Studia B i u r a A n a l i z S e j m o w y c h k a n c e l a r i i s e j m u. Wybrane problemy wspierania przedsiębiorstw w Polsce

Transkrypt

1 Studia B i u r a A n a l i z S e j m o w y c h k a n c e l a r i i s e j m u Wybrane problemy wspierania przedsiębiorstw w Polsce

2 Studia BAS Nr 16 Wybrane problemy wspierania przedsiębiorstw w Polsce Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu Warszawa 2008

3 Rada programowa: Grzegorz Gołębiowski przewodniczący, Henryk Dzwonkowski, Paweł Felis, Piotr Radziewicz, Piotr Russel, Adam Szafrański, Dorota Stankiewicz, Zofia Szpringer Kolegium redakcyjne: Ewa Karpowicz (redaktor naczelna), Agnieszka Tomaszewska (sekretarz redakcji), Mirosław Gwiazdowicz, Bożena Kłos, Monika Korolewska, Gabryjela Zielińska Redaktor tomu: Grzegorz Gołębiowski, Anna Zygierewicz Redakcja i korekta: Bożena Kleczewska Skład: Janusz Świnarski Copyright by BAS Warszawa 2008 Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu Warszawa, ul. Zagórna 3 tel. (022) faks (022) punkt_konsultacyjny@sejm.gov.pl wydawnictwo_bas@sejm.gov.pl Wszystkie zamieszczone artykuły są recenzowane. Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część ani całość opracowania nie może być bez zgody wydawcy Kancelarii Sejmu reprodukowana, użyta do innej publikacji oraz przechowywana w jakiejkolwiek bazie danych. ISBN Wydawnictwo Sejmowe Kancelarii Sejmu Druk i oprawa: NOKPOL

4 Spis treści Wprowadzenie...5 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski Struktura podmiotowa i działalność przedsiębiorstw w Polsce...7 Agnieszka Tomaszewska Pomoc publiczna w świetle prawa wspólnotowego...27 Piotr Russel Wybrane zagadnienia dotyczące udzielania pomocy publicznej przedsiębiorstwom...49 Jacek Krzak Wpływ specjalnych stref ekonomicznych na rozwój przedsiębiorstw...69 Marcin Jamroży Podatkowe instrumenty wspierania rozwoju przedsiębiorstw...89 Dorota Grodzka Instrumenty wspierania działalności przedsiębiorstw przez jednostki samorządu terytorialnego Anna Zygierewicz Wspieranie przedsiębiorstw ze środków UE Jolanta Adamiec Kobiety jako przedsiębiorcy Grzegorz Gołębiowski Kierunki wspierania rozwoju przedsiębiorstw Abstracts O autorach...191

5 Contents Introduction...5 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski Enterprises and their activity in the economy in Poland...7 Agnieszka Tomaszewska European State Aid regulations...27 Piotr Russel Selected issues of state aid for enterprises...49 Jacek Krzak Influence of the special economic zones on enterprises development...69 Marcin Jamroży Tax instruments supporting development of enterprises...89 Dorota Grodzka Instruments for support of business acitivity by local authorities Anna Zygierewicz The EU assistance for enterprises Jolanta Adamiec Women as entrepreneurs Grzegorz Gołębiowski Trends in supporting enterprises development Abstracts About autors...191

