Postawy młodych konsumentów wobec wolontariatu i wspierania organizacji non-profit

Transkrypt

1 196 HANDEL WEWNĘTRZNY 2015;3(356): Ewa Prymon-Ryś AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Postawy młodych konsumentów wobec wolontariatu i wspierania organizacji non-profit Streszczenie Celem rozważań jest prezentacja postaw młodych konsumentów wobec działalności wolontariatu i organizacji non-profit, na tle danych dotyczących innych krajów Unii Europejskiej. Zagadnienie to zilustrowane zostało wynikami własnych badań sondażowych, dotyczących zaangażowania młodych ludzi w działalność wolontariatu i organizacji non-profit oraz wcześniejszych badań postaw dorosłych Polaków wobec wolontariatu. Stwierdzono, że młodzi konsumenci są bardzo zaangażowani w działalność organizacji non-profit, a także innych form wspierania osób potrzebujących pomocy. Pragnienie nabycia nowych doświadczeń, poznania nowych osób i pożyteczne wykorzystanie czasu wolnego to główne motywatory zaangażowania młodych wolontariuszy. Dzięki przeprowadzonym badaniom można dokonać oceny zachowań i motywacji młodych konsumentów, którzy podejmują działalność na rzecz organizacji pozarządowych. Artykuł może też stanowić punkt wyjścia do dyskusji, na ile kampanie społeczne promujące organizacje non-profit i wolontariat oraz akceptacja społeczna zjawiska przyczyniają się do wzrostu zainteresowania tego rodzaju działalnością. Artykuł ma charakter badawczy. Słowa kluczowe: wolontariat, organizacje non-profit, młodzi konsumenci, badania. Kody JEL: D64, L30, L39 Obserwując kampanie społeczne w Polsce w ostatnich kilku latach można dostrzec rosnące natężenie przekazów, przekonujących, że Wolontariat jest OK!. Porównanie zaangażowania młodych ludzi w działalność wolontariatu w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej wskazuje, że akcje promujące wolontariat mają duże uzasadnienie, gdyż jak wskazują statystyki odsetek Polaków czynnie popierających działalność non-profit jest znacznie niższy niż w krajach Europy Zachodniej. Czy zatem dominującą postawą wśród młodych polskich konsumentów jest egocentryczny indywidualizm, czy jest też miejsce na angażowanie się w działania nie nastawione na materialne korzyści? Celem niniejszego opracowania jest prezentacja postaw Polaków wobec wolontariatu i wspierania organizacji non-profit, na tle innych krajów Unii Europejskiej, oraz przedstawienie wyników badań sondażowych, które rzucają światło na motywacje młodych wolontariuszy, skłaniające ich do angażowania się w działalność charytatywną. Działalność wolontariatu w Polsce na tle innych krajów Unii Europejskiej Według Europejskiego Forum Młodzieży (Porcaro 2012, s. 7), o wolontariacie mówi się wówczas, gdy: handel_wew_ indd :02:24

2 EWA PRYMON-RYŚ 197 dana osoba podejmuje działania z własnej woli, angażując swój czas i energię na aktywności, które przynoszą korzyści innym osobom i społeczeństwu jako całości, działania realizowane są nieodpłatne, działania nie są motywowane dążeniem do osiągnięcia korzyści materialnych, działania wolontariuszy nie zastępują pracy zarobkowej. W Unii Europejskiej działalność wolontariatu odgrywa bardzo ważną rolę, choć jego rozwój w poszczególnych krajach i postawy młodych ludzi wobec tego zjawiska są zróżnicowane. Podczas gdy niektóre kraje mają wieloletnie tradycje wolontariatu, w innych działalność charytatywna jest nadal słabo rozwinięta. Można jednak zauważyć ogólny wzrost zaangażowania młodych osób w aktywną działalność wolontaryjną. Według niektórych szacunków, całkowita liczba wolontariuszy w UE to obecnie ok milionów dorosłych