SPIS TREŚCI Wstęp Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa łódzkiego W zakresie Epidemiologii W zakresie Higieny Komunalnej

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI Wstęp... 3 Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa łódzkiego... 5 W zakresie Epidemiologii... 9 Sytuacja epidemiologiczna chorób zakaźnych w województwie łódzkim w roku Analiza wykonawstwa szczepień ochronnych 26 Podsumowanie 28 Ocena stanu sanitarno-higieniczego zakładów opieki zdrowotnej. 29 Podsumowanie 44 W zakresie Higieny Komunalnej Zaopatrzenie w wodę do spożycia.. 47 Studnie publiczne 54 Woda do celów rekreacyjno-sportowych Ocena sanitarna powietrza w woj. łódzkim w 2009 roku Stan sanitarno-higieniczny obiektów użyteczności publicznej.. 62 Gleba Wnioski końcowe i problemy. 66 W zakresie Higieny Pracy Ocena środowiska pracy. 71 Choroby zawodowe 74 Narażenie na czynniki rakotwórcze 77 Informacja dotycząca producentów, dystrybutorów i stosujących substancje i preparaty chemiczne, prekursorów kategorii 2 i 3, produktów biobójczych, detergentów i szkodliwych czynników biologicznych w województwie łódzkim 78 Nadzór nad szkodliwymi czynnikami biologicznymi 80 Informacja o zakładach ochrony zdrowia Wnioski Postulaty. 82 W zakresie Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku Charakterystyka stanu sanitarnego zakładów produkcji i obrotu żywnością oraz materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością.. 83 Obiekty produkcji żywności.. 85 Obiekty obrotu żywnością.. 96 Zakłady małej gastronomii. 101 Zakłady żywienia zbiorowego otwarte Zakłady żywienia zbiorowego zamkniętego Środki transportu 105 Wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz miejsca obrotu tymi produktami. 106 Obiekty produkcji, konfekcjonowania i obrotu kosmetykami Interwencje. 109 Jakość zdrowotna środków spożywczych krajowych produkowanych w nadzorowanych zakładach oraz znajdujących się w obrocie w obiektach zlokalizowanych na terenie województwa łódzkiego 111 Jakość zdrowotna materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz kosmetyków Wnioski W zakresie Higieny Dzieci i Młodzieży Żłobki.. 119

2 2 Przedszkola. 120 Szkoły. 123 Szkoły wyższe i domy studenckie Domy dziecka. 133 Bursy i internaty. 133 Placówki z pobytem dziennym, całodobowym oraz dziennym i całodobowym 133 Placówki pracy pozaszkolnej Placówki wypoczynku letniego i zimowego Wnioski i postulaty W zakresie Higieny Radiacyjnej Nadzór bieżący Monitoring zkażeń promieniotwórczych środowiska i żywności na terenie województwa Wnioski W zakresie Zapobiegawczego Nadzoru Sanitarnego Wnioski W zakresie Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania HIV na lata Program edukacyjny Trzymaj Formę Program edukacyjny Wolność Oddechu Zapobiegaj Astmie Program profilaktyki raka piersi Różowa wstążeczka 164 IV Ogólnopolski Festiwal Piosenki o Zdrowiu Wojewódzki Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w województwie łódzkim Program przedszkolnej edukacji antytytoniowej Czyste powietrze wokół nas Wojewódzki Program Edukacyjny Profilaktyki Gruźlicy Zadbaj o swoje płuca 170 Kampania Ostrzeżenia zdrowotne 2009 r Światowy Dzień Rzucania Palenia. 179 Kampania Papierosy Pożerają Cię Żywcem Projekt Odświeżamy Nasze Miasta. TOB3CIT. (Tobacco Free Cittes). 182 Wojewódzka Kampania Profilaktyczna Grunt To Zdrowie 184 Powiedz nie trądzikowi edycja pilotażowa ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej. 190 Akcja Letni Wypoczynek VI Jarmark Wojewódzki 90 lecie Województwa Łódzkiego Wojewódzkie Konferencje Profilaktyczne. 195 IV Wojewódzka Konferencja Profilaktyczna Zdrowie Nastolatki Profilaktyka grypy Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach 18 listopada 197 Profilaktyka meningokokowi Europejski Tydzień Szczepień 198 Programy Lokalne Wnioski ogólne Podsumowanie

3 3 Szanowni Państwo Niniejszym, zgodnie z art. 12a ust. 3 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r., Nr 122, poz. 851, z późn. zm.), przedstawiam Państwu coroczne wydanie Oceny stanu sanitarnego województwa łódzkiego. Przedmiotowe opracowanie sporządzone zostało na podstawie danych przekazanych przez państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych województwa łódzkiego i przedstawia stan sanitarny na dzień 31 grudnia 2009 r. Urszula Sztuka-Polińska Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi

4 4

5 5 PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Województwo łódzkie, leżące w geometrycznym centrum Polski, miało i nadal ma ogromne znaczenie dla jego rozwoju gospodarczego. Przez dwa stulecia województwo słynęło z produkcji włókienniczej i odzieżowej. Przemiany gospodarcze ostatnich lat zmieniły profil gospodarczy regionu. Oecnie najbardziej rozwiniętymi gałęziami są: przemysł lekki włókienniczy i odzieżowy, elektroniczny, elektromaszynowy i chemiczny. Zajmując obszar km 2 (5,8% powierzchni kraju) plasuje się na 9 miejscu co do wielkości wśród województw w kraju, a 6 miejsce pod względem liczby mieszkańców ( ). Strukturę województwa tworzą 24 powiaty, w tym: - 3 grodzkie: Łódź, Piotrków Trybunalski, Skierniewice; - 21 ziemskich: bełchatowski, brzeziński, kutnowski, łąski, łęczycki, łódzko-wschodni, opoczyński, pabianicki, pajęczański, piotrkowski, poddębicki, radomszczański, rawski, sieradzki, skierniewicki, tomaszowski, wieluński, wieruszowski, zduńsko-wolski, zgierski; gmin, w tym 18 miejskich, 135 wiejskich i 24 miejsko-wiejskich; - 42 miasta, 5167 miejscowości wiejskich i 3485 sołectw. STRUKTURA I KOMPETENCJE Państwowa Inspekcja Sanitarna funkcjonowała w strukturze administracji niezespolonej do r. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi był organem nadrzędnym dla 21 powiatowych inspektorów sanitarnych województwa łódzkiego. Wśród powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych działających na terenie województwa 6 stacji posiadało laboratoria, natomiast 15 było wyłącznie nadzorowych: WSSE Łódź PSSE Bełchatów stacja nadzorowa PSSE Brzeziny stacja nadzorowa PSSE Kutno stacja nadzorowa PSSE Łask stacja nadzorowa PSSE Łęczyca stacja nadzorowa PSSE Łowicz stacja nadzorowa PSSE Łódź stacja nadzorowo - laboratoryjna PSSE Opoczno stacja nadzorowa PSSE Pabianice stacja nadzorowa PSSE Pajęczno stacja nadzorowa PSSE Poddębice stacja nadzorowa PSSE Piotrków Trybunalski stacja nadzorowo - laboratoryjna PSSE Radomsko stacja nadzorowa PSSE Rawa Mazowiecka stacja nadzorowa PSSE Sieradz stacja nadzorowo - laboratoryjna PSSE Skierniewice stacja nadzorowo - laboratoryjna PSSE Tomaszów Mazowiecki stacja nadzorowa PSSE Wieluń stacja nadzorowo - laboratoryjna PSSE Wieruszów stacja nadzorowa PSSE Zduńska Wola stacja nadzorowo - laboratoryjna PSSE Zgierz stacja nadzorowa

6 6 LABORATORIA Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna oraz PSSE w Piotrkowie Trybunalskim i Skierniewicach posiadają pełnoprofilowe laboratoria, zaś w PSSE: Łódź, Sieradz, Wieluń i Zduńska Wola znajdują się laboratoria niepełnoprofilowe. Powyższe laboratoria tworzą zintegrowaną merytorycznie bazę laboratoryjną Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa łódzkiego, w której wykonywane są badania dla wszystkich jednostek PIS województwa łódzkiego. BADANIA WYKONYWANE W ZINTEGROWANYCH MERYTORYCZNIE LABORATORIACH: Kompetencje laboratoriów potwierdzają certyfikaty akredytacji, które posiadają wszystkie laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej. AKREDYTACJA

7 7 Akredytacja o działalności laboratoryjnej: - potwierdza kompetencje techniczne do wykonywania badań, - gwarantuje bezstronność i niezależność wykonywanych badań, - służy budowaniu i umacnianiu zaufania klientów, - podnosi wiarygodność wyników badań wykorzystywanych do podejmowania decyzji w zakresie ochrony zdrowia. AKTUALNIE POSIADANE AKREDYTOWANE BADANIA W ZINTEGROWANEJ BAZIE LABORATORYJNEJ PIS WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO: Wdrożony w Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa łódzkiego system zarządzania jakości w działalności kontrolnej zgodny z normą PN-EN ISO/IEC 17020:2006 i w działalności laboratoryjnej zgodny z normą PN-EN ISO/IEC 17025:2005 oparty na europejskich standardach na osiągnięcie i utrzymywanie wysokiego poziomu identyfikacji oraz szacowania skali zagrożeń sanitarno-epidemiologicznych. Wymaga on od pracowników ciągłego podnoszenia kwalifikacji, co przedkłada się w konsekwencji na wyższą jakość wykonywania zadań.

8 8 WSPÓŁPRACA Państwowa Inspekcja Sanitarna w zakresie swoich kompetencji ściśle współpracuje z wieloma instytucjami, m.in.: - Państwową Agencją Atomistyki, - Uniwersytetem Medycznym w Łodzi, - Państwową Inspekcją Pracy, - Okręgowym Inspektoratem Pracy, - Państwową Inspekcją Weterynaryjną, - Państwową Inspekcją Sanitarną MSWiA, - Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska w Łodzi. SYSTEMY INFORMATYCZNE W Państwowej Inspekcji Sanitarnej funkcjonują następujące ogólnopolskie systemy informacyjne: GISK NET System nadzoru epidemiologicznego i chorób zakaźnych, SBŻ II System Bezpieczeństwa Żywności, RASFF System szybkiego powiadamiania o niebezpiecznych produktach żywnościowych, NDWQM System monitoringu jakości wody przeznaczonej do spożycia. Ponadto Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Łodzi i powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne województwa prowadzą strony internetowe, na których zamieszczają informacje o bieżącej działalności Stacji, realizowanych programach, a także komunikaty dotyczące bezpieczeństwa sanitarnego.

9 W ZAKRESIE EPIDEMIOLOGII 9 Sytuacja epidemiologiczna chorób zakaźnych w województwie łódzkim w roku 2009 Ocena sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w województwie łódzkim została sporządzona w oparciu o dane o przypadkach zachorowań i zakażeń, jakie zostały zgłoszone do stacji sanitarnych w województwie w 2009 roku zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi (ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi Dz. U. Nr 234, poz z późn. zm., sprawozdanie MZ-56 o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach). Analizą zostały objęte jednostki i zespoły chorobowe, które obecnie stanowią problem epidemiologiczny. Dane za rok 2009 zostały porównane z danymi za rok Współczynniki zapadalności dla chorób zostały policzone na 100 tys. ludności. Zatrucia i zakażenia pokarmowe Zapadalność na zatrucia pokarmowe w 2009 roku nieznacznie wzrosła, w porównaniu z rokiem wcześniejszym (z 29,12 do 30,64) (ryc. 1), co było związane ze wzrostem liczby przypadków zatruć pokarmowych sporadycznych, ponieważ liczba zarejestrowanych w 2009 roku ognisk zbiorowych zatruć/zakażeń pokarmowych spadła (z 36 do 21). Ryc. 1. Zatrucia pokarmowe w województwie łódzkim w latach (współczynniki zapadalności na 100 tys. ludności) Z analizy zatruć pokarmowych, z uwagi na poszczególne czynniki etiologiczne wynika, że 6-krotnie wzrosła zapadalność na zatrucia pokarmowe gronkowcowe, a o około 9% wzrosła zapadalność na zatrucia pokarmowe salmonelozowe, które stanowiły aż 91,4% wszystkich zgłoszonych przypadków zatruć pokarmowych. Spadła natomiast zapadalność na zatrucia pokarmowe wywołane przez inne bakterie oraz bakteryjne nieokreślone (tabela 1). Nie zarejestrowano żadnego przypadku zatrucia pokarmowego jadem kiełbasianym, podobnie jak w latach W 2009 roku zgłoszono 2 przypadki czerwonki bakteryjnej wywołanej przez Shigella sonnei importowanej z Egiptu. Zachorowania na tę chorobę nie były rejestrowane w województwie łódzkim od 2003 roku.

10 Zatrucia pokarmowe 10 Tabela 1. Zatrucia pokarmowe (liczba przypadków i udział procentowy) w województwie łódzkim w latach r r. JEDNOSTKA CHOROBOWA liczba liczba % przypadków przypadków % Salmonelozowe , ,18 Gronkowcowe 3 0, ,30 Czerwonka bakteryjna 0 0,00 2 0,26 Bakteryjne inne określone 4 0,50 2 0,26 Bakteryjne nieokreślone 80 10, ,01 Razem , ,00 Ogniska zbiorowych zatruć/zakażeń pokarmowych odnotowane w 2009 roku były większymi ogniskami, niż w roku Zachorowało w nich bowiem o 20% mniej osób (tj. 316 osób), podczas gdy ogólna liczba ognisk spadła aż o ponad 40%. Więcej też osób chorych w ogniskach odnotowanych w 2009 roku było hospitalizowanych (z 18,7% do 28,5%). Do większości (76,2%) ognisk doszło w mieszkaniach prywatnych, 4 ogniska wystąpiły w domach pomocy społecznej a 3 w szpitalach. Pozostałe pojedyńcze ogniska odnotowano w restauracji i w ośrodku wczasowym ( Zielona szkoła ). Najczęstszym ustalonym czynnikiem etiologicznym ognisk zbiorowych zatruć/zakażeń pokarmowych były bakterie Salmonella (w 11 ogniskach), głównie Salmonella Enteritidis. Rzadziej wykrywano norowirusy i wirus zapalenia wątroby typu A. W 8 ogniskach nie udało się ustalić czynnika etiologicznego. Główną przyczyną wystąpienia ognisk były zaniedbania higieniczne w produkcji potraw i ich przechowywaniu oraz używanie do potraw jaj kurzych poddanych nie wystarczającej obróbce cieplnej. Największe ognisko zgłoszone w 2009 roku wystąpiło w jednym z domów opieki społecznej w Łodzi. W ognisku tym zachorowało 72 pensjonariuszy. Ze względu na jednoczasowe wystąpienie zachorowań podejrzewano jako przyczynę zachorowań posiłki spożywane przez pensjonariuszy i przygotowywane w kuchni domu pomocy społecznej. Pomimo przeprowadzonych badań kału osób chorych, badań żywności i badań prób czystościowych nie udało się ustalić czynnika etiologicznego zachorowań. Można było jednak podejrzewać, że na wystąpienie ogniska miały wpływ zaniedbania higieniczno sanitarne podczas przygotowywania posiłków. Ponadto zarejestrowano 2 ogniska WZW typu A w powiecie pabianickim. W ogniskach tych łącznie zachorowało 9 osób. W jednym z tych ognisk przyczyną szerzenia się zakażenia były zaniedbania higieniczno sanitarne w miejscu zamieszkania osób chorych, w drugim zaś podejrzewaną przyczyną zakażeń było spożycie posiłku w barze mieszczącym się poza województwem łódzkim. Zapadalność na zakażenia jelitowe bakteryjne w 2009 roku spadła, w porównaniu z rokiem wcześniejszym (z 53,18 do 41,33), zaś zapadalność na zachorowania jelitowe wirusowe wzrosła (z 66,11 do 84,62) (ryc. 2).