6 Wprowadzenie Przekazujemy Czytelnikom kolejny tom z serii Studia BAS, tym razem poświęcony wybranym problemom wspierania rozwoju i działalności przedsiębiorstw w Polsce. Od lat ekonomistów nurtuje kwestia ingerencji w procesy gospodarcze, a także jej ewentualna skala. Przywykliśmy już, że w zasadzie powszechnie akceptowane jest występowanie pomocy publicznej dla przedsiębiorstw. Wydaje się, że ostatnie wydarzenia związane z kryzysem finansowym są powodem ponownego wywołania tego tematu, a poruszana przez nas problematyka nabiera nowego znaczenia. W niniejszej publikacji nie relacjonujemy dyskusji ekonomistów w tej materii, ale skupiamy się na opisie stanu faktycznego w zakresie pomocy sektorowi przedsiębiorstw w Polsce. Tym samym pozostawiamy Czytelnikowi możliwość sformułowania własnych opinii. Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski prezentuje w swoim artykule strukturę podmiotową przedsiębiorstw w Polsce oraz pisze o ich znaczeniu w gospodarce. Przedstawia m.in. podział przedsiębiorstw pod względem ich wielkości, działów gospodarki, w których działają, oraz prowadzonej przez nie działalności eksportowej. Agnieszka Tomaszewska przedstawia ramy prawne udzielania pomocy publicznej w świetle prawa Unii Europejskiej. Prezentacja wzbogacona jest cennymi przykładami orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, które ułatwiają zrozumienie złożonej problematyki stosowania pomocy publicznej w UE. Piotr Russel uzupełnia artykuł A. Tomaszewskiej w zakresie definiowania pojęcia pomocy publicznej, wzbogacając temat o przedstawienie problematyki udzielania pomocy publicznej na przykładzie polskich przedsiębiorstw, którym udzielono wsparcia w latach , a więc w okresie przed i po przystąpienie do UE. Jacek Krzak pokazuje zalety i wady wspierania funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw przez tworzenie specjalnych stref ekonomicznych. Prezentacja sytuacji w Polsce wzbogacona jest przykładami z innych państw, w których SSE funkcjonują z mniejszym lub większym powodzeniem. Marcin Jamroży opisuje fiskalne formy wspierania rozwoju przedsiębiorstw, poddając je ocenie i uzupełniając przykładami rozwiązań międzynarodowych. Analizie i ocenie zostały też poddane wybrane instrumenty 5

7 podatkowe wspierania rozwoju przedsiębiorstw, przy czym szczególny nacisk został położony na kwestie związane z przyspieszoną amortyzacją. Dorota Grodzka omawia instrumenty wspierania działalności przedsiębiorstw przez jednostki samorządu terytorialnego, w tym instrumenty wydatkowe i dochodowe, ich znaczenie, a także znaczenie instytucji otoczenia biznesu we wspieraniu funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa w Polsce. Anna Zygierewicz przedstawia główne kierunki planowanego wykorzystania pomocy wspólnotowej w Polsce w latach przeznaczonej na wspieranie rozwoju przedsiębiorstw, poprawę ich innowacyjności i konkurencyjności. Autorka uzupełniła opracowanie uwagami dotyczącymi wybranych efektów wsparcia unijnego oferowanego przedsiębiorstwom w latach Jolanta Adamiec zajęła się wzrastającą rolą kobiet w biznesie we wszystkich częściach świata. Omawia problemy, z którymi spotykają się kobiety chcące zakładać działalność gospodarczą, oraz sposoby wspierania kobiet jako przedsiębiorców stosowane w różnych krajach. Grzegorz Gołębiowski podsumowuje wcześniejsze artykuły, rozszerzając omawianą problematykę wspierania rozwoju i funkcjonowania przedsiębiorstwa o refleksje nad efektywnością i skutkami różnych form pomocy oraz możliwościami kształtowania polityki w tej dziedzinie. Grzegorz Gołębiowski Anna Zygierewicz 6

8 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski Struktura podmiotowa i działalność przedsiębiorstw w Polsce Uwagi wstępne W końcu 2007 r. w rejestrze REGON 1 było zarejestrowanych 3685,6 tys. osób prawnych, jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. W tej liczbie są zarówno podmioty aktywne, jak i podmioty, które wprawdzie zakończyły prowadzenie działalności gospodarczej, ale nie dopełniły formalności wyrejestrowania się z rejestru REGON. Dane o liczbie aktywnych podmiotów działających na zasadach komercyjnych 2 są przedstawiane w wydawanej co roku publikacji GUS Działalność przedsiębiorstw niefinansowych. Ostatnie dostępne dane obejmują 2006 r., dlatego w niniejszym opracowaniu 1 REGON (akronim od Rejestr Gospodarki Narodowej) jest to krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej, prowadzony przez Prezesa GUS na podstawie przepisów ustawy z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej. 2 Nie uwzględnia się tu więc np. podmiotów z sekcji L (administracja publiczna), fundacji, stowarzyszeń, organizacji charytatywnych, spółek wodnych, jednostek publicznych z sekcji M (edukacja) czy N (ochrona zdrowia i opieka społeczna). Szczegółowy zakres podmiotowy publikacji Działalność przedsiębiorstw niefinansowych znajduje się w uwagach metodologicznych tej publikacji. 7