osób, co stanowi 23% Europejczyków powyżej 15 roku życia (Volunteering 2013). Badania przeprowadzone na zlecenie GHK w 2010 roku wykazały, że około jedna czwarta młodzieży w UE angażuje się rokrocznie w zorganizowaną działalność wolontariatu. Najwyższy odsetek młodych wolontariuszy odnotowano w Słowenii, Danii, Irlandii i Holandii, zaś w Polsce, Grecji i na Węgrzech, w przybliżeniu, jedna na sześć młodych osób brała udział w takiej działalności wolontariackiej (Mathou 2010). Według badań Stowarzyszenia Klon/Jawor z 2010 roku, 16% Polek i Polaków bierze udział w pracach wolontariatu. W tej grupie największą aktywnością wykazują się osoby młode, do 25. roku życia (co stanowią 22% ogółu wolontariuszy) oraz uczniowie i studenci 29%. (Przewłocka 2011). Można też zauważyć, że wielu młodych ludzi bierze udział w działalności wolontariatu, nawet nie zdając sobie z tego sprawy, np. udzielając pomocy w lokalnym klubie sportowym, pomagając w codziennych obowiązkach osobom starszym lub angażując się w organizację szkolnego festynu. W rzeczywistości, sport i zajęcia na świeżym powietrzu, a także edukacja i kultura to główne sfery wolontariatu w Europie, choć w wielu przypadkach działania wolontaryjne nie mają charakteru zorganizowanego. Warto w tym miejscu podkreślić ekonomiczną wartość wolontariatu dla gospodarek poszczególnych krajów. I tu zaznacza się wyraźne zróżnicowanie między krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Jakkolwiek nie ma jednoznacznej metodologii określania gospodarczej wartości wolontariatu, to według zharmonizowanej dla wszystkich krajów metody kosztów odtworzenia szacuje się (Mathou 2010), że ekonomiczna wartość wolontariatu: w Polsce, Grecji i na Słowacji jest niewielka (mniej niż 0,1% PKB), w Bułgarii, Czechach, Litwie, Malcie, Portugalii, Rumunii, Słowenii, Włoszech i na Węgrzech poniżej 1%PKB, między 1% a 2% PKB w Belgii, Francji, Niemczech, Irlandii, Luksemburgu i Hiszpanii, więcej niż2% PKBw Wielkiej Brytanii, Finlandii i Danii, znacząca w Austrii, Holandii i Szwecji(3-5%). To niskie gospodarcze znaczenie wolontariatu w Polsce można z pewnością tłumaczyć stosunkowo krótkim (choć dynamicznym) okresem rozwoju działalności non-profit, a także handel_wew_ indd :02:25

3 198 POSTAWY MŁODYCH KONSUMENTÓW WOBEC WOLONTARIATU... niskim stopniem sformalizowania działań wolontariatu, które często mają charakter niezorganizowany. Percepcja wolontariatu w Polsce W 2003 roku weszła w życie ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, która uregulowała warunki działalności wolontariuszy, określając m.in. ich prawa i obowiązki, a także zdefiniowała pojęcia istotne dla prowadzenia prac na zasadzie wolontariatu. Można rozważyć, czy tak długi już okres obowiązywania ustawy wpłynął znacząco na postrzeganie i rozumienie istoty wolontariatu przez społeczeństwo. Badania przeprowadzone w 2013 roku na zlecenie Stowarzyszenia Klon/Jawor pokazują, że społeczny odbiór wolontariatu nie jest jednoznaczny (Teisseyre 2014). Szczególnie duże rozbieżności w rozumieniu tego terminu występują między osobami młodymi a seniorami. Najczęstszym skojarzeniem z wolontariatem jest niesienie pomocy, choć pojęcie wolontariatu było też określane bardziej ogólnie jako rodzaj pracy lub udzielanie się, przy czym badani wskazywali, że aktywności te powinny być kierowane do innych ludzi, czy osób potrzebujących pomocy Co istotne, jeśli chodzi o specyfikę działalności wolontaryjnej, odpowiedzi respondentów są zbieżne z cytowaną już definicją przyjętą przez Komisję Europejską (Porcaro 2012): badani opisują wolontariat jako działalność nieodpłatną, która