PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA DZIECI I MŁODZIEŻY. Małgorzata Sitarczyk Zakład Psychologii WSEI

Transkrypt

1 PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA DZIECI I MŁODZIEŻY Małgorzata Sitarczyk Zakład Psychologii WSEI

2 BEZPIECZEŃSTWO Bezpieczeństwo nie jest wszystkim, lecz bez bezpieczeństwa wszystko jest niczym. Bezpieczeństwo jest stanem pewności i gwarancją utrzymania tego stanu. Daje poczucie stabilizacji i pozwala na dalszy rozwój jednostki. Symbolizuje konieczność ładu oraz harmonii indywidualnej i społecznej. Bezpieczeństwo oznacza brak obawy przed utratą wartości, takich jak życie, zdrowie, spokój, szacunek, akceptacja społeczna, miłość, nadzieja. K. Neyman

3 BEZPIECZEŃSTWO Bezpieczeństwo w znaczeniu ogólnospołecznym obejmuje zabezpieczenie potrzeb istnienia, przetrwania, pewności, stabilności, tożsamości, niezależności, ochrony poziomu i jakości życia. Bezpieczeństwo jest nie tylko naczelną potrzebą człowieka i grup społecznych, ale także podstawą funkcjonowania grup społecznych, państw i systemów międzynarodowych. Jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia, a zadaniem rodziny, szkoły i wielu instytucji socjalizacyjnych i edukacyjnych jest eliminacja, a przynajmniej oddalanie zagrożenia i wywołanych przez nie lęków, obaw, niepokoju i niepewności, tym samym stwarzając dziociom i młodzieży optymalne warunki do rozwoju.

4 POTRZEBA BEZPIECZEŃSTWA Jest egzystencjalną i podstawową potrzebą człowieka. Oznacza dążenie do stabilności, ochrony, porządku, sprawiedliwości czy wyeliminowania zagrożeń. W życiu współczesnego człowieka potrzeba bezpieczeństwa, która - jak mówi A. Maslow (1978) - przewyższa wszystkie inne w rozwoju, została naruszona. Zaspokajanie potrzeby bezpieczeństwa wiąże się z doznawaniem ochrony przed zagrożeniem, z wolnością od lęku, z doznawaniem opieki, oparcia, ładu, z poczuciem przestrzegania praw i posiadania silnego protektora.

5 ETAPY I STANY BEZPIECZEŃSTWA Uwzględniając obiektywne i subiektywne kryteria zagrożenia, szwajcarski politolog D. Frei wyróżnił następujące etapy i stany bezpieczeństwa: stan braku bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy występuje rzeczywiste duże zagrożenie, a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe; stan obsesji - występuje wtedy, kiedy nieznaczne zagrożenie jest postrzegane jako duże; stan fałszywego bezpieczeństwa - występuje wówczas, gdy zagrożenie jest poważne, a postrzegane jest jako niewielkie; stan bezpieczeństwa - występuje wtedy, kiedy zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne, a jego postrzeganie jest prawidłowe ( Jakubczak, Marczak, Gąsiorek, Jakubczak, 2008, s. 8 ).

6 TEORIA RYZYKA SPOŁECZNEGO Zagrożenie poczucia bezpieczeństwa współczesnego człowieka ma swoje źródło w czynnikach indywidualnych, społecznych i sytuacyjnych. Czynniki ryzyka = > Czynnik aktualne/historyczne Czynniki klasyczne/nowe < czynniki chroniące. Czynniki przeiwdywalne/nieprzewidywalne

7 UTRACONE DZIECIŃSTWO NIE ZREALIZOWANA DOROSŁOŚĆ DLACZEGO POTRZEBA BEZPIECZEŃSTWA JEST TAK WAŻNA?

8 Dorosłość DOJRZEWANIE BIOLOGICZNE PRZEJAZD OBOWIĄZKOWY Nowe formy myślenia Brak stabilności emocjonalnej

9 POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA A ROZWÓJ SPOŁECZNY niepewność wśród rówieśników poczucie pewności obawy przed odrzuceniem poczucie bycia akceptowanym niezaradność społeczna zaradność społeczna społeczna nietolerancja tolerancja społeczna naśladowanie rówieśników samodzielność

10 JAKIE SYTUACJE ZAGRAŻAJĄ POCZUCIU BEZPIECZEŃSTWA I WYWOŁUJĄ LĘK? SYTUACJA NOWA SYTUACJA TRUDNA SYTUACJA NIEPEWNA SYTUACJA DEPRYWACJI SYTUACJA POZBAWIENIA SYTUACJA UTRUDNIENIA SYTUACJA KONFLIKTOWA

11 JAKIE SYTUACJE WYZWALAJĄ LĘK? związane z bezpośrednim zagrożeniem życia; z zagrożeniem społecznym; z niemożnością dokonania właściwego wyboru i rodzaju aktywności; związane z trudnościami w zachowaniu istniejącej struktury interakcji ze światem otaczającym (Kępiński, 1996).