9 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski analizuję polskie przedsiębiorstwa właśnie z tego roku. W artykule przedstawiono liczbę aktywnych podmiotów w podziale na klasy zatrudnienia, rodzaj działalności (według Polskiej Klasyfikacji Działalności PKD) oraz w podziale na podmioty z kapitałem zagranicznym i podmioty bez takiego kapitału. Uwzględniono także podział podmiotów ze względu na formę opodatkowania. Liczba pracujących w przedsiębiorstwie oraz sposób, w jaki jest ono opodatkowane, rzutuje na szczegółowość danych, jakie dany podmiot jest zobowiązany dostarczać do GUS-u. Instytucja ta w sposób mniej szczegółowy monitoruje mikroprzedsiebiorstwa, a bardziej szczegółowo podmioty o liczbie pracujących powyżej 9 osób i prowadzące pełną księgowość. W artykule przyjęto następujące definicje, jeśli chodzi o klasy przedsiębiorstw według wielkości zatrudnienia: mikroprzedsiębiorstwo podmiot o liczbie pracujących do 9 osób, przedsiębiorstwo małe podmiot o liczbie pracujących od 10 do 49 osób, przedsiębiorstwo średnie podmiot o liczbie pracujących od 50 do 249 osób, przedsiębiorstwo duże podmiot o liczbie pracujących powyżej 249 osób 3. Podstawowe informacje o działalności przedsiębiorstw W 2006 r. w Polsce prowadziło działalność gospodarczą podmiotów (podmioty aktywne), z czego 96,4% przypadało na mikroprzedsiębiorstwa, 2,6% na małe firmy, 0,8% na firmy średnie i 0,2% na podmioty duże (por. tabela 1). Do sektora publicznego należało zaledwie 4 tys. podmiotów, co stanowiło 0,2% całej populacji przedsiębiorstw. Wśród przedsiębiorstw tego sektora 28% przypadało na mikroprzedsiębiorstwa, 27% na małe firmy, 33% na średnie podmioty, a 11,9% na duże jednostki. Jest rzeczą naturalną, że w sektorze publicznym, który składa się najczęściej z przedsiębiorstw państwowych, występuje stosunkowo mało mikroprzedsiebiorstw, a liczne są firmy większe (duże i średnie). 3 Jest to zgodne z kryterium zatrudnieniowym określonym w definicjach różnych kategorii przedsiębiorców w ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. 8

10 Struktura podmiotowa i działalność przedsiębiorstw w Polsce Najpopularniejszą formą opodatkowania wśród polskich przedsiębiorstw była księga przychodów i rozchodów 4. W 2006 r. taki rodzaj opodatkowania wybrało przedsiębiorstw. Prawie wszystkie podmioty stosujące księgę przychodów i rozchodów (oprócz 365 firm należących do podmiotów średnich) należały do mikroprzedsiębiorstw (98,7%) i małych firm (1,3%). Kolejną dość popularną formą opodatkowania był ryczałt ewidencjonowany 5. Skorzystały z niego przedsiębiorstwa. Oprócz ryczałtu ewidencjonowanego, drugą uproszczoną formą opodatkowania była karta podatkowa 6 ( przedsiębiorstw). Prawie wszyscy podatnicy 4 Podatkową księgę przychodów i rozchodów prowadzą podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych opodatkowani na zasadach ogólnych (według skali podatkowej) albo podatkiem liniowym (19%), którzy nie przekroczyli limitu 800 tys. euro zobowiązującego ich do prowadzenia ksiąg rachunkowych (tzw. pełna księgowość). Ten rodzaj księgowości prowadzą również spółki cywilne, jawne oraz partnerskie, wykonujące działalność gospodarczą, jeśli nie są zobowiązane do prowadzenia ksiąg rachunkowych. Spółki te prowadzą jedną księgę dla wszystkich wspólników (dla spółki), 5 Ryczałtem ewidencjonowanym mogą być objęte osoby fizyczne prowadzące indywidualną działalność gospodarczą, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne i spółki partnerskie, których wspólnikami są wyłącznie osoby wykonujące wolny zawód. Dodatkowo w sposób zryczałtowany mogą być opodatkowane na warunkach określonych w ustawie przychody osób fizycznych nieprowadzących pozarolniczej działalności gospodarczej osiągane z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze. Na warunkach określonych w ustawie ryczałtem mogą zostać objęte osoby wykonujące wolny zawód oraz osoby duchowne. Ryczałt płaci się od uzyskanego przychodu według stawek: 3%, 5,5%, 8,5%, 17% czy 20% (w zależności od prowadzonej działalności). Ryczałtowiec musi prowadzić uproszczoną księgowość w postaci ewidencji przychodów i wykazywać w niej wszystkie wpływy. Nie ewidencjonuje natomiast kosztów działalności podatek bowiem rozlicza się od przychodu, a nie od dochodu. W 2008 r. ryczałt mogą opłacać podatnicy, którzy w 2007 r. uzyskali przychody z działalności gospodarczej w wysokości nieprzekraczającej 150 tys. euro lub uzyskali przychody wyłącznie z działalności prowadzonej w formie spółki, a suma przychodów wspólników spółki z tej działalności nie przekroczyła kwoty 150 tys. euro, Karta podatkowa to szczególna postać zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych. Jest to forma opodatkowania najmniej skomplikowana. Ten sposób opodatkowania dotyczy osób fizycznych prowadzących indywidualną działalność gospodarczą oraz spółek cywilnych osób fizycznych. Opodatkowanie w formie karty podatkowej jest najczęściej bardzo korzystne dla osób prowadzących niewielką działalność. Podatnik nie ma konieczności prowadzenia ewidencji księgowej, a rachunki wystawia się na żądanie klienta. Podatek opłacany jest co miesiąc w formie kwoty zry- 9