ma charakter bezinteresowny i nie przynosi korzyści. Około 3% respondentów utożsamia wolontariat z odruchem serca. Cytowane badania (Teisseyre 2014) wykazują, że wolontariat w Polsce kojarzony jest przede wszystkim z zaangażowaniem na rzecz opieki hospicyjnej (87% respondentów), z opieką nad chorymi i niepełnosprawnymi w domach (67%), pomocą w schroniskach dla zwierząt (72% respondentów), a także zbieraniem datków do puszek na rzecz wybranych fundacji (76%). Osoby zaangażowane w działalność wolontariatu wskazują na ogromną satysfakcję, która wynika z zaangażowania w działalność dobroczynną dla społeczeństwa, ale też na możliwość spełniania potrzeb samorealizacji i rozwoju indywidualnego. Działania wolontariuszy są akceptowane społecznie, często budzą uznanie i szacunek, co jest dodatkowym bodźcem dla poświęcenia własnego czasu i energii. Istnieje powszechne przekonanie, że praca wolontariuszy jest potrzebna i przyczynia się do poprawy sytuacji osób potrzebujących pomocy. W takich krajach, jak np. Niemcy, w których wolontariat jest intensywnie promowany, większość społeczeństwa czynnie bądź biernie (poprzez wsparcie finansowe) popiera działalność organizacji non-profit (Angermann, Sittermann 2011). Tymczasem w Polsce deklarowane poparcie dla inicjatyw pozarządowych nadal niewystarczająco przekłada się na czynny udział w wolontariacie. Brak czasu jest najczęstszym wyjaśnieniem takiego stanu rzeczy. Aż jedna trzecia z respondentów stwierdziła, że nigdy nie angażowała się w działalność tego rodzaju i że nie interesuje się wolontariatem. Mimo handel_wew_ indd :02:25

4 EWA PRYMON-RYŚ 199 to, ponad połowa osób nieangażujących się w wolontariat deklaruje, że wspiera materialnie akcje dobroczynne (Przewłocka 2011). Prezentacja wyników badań dotyczących postaw młodych konsumentów wobec wolontariatu i wspierania organizacji non-profit W celu określenia, jak współcześnie młodzi ludzie postrzegają wolontariat i czy angażują się w działalność tego rodzaju przeprowadzono badania sondażowe dotyczące zaangażowania młodych ludzi w działalność charytatywną/wolontariat podczas studiów. Szczegółowe cele badania dotyczyły m.in. określenia, jak wysoki odsetek młodych ludzi angażuje się w działalność wolontariatu, określenia poziomu aktywnego zaangażowania studentów w organizacjach charytatywnych, zbadania przyczyn i motywacji angażowania się w działalność charytatywną, planów dotyczących zaangażowania w wolontariat w przyszłości oraz postrzegania przez studentów działalności wolontariatu. Badania zostały przeprowadzone w okresie grudzień 2013-styczeń 2014 na Wydziale Zarządzania AGH w Krakowie, przez zespół M. Kalemba, A. Jarzmik, A. Jakubczyk pod kierownictwem E. Prymon-Ryś; metodą pomiaru była ankieta internetowa, zaś narzędziem pomiaru oryginalnie przygotowany na potrzeby badania kwestionariusz, udostępniony respondentom na portalu Docelową grupę respondentów stanowiły osoby od 18. do 30. roku życia. Ze względu na dostępność badanych osób oraz ograniczony budżet przy doborze respondentów zastosowano metodę doboru łatwości, wpieraną przez metodę kuli śniegowej (respondenci, którzy wzięli udział w badaniu proszeni byli o przekazanie linku do kwestionariusza swoim znajomym). Ogółem zaproszenie do wzięcia udziału w badaniu zostało skierowane do 250 osób otrzymano zaś 181 poprawnie wypełnionych kwestionariuszy, które poddano dalszej analizie. Spośród wszystkich respondentów, 68 osób (co stanowi 37,5% próby) pozytywnie odpowiedziało na pytanie o aktualne zaangażowanie na rzecz wolontariatu i działalności charytatywnej.jest to odsetek znacznie wyższy