11 11 90,00 84,62 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 11,13 16,30 bakteryjne wywołane przez patogenne typy Escherichia coli 53,18 41,33 bakteryjne ogółem 52,87 62,03 wirusowe wywołane przez rotawirusy 66,11 wirusowe ogółem Ryc. 2. Zakażenia jelitowe bakteryjne i wirusowe w województwie łódzkim w latach (współczynniki zapadalności na 100 tys. ludności) Spośród wszystkich odnotowanych przypadków zakażeń jelitowych bakteryjnych 39,5% stanowiły zakażenia jelitowe wywołane przez patogenne typy Escherichia coli. Liczba przypadków tych zakażeń wzrosła w porównaniu z rokiem wcześniejszym (z 284 do 415), podobnie jak liczba przypadków jersiniozy jelitowej (z 22 do 25) (tabela 2). Tabela 2. Inne bakteryjne zakażenia jelitowe w województwie łódzkim w latach r r. Inne bakteryjne zakażenia jelitowe % zapadalność liczba przypadków liczba przypadków % zapadalność wywołane przez E. coli biegunkotwórczą ,10 9, ,02 15,71 wywołane przez E. coli enterokrwotoczną 1 0,07 0,04 0 0,00 0,00 wywołane przez E. coli inną i BNO 37 2,70 1, ,43 0,59 wywołane przez Yersinia enterocolitica lub 22 1,60 0, ,38 0,98 pseudotuberculosis inne określone i nieokreślone ,40 41, ,17 24,04 Razem ,00 53, ,00 41,33 Natomiast wśród zarejestrowanych wszystkich przypadków zakażeń jelitowych wirusowych 73,3% stanowiły rotawirusowe zakażenia jelitowe, których liczba wzrosła (z 1349 do 1579) (tabela 3). W 70 zaś przypadkach zakażeń jelitowych wirusowych u osób chorych wykryto norowirusy. Wirusowe zakażenia jelitowe były w 48,8% rozpoznawane u małych dzieci do lat 2 (w 2008 roku w 46,8%), podczas gdy bakteryjne zakażenia jelitowe tylko w 1,3% (w 2008 roku w 30,7%).

12 12 Tabela 3. Wirusowe zakażenia jelitowe w województwie łódzkim w latach r r. Wirusowe zakażenia jelitowe % zapadalność liczba przypadków liczba przypadków % zapadalność wywołane przez rotawirusy ,96 52, ,31 62,03 wywołane przez norowirusy 0 0,00 0, ,25 2,75 inne określone i nieokreślone ,04 13, ,44 19,84 Razem ,00 66, ,00 84,62 W 2009 roku do stacji sanitarnych w województwie łódzkim zgłoszono 6 przypadków zakażeń salmonelozowych pozajelitowych (w roku wcześniejszym 4 przypadki). Były to 4 przypadki posocznicy i 2 przypadki zakażeń dróg moczowych. Nie zgłoszono natomiast przypadków jersiniozy pozajelitowej, podczas gdy w roku 2008 były zarejestrowane 2 przypadki (postać stawowa i rumień guzowaty). Nie zarejestrowano również zachorowań na dur brzuszny, dury rzekome i zakażeń jelitowych wywołanych przez Campylobacter. Choroby wieku dziecięcego W roku 2009, w porównaniu z rokiem wcześniejszym wzrosła zapadalność na: odrę prawie 7-krotnie (z 0,04 do 0,27), krztusiec ponad 2-krotnie (z 13,01 do 27,38), ospę wietrzną o 33,7% (z 268,02 do 358,40). Spadła natomiast zapadalność na: różyczkę ponad 10-krotnie (z 129,33 do 12,45), świnkę o 6,3% (z 7,80 do 7,31) (tabela 4). Tabela 4. Choroby wieku dziecięcego w województwie łódzkim w latach (liczba przypadków i zapadalność na 100 tys. ludności) 2008 r r. JEDNOSTKA liczba liczba CHOROBOWA zapadalność zapadalność przypadków przypadków Krztusiec , ,38 Odra 1 0,04 7 0,27 Różyczka , ,45 Ospa wietrzna , ,40 Świnka 199 7, ,31 Ostre porażenia wiotkie u dzieci w wieku 0-14 lat* 3 0,83 1 0,28 *zapadalność na 100 tys. dzieci w wieku 0-14 lat Zarejestrowanych 7 przypadków zachorowań na odrę wystąpiło u osób pochodzenia romskiego w wieku 8 miesięcy 8 lat, zamieszkałych w Łodzi i nie szczepionych p/odrze. Były to zachorowania powiązane ze sobą epidemiologicznie (wspólne miejsce zamieszkania). Nie udało się ustalić źródła zakażenia dla osoby, która zachorowała jako pierwsza. W 4 przypadkach u osób chorych wykryto p/ciała p/odrze w klasie IgM, w pozostałych zostało wykazane powiązanie epidemiologiczne. W roku 2008 w województwie łódzkim zarejestrowano tylko 1 przypadek zachorowania na odrę potwierdzony laboratoryjnie. Było to zachorowanie zawleczone z Wielkiej Brytanii u osoby 16-letniej pochodzenia romskiego nie szczepionej p/odrze.

13 13 W ramach programu eliminacji odry prowadzony jest nadzór nad przypadkami podejrzeń zachorowań na tę chorobę i wykonywane są badania w kierunku obecności p/ciał w klasie IgM (w 2009 roku było zgłoszonych 9 podejrzeń zachorowań na odrę) oraz utrzymywane jest na wysokim poziomie wykonawstwo szczepień p/odrze. Zapadalność na krztusiec wzrosła (ryc. 3) ponad 2-krotnie, przy czym 75% zarejestrowanych zachorowań stanowiły przypadki możliwe, tj. takie w których rozpoznanie postawiono na podstawie obrazu klinicznego, bez potwierdzenia laboratoryjnego. Można podejrzewać, że część zachorowań zgłoszonych jako przypadki możliwe krztuśca może być spowodowana przez pałeczki krztuśca rzekomego lub nawet inne drobnoustroje. Wiek osób chorujących na krztusiec wzrasta. Choruje coraz więcej młodzieży i osób dorosłych. Wprowadzone szczepienie przypominające p/krztuścowi u dzieci w 6 r.ż. spowodowało spadek zapadalności na tę chorobę wśród nich krztusiec różyczka ospa wietrzna świnka Ryc. 3. Choroby wieku dziecięcego w województwie łódzkim w latach (zapadalność na 100 tys. ludności) W 2009 roku odnotowano wyższą o 1/3 zapadalność na ospę wietrzną, w porównaniu z 2008 rokiem, co jest związane z występowaniem co kilka lat epidemii wyrównawczych bowiem przeciwko ospie wietrznej nie są prowadzone obowiązkowe szczepienia (za wyjątkiem grup ryzyka). Zapadalność na różyczkę spadła w 2009 roku 10-krotnie, po obserwowanej w roku wcześniejszym epidemii wyrównawczej. Różyczka podlega wahaniom epidemicznym pomimo prowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych w 2 i 10 r.ż. Spośród 317 odnotowanych w 2009 roku przypadków zachorowań na różyczkę, 314 zachorowań (99,1%) zostało wykazanych jako przypadki możliwe, w których rozpoznanie zostało postawione na podstawie obrazu klinicznego zachorowań. W 2009 roku nieznacznie (z 7,80 do 7,31) (tabela 4) spadła zapadalność na świnkę (ryc. 3). Od roku 2006 obserwuje się niższą zapadalność na tę chorobę w związku z wprowadzeniem drugiego szczepienia p/odrze, śwince i różyczce w 10. r.ż. W ramach programu eliminacji poliomyelitis prowadzony jest nadzór nad przypadkami ostrych porażeń wiotkich u dzieci do lat 14, w którym powinny być wykonywane badania w kierunku obecności wirusów porażenia dziecięcego nagminnego oraz utrzymywane jest na wysokim poziomie wykonawstwo szczepień p/poliomyelitis. W 2009 roku do stacji sanitarnych w województwie łódzkim został zgłoszony 1 przypadek OPW u dziecka do lat 14 (w 2008 roku były to 3 przypadki), w którym nie wykryto wirusów poliomyelitis (tabela 4).

14 14 Wirusowe zapalenie wątroby W 2009 roku w porównaniu z rokiem 2008 wzrosła zapadalność na wszystkie rejestrowane typy wirusowego zapalenia wątroby: na wzw typu A prawie 38-krotnie (z 0,08 do 3,02), na wzw typu B o 39,6% (z 5,88 do 8,21), na wzw typu C o 46,0% (z 7,80 do 11,39) (ryc. 4). 1% 2% 13% WZW A WZW B 49% 35% WZW C WZW B+C Ryc. 4. Zachorowania na WZW w 2009 roku w województwie łódzkim Więcej też odnotowano przypadków jednoczesnego zakażenia wirusami HBV i HCV (z 5 do 9 przypadków) i wzw innego i nie określonego (z 7 do 11 przypadków). W 2008 roku w województwie łódzkim zarejestrowano tylko 2 przypadki zachorowań na wzw typu A importowanych z Indii i Włoch. Zarejestrowany w 2009 roku znaczny wzrost zachorowań na wzw A (z 2 do 77 przypadków) dotyczył głównie młodych mężczyzn uczęszczających do tych samych klubów dla osób homoseksualnych. Najprawdopodobniej do zakażeń w tej grupie dochodziło głównie drogą kontaktów seksualnych, ale także i drogą pokarmową. Zapadalność na wszczepienne typy wzw (B i C) wzrosła w 2009 roku, w porównaniu z 2008 rokiem. Większość rejestrowanych przypadków wzw B i wzw C stanowią postacie przewlekłe tych chorób (ponad 90%), co może świadczyć o lepszej zgłaszalności tych przypadków, a także o ich lepszej obecnie wykrywalności (są to przypadki zakażeń wirusami HBV i HCV, do których doszło przed kilkoma, a nawet kilkunastoma latami) (ryc. 5). Niekorzystnym zjawiskiem jest wzrost zapadalności na ostre wzw typu B (z 0,55 do 0,75). Zapadalność ta jednak nadal utrzymuje się na niskim poziomie głównie dzięki prowadzonym od 1989 roku obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciwko tej chorobie i uodpornieniu coraz większej części populacji (ryc. 5).

15 15 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 WZW A WZW B ostre WZW B przewlekłe WZW C WZW B+C WZW inne i nieokreślone ,12 1,39 5,93 10,53 0,15 0, ,43 1,71 8,79 12,79 0,27 0, ,12 0,82 6,42 12,21 0,27 0, ,08 0,55 5,33 7,80 0,20 0, ,02 0,75 7,46 11,39 0,35 0,43 Ryc. 5. Wirusowe zapalenia wątroby w województwie łódzkim w latach (zapadalność na 100 tys. ludności) Zapadalność na wzw typu C wzrosła w stosunku do 2008 roku z 7,80 do 11,39 (ryc. 5). Utrzymywanie się wysokiej zapadalność na wzw C jest zjawiskiem niepokojącym z uwagi na skutki zakażenia wirusem HCV, które częściej niż zakażenia wirusem HBV ujawniają się w fazie przewlekłego zapalenia wątroby. Nie bez znaczenia jest również fakt braku profilaktyki wzw C w postaci szczepień ochronnych. Gruźlica Od 2009 roku zgłaszanie zachorowań na gruźlicę i prowadzenie rejestru w województwie łódzkim zostały przejęte przez Państwową Inspekcję Sanitarną (PIS). Decyzję o prowadzeniu rejestrów zachorowań przez organy PIS podjął Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny (PWIS) w Łodzi w związku z brakiem podejmowania działań przez właściwe placówki w zakresie gruźlicy w stosunku do osób z kontaktu w skupiskach dziecięcych oraz na podstawie wyników kontroli przeprowadzonych w powiatach województwa łódzkiego w tych placówkach. Przeprowadzone kontrole wykazały uchybienia zwłaszcza w realizacji ustawowego obowiązku zgłaszania zachorowań na gruźlicę i brak nadzoru nad osobami z kontaktu. W związku z powyższym PWIS opracował Procedury postępowania w zakresie zwalczania i zapobiegania gruźlicy na terenie woj. łódzkiego w 2009 roku. Procedury te określiły zadania i obowiązki wszystkich podmiotów biorących udział w zwalczaniu i zapobieganiu gruźlicy, tj. lekarzy, kierowników laboratoriów wykonujących badania w kierunku prątków gruźlicy, Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego (PPIS), PWIS oraz zasady postępowania w przypadku wystąpienia gruźlicy prątkującej w skupiskach dziecięcych dla Wojewódzkiego Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji (WCLCPiR) w Łodzi jako placówki wskazanej przez marszałka województwa do prowadzenia akcji badań profilaktycznych w tych środowiskach.

16 16 W 2009 roku w województwie łódzkim do PSSE zgłoszono 682 zachorowania na gruźlicę (współczynnik zapadalności 26,79), czyli o 58 przypadków więcej niż w roku 2008 (624 przypadki), w którym rejestr był prowadzony przez WCLCPiR. Wzrost liczby zarejestrowanych przypadków zachorowań na gruźlicę w województwie łódzkim może wynikać z poprawy ich zgłaszalności a także prowadzenia nadzoru przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z wprowadzonymi procedurami. Tabela 5. Zachorowania na gruźlicę wg. miejsca zamieszkania, wieku i płci w województwie łódzkim w 2009 r. Miasto Wieś Wsp. Ogółem Wiek mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety razem zapadal 4+7 ności , , , , ,39 Razem ,79 Najwyższą zapadalność odnotowano w grupach wiekowych powyżej 65 roku życia i lat (tabela 5). Wyższą zapadalność rejestrowano wśród mieszkańców wsi (31,41) niż miast (24,22) Razem Miasto Wieś Ryc. 6. Zachorowania na gruźlicę wśród mężczyzn wg. miejsca zamieszkania i wieku w województwie łódzkim w roku 2009 Zapadalność wśród mężczyzn (37,33) była wyższa niż zapadalność wśród kobiet (26,27).