11 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski korzystający z tych dwóch uproszczonych form opodatkowania należeli do mikroprzedsiębiorstw. Reszta firm ( podmiotów) była zobowiązana wybrać pełną księgowość 7, a więc prowadzić księgi rachunkowe. Wśród tej grupy było mikrofirm (68,3%), małych podmiotów (20,2%), średnich firm (9,5%) oraz 2980 dużych jednostek (2%). W 2006 r. wartość dodana wytworzona 8 w polskich przedsiębiorstwach wyniosła 659,3 mld zł, z czego 198,7 mld zł przypadło na mikroprzedsiębiorstwa, 60 mld zł na małe firmy, 114,5 mld zł na średnie podmioty i 286 mld zł na duże firmy (por. wykres 1). Ocenia się, że udział wartości dodanej wytworzonej przez przedsiębiorstwa w produkcie krajowym brutto wynosił w ostatnich latach ok. 70% 9. Na ogólną liczbę 8,56 mln pracujących w 2006 r. w polskich przedsiębiorstwach najwięcej osób pracowało w mikroprzesiębiorstwach (3,47 mln), a następnie w dużych firmach (2,56 mln). Najmniej, bo niecały milion osób, pracowało w małych jednostkach (tabela 1, wykres 2). Notowany w ostatnich latach wzrost zatrudnienia najwyraźniej wystąpił w dużych podmiotach. W latach liczba pracujących zwiększyła się o 9,1% w podmiotach dużych, o 5,5% w firmach średnich i o 2,7% w mikroprzedsiębiorstwach. czałtowanej, określanej w zależności od rodzaju działalności, wielkości miejscowości, w której wykonywana jest działalność, oraz zatrudnionych osób. Z tej formy opodatkowania mogą skorzystać ci, którzy prowadzą drobną działalność handlową, usługową, gastronomiczną, 7 Pełna księgowość to podatek dochodowy od osób fizycznych i osób prawnych ustalany według ewidencji prowadzonych zgodnie z ustawą o rachunkowości. Przepisy ustawy o rachunkowości stosuje się m.in. do mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: spółek handlowych (osobowych i kapitałowych, w tym również w organizacji) oraz spółek cywilnych, z zastrzeżeniem opisanym poniżej, a także innych osób prawnych, z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego; osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 800 tys. euro, 8 Według informacji zamieszczonych w Roczniku statystycznym 2007 w dziale Rachunki narodowe, relacja między PKB a wartością dodaną jest następująca: PKB jest sumą wartości dodanej wszystkich sektorów instytucjonalnych oraz kwoty podatków pośrednich (w tym głównie VAT), pomniejszoną o wartość dotacji. 9 Taki wskaźnik podają autorzy Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , wydanego przez Polską Agencję Przedsiębiorczości, Warszawa