niż w cytowanych uprzednio badaniach, należy jednak zaznaczyć, że próba badawcza obejmowała głównie osoby studiujące, bardziej świadome swojej roli w społeczeństwie, a tym samym bardziej odpowiedzialne społecznie. Wśród osób badanych dominującą grupę stanowiły kobiety (66%), które zdecydowanie częściej deklarowały zainteresowanie tematyką badania; stwierdzono też, że to właśnie kobiety częściej angażują się w działalność wolontariatu (por. tabela 1). Potwierdziły się też wyniki badań (Przewłocka 2011) wskazujące, że osoby pochodzące ze wsi częściej angażują się w akcje charytatywne łącznie 52% osób deklarujących, że obecnie zaangażowani są w działalność wolontariatu. Ustalenie zakresu czasowego zaangażowania w działalność wolontariatu obejmowało z jednej strony pytanie o moment, od którego młodzi ludzie są zaangażowani w działalność wolontariatu, z drugiej zaś o czas, jaki osoby młode poświęcają miesięcznie na działalność charytatywną. handel_wew_ indd :02:25

5 200 POSTAWY MŁODYCH KONSUMENTÓW WOBEC WOLONTARIATU... Tabela 1 Zaangażowanie w działalność wolontariatu osób młodych wg kategorii płci Wyszczególnienie Uczestnicy badania Osoby zaangażowane w działalność wolontariatu Odsetek w całej próbie (w %) Odsetek w danej kategorii respondentów (w %) Kobiety ,0 40,8 Mężczyźni ,5 31,1 Łącznie ,5 - Źródło: opracowanie własne. Spośród badanych osób, deklarujących czynne zaangażowanie wolontaryjne, 55,8% stwierdziło, że od ponad roku działają w organizacjach non-profit. Część tych osób (ok. 33%) rozpoczęła współpracę z organizacjami charytatywnymi na początku studiów i kontynuuje ją do tej pory. Są to głównie studenci II i III roku studiów. Zróżnicowany jest zakres czasu, który młode osoby poświęcają na działalność wolontariatu (por. tabela 2). Tabela 2 Zaangażowanie w działalność wolontariatu średnio w ciągu miesiąca (w %) Wyszczególnienie Rzadziej niż 1 raz w miesiącu 1-2 razy w miesiącu 3-10 razy w miesiącu Częściej niż 10 razy w miesiącu Odsetek osób deklarujących zaangażowanie w wolontariat 27,9 25,0 26,4 20,5 Źródło: jak w tabeli 1. Motywacją do podjęcia działalności charytatywnej była w przypadku studentów chęć niesienia pomocy innym, dążenie do zdobycia doświadczeń, umiejętności i kompetencji, chęć nawiązania kontaktu z innymi i pożyteczne zorganizowanie czasu wolnego. Dla porównania, w badaniach z 2010 roku dotyczących zaangażowania dorosłych Polaków w działalność wolontariatu (Przewłocka 2011) oraz badań z 1997 roku podczas inauguracji działalności Centrum Wolontariatu w Warszawie (Limański, Drabik 2007) znaczenie poszczególnych motywatorów było nieco odmienne (por. tabela 3). Oczywiście wpływ na zróżnicowanie percepcji niektórych motywatorów ma odmienna struktura demograficzna respondentów, ale też zaznacza się wyraźnie czynnik czasu, który zmienia postawy i oczekiwania młodych wolontariuszy. Istotne jest stwierdzenie, że zaangażowanie w wolontariat ma wymiar głębszy niż tylko naśladowanie innych (mały wpływ znajomych) lub oczekiwanie korzyści materialnych (np. przyszłego zatrudnienia). handel_wew_ indd :02:25