17 Razem Miasto Wieś Ryc. 7. Zachorowania na gruźlicę wśród kobiet wg. miejsca zamieszkania i wieku w województwie łódzkim w roku 2009 W zakresie ogólnej zapadalności na gruźlicę, można zauważyć znaczne różnice pomiędzy powiatami w województwie łódzkim w 2009 roku (tabela 6). Najwyższe współczynniki zapadalności odnotowano w powiecie zduńskowolskim (56,13), radomszczańskim (50,16) oraz w wieluńskim (48,75), najniższe natomiast w łęczyckim (7,62), skierniewickim (11,53) i zgierskim (12,99). Tabela 6. Nowo wykryte przypadki gruźlicy w 2009 roku powiatów z podziałem na gruźlicę płuc i poza płucną Powiat I A II B V A VB województwie łódzkim wg Liczba zarejestrowanych osób współczynnik zapadalności (na ) Bełchatowski ,64 Brzeziński ,12 Kutnowski ,48 Łaski ,73 Łęczycki ,62 Łowicki ,81 Łódź+łódzko-wschodni ,06 Opoczyński ,23 Pabianicki ,65 Pajęczański ,12 Poddębicki ,17 Piotrkowski ,87 Rawski ,43 Radomszczański ,16 Sieradzki ,14 Skierniewicki ,53 Tomaszowski ,92 Wieluński ,75 Wieruszowski ,57 Zduńskowolski ,13 Zgierski ,99 Razem Współczynnik zapadalności 12,92 13,04 0,39 0,55 26,79

18 18 Legenda: I A gruźlica płuc potwierdzona bakteriologicznie II B gruźlica płuc nie potwierdzona bakteriologicznie V A gruźlica poza płucna potwierdzona bakteriologicznie V B gruźlica poza płucna nie potwierdzona bakteriologicznie Uwaga: u trzech osób rozpoznano jednocześnie gruźlicę płuc i poza płucną Choroby inwazyjne W 2009 roku zarejestrowano taką samą liczbę przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej jak w roku przypadków (zapadalność 0,43). Wzrosła natomiast liczba odnotowanych przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej (z 10 (zapadalność 0,39) do 15 (zapadalność 0,59)) oraz choroby inwazyjnej wywołanej przez Haemophilus influenzae (1 przypadek w 2009 roku zapadalność 0,04, w 2008 roku nie rejestrowano przypadków zachorowań). Wśród 11 odnotowanych w 2009 roku przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej u 4 osób rozpoznano zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, u 3 osób posocznicę, a u 4 osób zapalenie opon mózgowo rdzeniowych i posocznicę. U wszystkich chorych wyhodowano bakterię Neisseria meningitidis: typ B w 6 przypadkach, typ C w 2 przypadkach, typ W135 w 1 przypadku, szczep posiadający cechy typu C i typu W135 w 1 przypadku, bez określonego typu serologicznego w 1 przypadku. Osoby chore były w wieku 8 miesięcy 45 lat (ryc. 8). Jedna osoba chora (kobieta 27-letnia) zmarła i rozpoznano u niej posocznicę wywołaną przez Neisseria meningitidis typ C r.ż. 5-9 r.ż r.ż r.ż. Ryc. 8. Liczba przypadków choroby meningokokowej w określonych grupach wiekowych w województwie łódzkim w 2009 roku

19 19 Wśród 15 zarejestrowanych w 2009 roku przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej u 8 osób rozpoznano zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, u 4 posocznicę, a w 3 przypadkach zapalenie płuc skojarzone z zapaleniem opon mózgowo rdzeniowych i/lub posocznicą. Osoby chore były w wieku 2 mies. 88 lat (ryc.9). Cztery osoby chore w wieku > 70 lat zmarły. U osób tych rozpoznano posocznicę, rzadziej zapalenie opon mózgowo rdzeniowych >70 Ryc. 9. Liczba przypadków choroby pneumokokowej w określonych grupach wiekowych w województwie łódzkim w 2009 roku W 2009 roku został odnotowany 1 przypadek choroby inwazyjnej wywołany przez Haemophilus influenzae typ B. Było to zapalenie opon mózgowo rdzeniowych u dziecka 7- miesięcznego nie szczepionego przeciwko tej chorobie. Neuroinfekcje W 2009 roku zarejestrowano 14 przypadków zapalenia mózgu (współczynnik zapadalności 0,55) i 105 przypadków zapalenia opon mózgowo rdzeniowych (współczynnik zapadalności 4,13). Liczba odnotowanych przypadków zapalenia mózgu wzrosła w porównaniu z rokiem wcześniejszym (z 10 do 14), podobnie jak liczba przypadków zapalenia opon mózgowo rdzeniowych (ze 101 do 104). Większość zgłoszonych w 2009 roku przypadków zapalenia mózgu (85,7%) miało etiologię wirusową. Zarejestrowano 3 przypadki kleszczowego zapalenia mózgu, podobnie jak w roku Natomiast odnotowane w 2009 roku przypadki zapalenia opon mózgowo rdzeniowych częściej miały etiologię bakteryjną (64,4%) niż wirusową. Najczęstszymi czynnikami etiologicznymi bakteryjnymi były Streptococcus pneumoniae (10 przypadków) i Neisseria meningitidis (8 przypadków), rzadziej zaś inne bakterie, takie jak paciorkowce, gronkowce i bakterie Gram (-). W 3 przypadkach zapalenie opon mózgowo rdzeniowych było wywołane przez Listeria monocytogenes

20 20 Pokąsania ludzi prze zwierzęta W 2009 roku do stacji sanitarno epidemiologicznych w województwie łódzkim zgłoszono 3674 przypadki pokąsań ludzi przez zwierzęta (współczynnik zapadalności 144,33), tzn. mniej o 98 przypadków w porównaniu z rokiem wcześniejszym (3772 przypadków pokąsań współczynnik zapadalności 147,83). Częściej natomiast lekarze chorób zakaźnych podejmowali decyzje o rozpoczynaniu szczepień przeciwko wściekliźnie u osób pokąsanych przez zwierzęta. W 2009 roku u 681 osób pokąsanych przez zwierzęta (18,5%) rozpoczęto szczepienia, a w roku 2008 u 544 osób (14,4%). Najczęstszymi sprawcami pokąsań były zwierzęta domowe (3637 przypadków), głównie psy (88,7%) i koty (10,3%), rzadziej zwierzęta dzikie (37 przypadków, tj. 1,0%). Grypa i zachorowania grypopodobne W sezonie epidemicznym 2008/2009 (tj. od roku do roku) do stacji sanitarnych w województwie łódzkim zgłoszono zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę (współczynnik zapadalności 1465,45), w tym u dzieci do 14 roku życia (tj. 36,1%). Natomiast w czasie aktualnie trwającego sezonu epidemicznego 2009/2010 dotychczas (tzn. od dnia roku do roku)zgłoszono zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę, w tym u dzieci do 14 roku życia (tj. 39,6%) (ryc. 10). Dane te pochodzą ze sprawozdań MZ-55 meldunków o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę, które były sporządzane przez placówki medyczne na terenie województwa łódzkiego. W związku z występowaniem na świecie zachorowań na grypę wywołaną nowym wirusem A/H1N1/ i ogłoszeniem stanu pandemii przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization WHO), badania u osób chorych z podejrzeniem zachorowania na grypę w kierunku tego typu wirusa rozpoczęto w Polsce w kwietniu 2009 roku, początkowo tylko w Krajowym Ośrodku ds. Grypy w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie. Od lipca badania te były wykonywane również w WSSE w Łodzi. W 2009 roku u 340 mieszkańców województwa łódzkiego (wsp. zapadalności 13,36) rozpoznano grypę wywołaną wirusem A/H1N1/, w tym u 68 dzieci w wieku 0 14 lat (wsp. zapadalności 2,67). Najliczniejszą grupę chorych stanowiły osoby w wieku lat, które w większości uległy zakażeniu podczas pobytu w Hiszpanii. U 326 osób chorych rozpoznanie było potwierdzone badaniem laboratoryjnym (wykryto zakażenie wirusem grypy A/H1N1/), zaś u 14 osób chorych rozpoznanie postawiono na podstawie kryteriów klinicznych i epidemiologicznych, a badaniem laboratoryjnym potwierdzono zakażenie wirusem grypy typu A niesubtypowalnym. 17 osób chorych zmarło.

21 2004/ / / / / /2010 (do dnia r.) , , , , , ,00 500,00 Ryc. 10. Zapadalność na grypę w województwie łódzkim, w różnych sezonach epidemicznych (na 100 tys. ludności) W ramach nadzoru epidemiologicznego i wirusologicznego nad grypą SENTINEL w sezonie epidemicznym 2008/2009 zbadano 59 wymazów z gardła i nosa i u 1 osoby badanej uzyskano wynik dodatni (u dziecka 8-letniego wykryto wirus grypy typu B). W związku z ogłoszoną pandemią grypy, nadzór nad grypą w systemie SENTINEL rozpoczęto już od lipca 2009 roku. Dotychczas, tzn. do roku zbadano 127 próbek i u 3 osób wyizolowano wirusy paragrypy typu 3, a u pojedyńczych chorych adenowirusy i wirusy RSV. Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS W 2009r. zgłoszono 44 nowe zakażenia HIV mieszkańców województwa łódzkiego, w tym 1 obywatel Nigerii. Zakażenia dotyczyły osób zamieszkałych na terenie powiatu łódzkiego 24 osoby, co stanowiło 54,5% ogółu zakażonych, po 2 osoby były mieszkańcami powiatów: opoczyńskiego, piotrkowskiego, radomszczańskiego i zduńskowolskiego oraz po 1 osobie zamieszkałych w powiatach: bełchatowskim, łęczyckim, łowickim, sieradzkim, skierniewickim i zgierskim. W 6 przypadkach nie ustalono miejsca zamieszkania. Wśród zakażonych było 32 mężczyzn (72,7%) i 12 kobiet (27,3%) (tabela 7). Najwięcej zakażonych zarejestrowano wśród osób w wieku od 20 do 39 r.ż. - łącznie 32 przypadki, co stanowiło 72,7% wszystkich nowo wykrytych zakażeń (ryc. 11).

22 HIV 2008 HIV 2009 AIDS 2008 AIDS 2009 Ryc. 11. Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS z podziałem na grupy wiekowe w latach roku w województwie łódzkim Tabela 7. Zakażenia HIV z podziałem na wiek i płeć w latach w województwie łódzkim 2009r. 2008r. Grupa wiekowa mężczyźni kobiety razem razem Brak informacji 3-3 Ogółem

23 23 Od kilku lat obserwuje się wzrost liczby zakażeń do których doszło drogą ryzykownych zachowań seksualnych, w tym zwłaszcza homoseksualnych. Na 44 ogółem zarejestrowane w 2009 r. nowe zakażenia w 30 przypadkach ryzykowne zachowania seksualne były przyczyną zakażeń HIV, w tym kontakty homoseksualne 14 przypadków (46,7 %), heteroseksualne 13 przypadków (43,3%) oraz biseksualne 3 przypadki (10%). Liczba zakażeń drogą kontaktów seksualnych w stosunku do roku 2008 wzrosła z 12 do 30 przypadków 2,5 krotny wzrost (tabela 8). Tabela 8. Zakażenia HIV wg. drogi zakażenia (grupy ryzyka) w latach na terenie województwa łódzkiego Grupy ryzyka Narkomani 5 8 Ryzykowne zachowania seksualne Homoseksualne Biseksualne - 3 Heteroseksualne 2 13 Hemofilitycy - - Biorcy krwi i tkanek Inni/przetoczenie krwi - - Przeszczepy tkanek - - Dziecko matki nosicielki HIV 2 1 Inne 1 1 Brak informacji 19 4 Ogółem W 2009r. zgłoszono 6 przypadków zachorowań na AIDS (w 2008r. 12 przypadków), w tym 3 kobiety i 3 mężczyzn (tabela 10). Zmarła 1 osoba. Chorzy byli mieszkańcami: powiatu łódzkiego 3 osoby, opoczyńskiego 2 osoby i 1 osoba powiatu skierniewickiego. Osoby chore były w wieku lata (tabela 10). Chorzy zakażeni byli drogą stosowania dożylnych narkotyków 4 osoby (66,7%) oraz drogą ryzykownych kontaktów heteroseksualnych (tabela 9). Tabela 9. Zachorowania na AIDS wg. drogi zakażenia (grupy ryzyka) w latach na terenie województwa łódzkiego Grupy ryzyka Narkomani 5 4 Ryzykowne zachowania seksualne Homoseksualne 2 - Biseksualne - - Heteroseksualne 3 2 Hemofilitycy - - Biorcy krwi i tkanek Inni/przetoczenie krwi - - Przeszczepy tkanek - - Dziecko matki nosicielki HIV - - Inne - - Brak informacji 2 - Ogółem 12 6

24 24 Tabela 10. Zachorowania na AIDS z podziałem na wiek i płeć w latach w województwie łódzkim 2009r. 2008r. Grupa wiekowa mężczyźni kobiety razem razem Brak informacji Ogółem We wszystkich przypadkach zachorowań podstawą rozpoznania była co najmniej 1 choroba wskazująca na AIDS. Najczęściej była to gruźlica płuc i zespół wyniszczenia w przebiegu zakażenia HIV, a w pojedyńczych przypadkach zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis carinii i kandydoza przełyku. Od początku rejestracji tj. od 1986r. w województwie łódzkim zarejestrowano 776 przypadków zakażeń HIV, w tym 317 narkomanów (40,9% ogółu), na AIDS zachorowało 137 zakażonych, z których 63 osoby zmarły. Inne choroby zakaźne Spośród innych chorób zakaźnych podlegających obowiązkowi zgłaszania i rejestracji wspomnieć należy o boreliozie. Rejestrowana liczba przypadków tej choroby wzrasta z roku na rok (ryc. 12), co jest związane z coraz powszechniejszym wykonywaniem badań w kierunku boreliozy oraz coraz częstszym rozpoznawaniem i zgłaszaniem tej choroby przez lekarzy. W 2009 roku odnotowano 347 przypadków zachorowań na boreliozę (współczynnik zapadalności 13,63), zaś w 2008 roku 257 przypadków zachorowań (współczynnik zapadalności 10,07).

25 Ryc. 12. Liczba przypadków boreliozy w województwie łódzkim w latach W 2009 roku zarejestrowano 2 przypadki choroby Creutzfeldta Jakoba (współczynnik zapadalności 0,08), podczas gdy w roku wcześniejszym 1 przypadek (współczynnik zapadalności 0,04). Były to przypadki postaci sporadycznej tej choroby (tabela 11). Tabela 11. Wybrane choroby zakaźne w województwie łódzkim w latach Jednostka chorobowa liczba zapadalność liczba zapadalność przypadków przypadków Listerioza 1 0,04 4 0,16 Tężec 1 0, Malaria 1 0, Bąblowica 1 0, Lamblioza 97 3, ,57 Róża , ,54 Borelioza , ,63 Choroba Creutzfeldta - Jakoba 1 0,04 2 0,08

26 Choroby zakaźne wrodzone 26 W 2009 roku odnotowano po 1 przypadku różyczki wrodzonej, listeriozy wrodzonej i wrodzonej infekcji HSV, podczas gdy w roku przypadki toksoplazmozy wrodzonej, 1 przypadek różyczki wrodzonej i 1 przypadek cytomegalii wrodzonej. Spośród infekcji wrodzonych zarejestrowanych w 2009 roku 2 infekcje (różyczkę wrodzoną i wrodzoną infekcję HSV) rozpoznano u 1 dziecka zaraz po urodzeniu. U dziecka wystąpiły mnogie wady wrodzone. Matka dziecka w trakcie przeprowadzanego wywiadu epidemiologicznego nie podawała przebycia żadnej infekcji w ciąży. Natomiast listeriozę wrodzoną pod postacią zapalenia płuc rozpoznano u dziecka w pierwszych dobach życia. U matki dziecka w 8 miesiącu ciąży bez znanej przyczyny wystąpił zespół gorączkowy. Analiza wykonawstwa szczepień ochronnych Szczepienia przeciwko gruźlicy Ogółem przeciwko gruźlicy zaszczepiono 99,8% dzieci urodzonych w 2009 roku (99,6% w 2008r.). Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) jednorazowe szczepienie BCG noworodki otrzymują w ciągu 24 godzin po urodzeniu. Odsetek dzieci nie zaszczepionych w oddziale noworodkowym w pierwszej dobie życia wzrósł w 2009 roku o 1,2% w porównaniu z rokiem Szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B Pierwszą dawką szczepionki przeciwko WZW typu B szczepione są dzieci w pierwszej dobie życia, następnie szczepienia są kontynuowane wg cyklu 0, 1, 6 miesięcy. Ponadto PSO przewiduje szczepienie dzieci w 14 roku życia wg takiego samego schematu. W 2009 roku odsetek dzieci zaszczepionych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B w pierwszym roku życia wynosił 90,4%, czyli nieco więcej niż w roku Szczepienia w 14 roku życia (szczepienie pierwotne i dawka uzupełniająca) wykonano u 95,5% dzieci (w roku 2008 u 99,8 %) (tabela 12). Szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi W 1 roku życia dzieci otrzymują trzy dawki szczepionki DTP w ramach szczepienia pierwotnego, zaś w 2 roku życia jedną dawkę szczepienia uzupełniającego. Dzieci z przeciwwskazaniami do szczepienia szczepionką DTP otrzymują szczepionkę przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi zawierającą acelularny komponent krztuśca (DTaP) lub szczepionkę DT. Dzieci w 6 roku życia otrzymują dawkę przypominającą szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi zawierającą acelularny komponent krztuśca DTaP. Szczepienia przeciwko błonicy i tężcowi (szczepionką Td) są wykonywane w 14 i 19 roku życia. Szczepienie pierwotne szczepionką DTP wykonano u 62,1% dzieci urodzonych w 2009 roku. Natomiast 98,0% dzieci urodzonych w 2008 roku zaszczepiono pierwotną i uzupełniającą dawką szczepionki. Szczepionką acelularną przeciwko krztuścowi zaszczepiono 77,2% dzieci w 6 roku życia, jest to o 3,2% mniej zaszczepionych niż w roku Przeciwko błonicy i tężcowi zaszczepiono 95,5% dzieci w 14 roku życia (jest to o 0,5% więcej zaszczepionych niż w roku 2008) i 88,6% młodzieży w 19 roku życia (w 2008 roku 95,1%) (tabela 12).