12 Struktura podmiotowa i działalność przedsiębiorstw w Polsce Wykres 1. Wartość dodana wytworzona w przedsiębiorstwach w 2006 r. Średnie przedsiębiorstwa 17,4% Duże przedsiębiorstwa 43,4% Małe przedsiębiorstwa 9,1% Mikrofirmy 30,1% Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2006 roku, GUS, 2008; obliczenia własne. Wykres 2. Liczba pracujących w przedsiębiorstwach w 2006 r. Duże przedsiębiorstwa 30% Mikrofirmy 40,6% Średnie przedsiębiorstwa 18% Małe przedsiębiorstwa 11,4% Źródło: jak pod wykresem 1. 11

13 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski Wykres 3. Przychody zrealizowane w przedsiębiorstwach w 2006 r. Średnie firmy 21,9% Małe firmy 13,3% Mikrofirmy 24,9% Duże firmy 39,9% Źródło: jak pod wykresem 1. W 2006 r. polskie przedsiębiorstwa zatrudniały 6 mln osób, z czego 40,1% przypadło na duże podmioty, 24,4% na podmioty średnie, 20,7% na mikroprzedsiębiorstwa i 14,8% na małe firmy. Wśród mikroprzedsiębiorstw było wiele podmiotów, które nie zatrudniały pracowników na podstawie umowy o pracę, tzn. firm, w których pracował sam właściciel 10. Na jeden zakład przypadało średnio: 807,7 zatrudnionych w dużych podmiotach, 99,7 zatrudnionych w średnich firmach, 20 zatrudnionych w małych jednostkach i 0,8 zatrudnionego w mikroprzedsiebiorstwach. W 2006 r. przychody polskich podmiotów wyniosły 2 558,7 mld zł, z czego aż 40% przypadło na przedsiębiorstwa duże, a 25% na mikroprzedsiębiorstwa (wykres 3). Wydajność pracy mierzona przychodami na jednego pracującego była wyraźnie najwyższa w grupie firm dużych (tabela 1). Przede wszystkim wynikało to z technicznego uzbrojenia pracy. Na jednego pracującego w pod- 10 Dlatego w mikroprzedsiębiorstwach liczba pracujących jest znacznie wyższa od liczby zatrudnionych. W 2006 r. liczba pracujących w tej kategorii firm wynosiła osoby (na koniec tego roku), a przeciętna liczba zatrudnionych wynosiła tylko osób. 12

14 Struktura podmiotowa i działalność przedsiębiorstw w Polsce Tabela 1. Podstawowe dane o działalności przedsiębiorstw w Polsce w 2006 r. Wyszczególnienie Ogółem Mikropodmioty Małe podmioty Średnie podmioty Duże podmioty Liczba podmiotów Liczba pracujących Liczba pracujących na jeden podmiot 5,0 2,1 22,1 104,9 859,7 Przeciętne zatrudnienie (w mln) Przeciętne zatrudnienie na jeden podmiot 3,5 0,8 20,0 99,7 807,7 Wartość dodana (w mln zł) Wartość dodana na jednego pracującego (w tys. zł) 77,1 57,2 61,5 74,2 111,6 Przychody (w mln zł) Przychody na jednego pracującego (w tys. zł) 299,0 183,2 348,4 363,9 398,2 Wartość środków trwałych (w mln zł) Wartość środków trwałych na jednego pracującego (w tys. zł) 129,6 33,3 116,2 156,4 249,3 Nakłady inwestycyjne (w mln zł) Nakłady inwestycyjne na jednego pracującego (w tys. zł) 13,4 4,1 13,2 18,2 23,1 Źródło: jak pod wykresem 1. 13