6 EWA PRYMON-RYŚ 201 Tabela 3 Powody wspierania organizacji non-profit wg różnych opracowań (w %) Wyszczególnienie Rok przeprowadzenia badania Bad. własne/ 2014 Chęć zdobycia doświadczeń, umiejętności ,5 Chęć niesienia pomocy innym 61 bd. 69,9 Chęć nawiązania kontaktu z innymi ,6 Pożyteczne zorganizowanie czasu wolnego ,2 Zbieżność z zainteresowaniami bd ,4 Wpływ znajomych bd ,7 Wdzięczność za udzieloną pomoc ,3 Oczekiwanie, że zostanie się zatrudnionym bd. 2 4,4 Źrodło: opracowanie własne na podstawie: Limański, Drabik (2007); Przewłocka (2011). Wśród dziedzin wolontariatu, w które angażują się młodzi ludzie, zadeklarowano: edukację 55,9% respondentów deklarujących zaangażowanie w wolontariat; pomoc społeczną 48,5%, zdrowie 16,2%, sport 13,2%, ekologię 5,8%, inne 23,5%. Organizacje non-profit, w których aktywni są ludzie młodzi, kierują swoją działalność do następujących grup beneficjentów: dzieci 55,9% respondentów deklarujących zaangażowanie w działalność charytatywną, młodzież 60,3%, dorośli 54,4%, osoby starsze i niepełnosprawne 26,5%, zwierzęta 7,3%. Poza wymienionymi wyżej dziedzinami działania organizacji non-profit młodzi ludzie deklarowali też inne rodzaje wspierania działalności charytatywnej przez m.in. wsparcie finansowe, honorowe krwiodawstwo, przekazywanie żywności i odzieży. Z całej próby badawczej jedynie 18% respondentów zdecydowanie stwierdziło, że w żaden sposób nie angażuje się ani nie wspiera działalności dobroczynnej. Młodzi konsumenci są zatem bardziej odpowiedzialni społecznie i zdecydowanie bardziej skłonni do angażowania się w akcje dobroczynne, w porównaniu z ogółem społeczeństwa, które w przeważającej większości nie podejmuje żadnej działalności charytatywnej według różnych szacunków dotyczy to 55-84% dorosłych Polaków (Angermann, Sittermann 2011; Limański, Drabik 2007; Przewłocka 2011). handel_wew_ indd :02:25

7 202 POSTAWY MŁODYCH KONSUMENTÓW WOBEC WOLONTARIATU... Podsumowanie Wyniki przeprowadzonych badań sondażowych sugerują, że wielu młodych ludzi, zwłaszcza studiujących, jest bardzo pozytywnie nastawionych do wolontariatu. Oczywiście ograniczona wielkość próby badawczej i sondażowy charakter badań nie dają podstaw do uogólniania wyników prezentowanych badań na całą populację młodych konsumentów. Niemniej jednak zbieżność uzyskanych rezultatów z wynikami cytowanych badań prowadzonych w Polsce i krajach Unii Europejskiej pozwala na wyciągnięcie pewnych ogólnych wniosków. Aktywna działalność w różnych organizacjach non-profit i inne formy wspierania osób potrzebujących pomocy to najwyraźniej jedna z cech charakteryzujących młode pokolenie, co napawa optymizmem w kontekście powszechnego utożsamiania młodzieży z dążeniami do konsumpcjonizmu i egoistycznego indywidualizmu. Oczywiście na tle innych krajów Unii Europejskiej, w których wolontariat ma zdecydowanie dłuższą tradycję, poziom zaangażowania Polaków w tego typu działalność nie wypada zbyt imponująco. Stąd konieczność prowadzenia intensywnych kampanii społecznych promujących zaangażowanie na rzecz organizacji pozarządowych, informujących o możliwych sposobach wspierania organizacji pozarządowych i przekonywania społeczeństwa, że Wolontariat jest OK. Można jednak stwierdzić, że tendencje panujące wśród młodych konsumentów sprzyjają rozwojowi działań pro-społecznych wolontariat jest akceptowany, zaś wspieranie organizacji non-profit coraz bardziej popularne wśród młodzieży. Bibliografia Angermann A., Sittermann B. (2011), Volunteering in the Member States of the European Union Evaluation and Summary of Current Studies, Working Paper, No. 5, Observatory for Sociopolitical Developments in Europe, Frankfurt. Limański A., Drabik I. (2007), Marketing w organizacjach non-profit, Difin, Warszawa. Mathou C. (Ed.) (2010), Volunteering In The European Union. Final Report submitted by GHK, Educational, Audiovisual & Culture Executive Agency and Directorate General Education and Culture, Brussels-London Porcaro G. (Ed.) (2012), Volunteering Charter. European Charter On The Rights And Responsibilities Of Volunteers, European Youth Forum, Brussels. Przewłocka J. (2011), Zaangażowanie społeczne Polaków w roku 2010: Wolontariat, Filantropia, 1%. Raport z badań, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa. Teisseyre P. (2014), Jak rozumiemy wolontariat?, Stowarzyszenie Klon/Jawor, [dostęp: ]. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873). Volunteering in Europe (2013), European Youth Portal, [dostęp: ]. handel_wew_ indd :02:25

