom wymagań 1. W królestwie

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Bóbr - opis

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Bóbr - opis Bóbr - opis masywny tułów przechodzi bez zaznaczenia szyi w okrągłą głowę niewielkie oczy chronione są trzecią powieką, która podczas nurkowania chroni je nie ograniczając jednocześnie widzenie charakterystyczny

Bardziej szczegółowo

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i

Uczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej SEMESTR I Dział Temat Poziom wymagań 1. W królestwie zwierząt

Bardziej szczegółowo

Jak zwierzęta spędzają zimę. dr Marek Guzik

Jak zwierzęta spędzają zimę. dr Marek Guzik Jak zwierzęta spędzają zimę dr Marek Guzik Anabioza stan życia utajonego stan krańcowego obniżenia aktywności życiowej organizmu, zwykle w odpowiedzi na niekorzystne warunki środowiska naturalnego. Wiele

Bardziej szczegółowo

Mechanizmy obronne przed drapieżnikami

Mechanizmy obronne przed drapieżnikami Drapieżnictwo może być istotnym czynnikiem selekcyjnym Mechanizmy obronne przed drapieżnikami M. Ślusarczyk Drapieżnictwo może zmniejszać dostosowanie organizmów Bezpośrednio - eliminując osobniki lub

Bardziej szczegółowo

1 Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.

1   Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat 1. W królestwie zwierząt 2. Tkanki: nabłonkowa,

Bardziej szczegółowo

Przepraszam, czy mogę tutaj zamieszkać?

Przepraszam, czy mogę tutaj zamieszkać? Przepraszam, czy mogę tutaj zamieszkać? Przepraszam, czy mogę tutaj zamieszkać? Konspekt opracowano z wykorzystaniem materiałów National Wildlife Federation (www.nwf.org) Zajęcia terenowe: Zajęcia w klasie:

Bardziej szczegółowo

Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus

Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus K. Zając, T. Zając Instytut Ochrony Przyrody PAN, 31-120 Kraków, Mickiewicza 33 kontakt: kzajac[...]iop.krakow.pl,

Bardziej szczegółowo

Wygląd Długość ciała 6-9 cm, długość ogona 5-8 cm, masa ciała 9-23 g. Grzbiet ma brązowo-szary ubarwienie rude, spód ciała jest kremowy.

Wygląd Długość ciała 6-9 cm, długość ogona 5-8 cm, masa ciała 9-23 g. Grzbiet ma brązowo-szary ubarwienie rude, spód ciała jest kremowy. Wygląd Długość ciała 6-9 cm, długość ogona 5-8 cm, masa ciała 9-23 g. Grzbiet ma brązowo-szary ubarwienie rude, spód ciała jest kremowy. Przejście między tymi barwami jest stopniowe. Występowanie Orzesznica

Bardziej szczegółowo

Metodyka integrowanej ochrony cebuli, pora i kapusty głowiastej białej przed szkodami wyrządzanymi przez wciornastka tytoniowca

Metodyka integrowanej ochrony cebuli, pora i kapusty głowiastej białej przed szkodami wyrządzanymi przez wciornastka tytoniowca Metodyka integrowanej ochrony cebuli, pora i kapusty głowiastej białej przed szkodami wyrządzanymi przez wciornastka tytoniowca Opis szkodnika: Dr Piotr Szafranek Wciornastek tytoniowiec to niewielki,

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Żubry żyjące w dzikim stanie wyginęły w Anglii już w XII wieku, we Francji w końcu XIV wieku, w Niemczech w XVI wieku, a w Siedmiogrodzie w XVIII

Żubry żyjące w dzikim stanie wyginęły w Anglii już w XII wieku, we Francji w końcu XIV wieku, w Niemczech w XVI wieku, a w Siedmiogrodzie w XVIII Dawid Tomczyk Żubry żyjące w dzikim stanie wyginęły w Anglii już w XII wieku, we Francji w końcu XIV wieku, w Niemczech w XVI wieku, a w Siedmiogrodzie w XVIII wieku [15]. W Małopolsce wyginęły już w

Bardziej szczegółowo

Zadania do planszy PRACE W LESIE JESIEŃ

Zadania do planszy PRACE W LESIE JESIEŃ 1 Ewa Sulejczak Zadania do planszy PRACE W LESIE JESIEŃ 1. Przyjrzyj się planszy i napisz, jakie zabiegi wykonuje się w lesie jesienią. Określ także ich cel. Uzupełnij tabelę, wpisując swoje spostrzeżenia.