15 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski miotach dużych przypadały środki trwałe o wartości 249 tys. zł, w firmach średnich o wartości 156 tys. zł, w podmiotach małych o wartości 116 tys. zł, a w mikroprzedsiębiorstwach o wartości zaledwie 33 tys. zł. Wyraźnie najwyższe wyposażenie w środki trwałe w przeliczeniu na jednego pracującego w podmiotach największych było konsekwencją relatywnie dużych inwestycji, realizowanych przez te firmy. W 2006 r. aż 51,8% nakładów inwestycyjnych polskich przedsiębiorstw przypadało na duże firmy, 24,5% na podmioty średnie, a tylko 12,4% na mikroprzedsiębiorstwa. Na jednego pracującego w dużych podmiotach wielkość nakładów inwestycyjnych była 6 razy wyższa niż w mikrofirmach. W poprzednich latach proporcje te układały się podobnie. Wydajność pracy uzyskiwana w poszczególnych kategoriach firm określała w dużym stopniu wielkość miesięcznego wynagrodzenia wypłacanego na jednego zatrudnionego. W 2006 r. średnie wynagrodzenie miesięczne brutto wynosiło 1509 zł w mikroprzedsiębiorstwach, 1831 zł w małych firmach 11, 2579 zł w podmiotach średnich i 3105 zł w podmiotach dużych. Mikroprzedsiębiorstwa (do 9 pracujących) Biorąc pod uwagę dużą liczebność najmniejszych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, a także konieczność minimalizacji kosztów prowadzonego badania, Główny Urząd Statystyczny bada mikroprzedsiębiorstwa metodą reprezentacyjną. Oznacza to, że w specjalny sposób, tak aby zachować reprezentatywność, losuje się przedsiębiorstwa do tzw. próby, która stanowi ok. 4% całej populacji mikroprzedsiębiorstw. Dane uzyskane z próby uogólnia się na całą populację przedsiębiorstw. Dane zbierane przez GUS, a dotyczące mikroprzedsiębiorstw, są to informacje podstawowe. Obejmują one takie kategorie ekonomiczne, jak rodzaj działalności, liczba pracujących, wielkość wynagrodzeń, wartość uzyskanych przychodów i poniesionych kosztów oraz wartość posiadanych środków trwałych i nakładów poniesionych na działalność inwestycyjną. Stopień szczegółowości tych danych jest znacznie mniejszy niż danych dotyczących podmio- 11 W tym przypadku oznacza to kategorię firm małych, ale łącznie z mikroprzedsiębiorstwami (liczba pracujących od 1 do 49 osób). Dostępne dane GUS nie pozwalają na obliczenie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia dla samej kategorii małych firm (10 49 osób). 14

16 Struktura podmiotowa i działalność przedsiębiorstw w Polsce Wykres 4. Struktura mikroprzedsiębiorstw według rodzaju działalności w 2006 r. Obsługa nieruchomości i biznesu 16,1% Pozostałe sekcje. 19,4% Przetwórstwo przemysłowe 10% Budownictwo 10% Transport i łączność 8,4% Handel i naprawy 35,8% Źródło: jak pod wykresem 1. tów o liczbie pracujących powyżej 9 osób i prowadzących pełną księgowość (tj. prowadzących tzw. księgi rachunkowe). W 2006 r. wśród ok tys. działających mikroprzedsiębiorstw, 591 tys. podmiotów prowadziło działalność w handlu i naprawach, 265,8 tys. w obsłudze nieruchomości i firm, 171,8 tys. w przetwórstwie przemysłowym, 163,8 tys. w budownictwie oraz 139,6 tys. w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności 12. Łącznie na te 5 sekcji przypadało 80,6% wszystkich działających mikroprzedsiębiorstw (wykres 4). Pozostałe mikrofirmy funkcjonowały przede wszystkim w następujących sekcjach: sekcja N (ochrona zdrowia i opieka społeczna) 98,2 tys. podmiotów (są to np. lekarze prowadzący praktykę prywatną), sekcja O (pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna) 74,2 tys. podmiotów (np. usługi pralnicze, fryzjerskie, kosmetyczne, działalność rekreacyjna, rozrywkowa), sekcja H (hotele i restauracje) 54,4 tys. podmiotów, 12 Jest to podział na sekcje według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). 15