8 EWA PRYMON-RYŚ 203 Young Consumers Attitudes towards Volunteering and Non-Profit Organisations Supporting Summary An aim of considerations is to present the young consumers attitudes towards activities carried out by volunteering and non-profit organisations against the background of the data related to other countries of the European Union. This issue was illustrated with findings of own surveys concerning young people s involvement in activities of volunteering and non-profit organisations as well as of earlier surveys of adult Poles attitudes towards volunteering. The authors stated that young consumers were highly involved in activities carried out by non-profit organisations as well as in other forms of supporting people who need assistance. The desire to gain new experience, to get acquainted with new people and to usefully exploit leisure is the main motivators of young volunteers involvement. Owing to the carried out surveys one may assess the behaviours and motivations of young consumers who undertake activities for NGOs. The article can also be a starting point to discussion how much the social campaigns promoting non-profit organisations and volunteering as well as the social acceptance of the phenomenon are conducive to the growth of interest in such activities. The article is of the research nature. Key words: volunteering, non-profit organisations, young consumers, research. JEL codes: D64, L30, L39 Отношение молодых потребителей к волонтариату и к поддержке некоммерческих организаций Резюме Цель рассуждений представить отношение молодых потребителей к деятельности волонтариата и некоммерческих организаций на фоне данных, касающихся других стран Евросоюза. Этот вопрос проиллюстрировали результатами собственных зондажных обследований, касающихся вовлеченности молодых людей в деятельность волонтариата и некоммерческих организаций, а также более ранних обследований отношения взрослых поляков к волонтариату. Констатировали, что молодые потребители весьма вовлечены в деятельность некоммерческих организаций, а также других форм поддержки людей, нуждающихся в помощи. Желание получить новый опыт, познакомиться с новыми людьми и полезно провести досуг основные мотиваторы вовлечения молодых волонтариев. Благодаря проведенным обследованиям можно дать оценку поведения и мотивировок молодых потребителей, которые берутся за деятельность в пользу неправительственных организаций. Статья может тоже представлять собой отправную точку для дискуссий, насколько общественные мероприятия, поощряющие некоммерческие организации и волонтариат, а также общественная поддержка явления способствуют росту интереса к такого вида деятельности. Статья имеет исследовательский характер. handel_wew_ indd :02:25

9 204 POSTAWY MŁODYCH KONSUMENTÓW WOBEC WOLONTARIATU... Ключевые слова: волонтариат, некоммерческие организации, молодые потребители, исследования. Коды JEL: D64, L30, L39 Artykuł nadesłany do redakcji w listopadzie 2014 roku. All rights reserved Afiliacje: dr inż. Ewa Prymon-Ryś AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Wydział Zarządzania Katedra Badań Operacyjnych i Technologii Informacyjnych ul. Gramatyka Kraków tel.: eprymon@o2.pl handel_wew_ indd :02:25