27 Szczepienia do 2 roku życia i opóźnione do 3 roku życia Szczepienia przeciwko poliomyelitis 27 Szczepienia przeciwko poliomyelitis obejmują dwie dawki szczepienia pierwotnego w 1 roku życia i dawkę uzupełniającą w 2 roku życia. W 2009 roku szczepieniami przeciwko poliomyelitis objęto 62,2% dzieci w 1 roku życia. W 2 roku życia zaszczepiono 97,9% dzieci (szczepienie pierwotne i dawka uzupełniająca). Były to wartości zbliżone do lat ubiegłych. Dawką przypominającą w 6 roku życia zaszczepiono 77,2% dzieci (tabela 12). Szczepienia przeciwko odrze oraz odrze, śwince i różyczce Pierwsza dawka szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce jest podawana dzieciom w miesiącu życia. Szczepionką potrójną zaszczepiono 84,3% dzieci w 2 roku życia, czyli niemal identycznie jak w roku W roku 2009 szczepienie szczepionką potrójną były wykonywane u wszystkich dzieci w 10 roku życia i u dziewczynek w 11 i 12 roku życia, które nie otrzymały tej szczepionki w 10 roku życia. Szczepienia dziewczynek miało za zadanie uodpornienie przeciwko różyczce w związku ze zniesieniem stosowania szczepionki monowalentnej przeciwko różyczce w 13 roku życia. W 2009 roku zaszczepiono 82,4% dzieci w 10 roku życia, 97,5 % dziewczynek w 11 roku życia oraz 99,1 % dziewczynek w 12 roku życia (tabela 12). Szczepienia przeciwko Haemophilus Influenzae typu B Pełen cykl szczepień przeciwko zakażeniom Haemophilus influenzae typu B rozpoczęty u dzieci w 2 miesiącu życia, powinien składać się z trzech dawek szczepienia pierwotnego, podanych w 1 roku życia oraz dawki uzupełniającej podanej w 2 roku życia. Dzieciom szczepionym od 6 do 12 miesiąca życia powinny być podane dwie dawki szczepionki w cyklu szczepień pierwotnych oraz jedna dawka uzupełniająca, po roku od podania drugiej dawki. Dzieciom powyżej 1 roku życia powinna być podana jedna dawka szczepionki. Szczepienia pierwotne przeciwko Haemophilus influenzae typu B wykonano u 62,0% dzieci urodzonych w 2009 roku. Natomiast 98,6% dzieci urodzonych w 2008 roku zaszczepiono pierwotną lub uzupełniającą dawką szczepionki (tabela 12). Tabela 12 Szczepienia dzieci i młodzieży w województwie łódzkim w 2008 i 2009 roku analiza procentowa Szczepienie Wiek Gruźlica I dawka 99,6 99,8 WZW B Błonica, tężec, krztusiec Polio Haemophilus influenzae Odra, świnka, różyczka 1 rok życia 88,9 90,4 2 rok życia 99,9 99,8 3 rok życia 99,9 99,9 1 rok życia 59,5 62,1 2 rok życia 99,3 98,0 3 rok życia 99,7 99,7 1 rok życia 60,0 62,2 2 rok życia 99,3 97,9 3 rok życia 99,7 99,7 1 rok życia 59,1 62,0 2 rok życia 98,8 98,6 2 rok życia 83,7 84,3 3 rok życia 98,6 98,4

28 Szczepienia dzieci starszych i młodzieży 28 Szczepienie Wiek rok życia 80,4 77,2 Błonica, tężec 14 rok życia 95,0 95,5 19 rok życia 95,1 88,6 Polio 6 rok życia 80,7 77,2 Krztusiec 6 rok życia 80,4 77,2 10 rok życia 86,2 82,4 Odra, świnka, różyczka dziewczęta 11 r.ż 91,4 97,5 dziewczęta 12 r.ż 95,9 99,1 WZW B 14 rok życia 99,8 95,5 Podsumowanie: 1. W 2009 roku główny problem epidemiologiczny stanowiły zachorowania na grypę spowodowane nowym wirusem grypy A/H1N1/ po ogłoszeniu w dniu 11 czerwca przez WHO pandemii grypy. Prowadzony początkowo przez organy PIS nadzór dotyczył przypadków zawleczonych i miał na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa w środowisku. W okresie późniejszym po wystąpieniu zachorowań rodzimych nadzór epidemiologiczny skoncentrowany był głównie na przypadkach o ciężkim przebiegu oraz zgonach z powodu grypy i potwierdzaniu ich badaniami laboratoryjnymi. W lipcu 2009 roku laboratorium WSSE rozpoczęło badania w kierunku nowego wirusa grypy A/H1N1/ metodą molekularną. 2. W porównaniu z rokiem 2008 został zarejestrowany znaczny wzrost liczby zachorowań na wzw typu A, w związku z wystąpieniem zachorowań w 2 ogniskach i szerzeniem się zakażenia drogą pokarmową, a także drogą kontaktów seksualnych. 3. W 2009 roku wzrosła zapadalność na odrę w związku z wystąpieniem zachorowań wśród osób pochodzenia romskiego nie szczepionych przeciwko odrze. 4. Od 3 lat obserwuje się niepokojący wzrost nowych zakażeń HIV wśród mężczyzn homoseksualnych (2007r. 2 przypadki, 2008r. 10 przypadków, 2009r. 14 przypadków). 5. Wykonawstwo obowiązkowych szczepień ochronnych jest zadowalające za wyjątkiem szczepienia przeciwko gruźlicy. Wzrosła bowiem liczba noworodków nie zaszczepionych p/gruźlicy na oddziałach noworodkowych (z 1309 (5,3%) ogółu urodzonych do 1574 (6,5%) ogółu urodzonych). Zgodnie z obowiązującym PSO szczepienie BCG powinno być wykonane w ciągu 24 godz. po urodzeniu (przy braku przeciwwskazań) aby uchronić noworodka przed wystąpieniem ciężkich postaci gruźlicy. Przygotowała: Maria Popović Kierownik Oddziału Nadzoru Epidemiologii WSSE

29 29 OCENA STANU SANITARNO-HIGIENICZNEGO ZAKŁADÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ 1. Działalność kontrolna Placówki służby zdrowia na terenie województwa łódzkiego podlegają kontroli Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Nadzór prowadzony jest w zakresie oceny stanu sanitarno technicznego, oceny czystości bieżącej, prawidłowości procesów dezynfekcji, sterylizacji narzędzi medycznych, materiałów opatrunkowych, zaopatrzenia w wodę, ujęcia awaryjne, zagadnienia pralnictwa, gospodarki odpadami stałymi i ściekami oraz zagadnienia z zakresu żywności i żywienia. W 2009 r. pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa łódzkiego Oddziałów Nadzoru Epidemiologii, Higieny Komunalnej oraz Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku przeprowadzili 6001 kontroli sanitarnych w Zakładach Opieki Zdrowotnej lecznictwa zamkniętego i otwartego (szpitalach, przychodniach publicznych i niepublicznych oraz gabinetach indywidualnej praktyki lekarskiej). W wyniku tych kontroli ze względu na niewłaściwy stan sanitarno techniczny placówek i zastrzeżenia dotyczące zabezpieczenia przeciwepidemicznego wydano 150 decyzji administracyjnych oraz nałożono 20 mandatów karnych na łączną sumę 4900 PLN. W dniach r. pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej z inicjatywy Głównego Inspektoratu Sanitarnego brali udział w kontrolach, które odbyły się w 23 szpitalach na terenie województwa łódzkiego. Kontrole objęły swoim zakresem obszar specjalności zabiegowej, niezabiegowej oraz centralną sterylizatornię. Celem kontroli była analiza aktualnej sytuacji epidemiologicznej w szpitalach, procedur zapobiegania zakażeniom związanym z udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Dokonana została także ocena funkcjonowania placówek pod kątem realizacji programu kontroli zakażeń szpitalnych zgodnie z obowiązującym prawem, w tym m.in. w zakresie przeprowadzania dezynfekcji, sterylizacji oraz gospodarowania odpadami. 2. Stan techniczny i funkcjonalność pomieszczeń placówek służby zdrowia Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 213 poz. 1568) placówki opracowały programy dostosowawcze. Termin dostosowania obiektów służby zdrowia do obowiązujących wymogów zgodnie z ww. rozporządzeniem ustalono na dzień r. Podczas przeprowadzonych kontroli w lecznictwie zamkniętym najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to: Brak postępowego jednokierunkowego ruchu pacjentów, narzędzi i sprzętu medycznego zwłaszcza w obrębie bloków operacyjnych, w ciągach komunikacyjnych oraz centralnych sterylizatorniach, w wyniku czego dochodzi do krzyżowania się dróg czystych i brudnych. Na salach chorych brak dostępu do łóżek z trzech stron oraz niedostosowanie ich ilości do powierzchni sal. Nieprawidłowa wentylacja na blokach operacyjnych i salach intensywnej opieki medycznej. Brak w oddziałach izolatek. Brak odpowiedniego zaplecza jak: brudowniki, pomieszczenia porządkowe i magazynki. Brak lub nieodpowiednia ilość śluz umywalkowo fartuchowych. Niewystarczające zaplecze socjalne dla pracowników.

30 30 Podczas przeprowadzania kontroli w lecznictwie otwartym najczęściej stwierdzane nieprawidłowości dotyczące funkcjonalności, to brak: - miejsc na wózki dziecięce i inwalidzkie, - dostosowań dla osób niepełnosprawnych (podjazdy, pomieszczenia WC), - kabin higieny osobistej w poradniach ginekologiczno położniczych, - składzików porządkowych wyposażonych w zlew, - pomieszczeń do odpowiedniego składowania odpadów medycznych wyposażonych w urządzenia chłodnicze. W 2009 r. placówki służby zdrowia sukcesywnie realizowały zaplanowane działania dostosowawcze, które wpłynęły na poprawę stanu sanitarno- technicznego w tych obiektach. Przeprowadzono całkowity remont i modernizację Oddziału Chirurgii Dziecięcej oraz Pracowni Bakteriologii Ogólnej w Szpitalu w Wieluniu. W Szpitalu w Bełchatowie przeprowadzono pierwszy etap prac remontowo budowlanych w celu modernizacji bloku porodowego Oddziału Ginekologiczno- Położniczego. Utworzono nowy Oddział Intensywnej Terapii i Anestezjologii w Szpitalu w Skierniewicach. W Wojewódzkim Szpitalu Psychiatrycznym w Warcie (powiat sieradzki) uruchomiono Oddział Rehabilitacji Psychiatrycznej i Oddział Psychiatryczny dla Dzieci i Młodzieży. Wyremontowano Oddział Szpitalny w Powiatowym Zespole Opieki Zdrowotnej w Zgierzu oraz Oddział Psychiatrii Żeńskiej i Oddział Laryngologii w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu w Zgierzu. W Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Sieradzu ul. Armii Krajowej 7 dokonano modernizacji bloku porodowego. Dużym utrudnieniem podczas wykonywania prac remontowych i modernizacyjnych pomieszczeń i urządzeń w Zakładach Służby Zdrowia jest duży stopień wyeksploatowania budynków oraz niekorzystne rozwiązania architektoniczne (np. krzyżujące się ciągi komunikacyjne). Nadal słabymi punktami w lecznictwie zamkniętym pozostają bloki operacyjne i centralne sterylizatornie. Niewłaściwy stan sanitarno techniczny stwierdzono w pomieszczeniach Oddziałów Neonatologicznego, Położniczo Ginekologicznego i Pediatrycznego SPZOZ w Brzezinach (obecnie trwa postępowanie administracyjne dotyczące terminów wykonania decyzji wydanych przez Państwową Inspekcje Sanitarną na poprawę stanu sanitarno technicznego). W 2009r. 3 placówki lecznictwa zamkniętego województwa łódzkiego zostały przekształcone w Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej są to szpitale w Głownie, Pabianicach i Tomaszowie Mazowieckim. Od stycznia 2009r. w Sieradzu zaczął funkcjonować Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Kardiologii Inwazyjnej i Angiologii. W SPZOZ w Łasku jako jeden z oddziałów szpitalnych funkcjonuje NZOZ Lekarze Urolodzy. 2.1 Oddziały położniczo noworodkowe W 25 szpitalach na terenie województwa łódzkiego znajdują się 32 oddziały położniczo noworodkowe. Oddziały działają w systemie całodobowym posiadając sale przystosowane do systemu rooming. Na oddziałach znajduje się niezbędny sprzęt służący do prawidłowego funkcjonowania, zapewniający opiekę położnicy i noworodkowi. Stan techniczny tych oddziałów nie budzi zastrzeżeń. Wszystkie oddziały podlegają wzmożonemu reżimowi sanitarnemu.