17 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski Wykres 5. Liczba pracujących w mikroprzedsiebiorstwach w 2006 r. Pozostałe sekcje 16,8% Przetwórstwo przemysłowe 13,3% Obsługa nieruchomości i biznesu 13,8% Budownictwo 10,4% Transport i łączność 7,4% Handel i naprawy 38,2% Źródło: jak pod wykresem 1 sekcja J (pośrednictwo finansowe 13 ) 53,6 tys. podmiotów (np. kantory, doradcy finansowi), sekcja M (edukacja) 28,3 tys. podmiotów (np. osoby świadczące korepetycje). Jak już wspomniano, w 2006 r. w mikroprzedsiębiorstwach pracowało 3474,6 tys. osób, z czego 1328,4 tys. w handlu i naprawach, 480,1 tys. w obsłudze nieruchomości i biznesu, 463,5 tys. w przetwórstwie przemysłowym, 362,5 tys. w budownictwie, a 256,5 tys. w transporcie i łączności (por. wykres 5). W roku 2006 na jeden mikropodmiot przypadało średnio 2,1 pracującego. Ten wskaźnik w poszczególnych sekcjach był dość zróżnicowany. Relatywnie duży był on w przetwórstwie przemysłowym i sekcji H, obejmującej hotele i restauracje (po 2,7 pracującego na jeden podmiot), trochę mniejszy w handlu i budownictwie (po 2,2 osoby), wyraźnie mniejszy w transporcie i łączności oraz obsłudze nieruchomości i firm (po 1,8 osoby). Najmniejsza 13 W sekcji tej wyłączone są takie podmioty, jak działalność bankowa, ubezpieczeniowa, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, powszechne towarzystwa emerytalne, otwarte fundusze emerytalne, narodowe fundusze inwestycyjne. 16

18 Struktura podmiotowa i działalność przedsiębiorstw w Polsce liczba pracujących osób przypadała na jedną mikrofirmę w sekcjach: pośrednictwo finansowe, edukacja oraz ochrona zdrowia i opieka społeczna (po 1,5 osoby). Na jedno przeciętne mikroprzedsiębiorstwo przypadał w 2006 r. przychód wynoszący 0,4 mln zł. Przychód ten wahał się od 0,1 mln zł, w takich sekcjach jak edukacja czy ochrona zdrowia i opieka społeczna, do 1,5 mln zł w pośrednictwie finansowym. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto wyniosło w 2006 r. dla całej grupy mikroprzedsiębiorstw 1509 zł. Najwyższe było ono w edukacji (2261 zł) oraz obsłudze nieruchomości i firm (2099 zł), wyraźnie niższe w przemyśle przetwórczym (1455 zł) i budownictwie (1383 zł), a najniższe w hotelach i restauracjach (1166 zł) oraz w leśnictwie i rybołówstwie (1147 zł). Przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób Podmioty o liczbie pracujących powyżej 9 osób i prowadzące pełną księgowość (tj. prowadzących tzw. księgi rachunkowe) 14 są badane przez GUS metodą pełną, tzn. badane są wszystkie przedsiębiorstwa, a nie tylko ich reprezentacja. Są to więc dane rzeczywiste, a nie szacowane na podstawie wyników uzyskanych w próbie jak w przypadku mikrofirm. W 2006 r. w Polsce było takich przedsiębiorstw 15, z czego 93,5% podmiotów należało do sektora prywatnego, a 6,5% do sektora publicznego. W tej populacji przedsiębiorstw na małe podmioty przypadało firm, na średnie podmioty , a na duże jednostki 2950 (wykres 6, tabela 2). W 2006 r. najwięcej podmiotów było zgrupowanych w dwóch sekcjach: w przetwórstwie przemysłowym (14 671) i w handlu (13 580). Na te dwie sekcje przypadało 62,2% wszystkich badanych przedsiębiorstw. Kolejne miejsca pod względem liczebności jednostek zajmowały trzy sekcje: ob- 14 W tabeli i wykresach określamy te podmioty w sposób skrótowy jako przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób. 15 Oprócz tego istnieje grupa takich przedsiębiorstw, które nie prowadzą ksiąg rachunkowych, lecz księgi przychodów i rozchodów, tj. znacznie prostszą formę opodatkowania. W 2006 r. grupa ta liczyła firmy. Firmy te badane są przez GUS metodą pełną (tj. badaniem objęte są wszystkie podmioty należące do tej kategorii), ale w sposób mało szczegółowy. 17