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 oparte na Programie Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 oparte na Programie Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 oparte na Programie Programie nauczania biologii Puls autorstwa Anny Zdziennickiej DZIAŁ I. ŚWIAT ZWIERZĄT TEMAT 1. W królestwie dopuszczająca wymienia wspólne

Bardziej szczegółowo

Wychłodzenie organizmu groźne dla życia!

Wychłodzenie organizmu groźne dla życia! W Polsce śmiertelność z powodu hipotermii wynosi 328-606 osób na rok. Przyczyną hipotermii może być długotrwałe oddziaływanie niskiej temperatury otoczenia powietrza, wody na organizm lub też zahamowanie

Bardziej szczegółowo

Fizjologiczne i etologiczne

Fizjologiczne i etologiczne Fizjologiczne i etologiczne aspekty życia społecznego owadów Różnorodność owadów prowadzących społeczny tryb życia W - III Mrówki Faraona Monomorium pharaonis 25 https://www.youtube.com/watch?v=x4ppzhognjw

Bardziej szczegółowo

Pokaż mi jak wyglądasz, a powiem ci gdzie mieszkasz.

Pokaż mi jak wyglądasz, a powiem ci gdzie mieszkasz. 1 Pokaż mi jak wyglądasz, a powiem ci gdzie mieszkasz. Czas trwania zajęć: 45 minut (nie obejmuje czasu połowu dafni) Potencjalne pytania badawcze: 1. Na podstawie, jakich cech budowy klasyfikujemy dafnie

Bardziej szczegółowo

JAK JEŚĆ RYBKĘ TO TYLKO BAŁTYCKĄ!!!

JAK JEŚĆ RYBKĘ TO TYLKO BAŁTYCKĄ!!! JAK JEŚĆ RYBKĘ TO TYLKO BAŁTYCKĄ!!! 1 DORSZ BAŁTYCKI Dorsz jest rybą drapieżną o bardzo delikatnym mięsie, żywi się głównie rybami z rodziny śledziowatych i babkowatych, makrelami, narybkiem ryb dorszowatych,

Bardziej szczegółowo

Plan metodyczny lekcji

Plan metodyczny lekcji Plan metodyczny lekcji Klasa: VI Przedmiot: przyroda Czas trwania lekcji: 45 minut Nauczyciel: mgr Iwona Gładyś Temat lekcji: Ślimak winniczek przedstawiciel ślimaków lądowych (temat zgodny z podstawą

Bardziej szczegółowo

Cechy charakterystyczne: uszy długie, z czarnymi zakończeniami. Wielkość: długość ciała ok. 60 cm, ogona 10 cm, masa ciała ok. 4 kg.

Cechy charakterystyczne: uszy długie, z czarnymi zakończeniami. Wielkość: długość ciała ok. 60 cm, ogona 10 cm, masa ciała ok. 4 kg. ZAJĄC Królestwo: zwierzęta Typ: strunowce Podtyp: kręgowce Gromada: ssaki Podgromada: łożyskowce Rząd: zajęczaki Rodzina: zającowate Rodzaj: zając Gatunek: zając europejski (Lepus europaeus) Cechy charakterystyczne:

Bardziej szczegółowo

Wyniki badań z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej.

Wyniki badań z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej. Wyniki badań z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej. Tytuł zadania: Analiza zmienności cech użytkowych i reprodukcyjnych oraz jakości jaj wylęgowych hodowlanych populacji

Bardziej szczegółowo

ŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ 2.3.1.2 ŻEBRA

ŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ 2.3.1.2 ŻEBRA 133 2.3.1.2 ŻEBRA U człowieka występuje 12 par żeber. Są to długie, płaskie i wygięte listwy kostne, zwane też kośćmi żebrowymi. Z przodu ich przedłużeniami są chrząstki żebrowe. Tylny koniec żebra (costa)

Bardziej szczegółowo

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ ŻEBRO

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ ŻEBRO Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w kształcie

Bardziej szczegółowo

Temat. Poznajemy ptaki wodne w najbliższej okolicy i nie tylko...