31 Zaopatrzenie w wodę i ujęcia awaryjne. Zakłady opieki zdrowotnej W zakładach opieki zdrowotnej nie stwierdzono braków wody ciepłej i zimnej. Wszystkie zakłady zaopatrywane są w wodę poprzez sieciowe wodociągi publiczne lub własne ujęcia lokalne. Większość (57%) szpitali posiada możliwość korzystania z awaryjnego źródła zaopatrzenia w wodę (przełączenie na wodociąg lokalny lub publiczny, korzystanie ze zbiorników retencyjnych). Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę dla 74% szpitali są wodociągi publiczne, a 26% szpitali w województwie łódzkim wykorzystuje w tym celu własne lokalne ujęcia wody. W województwie łódzkim ok. 43% placówek (23 szpitale) nie posiada awaryjnych źródeł zaopatrzenia w wodę. Na 40 szpitali korzystających z wodociągów publicznych 23 nie ma możliwości korzystania z awaryjnych ujęć wody. W Łodzi 17 na 27 łódzkich szpitali korzystających z wodociągu publicznego 63%, nie posiada awaryjnego źródła zasilania w wodę (studni lub zbiorników retencyjnych). Natomiast wśród szpitali, gdzie głównym źródłem zaopatrzenia jest własne ujęcie, awaryjnego zaopatrzenia w wodę nie posiada 1 placówka Wojewódzki Zespół ZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Łodzi- Łagiewnikach. Na przestrzeni lat sytuacja w tym zakresie nie ulegała poprawie ponieważ przepisy prawne pozwalały na przesunięcie terminów realizacji m.in. w zakresie zabezpieczenia w awaryjne źródło zaopatrzenia w wodę (studnie głębinowe). Ostatnie rozporządzenie Ministra Zdrowia cytowane poniżej spowodowało, iż Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi zobowiązany został do opiniowania przesłanych przez dyrekcje ZOZ-ów z terenu województwa łódzkiego programów dostosowawczych, w których między innymi uwzględniano dostosowanie się jednostek opieki zdrowotnej do wymagań określonych w przepisach rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn. 10 listopada 2006r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 213, poz z późn. zm.) w zakresie zabezpieczenia obiektów w awaryjne źródło wody. Z ujęć lokalnych jako głównego źródła zaopatrzenia w wodę korzystają szpitale: Szpital Wojewódzki im. J. Pawła II w Bełchatowie, SP ZOZ Szpital w Brzezinach, SP ZOZ Szpital w Kutnie, ZOZ Szpital w Łowiczu (również w Oddział Rehabilitacji w Stanisławowie), Wojewódzki Zespół ZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Łodzi- Łagiewnikach, Wojewódzki Zespół ZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Tuszynie, SP ZOZ Szpital w Pabianicach, Samodzielny Szpital Wojewódzki w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Rakowska, Szpital SP ZOZ w Poddębicach, Wojewódzki Szpital Opieki Długoterminowej i Hospicyjnej w Sieradzu, SP ZOZ Szpital w Sieradzu, ul. Armii Krajowej, Wojewódzki Szpital Psychiatryczny w Warcie pow. sieradzki, NZOZ Tomaszowskie Centrum Zdrowia - Szpital w Tomaszowie Mazowieckim (70% ujęcie własne, 30% sieć miejska,), ul. J.P. II, SP ZOZ Szpital w Wieluniu im. Zygmunta Patryna.

32 32 Spośród w/wym. ujęć lokalnych stanowiących podstawowe źródło zaopatrzenia szpitali w wodę kwestionowano jakość tylko w ujęciu Samodzielnego Szpitala Wojewódzkiego w Piotrkowie Tryb. ul. Rakowska 15 - przekroczenie zawartości manganu. Szpital ma możliwość przełączania się na wodociąg publiczny (sieciowy). W szpitalach, w których głównym źródłem zaopatrzenia w wodę jest sieć publiczna nie kwestionowano jakości wody. Jakość wody z 7 ujęć awaryjnych wodociągów lokalnych szpitalnych jest w ok. 42% właściwa. Odchylenie od wymaganego składu fizyko-chemicznego stwierdzono w wodzie ze studni awaryjnych dla: Szpital SP ZOZ w Łasku - przekroczenie zawartości Mn, Fe, Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. Biegańskiego w Łodzi, ul. Kniaziewicza 1/5 przekroczenie zawartości Fe, Mn, barwy, zapachu, smaku, Szpitala Miejskiego nr 4 im. Jordana w Łodzi, ul. Przyrodnicza 7/9 przekroczenie zawartości barwy, Fe, Mn, mętności, SP ZOZ Szpital nr 4 im. Konopnickiej w Łodzi, ul. Sporna 36/50 przekroczenie zawartości Fe, Mn, mętności, zapachu, W w/w łódzkich szpitalach studnie w chwili obecnej nie są eksploatowane, - Szpital Powiatowy w Radomsku, ul. Prymasa Wyszyńskiego 14 przekroczenie zawartości Fe, mętności, Oddział w Pławnie Szpitala Powiatowego w Radomsku - przekroczenie zawartości ogólnej liczby mikroorganizmów 1ml w 22 C po 72h, W pow. radomszczańskim w w/w szpitalach studnie wyłączone są od lipca 2009 z eksploatacji, Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Skierniewicach przekroczenie zawartości Fe, Mn, mętności. Nie eksploatowane jest również ujęcie awaryjne w Szpitalu im. Św. Ducha w Rawie Maz., ul. Warszawska 14. Na terenie województwa łódzkiego oprócz szpitali funkcjonują: - 17 zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych, - 2 zakłady opieki hospicyjnej w Łodzi. Wszystkie korzystają z wody z sieci wodociągów publicznych, za wyjątkiem NZOL-u w Jedliczach-Grotnikach pow. zgierski, który posiada własne ujęcie. Woda spełniała wymagania rozporządzenia MZ. Nadzór nad instalacjami ciepłej wody w zakresie Legionella sp. W 2009r. Państwowa Inspekcja Sanitarna woj. łódzkiego monitorowała instalacje ciepłej wody w szpitalach w aspekcie przeciwdziałania zagrożeniom zdrowia powodowanym bakteriami Legionella sp. W 2009r. w 52 szpitalach na terenie woj. łódzkiego przeprowadzono w ramach nadzoru badanie ciepłej wody użytkowej na obecność pałeczek Legionella sp. Na 52 szpitale (147 oddziałów), w 26 szpitalach (55 oddziałów) stwierdzono skolonizowanie Legionella sp. instalacji ciepłej wody użytkowej, co odpowiadało podobnej sytuacji jaka miała miejsce w 2008r. W przypadku stwierdzenia skolonizowania sieci pałeczkami Legionella sp. PPIS zobowiązywali w drodze decyzji administracyjnych dyrekcje szpitali do doprowadzenia wody ciepłej do wymogów rozporządzenia MZ w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

33 33 Liczba szpitali, w których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej liczby Legionella sp Liczba szpitali w 2009r. Liczba szpitali w 2008r., w których stwierdzono przekroczenia Legionella sp. Liczba szpitali w 2009r., w których stwierdzono przekroczenia Legionella sp. Liczba nadzorowanych szpitali na terenie poszczególnych powiatów woj. łódzkiego oraz liczba szpitali, w których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej liczby Legionella sp. w latach Procentowy rozkład wyników badań Legionella sp. w latach w szpitalach na terenie woj. łódzkiego przedstawiają wykresy: Monitoring instalacji wody ciepłej pozwolił stwierdzić, iż bardzo wysokie stężenie powyżej jtk/100 ml wystąpiło tylko w 1 szpitalu. Zakłady lecznictwa ambulatoryjnego ( publiczne i niepubliczne ) Poradnie publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej oraz gabinety prywatne zaopatrywane są w większości w wodę z wodociągów publicznych, a nieliczne z lokalnych ujęć. W 2009r. nie notowano przekroczeń wskaźników w wodzie zaopatrującej w/wym. placówki. Zakłady nie posiadają ujęć awaryjnych.

34 3. Utrzymanie czystości bieżącej 34 W większości skontrolowanych obiektach stan sanitarno porządkowy nie budził zastrzeżeń. W szpitalach ustalony jest podział pomieszczeń na strefy zagrożenia co ułatwia określanie zasad sprzątania i dezynfekcji w zależności od ryzyka zagrożeń. Placówki posiadają opracowane i wdrożone procedury sprzątania i zachowania czystości. 4. Dezynfekcja W nadzorowanych obiektach stosowane są środki dezynfekcyjne zarejestrowane w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych zgodnie z Ustawą o wyrobach medycznych i produktach biobójczych. Zaopatrzenie w środki dezynfekcyjne odbywa się na drodze przetargów. Nie stwierdzono braków w zaopatrzeniu w te środki. Placówki posiadają karty charakterystyki stosowanych preparatów dezynfekcyjnych. Stosowane preparaty dobierane są właściwie (spektrum, czas, zastosowanie). Pojemniki na roztwory użytkowe są stabilne, z sitem i przykrywką. Wszystkie pojemniki są oznakowane i zawierają dane: nazwa preparatu, data, stężenie, podpis osoby przygotowującej. Roztwory przygotowywane są według zaleceń producenta. Preparaty stężone przechowywane są zgodnie z wymogami BHP. Personel przeprowadzający dezynfekcję ściśle przestrzega określonych procedur, które w formie pisemnej znajdują się w każdej placówce. Stosuje się rotację środków dezynfekcyjnych, zwracając uwagę na skuteczność ich działania oraz bezpieczeństwo pacjentów i personelu medycznego (preferowane są preparaty o szerokim spektrum działania). Na podległym terenie znajduje się 17 komór dezynfekcyjnych, z których 16 jest w szpitalach oraz 1 poza (1 w Ośrodku Pomocy Społecznej w Łodzi). Komory obsługiwane są przez osoby przeszkolone i uprawnione do ich obsługi. Urządzenia kontrolowane są 1 raz na kwartał testami biologicznymi oraz na bieżąco wskaźnikami paskowymi. W komorach głównie przeprowadzane są dezynfekcje parowe, rzadziej parowo - formalinowe. 5. Sterylizacja W województwie łódzkim sterylizacja narzędzi, materiałów opatrunkowych, bielizny odbywa się w autoklawach (para wodna pod zwiększonym ciśnieniem). Sterylizacja odbywa się na miejscu w placówce lub podpisywane są umowy na świadczenia usług sterylizacyjnych z innymi podmiotami. Na terenie województwa znajduje się 45 szpitali, z których 3 posiadają sterylizatornie zorganizowane zgodnie z obowiązującymi wymogami (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej Dz. U. Nr 213 poz ). Są to: - Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi, - Instytut Stomatologii w Łodzi, - Szpital Rejonowy w Kutnie. Sterylizatornie te zorganizowane są z podziałem na strefy brudną, czystą i sterylną. W sterylizatornii wykonywane są wszystkie czynności związane z przygotowaniem sprzętu wielokrotnego użytku jak:

35 35 - dezynfekcja i mycie w automatycznych urządzeniach, - sortowanie, - pakowanie - do sterylizacji materiał pakowany jest w papier sterylizacyjny składający się z włókien celulozowych, w opakowania papierowo foliowe (torebki, rękawy), opakowania Tyvek folia przeznaczone do sterylizacji niskotemperaturowej, głównie plazmowej. Opakowania zawierają test chemiczny świadczący o tym czy pakiet jest przed czy po sterylizacji. Na każdym opakowaniu umieszczana jest data sterylizacji i data ważności, - sterylizacja - Sterylizatornie szpitalne wyposażone są w sterylizatory parowopróżniowe. Większość sterylizatornii posiada także sterylizatory do sterylizacji niskotemperaturowej: sterylizacji tlenkiem etylenu, formaldehydem lub plazmą, - przechowywanie w przeznaczonym do tego magazynie - Sprzęt po sterylizacji do momentu wydania przechowuje się w magazynach tzw. sterylnych. W żadnym szpitalu nie ma magazynu do przechowywania materiału sterylnego, w którym byłyby monitorowane warunki temperatury i wilgotności. W większości tzw. sterylizatorni nie ma możliwości przechowywania sterylnego materiału. Wysterylizowany materiał wydawany jest od razu po procesach sterylizacji na oddziały i bloki operacyjne. W pozostałych szpitalach sprzęt do sterylizacji przygotowany jest na oddziałach szpitalnych, natomiast proces sterylizacji odbywa się w tak zwanej Centralnej sterylizatornii. Są to punkty sterylizacyjne lub miejsca, w których znajdują się aparaty do sterylizacji. W nielicznych szpitalach przygotowywanie i sterylizacja narzędzi odbywa się także w różnych miejscach szpitala, szczególnie w sterylizatorach znajdujących się przy blokach operacyjnych. W większości placówek brak prawidłowych wózków transportowych do przewożenia materiału sterylnego oraz brak jest dodatkowych opakowań transportowych. Oprócz sterylizatorni zorganizowanych w szpitalach na terenie województwa łódzkiego znajduje się Centralna Sterylizatornia Toruńskich Zakładów Opatrunkowych zorganizowana poza placówką służby zdrowia. Placówka ta świadczy usługi w zakresie sterylizacji lub usługi w pełnym zakresie (dezynfekcja, mycie, pakowanie, sterylizacja). Jako jedyna posiada magazyn do przechowywania materiału sterylnego z pełnym monitoringiem temperatury i wilgotności. Sterylizatornia ta posiada od 2007r. certyfikat ISO, świadczy ona usługi na zasadzie umowa zlecenie. Z usług tej sterylizatornii korzystają Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. M. Kopernika, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. Wł. Biegańskiego, Szpital Dermatologiczny oraz placówki lecznictwa otwartego, w większości gabinety indywidualnej praktyki lekarskiej. W placówkach lecznictwa otwartego sprzęt do sterylizacji przygotowywany jest na miejscu w placówce. Sterylizowany jest w autoklawach na miejscu lub przekazywany do sterylizatornii zgodnie z podpisaną umową. Umowy podpisane na wykonywanie usług sterylizacyjnych poza placówką podpisane są przez 4 placówki lecznictwa zamkniętego i 422 placówki lecznictwa otwartego. Procesy sterylizacji kontrolowane są testami biologicznymi jeden raz w tygodniu lub jeden raz w miesiącu. Do kontroli procesów sterylizacji używany jest Sporal A, duo-spory oraz wskaźniki fiolkowe głównie firmy 3M. Każdy wsad i w większości przypadków każdy pakiet kontrolowany jest wskaźnikami chemicznymi. Testy chemiczne umieszczane wewnątrz pakietów potwierdzają ekspozycję w określonych warunkach. Stosowane testy chemiczne to OK, 3M, Steri gas. Dopuszczenie do użytku wyrobów po zakończonym procesie sterylizacji odbywa się w oparciu o parametry fizyczne odczytywane z urządzeń rejestrujących oraz wyniki kontroli dzięki zastosowanym wskaźnikom chemicznym.

36 36 Zestawienie ilości urządzeń sterylizujących na terenie województwa łódzkiego Rok 2009 Ilość Razem Autoklawy Lecznictwo zamknięte Lecznictwo Ogółem 1286 otwarte ZOZ publiczne 180 NZOZ i indywidualna praktyka lekarska 1106 Tlenek etylenu Lecznictwo zamknięte Lecznictwo Ogółem 3 otwarte ZOZ publiczne 2 NZOZ i indywidualna praktyka lekarska 1 Plazma Lecznictwo zamknięte 7 9 Lecznictwo Ogółem 2 otwarte ZOZ publiczne - NZOZ i indywidualna praktyka lekarska 2 Formaldehyd Lecznictwo zamknięte 3 3 Lecznictwo Ogółem - otwarte ZOZ publiczne - NZOZ i indywidualna praktyka lekarska - Poza ww. urządzeniami w placówkach służby zdrowia znajdują się 33 suche wyjaławiacze (sterylizacja suchym, gorącym powietrzem), w tym 19 w szpitalach i 14 w lecznictwie otwartym. Urządzenia te wykorzystywane są do sterylizacji szkła (butelki w kuchenkach mlecznych, kieliszki, szkło laboratoryjne). 6. Badania w kierunku jałowości i czystości mikrobiologicznej Próby do badań w kierunku czystości mikrobiologicznej pobierane były tylko w trakcie dochodzeń epidemiologicznych przeprowadzanych w zakładach opieki zdrowotnej. W 2009 r. pobrano 145 wymazów bakteriologicznych w kierunku czystości mikrobiologicznej, z których zakwestionowano 5. W związku z tym podjęto działania w zakresie zapobiegania zagrożeniom epidemiologicznym zgodnie z opracowanymi procedurami. 7. Pralnictwo Stacjonarne zakłady opieki zdrowotnej powierzają pranie bielizny firmom specjalistycznym. Na miejscu w szpitalach znajdują się brudowniki i magazyny bielizny czystej. Transport zabezpiecza firma piorąca. Powiatowe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne wymieniają między sobą informacje z kontroli obiektów pralniczych nie występujących na nadzorowanym terenie. Na terenie województwa znajdują się 3 pralnie z barierą higieniczną:

37 37 przy Instytucie Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi stanowiącą integralną część szpitala, PPHU ATU SERVICE Andrespol ul. Urocza 1 pralnia komercyjna piorąca bieliznę szpitalną. Posiada opinię PPIS w Łodzi, Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych Pralnia CITONET, ul. Świętojańska 5/9 w Łodzi. Nieliczne pralnie utrzymywane są przez macierzysty szpital: Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi, Szpital w Kutnie pralnia funkcjonuje po generalnym remoncie, zachowany ruch jednokierunkowy ( drogi bielizny brudnej i czystej nie krzyżują się ). Szpital w Poddębicach. Stan techniczny powierzchni pralni oceniono jako zły: zagrzybienie ścian, odpadające tynki, zniszczone okna i drzwi. Niefunkcjonalna z uwagi na krzyżowanie się dróg bielizny czystej i brudnej. Na terenie szpitala urządzono nowe pomieszczenia przeznaczone na pralnię, które wyposażono w sprzęt pralniczy, a jej uruchomienie ma nastąpić w 2010 r. Firma Grek RTC S.A. dzierżawi pomieszczenia pralni w Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Łodzi, ul. Okólna 181, jak również WZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc w Tuszynie, ul. Szpitalna. W pralniach stan sanitarno-techniczny oceniono jako dobry; drogi bielizny brudnej i czystej nie krzyżują się. Szpitale, które nie posiadają pralni w swojej strukturze i nie piorą w pralniach zlokalizowanych na terenie województwa łódzkiego korzystają z pralni na terenie kraju. Największe tego typu firmy to: - VECTOR Sp. z o.o. z Poznania Pralnia Będzin, - MEDI-SEPT Sp. z o.o. Konopnica k/lublina Pralnia w Częstochowie. Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne z terenu województwa łódzkiego zbierają informacje dot. oceny stanu sanitarnego z PSSE w kraju, na terenie których zlokalizowane są w/wym. pralnie. W zakładach służby zdrowia pranie i dezynfekowanie bielizny odbywa się zgodnie z ustalonymi zasadami za pomocą środków dopuszczonych do obrotu. Często są to środki piorąco-dezynfekujące. Pranie bielizny z zakładów lecznictwa otwartego odbywa się w pralniach szpitalnych lub w pralniach usługowych, bądź we własnym zakresie (w wypadku małych gabinetów lekarskich). 8. Gospodarka odpadami stałymi Kontrole sanitarne z zakresu gospodarki odpadami medycznymi w zakładach opieki zdrowotnej obejmowały następujące zagadnienia: rodzaj i ilość wytwarzanych odpadów medycznych z podziałem na kody zgodnie z w/w rozporządzeniem, posiadanie przez wytwórcę zgody starosty/prezydenta na wytwarzanie odpadów, oraz sprawdzenie czy: - opracowano procedurę postępowania z odpadami, - spełnione są warunki przechowywania odpadów, - podpisana została umowa na odbiór odpadów, - Urząd Marszałkowski informowany jest o ilości odpadów wytworzonych w poprzednim roku, - częstotliwość odbierania odpadów medycznych jest prawidłowa.

38 38 Najczęściej stwierdzone nieprawidłowości podczas kontroli w 2009 r. to: nieprawidłowe opisywanie pojemników/worków z odpadami niebezpiecznymi, niewłaściwe miejsce magazynowania odpadów niebezpiecznych, pomieszczenia magazynowe odpadów niebezpiecznych nie spełniające wymagań, niewłaściwe miejsce do mycia i dezynfekcji środków transportu wewnętrznego odpadów oraz pojemników wielokrotnego użycia, procedury postępowania z odpadami medycznymi i instrukcje stanowiskowe niezgodne z rozporządzeniem MZ (głównie w poradniach i ośrodkach zdrowia), nieprawidłowe postępowanie z odpadami wytwarzanymi w miejscu wezwania. Na stwierdzone nieprawidłowości PPIS nakładali decyzje administracyjne (28) lub wydawali zalecenia (132). 39 szpitali na terenie woj. łódzkiego w pełni dostosowało się do wymogów rozporządzenia MZ w zakresie gospodarki odpadami medycznymi % % 96% 94% 100% 100% 97% 100% 91% Ilość w % ZOZ-ów które dostosowały się do wymagań rozporządzenia MZ w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi. Wytwarzane odpady medyczne ze wszystkich szpitali (54) na terenie woj. łódzkiego odbierane są przez wyspecjalizowane firmy. Wg. danych ankietowych na terenie woj. łódzkiego wytwarzanych jest rocznie ok ,9 Mg/rok odpadów w tym: 1. komunalnych ,2 Mg 2. medycznych niebezpiecznych 1880 Mg - odpadów zakaźnych 1813 Mg - odpadów niezakaźnych 67 Mg 3. Medycznych innych niż niebezpieczne 72,7 Mg. Na terenie 4 szpitali (3 w Łodzi i w Opocznie) autoklawowanie i dezynfekcja chemiczna są procesami wstępnymi przed przekazaniem odpadów do unieszkodliwiania przez specjalistyczne firmy. Liczba tych odpadów nie przekracza 5 Mg/rok. Na terenie województwa łódzkiego funkcjonują 2 zakłady utylizacji odpadów medycznych - Zakład Termicznej Utylizacji Odpadów Medycznych i Weterynaryjnych ECO ABC w Bełchatowie ul. Przemysłowa 7, posiadający decyzję Wojewody Łódzkiego w sprawie pozwolenia zintegrowanego na prowadzenie instalacji do unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych (ważna do 23 maja 2017r.) oraz ECO-TOP w Łodzi, ul. Mińska 2 z siedzibą w Rzeszowie posiadający decyzję Wojewody Łódzkiego.

39 39 9. Bloki żywienia w szpitalach. W roku 2009 zarejestrowano 60 bloków żywienia, w tym w 33 żywienie w systemie cateringowym, zatwierdzono - 8 zakładów, w tym 5 w systemie cateringowym. Skontrolowano 59 obiektów, w tym 32 w systemie cateringowym, przeprowadzono 133 kontrole sanitarne, w tym 45 w systemie cateringowym. Na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego oceniono 52 zakłady, które były zgodne z wymaganiami. Kuchni niemowlęcych zewidencjonowano - 20, skontrolowano -19, przeprowadzono 26 kontroli. Na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego oceniono 13 obiektów jako zgodne z wymaganiami. W szpitalach, w których prowadzony jest pełny catering, wyporcjowane posiłki dostarczane są w naczyniach jednorazowego użytku przez firmy cateringowe np.: - firmę GREK RTC w Zgierzu, ul. Piątkowska 83 R (produkcja odbywa się w Zgierzu, ul. Piątkowska 83 R) - posiłki dostarczane do Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dr Biegańskiego, w Łodzi, ul. Kniaziewicza 1/5, - firmę Serenissima Polska Sp. z o.o. (produkcja odbywa się w stołówce studenckiej Politechniki Łódzkiej w Łodzi Al. Politechniki) - posiłki dostarczane do Centralnego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, ul. Czechosłowacka 8/10 i Szpitala Dermatologicznego w Łodzi, ul. Krzemieniecka 5, - firmę GOMI s.c. Zbigniew Górka, Katarzyna Górka, Poniatowa, ul. Modrzewiowa 4 (produkcja odbywa się w kuchni Szpitala Miejskiego w Łodzi, ul. Pieniny 30) - posiłki dostarczane do Szpitala IV im. H. Jordana w Łodzi, ul. Przyrodnicza 7/9. Firma cateringowa GREK RTC w Zgierzu, ul. Piątkowska 83 R (produkcja odbywa się w Zgierzu, ul. Piątkowska 83 R) dostarcza posiłki w termosach do rozdzielni posiłków m.in.: - Szpitala Powiatowego w Radomsku, ul. Prymasa Wyszyńskiego 14 (od dnia r. posiłki przygotowywane były w kuchni ww. szpitala przez firmę DGP DOZORBUD GRUPA POLSKA Sp. z o.o. ul. Najświętszej Marii Panny 5 E, Legnica), - Zakładu Obserwacyjno-Opiekuńczego w Radomsku, ul. Komuny Paryskiej 5, - Oddziału Obserwacyjno-Zakaźnego i Oddziału Chorób Płuc w Pławnie, ul. Radomszczańska 19, - Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Skierniewicach, ul. Sobieskiego 4, - SP ZOZ w Brzezinach, ul. M.C.Skłodowskiej 6, - Specjalistycznego Psychiatrycznego ZOZ w Łodzi ul. Aleksandrowska 159, - Wojewódzkiego Specjalistycznego ZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji Łódź ul. Okólna 181. W Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Pabianicach ul. J. Pawła II 68 działalność gastronomiczną prowadzi firma ISS Facility Services Sp.z o.o. z Warszawy, ul. Jordanowska 2 A. Posiłki dla pacjentów przygotowywane były przez powyższą firmę w kuchni centralnej szpitala i przewożone na poszczególne oddziały wózkami bemarowymi lub przy specjalnych dietach w opakowaniach termoizolacyjnych. W Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Zgierzu, ul. Parzęczewska 35 usługi gastronomiczne w wydzierżawionych pomieszczeniach prowadzi firma GASTRO Serwis Sp. z o.o. Ksawerów k. Łodzi, ul. Szkolna 14 Oddział w Zgierzu ul. Parzęczewska 35.

40 40 W wydzierżawionej kuchni produkowane są posiłki od surowca do gotowej potrawy i dostarczane są w termosach również do SP ZOZ w Zduńskiej Woli, ul. Królewska 29. Do Szpitala NZOZ Tomaszowskie Centrum Zdrowia, Tomaszów Mazowiecki, ul. Jana Pawła II 35 i ul. Niska 14 posiłki dowożone są w termosach specjalistycznymi środkami transportu przez Firmę P.P.H.U. Niezapominajka, Łukasz Jasiak Łódź ul. Iglasta 19/21. Podczas kontroli w blokach żywienia zwracano uwagę na warunki transportu i przechowywania surowców i posiłków, pochodzenie i znakowanie żywności, prawidłowość prowadzonych procesów technologicznych, prawidłowość mycia i dezynfekcji sprzętu produkcyjnego oraz naczyń stołowych, przechowywanie próbek kontrolnych posiłków, sposób gromadzenia i usuwania odpadów poprodukcyjnych i pokonsumpcyjnych, oceniano stopień wdrożenia zasad GHP/GMP i systemu HACCP oraz dokumentację w ww. zakresie. Dokonywano weryfikacji temperatury w urządzeniach chłodniczych przy użyciu wzorcowanych termometrów. W roku sprawozdawczym w blokach żywienia nałożono 7 mandatów karnych na kwotę 1.300,00 zł (w tym 2 mandaty na kwotę 300,00 zł. w blokach żywienia w systemie cateringowym). Najczęściej stwierdzane uchybienia sanitarne to: - nieprawidłowe mycie i dezynfekcja sprzętu produkcyjnego oraz naczyń stołowych, - brak prowadzenia na bieżąco rejestrów z zakresu GHP/GMP oraz systemu HACCP. Wydano 27 decyzji administracyjnych, w tym 4 w systemie cateringowym dot.: - doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno technicznego pomieszczeń produkcyjnych i sanitarnych oraz rozdzielni posiłków, - doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno technicznego pomieszczeń kuchni mlecznej oraz kuchenek oddziałowych, - wymiany zniszczonych i uszkodzonych urządzeń i sprzętu produkcyjnego, - zapewnienia termicznego wyparzania naczyń stołowych oraz ich prawidłowego przechowywania, - zapewnienia prawidłowej wentylacji w pomieszczeniu kuchni ogólnej i w kuchenkach oddziałowych, - opracowania, wdrożenia i przestrzegania zasad systemu HACCP. W 2009 r. zostały wykonane obowiązki określone w 12 decyzjach administracyjnych, uchylono 2 (1 z uwagi na likwidację kuchni głównej w Specjalistycznym Psychiatrycznym ZOZ im. dr. Babińskiego w Łodzi ul. Aleksandrowska 159 oraz 1 z powodu wyłączenia z eksploatacji kuchenki oddziałowej Kliniki Pediatrii, Kardiologii Prewencyjnej w Ośrodku Pediatrycznym im. dr. Korczaka w Łodzi Al. Piłsudskiego 71), natomiast termin wykonania 13 wyznaczono na rok W związku z podejrzeniem zatrucia pokarmowego objęto wzmożonym nadzorem następujące szpitale: - III Szpital Miejski im. dr. Jonschera Łódź, ul. Milionowa 14 - pobrano 3 próbki kontrolne posiłków (bitki dietetyczne, buraki gotowane, biały ser) i 5 próbek wymazów sanitarnych ze sprzętu produkcyjnego. Próbki nie były kwestionowane, - Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Kopernika Ośrodek Wczesnej Rehabilitacji Kardiologicznej w Łodzi ul. Popioły 40 próbek nie pobierano, - Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, ul. Czechosłowacka 8/10 pobrano 3 próbki kontrolne posiłków (twarożek, kurczak pieczony, surówka z marchwi) i 4 próbki wymazów sanitarnych ze sprzętu produkcyjnego, które nie zostały zakwestionowane.

41 41 Ogółem w roku 2009 w blokach żywienia pobrano do badań laboratoryjnych 219 próbek (w tym 30 w systemie cateringowym), z których 10 zostało zdyskwalifikowanych (3 w systemie cateringowym). W kuchenkach niemowlęcych w 2009r. wydano 1 decyzję administracyjną dot.: - zabezpieczenia punktów świetlnych w części czystej kuchni mlecznej przed rozpryskiem szkła, - doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno-technicznego ścian i sufitów w pomieszczeniach kuchni mlecznej. Nie stosowano karania mandatowego. Do badań laboratoryjnych pobrano 9 próbek wymazów, z których 5 zostało zdyskwalifikowanych. W czasie kontroli w kuchenkach niemowlęcych szczególną uwagę zwrócono na warunki sanitarno- higieniczne podczas przygotowywania mieszanek mlecznych, prawidłowość pobierania, przechowywania i oznakowania próbek kontrolnych, procesy mycia i dezynfekcji sprzętu stosowanego w kuchni mlecznej oraz monitorowanie parametrów termicznych procesów. W wyniku działań kontrolnych nie stwierdzono uchybień sanitarnohigienicznych w kuchenkach niemowlęcych. W większości oddziałów niemowlęcych mieszanki przygotowywane są bezpośrednio przed spożyciem zgodnie z instrukcją Instytutu Matki i Dziecka Żywienie niemowląt w placówkach służby zdrowia. W 2009 roku zarejestrowano 2 sanatoria: - Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej dla Dzieci ze Schorzeniami Dróg Oddechowych i Zespołami Nerwicowymi w Rafałówce pow. Sieradz, - Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej dla Dzieci z Chorobami Dróg Oddechowych, Zaburzeniami Nerwowymi, Wadami Postawy i Wadami Wymowy w Sokolnikach, ul. Sczanieckiej 2/12, które skontrolowano i na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego oceniono jako zgodne z wymaganiami. Ogółem oceniono 41 jadłospisów, w tym 17 uznano za nieprawidłowe, z uwagi na brak w posiłkach dodatku warzyw lub owoców. Ponadto w 14 placówkach przeprowadzono oceny żywienia chorych, które wykazały nieprawidłowości. Stwierdzono za wysoki udział energii pochodzącej z tłuszczu i niskie spożycie witaminy C. W związku z wytycznymi do działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej woj. łódzkiego w 2009 r. w zakresie Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku pt.: Prowadzenie oceny bezpieczeństwa mikrobiologicznego posiłków wydawanych w szpitalach na podstawie wyników badań czystości mikrobiologicznej w blokach żywienia i kuchenkach oddziałowych, pobrano zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez Instytut Żywności i Żywienia ogółem 183 wymazy ze sprzętu produkcyjnego i naczyń stołowych oraz 33 wymazy z rąk pracowników w wybranych szpitalach zlokalizowanych na terenie woj. łódzkiego. Zakwestionowano 9 próbek wymazów ze sprzętu produkcyjnego i naczyń stołowych. Przyczyny zakwestionowania: 1- Obecność gronkowców chorobotwórczych, 8- Zawyżona ogólna liczba drobnoustrojów, 1- Zawyżona liczba bakterii Enterobacteriaceae,