19 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski Wykres 6. Przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób w 2006 r. Firmy średnie 41,5% Firmy małe 46,2% Firmy duże 12,3% Źródło: dane GUS przetworzone dla IBRKK Tabela 2. Przedsiębiorstwa o liczbie pracujacych powyżej 9 osób w 2006 r. Wyszczególnienie Liczba przedsiębiorstw Ogółem Sektor publiczny 2890 Sektor prywatny Małe podmioty Średnie podmioty Duże podmioty 2950 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (sekcja A)* 1484 Górnictwo (C) 219 Przetwórstwo przemysłowe (D) Zaopatrywanie w energię, gaz i wodę (E) 907 Budownictwo (F) 3906 Handel i naprawy (G) Hotele i restauracje (H) 725 Transport i łączność (I) 2148 Pośrednictwo finansowe (J) 279 Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (K) 4678 Edukacja (M) 160 Ochrona zdrowia i opieka społeczna (N) 1006 Pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna (O) 876 * W nawiasach symbol sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności. Źródło: dane GUS przetworzone dla potrzeb Instytutu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur oraz Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych I XII 2006, GUS, Warszawa

20 Struktura podmiotowa i działalność przedsiębiorstw w Polsce Wykres 7. Przedsiębiorstwa nieeksportujące, o liczbie pracujących powyżej 9 osób w 2006 r. Pozostałe sekcje 18,2% Przetwórstwo przemysłowe 18,5% Obsługa nieruchomości i biznesu 13,7% Budownictwo 11,7% Transport i łączność 4,2% Handel i naprawy 33,7% Źródło: jak pod wykresem 6. sługa nieruchomości i firm (4678), budownictwo (3906), transport i łączność (2148). Łącznie na pięć wyżej wymienionych sekcji przypadało 87,2% wszystkich analizowanych w tym rozdziale przedsiębiorstw. W 2006 r. na działających w Polsce przedsiębiorstw omawianych w tym punkcie było 6113 podmiotów mających udział kapitału zagranicznego i podmiotów bez udziału takiego kapitału. W tej pierwszej grupie zdecydowanie najbardziej liczne były firmy z przetwórstwa przemysłowego (48,5%), a następnie w dalszej kolejności firmy handlowe (24,1%), podmioty z obsługi nieruchomości i firm (10,4%). W drugiej grupie przeważały przedsiębiorstwa z handlu (31,4%) oraz z przetwórstwa przemysłowego (30,3%). Wśród funkcjonujących w Polsce przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 9 osób i prowadzących księgi rachunkowe było eksporterów i nieeksporterów 16. Wśród nieeksporterów dominowały podmioty handlowe (wykres 7). 16 Dla mikroprzedsiębiorstw nie dysponujemy danymi, które pozwalają podać liczebność eksporterów i nieeksporterów. 19

21 Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski Wykres. 8 Przedsiębiorstwa eksportujące, o liczbie pracujących powyżej 9 osób, w 2006 r. Handel i naprawy 24,1% Transport i łączność 5,9% Obsługa nieruchomości i biznesu 4,4% Pozostałe sekcje 5,7% Przetwórstwo przemysłowe 59,9% Źródło: jak pod wykresem 6. Grupa eksporterów zrealizowała eksport o wartości 315,3 mld zł 17. Wśród eksporterów 46,2% stanowiły podmioty małe, 41,5% podmioty średnie, a 12,3% firmy duże. Na przedsiębiorstwa duże, chociaż stosunkowo nieliczne, przypadało 72% całego analizowanego eksportu. Przeciętnie na jeden podmiot przypadał eksport o wartości 20,4 mln zł, w tym w przedsiębiorstwach małych było to 3,1 mln zł, w firmach średnich 10,3 mln zł, a w firmach dużych 119,9 mln zł. Najwięcej eksporterów reprezentowały w 2006 r. takie sekcje, jak: przemysł przetwórczy (9261 firm), handel (3721), transport i łączność (911), obsługa nieruchomości i firm (676) oraz budownictwo (480). Strukturę eksporterów według sekcji PKD pokazuje wykres 8. Na przetwórstwo przemysłowe przypadało aż 77,3% całego analizowanego eksportu. Z pozostałych sekcji, 11,2% przypadło na handel, 4,4% na transport i łączność, 2,9% na górnictwo, 1,9% na obsługę nieruchomości i firm, 1,3% na budownictwo. 17 Należy pamiętać, że kwota ta nie obejmuje eksportu mikroprzedsiębiorstw. Według danych statystyki celnej (deklaracje INTRASTAT i dokumenty SAD) wartość całego polskiego eksportu wyniosła w 2006 r mld zł, z czego na mikroprzedsiębiorstwa przypadło 29,5 mld zł (8,6%). 20