12 JAKIE SĄ INNE PRZYCZYNY DOŚWIADCZANIA LĘKU? Traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa; Zaniedbanie i błędy wychowawcze dorosłych; Przyszłość.

13 JAKA JEST ISTOTA LĘKU PRZEŻYWANEGO PRZEZ MŁODYCH LUDZI? lęk o charakterze społecznym. Jest to lęk o życie społeczne : lęk przed odosobnieniem, dezaprobatą, lęk przed brakiem życzliwości, oparcia, wrogością, obojętnością. lęk dezintegracyjny, związany z uczuciem niepewności, zagrożenia i zagubienia, który towarzyszy niezwykłym przeżyciom i powoduje zaburzenie integracyjnych funkcji osobowości.

14 NA CZYM POLEGA PATOMECHANIZM LĘK A ZACHOWANIA PROBLEMOWE? Trudna sytuacja rodzinna, kłopoty w szkole i w kontaktach z rówieśnikami Niezaspokojone potrzeby: uznania, bezpieczeństwa, przynależności do grupy społecznej. Złość i frustracja. Młodzi ludzie boleśnie odczuwają i przeżywają niekorzystną dla siebie sytuację i silnie na nią reagują. Poczucie niższości, lęk, brak bezpieczeństwa stanowią bezpośrednie motywy podejmowania działań problemowych.

15 UOGÓLNIONE REAKCJE EMOCJONALNE W SYTUACJI BRAKU POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA STRACH LĘK PANIKA

16 CECHY LĘKU SZCZEGÓLNIE TRUDNE DO ZNIESIENIA: Bezradność Irracjonalność Lęk jako wyzwanie cztery główne sposoby obrony przed lękiem podstawowym: miłość, uległość, władza, wycofanie się.

17 CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA DZIECI I MŁODZIEŻY Współczesne pokolenie ludzi młodych jest w trudniejszej sytuacji niż poprzednie, albowiem dzisiaj nikt nie dokonuje za nie selekcji docierających doń wpływów społecznych i negatywnych wzorców. Młodzi ludzie, choć są jak przed laty poddani podobnym stanom ducha i etapom rozwoju psychospołecznego, to jednak obecnie ich procesu dojrzewania psychospołecznego nie chroni żadna bariera selekcyjna. Współczesny model życia zdecydowanie odrzuca stare wzorce myślenia i działania.

18 CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA DZIECI I MŁODZIEŻY Wyraźne osłabienie więzi wspólnotowej poprzez powiększenie się dystansu pomiędzy rodzicami a dziećmi, czego wyrazem jest osamotnienie i zmniejszenie interakcji emocjonalnych. Rozbieżności w zakresie doświadczeń socjalizacyjnych pokolenia wychowującego i wychowywanego. Wzrastająca atomizacja społeczna i związana z nią anonimowość jednostek na zewnątrz rodziny, co utrudnia kontrolę społeczną. Nadmierna swoboda i autonomia pozostawiana dziecku, nieadekwatna do jego potrzeb i możliwości emocjonalno-społecznych.

19 CO WARTO PRZECZYTAĆ? Cote-Jallade, M. F. (1995). Młodzieńczość-trud istnienia. Gdańsk: Wydawnictwo Psychologiczne. Goszczyńska M. (1997): Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunkowania oceny i akceptacji ryzyka. W.A. Żak, Warszawa. Popiołek K., (red.)(2001). Człowiek w sytuacji zagrożenia. Kryzysy, katastrofy, kataklizmy. SPiA, Poznań. Rylke H.,(1998). Pokolenie zmian. Czyli czego boją się dorośli. WSiP, Warszawa. Sitarczyk M., Lęk-tworzy czy niszczy? w: Język Polski w Szkole-gimnazjum. 1999/2000, R. 1.zeszyt 2, ss Sitarczyk M.,(2008). Poziom lęku i neurotyzmu u nieletnich sprawców przestępstw. W; Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin-Polonia, vol. XXI, Sectio J, Paedagogia-Psychologia, ss Sitarczyk M.,(2008). Diagnoza lęku i motywacji szkolnej w procesie monitoringu i ewaluacji szkolnych programów rozwojowych. W: M. Wiewiórowska(red.). Szkoła równych szans. Wyrównywanie szans edukacyjnych w szkołach z zakątków Lubelszczyzny. UMCS. 2008, ss Terelak J. F. (2001): Psychologia stresu. Branta, Bydgoszcz.

20 DZIĘKJUĘ ZA UWAGĘ!!!