42 2- Obecność bakterii z grupy coli. Zakwestionowano także 6 próbek wymazów z rąk pracowników z uwagi na: 5- Zawyżoną ogólną liczbę drobnoustrojów, 2- Obecność gronkowców koagulazo dodatnich. 42 Z uwagi na zakwestionowane próbki wymazów osoby odpowiedzialne ukarano mandatami karnymi. Nałożono 4 mandaty karne na sumę 500 zł. Pracownicy, u których stwierdzono gronkowce koagulazo- dodatnie zostali odsunięci od pracy do czasu uzyskania pozytywnego wyniku badania. 10. Prosektoria Na 54 szpitale na terenie województwa łódzkiego 39% (21 szpitali) posiada prosektoria gdzie wykonywane są sekcje zwłok. 18 szpitali posiada kostnice, w tym 3 bez komór chłodniczych. Ponadto sekcje zwłok wykonywane są w 4 innych zakładach będących poza strukturą szpitali: - Zakładzie Medycyny Sądowej, ul. Sędziowska w Łodzi, - Przedsiębiorstwie Usług Komunalnych Klepsydra w Łodzi ul. Solec, - Katedra Patomorfologii, ul. Czechosłowacka w Łodzi, - Zakład Usług Renowacyjno-Konserwatorskich i Pogrzebowych Ars w Skierniewicach, ul. Rynek 1. W/w obiekty są w dobrym stanie technicznym i spełniają wymogi sanitarno-higieniczne. W 15 szpitalach, które nie posiadają miejsc do przechowywania zwłok (prosektorium lub chłodnia) zwłoki odbierane są na telefon przez firmy pogrzebowe, które umieszczają je w swoich chłodniach. Prosektoria i inne miejsca do przechowywania zwłok były kontrolowane w ramach kontroli kompleksowych szpitali, jako jeden z elementów zaplecza szpitalnego. Na zły stan sanitarno-techniczny wydane zostały decyzje administracyjne. Dotyczyło to obiektów: - prosektorium Szpitala Wojewódzkiego w Bełchatowie, - prosektorium NZOZ Pabianickie Centrum Medyczne - Szpital w Pabianicach, - Szpital Powiatowy w Radomsku decyzja na wydzielenie pomieszczenia pro morte, - Szpital Powiatowy w Wieluniu obowiązuje decyzja wydana przez Państwową Inspekcję Pracy. W roku 2009 wykonano decyzje dot. usunięcia uchybień sanitarno-technicznych, w następujących obiektach: - prosektorium Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Skierniewicach, - Zakład Usług Renowacyjno-Konserwatorskich i Pogrzebowych Ars w Skierniewicach, - NZOZ Tomaszowskie Centrum Zdrowia w Tomaszowie Maz. Nie stwierdzono niewłaściwego postępowania ze zwłokami sprawdzano między innymi również posiadanie procedur postępowania ze zwłokami. Wszystkie chłodnie w kontrolowanych zakładach były sprawne. Nie stwierdzono przechowywania zwłok poza komorami chłodniczymi. Nie stwierdzono nieprawidłowości w gospodarce odpadami medycznymi.

43 Gospodarka ściekowa. Ścieki ze szpitali woj. łódzkiego odprowadzane są do kanalizacji miejskiej. Tylko ścieki z WZZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Tuszynie odprowadzane są do własnej oczyszczalni ścieków, a następnie są dezynfekowane. Spośród 52 szpitali w woj. łódzkim obowiązek dezynfekcji ścieków wymagany jest w 9 szpitalach, które posiadają oddziały zakaźne oraz w Regionalnym Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Łodzi. Na terenie woj. łódzkiego zlokalizowany jest tylko 1 szpital zakaźny w Łodzi im. Biegańskiego. W 2009 r. Państwowa Inspekcja Sanitarna woj. łódzkiego prowadziła szczegółowe kontrole w zakresie postępowania ze ściekami w szpitalach zakaźnych i szpitalach z oddziałami zakaźnymi oraz stacjach krwiodawstwa. PPIS z terenu woj. łódzkiego nie stwierdzali podczas przeprowadzanych kontroli przypadków braku dezynfekcji ścieków szpitalnych, w jednostkach, które są do tego zobowiązane ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. PPIS z terenu woj. łódzkiego w związku ze stwierdzanymi nieprawidłowościami kierowali do właścicieli obiektu oraz do podmiotów odpowiedzialnych (ZWiK, WIOŚ) pisemne wnioski o podjęcie działań zgodnie z kompetencjami. Ścieki z zakładów lecznictwa otwartego odprowadzane są do kanalizacji miejskiej lub zbiorników bezodpływowych. Tylko z NZOZ Clinica w Gruszczycach, gm. Błaszki pow. sieradzki ścieki odprowadzane są do własnej biologicznej oczyszczalni ścieków. 12. Porządek, czystość i estetyka otoczenia Tereny wokół budynków zakładów opieki zdrowotnej są estetycznie zagospodarowane, utrzymywane w czystości i porządku. Ciągi piesze i komunikacyjne utwardzone. Dojścia i dojazdy do placówek służby zdrowia są przystosowane dla osób niepełnosprawnych. Nie stosowano karania mandatowego za zły stan sanitarno-porządkowy. Drobne uchybienia usuwane były na bieżąco. Zwiększyła się liczba miejsc postojowych dla personelu medycznego i pacjentów. 13. Ocena działalności Zespołów ds. Zakażeń Szpitalnych We wszystkich zakładach opieki zdrowotnej, w których udzielane są całodobowe świadczenia zdrowotne powołane są Zespoły ds. Zakażeń Zakładowych zgodnie z Ustawą z dnia r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570). Do zadań ww. zespołów należy stałe nadzorowanie sytuacji epidemiologicznej w szpitalach, opracowywanie i przestrzeganie procedur zapewniających ochronę przed zakażeniami zakładowymi, analizowanie występujących zakażeń zakładowych, opracowywanie raportów o występowaniu zakażeń zakładowych oraz szkolenia personelu w zakresie zasad, praktyki i metod kontroli zakażeń zakładowych. Wszystkie placówki, w których udzielane są całodobowe świadczenia zdrowotne, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie rejestrów zakażeń zakładowych oraz raportów występowania tych zakażeń (Dz. U. z 2004r. Nr 54, poz. 484) prowadzą rejestry zakażeń zakładowych.

44 44 Podsumowanie: 1. Na podstawie analizy stanu sanitarnego obiektów służby zdrowia w 2009r. można wykazać, że stopniowo ulega on poprawie głównie ze względu na potrzebę przystosowania placówek do wymogów sanitarno technicznych, które są określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 213, poz Zakłady Opieki Zdrowotnej posiadają pozytywnie zaopiniowane programy dostosowawcze, z których planują się wywiązać do dnia r. 2. Narzędzia i materiały medyczne sterylizowane są parą wodną pod zwiększonym ciśnieniem. Zwiększyła się ilość autoklawów parowych służących do sterylizacji narzędzi i materiałów medycznych. We wszystkich aparatach kontrole skuteczności sterylizacji prowadzone są prawidłowo. 3. Na podstawie uzyskanych dokumentów można wysnuć wniosek, że rejestracja zakażeń szpitalnych jest w trakcie wdrażania i wymaga udoskonalania. 4. W odniesieniu do roku 2008 o 33% zwiększyła się liczba szpitali, które dostosowały gospodarkę odpadami medycznymi do wymagań rozporządzenia Ministra Zdrowia z r. w sprawie szczegółowego postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. Nr 162, poz. 1153). Jednocześnie należy stwierdzić, że 15 szpitali jeszcze w całości nie dostosowało się do wymagań. 5. Niemal w 50% zakłady lecznictwa stacjonarnego nie posiadają awaryjnego źródła zaopatrzenia w wodę (studnia awaryjna lub zbiornik) zagadnienie zostało ujęte w programach dostosowawczych szpitali. 6. W dalszym ciągu we wszystkich szpitalach prowadzono badania ciepłej wody w kierunku Legionella sp. Stopień skolonizowania instalacji ciepłej wody utrzymuje się na poziomie roku Wpływ na taki stan rzeczy ma w wielu przypadkach stan techniczny instalacji ich wiek, co często przekłada się na obecność dużej ilości biofilmu. 7. Brak podstaw prawnych do kontroli przez PIS gospodarki ściekowej w zakładach opieki zdrowotnej. W ślad za ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniem ścieków, powinny zostać opublikowane akty wykonawcze określające zakres badań i dopuszczalny stopień skażenia ścieków. 8. Stan sanitarny pomieszczeń bloków żywienia w szpitalach ulega systematycznej poprawie. Zakłady te wyposażone są w niezbędny sprzęt i urządzenia znajdujące się na ogół w dobrym stanie sanitarno- technicznym, posiadają odpowiednią powierzchnię chłodniczą do przechowywania artykułów łatwo psujących się. We wszystkich placówkach wdrożono zasady GHP/GMP, natomiast system HACCP w 34 (14 w systemie cateringowym ). 9. Pomieszczenia kuchenek oddziałowych w większości placówek wyposażone są w zlewozmywaki z wodą bieżącą zimną i ciepłą, maszyny myjąco wyparzające lub wyparzacze elektryczne, umywalki zaopatrzone są w środki do mycia i dezynfekcji rąk oraz ręczniki jednorazowego użytku.

45 W 2009 r. w blokach żywienia i kuchenkach oddziałowych w niektórych szpitalach zastrzeżenia budziły prowadzone procesy mycia i dezynfekcji sprzętu produkcyjnego oraz naczyń stołowych. W związku z powyższym polecono wzmóc kontrolę wewnętrzną na etapie mycia i dezynfekcji sprzętu produkcyjnego oraz naczyń stołowych i przeprowadzić szkolenie pracowników z zakresu GHP. Przygotowali: Maria Popović Kierownik Oddziału Nadzoru Epidemiologii WSSE Bożena Kaczmarczyk Kierownik Oddziału Nadzoru Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku WSSE Marek Łukasiewicz Kierownik Oddziału Nadzoru Higieny Komunalnej WSSE

46 46

47 W ZAKRESIE HIGIENY KOMUNALNEJ 47 Region łódzki znajduje się w geometrycznym centrum Polski i to położenie ma ogromne znaczenie dla rozwoju gospodarczego województwa oraz dla jego atrakcyjności turystycznej. Sztuczne zbiorniki wodne (zalew Jeziorsko i zalew Sulejowski), wykorzystanie wód geotermalnych w zachodniej części województwa w Uniejowie oraz liczne rzeki (Bzura, Grabia, Pilica, Warta, Widawka ) są gwarancją udanego wypoczynku. Aby walory te mogły być w pełni docenione przez turystów oraz mieszkańców województwa, a głównie w trosce o ich zdrowie i życie Oddział Nadzoru Higieny Komunalnej prowadzi działania w zakresie nadzoru nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, jakością wody w basenach kąpielowych i kąpieliskach, czystością powietrza atmosferycznego oraz przestrzeganiem właściwych wymagań sanitarno-higienicznych w obiektach użyteczności publicznej, głównie w zakładach opieki zdrowotnej, domach pomocy społecznej, hotelach, zakładach fryzjersko-kosmetycznych, obiektach wczasowoturystycznych, obiektach transportu osobowego (drogowego, kolejowego, lotniczego). W ramach tych zadań podejmowano działania kontrolne i administracyjne doprowadzając obiekty użyteczności publicznej do należytego stanu sanitarno-technicznego i higienicznego. I. Zaopatrzenie w wodę do spożycia. Na terenie województwa łódzkiego nadzorem objęto 729 (733 w 2008 r.) urządzeń wodnych, w tym 587 publicznych wodociągów oraz 142 inne podmioty zaopatrujące w wodę obiekty takie jak: szpitale, domy pomocy społecznej, ośrodki wczasowe, więzienia, zakłady pracy itp. Z wodociągów publicznych na terenie woj. łódzkiego korzysta 97,2 % (98,4% w 2008r.) ludności województwa. Pozostała część ludności korzysta z wody z własnych ujęć lokalnych, lub studni przydomowych. Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej skupia się na jakości sanitarnej podawanej wody oraz na stanie sanitarno-technicznym urządzeń wodnych. W 2009 r. skontrolowano 99,8% wodociągów publicznych oraz 99,3% innych podmiotów zaopatrujących w wodę będących w ewidencji. Wodę dobrej jakości w województwie łódzkim podaje 502 (85,7%) wodociągów publicznych ( korzysta z niej 92,2% użytkowników).

48 Procent 48 Wykres 1. Procent wodociągów publicznych podających wodę dobrą i przydatną warunkowo do spożycia w przedziałach produkcji wody 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 14 15,2 9, ,8 90,5 100 < Produkcja wody w m3/d wodociągi podające wodę przydatna do spożycia wodociągi podające wodę warunkowo przydatną do spożycia Warunkowa przydatność wody do spożycia spowodowana jest głównie przekroczonymi parametrami fizyko-chemicznymi (żelazo, mangan, mętność, barwa). Wodę dobrej jakości podaje 119 (85,6%) wodociągów lokalnych i zakładowych zaopatrujących obiekty użyteczności publicznej (zaopatrujących 85,2 % użytkowników pacjentów, pensjonariuszy, osadzonych, pracowników zakładów pracy). Analiza porównawcza z lat wodociągów, które podają wodę dobrej jakości kontrolę jakości wody prowadzono stosownie do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417). Wykres 2. Procent wszystkich urządzeo zaopatrujących w wodę odpowiadającą wymaganiom w latach % 86,8% 85,7% r. 2008r. 2009r.

49 49 W porównaniu do 2008 r. o 1,1% zmalała liczba wodociągów na terenie województwa łódzkiego, w których podawana woda do sieci odpowiada wymaganiom. Wykres 3. P roc ent ludnoś c i woj. łódz kieg o z aopatrywanej w wodę odpowiadając ą i nieodpowiadając ą wymag aniom w 2009r. % bełchatows ki brz ez ios ki kutnows ki łas ki łęcz ycki łowicki łódz ki. opocz yos ki pabianicki pajęcz aos ki piotrkows ki poddębicki radoms z cz aos ki raws ki s ieradz ki s kierniewicki tomas z ows ki wieluos ki wierus z ows ki z duos kowols ki z giers ki % ludnoś ci z aopatrywanej w wodę odpowiadającą wymaganiom w 2008 r. % ludnoś ci z aopatrywanej w wodę odpowiadającą wymaganiom w 2009 r. % ludnoś ci z aopatrywanej w wodę nie odpowiadającą wymaganiom w 2008 r. % ludnoś ci z aopatrywanej w wodę nie odpowiadającą wymaganiom w 2009 r. Procentowy udział ludności zaopatrywanej w wodę o parametrach odpowiadających i nie odpowiadających wymaganiom w poszczególnych powiatach w okresie , przedstawia wykres nr 3. Znaczna liczba ludności korzystała w 2009 r. z wody o podwyższonej zawartości żelaza i manganu w powiatach: kutnowskim i łowickim co wykazano na wykresie nr 3. Warunkową przydatność wody do spożycia stwierdzono m.in. w wodociągach: Kutno zaopatrującym ok. 47 tys. osób, Żychlin, pow. kutnowski zaopatrującym ok. 13 tys. osób, Łowicz zaopatrującym ok. 30 tys. osób. 14,3% wodociągów (11,8% w 2008r.) miało niezgodną z normatywami jakość wody.