Temat. Poznajemy ptaki wodne w najbliższej okolicy i nie tylko... SCENARIUSZ ZAJĘĆ nr 3 - turystyczny szlak ornitologiczny Temat. Poznajemy ptaki wodne w najbliższej okolicy i nie tylko... Cele ogólne: poznanie różnorodności ptaków występujących nad zbiornikami wodnymi

Bardziej szczegółowo

Zadanie 3. (0 2) Rysunek przedstawia głowę ryby. Wskazany strzałką narząd to... Narząd ten odpowiada za proces...

Zadanie 3. (0 2) Rysunek przedstawia głowę ryby. Wskazany strzałką narząd to... Narząd ten odpowiada za proces... Egzamin część I Zadanie 1. (0 1) Krokodyla przedstawionego można opisać następująco: A. wąż, zmiennocieplny, drapieżca, jajorodny B. gad, stałocieplny, wody ciepłe C. drapieżca, gad, zmiennocieplny, jajorodny

Bardziej szczegółowo

Oczko wodne na wiosnę

Oczko wodne na wiosnę Oczko wodne na wiosnę W naszym ogrodzie wodnym panuje jeszcze cisza i spokój. Jednak już niedługo czeka nas eksplozja zieleni. Aby wodna oaza była atrakcyjną ozdobą naszego ogrodu, powinniśmy ją należycie

Bardziej szczegółowo

Samica nietoperza zwykle rodzi: 1. 10-15 młodych 2. 1-2 młodych 3. 3-5 młodych

Samica nietoperza zwykle rodzi: 1. 10-15 młodych 2. 1-2 młodych 3. 3-5 młodych Samica nietoperza zwykle rodzi: 1. 10-15 młodych 2. 1-2 młodych 3. 3-5 młodych Odpowiedź nr 2. Samice wychowujące młode żyją zwykle: 1. wspólnie (samica i samiec) 2. samotnie (samice) 3. w grupach, tzw.

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna

Bardziej szczegółowo

Temat: Czy ktoś mnie polubi? Jestem płazem.

Temat: Czy ktoś mnie polubi? Jestem płazem. Cisza w polu że aż dzwoni, Pusto w polu jak na dłoni! Przejrzeć można w koniec z końca Złotniejący świat do końca Czysty lazur ponad światem (...) Maria Konopnicka Temat: Czy ktoś mnie polubi? Jestem płazem.

Bardziej szczegółowo

Biologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku

Biologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku Biologia 2017 Klasa VII Dział I : HIERARCHICZNA BUDOWA ORGANIZMU CZŁOWIEKA, SKÓRA, UKŁAD RUCHU 1. Organizm człowieka jako zintegrowana całość 2. Budowa i funkcje skóry 3. Choroby skóry oraz zasady ich

Bardziej szczegółowo

PTASI KALENDARZ 2012 MARZEC

PTASI KALENDARZ 2012 MARZEC PTASI KALENDARZ 2012 MARZEC ŁYSKA- Fulica atra L. Chruściele Rallidae Już w marcu, a nawet wcześniej, na wodach, na których lód ledwo stopniał, pojawiają się stada łysek powracające z zimowisk na południu

Bardziej szczegółowo

Temat: Ryby kręgowce wodne.

Temat: Ryby kręgowce wodne. Temat: Ryby kręgowce wodne. Ryby są organizmami żyjącymi w wodzie, zarówno słodkiej, jak i słonej. Tylko niektóre gatunki potrafią, przez ograniczony czas, przetrwać poza środowiskiem wodnym (podskoczek

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE. z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej

SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE. z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej zrealizowanego na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr 3/2018, znak: ŻW.eoz.862.15.2.2018.ek

Bardziej szczegółowo

T: Krwawienia i krwotoki

T: Krwawienia i krwotoki im. gen. Stefana Roweckiego Grota Edukacja dla bezpieczeństwa T: Krwawienia i krwotoki Opracował: Krzysztof Kaczmar Sprawdzenie 112 Gdzie (adres, droga dojazdu) Co (wypadek, pożar, upadek itp.) Ile (wiek,

Bardziej szczegółowo