50 50 Wykres 4. przedstawia liczbę urządzeń zaopatrujących ludność w wodę do spożycia, odpowiadającą i nieodpowiadającą obowiązującym normom: Wykres 4. Liczba urządzeo zaopatrujących w wodę odpowiadającą i nieodpowiadającą wymaganiom w latach bełchatowski brzezioski kutnowski łaski łęczycki łowicki łódzki opoczyoski pabianicki pajęczaoski piotrkowski poddębicki radomszczaoski rawski sieradzki skierniewicki tomaszowski wieluoski wieruszowski zduoskowolski zgierski Liczba wodociągów Na ogólną ilość 104 wodociągów dostarczających wodę nie odpowiadającą wymaganiom, jedynie 7 urządzeń dostarczało wodę o złej jakości bakteriologicznej na koniec 2009r. dobrych 2008 dobrych 2009 złych 2008 złych 2009 I.A. Ujęcia powierzchniowe wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Na dwa rodzaje ujęć w województwie łódzkim - podziemnych i powierzchniowych jedno to ujęcie powierzchniowe - w Tomaszowie Mazowieckim na rzece Pilicy o wydajności do 90 tys. m 3 /d. Ujęcie wody powierzchniowej w Tomaszowie Maz. zasila częściowo wodociąg Tomaszów-Łódź, jak również wodociąg sieciowy o produkcji do 24 tys. m 3 /d zaopatrujący w wodę mieszkańców Tomaszowa Mazowieckiego i miejscowości położonych na trasie wodociągu w gminach Rokiciny i Andrespol. W sumie ujęcie to zaopatruje w wodę ok. 567,2 tys. ludności, w tym. ok. 500 tys. mieszkańców Łodzi w strefie I zaopatrzenia w wodę. Ujęcie powierzchniowe w Tomaszowie Maz.

51 51 Z uwagi na spadek zapotrzebowania na wodę w Łodzi (na przestrzeni 15 lat z około 400 tys. m 3 /d do ok. 190 tys. m 3 /d) i nowopowstałe studnie głębinowe w strefie ujęcia w Bronisławowie, zmniejszeniu uległ udział wody z ujęcia powierzchniowego z Pilicy w dostawach do Łodzi. W 2009 r. woda w ujęciu powierzchniowym pod względem fizykochemicznym i bakteriologicznym odpowiadała wymaganiom sanitarnym, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (kategoria A3 jakości wody) zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia r. (Dz. U. Nr 204, poz. 1728). I.B. Zaopatrzenie w wodę do spożycia stolicy regionu m. Łódź. Miasto Łódź zaopatrywane jest w wodę do spożycia z dwóch niezależnych, systemów wodociągowych i studni głębinowych zasilających sieć Tomaszów-Łódź i Sulejów-Łódź. Ze zdrowej i smacznej wody z łódzkich wodociągów korzysta ok. 99,9% łodzian oraz miasto Tomaszów Maz. i gminy położone między Łodzią a Tomaszowem, łącznie ok. 850 tysięcy ludności. Zdolności produkcyjne pokrywają się z nadwyżką zapotrzebowania na wodę wszystkich odbiorców. Długość łódzkiej sieci wodociągowej z przyłączami zbliża się do 2000 km. Zaopatrzenie w wodę miasta Łodzi przedstawiają poniższe schematy:

52 52 WODOCIĄG TOMASZÓW ŁÓDŹ Brzostówka Ujęcie Tomaszów Maz. wody powierzchniowe rzeki Pilicy Rokiciny 8 studni wody podziemne Zbiorniki Stoki 2 studnie wody podziemne WODOCIĄG : UJĘCIE : DĄBROWA (ul. Bławatna) STACJA UZDATNIANIA WODY 8 studni wody podziemne DĄBROWA GRODZISKO STARE GÓRKI CHOJNY BRONISI N I strefa miasta Łodzi * wody podziemne WODOCIĄG : NAZWA WODOCIĄGU : UJĘCIE : wodociąg Okólna wodociąg Olkuska OLKUSKA PUBLICZNY wodociąg Mileszki MILESZKI ul. Pomorska 437 wodociąg Nowosolna KASPROWICZA wodociąg Henrykowska HENRYKOWSKA wodociąg Żabieniec BRUKOWA ZASILAJĄCY wodociąg Teofilów TRAKTOROWA wodociąg Sikawa-Stoki TELEFONICZNA wodociąg Sikawa-Stoki ZBOCZE ŁUKASZEWSKA - OKÓLNA Odbiorcy I strefy*)ok. 2/3 Łodzi : - Teofilów str. pd - Radogoszcz wsch. i zach. - Widzew - Centrum - Dąbrowa - Janów - Olechów

53 53 WODOCIĄG SULEJÓW ŁÓDŹ Sulejów Ujęcie w Bronisławowie: Wody powierzchniowej (aktualnie nieczynne) Wody głębinowej - 7 studni Kalinko Zakład Produkcji Wody Chojny przepompownia Wodociąg zasilający Mirecki Ujęcie Borowa II strefa m. Łodzi * wody podziemne Odbiorcy II strefy*) ok. 1/3 Łodzi: Teofilów ( Rojna, Rabieńska, Złotno ) - Retkinia - okolice Górnej - Wiskitno W ramach kontroli wodociągu miejskiego łódzkiego badana była woda z 88 wytypowanych punktów kontrolnych (punkty sieci wodociągowej, ujęcia wody ze studni głębinowych zasilających wodociąg łódzki oraz zbiorniki retencyjne i przepompownie). Pobrano 551 próbek wody przeznaczonej do spożycia. Ponadto próby wody pobierane były po awariach i remontach sieci miejskiej. Na terenie miasta nie notowano poważnych awarii i wyłączeń wodociągów. Prowadzony monitoring wody z wodociągu łódzkiego w okresie całego 2009 r. w zakresie monitoringu kontrolnego i przeglądowego zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z r. (Dz. U. Nr 61, poz. 417) pozwala ocenić, że jakość podawanej wody do spożycia, nie budziła istotnych zastrzeżeń i była analogiczna do roku W ramach urzędowej kontroli jakości wody w wodociągach prowadzonej przez Państwową Inspekcję Sanitarną województwa łódzkiego przeprowadzono 2038 kontroli urządzeń wodociągowych. Pobrano do analizy 5605 próbek wody i wykonano w nich oznaczeń fizyko-chemicznych i oznaczeń bakteriologicznych. Obszarowa ocena jakości wody w woj. łódzkim zostanie zamieszczona na stronie internetowej PWIS w Łodzi ( w I kwartale 2010 r. po przekazaniu Marszałkowi Województwa.

54 54 II. Studnie publiczne. Studnia publiczna na Placu Wolności w Łodzi W województwie łódzkim zewidencjonowanych jest 282 studnie publiczne (287 w 2008r.). Na 59 przebadanych studni w 51 woda nie nadaje się do spożycia. Studnie te są odpowiednio oznakowane przez zakłady wodociągowe tabliczkami informującymi o złej jakości wody i służą głównie jako rezerwowe źródło wody sanitarnej (na potrzeby gospodarcze), a ich rola w bieżącym zaopatrzeniu w wodę jest bardzo mała. W dwóch studniach gdzie stwierdzono przekroczenia bakteriologiczne zdemontowano urządzenia podawcze. W dalszym ciągu władzom gminnym nie zależy na doprowadzeniu ich do właściwego stanu technicznego i poprawy jakości wody. III. Woda do celów rekreacyjno-sportowych. a. Kąpieliska W sezonie letnim nadzorowano 44 kąpieliska: zorganizowane i miejsca zwyczajowo wykorzystywane do kąpieli. Jedno kąpielisko Biała Rawska w Łodzi nie zostało skontrolowane z powodu remontu urządzeń wodnych spiętrzających kąpielisko zamknięte. Zgodnie z Dyrektywą dot. wody w kąpieliskach kraje członkowskie UE, przesyłają corocznie raport o jakości wody w kąpieliskach. W ramach polskiego raportu z województwa łódzkiego zgłoszono do Komisji Europejskiej 4 kąpieliska zorganizowane. Są to: 1. Kąpieliska przy Ośrodku Rekreacyjnym ARTURÓWEK w Łodzi, ul Skrzydlata 75, 2. Kąpielisko Wawrzkowizna w Rząsawie powiat bełchatowski, 3. Kąpieliska Słok zbiornik na rzece Widawce, pow. bełchatowski, 4. Kąpielisko w Bronisławowie na Zalewie Sulejowskim gmina Wolbórz powiat piotrkowski. Jakość wody w kąpieliskach w Wawrzkowiźnie, Słoku i Arturówku w trakcie całego sezonu nie była kwestionowana. Kąpielisko Bronisławów było okresowo wyłączone zakazem Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Piotrkowie Tryb. z eksploatacji z powodu przekroczenia parametrów mikrobiologicznych tj.: bakterii grupy coli i Salmonella, paciorkowców kałowych, oraz zakwitów sinic. W ramach nadzoru kontrolowany jest stan sanitarno-porządkowy kąpielisk oraz jakość wody do kąpieli pod względem bakteriologicznym z uwzględnieniem liczby bakterii grupy coli, Escherichia coli, paciorkowców kałowych, bakterii z rodzaju Salmonella oraz badań fizykochemicznych (przezroczystość, barwa, zapach, temperatura, oleje mineralne, substancje powierzchniowo czynne, osady smoliste, odczyn) wraz z oceną eutrofizacji akwenów wodnych zakwity sinic, azotu azotanowego, azotu amonowego, procentu nasycenia O 2.

55 55 Kąpieliska na wodach powierzchniowych kontrolowano przed rozpoczęciem sezonu i w trakcie jego trwania. Na tej podstawie w 24 kąpieliskach określono jakość wody jako przydatną do kąpieli, a w 20 jakość wody nie odpowiadała wymaganiom ze względu na złe wyniki analiz fizyko chemicznych i mikrobiologicznych próbek wody oraz zakwitu sinic w trakcie trwania całego sezonu. Komunikaty o jakości wody w kąpieliskach i miejscach zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli przesyłano wszystkim zainteresowanym instytucjom oraz informowano społeczeństwo przez środki masowego przekazu, a także za pośrednictwem internetu w aktualizowanej na bieżąco liście na stronie internetowej WSSE w Łodzi ( oraz PSSE województwa łódzkiego. Zarządcom kąpielisk polecano ustawienie tablic informacyjnych o zakazie kąpieli, w przypadku stwierdzenia zanieczyszczeń bakteriologicznych lub chemicznych w badanej wodzie. Rozmieszczenie kąpielisk i miejsc zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli w województwie łódzkim przedstawia poniższa mapka: - kąpieliska raportowane do UE - kąpieliska zorganizowane - miejsca zwyczajowo wykorzystywane do kąpieli (nie raportowane) b. Baseny. Na terenie województwa objęto stałym nadzorem: 69 basenów: - 58 w miastach, w tym 12 odkrytych i 1 park wodny w Łodzi, - 11 na wsi, w tym odkrytych 7. Na terenie województwa powstały 2 nowe baseny kryte: basen Solpark w kompleksie dydaktyczno-sportowym w Kleszczowie, pow. bełchatowski,

56 56 basen w 4 gwiazdkowym hotelu Andel s w Łodzi. W ramach nadzoru kontrolowano stan sanitarny pływalni oraz jakość wody do kąpieli głównie pod względem bakteriologicznym z uwzględnieniem gronkowców oraz zawartości chloru wolnego. W przypadku stwierdzenia odchyleń od wymaganej jakości wody wydawane były decyzje zobowiązujące właściciela do natychmiastowej poprawy zaistniałego stanu. Basen w Hotelu Andel s w Łodzi Z uwagi na kwestionowaną jakość wody pod względem bakteriologicznym okresowo unieruchamiano obiekty do czasu doprowadzenia wody w nieckach do właściwej jakości (głównie stwierdzano obecność gronkowców koagulazo (+)). Większość basenów w 2009 roku pod względem sanitarno technicznym nie budziła zastrzeżeń za wyjątkiem 3 basenów: - basen kryty przy ZSP Nr 3 w Bełchatowie, ul. Czapliniecka 96, - basen kryty przy hotelu Wodnik w Słoku, pow. bełchatowski, - basen kryty w Tomaszowie Maz. ul. Wiejska 29/31. Liczbę basenów w poszczególnych powiatach województwa łódzkiego przedstawia poniższy wykres: Wykres 5. Liczba basenów w woj. łódzkim w 2009r Park Wodny Baseny odkryte Baseny kryte

57 57 IV. Ocena sanitarna powietrza w woj. łódzkim w 2009 roku a) powietrze atmosferyczne Istotnym elementem środowiska mającym wpływ na zdrowie ludzkie jest stan higieniczny powietrza atmosferycznego. Informacje o imisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są niezbędne do kontrolowania zagrożeń zdrowia i środowiska, a ich parametry potrzebne do prognoz gospodarczych i społecznych. W zakresie zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego inspekcja sanitarna prowadzi stały monitoring podstawowych substancji wskaźnikowych. W 2009 roku w województwie łódzkim wykonano badań prób powietrza. Pomiary prowadzono na terenie 17 powiatów w 19 miejscowościach województwa na 33 stacjach pomiarowych. Wykonywano pomiary średniodobowe następujących zanieczyszczeń gazowych: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, formaldehydu oraz pyłów, pyłu zawieszonego metodami: reflektometryczną (BS) i wagową z separacją frakcji (PM10 i PM2,5). Z pyłu zawieszonego PM10 mierzonego aparatami o wysokim przepływie (HVS) oznaczano ołów, kadm i nikiel. Powyższe dane uwidoczniono w tabeli: Lp Miejscowość Stacje Pomiar owe SO 2 pył BS NO 2 HCHO Liczba stanowisk pomiarowych Pył PM10 Pył PM2,5 Ołów Kadm Nikiel 1 Kutno Skierniewice Brzeziny Łowicz Sieradz Łask Wieluń Zduńska Wola Piotrków Trybunalski Bełchatów Opoczno Radomsko Tomaszów Mazowiecki Pajęczno Łódź Zgierz Pabianice Ozorków Aleksandrów Łódzki Ogółem

58 58 W 2009 roku średnioroczne stężenia dwutlenku siarki w porównaniu z rokiem 2008 wykazały tendencję rosnącą. Nieznacznie zmalały tylko na 7 stanowiskach, a na pozostałych 26 stanowiskach wzrosły. Stężenie średnie dla całego województwa wzrosło z 3,14 µg/m 3 (2008) do 3.51µg/m 3 (wykres poniżej). 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Wykr.6 Średnioroczne stęż. SO 2 (μg/m 3 ) na terenie powiatów woj. łódzkiego w latach Łódzki Bełchatowski Brzeziński Kutnowski Łaski Łowicki Opoczyński Pabianicki Pajęczański Piotrkowski Radomszczanski Sieradzki Skierniewicki Tomaszowski Wieluński Zduńsko-wolski Zgierski Województwo Średnioroczne stężenia dwutlenku azotu zmalały na większości stanowisk (na 11 z 21 stanowisk) a średnie roczne stężenie dla całego województwa zmniejszyło się nieznacznie z 23,0 μg/m 3 w 2008 na 22,3 μg/m 3 w 2009 roku. Niezmiennie od wielu lat wysokie stężenia zanotowano w punkcie pomiarowym (p.pom.) w Łodzi na ul. Przybyszewskiego 10 przekraczało ono normę średnioroczną (40 μg/m 3 ) i wyniosło 49,5 μg/m 3. 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Wykr.7 Średnioroczne stężenia NO 2 (μg/m 3 ) na terenie powiatów woj. łódzkiego w latach Łódzki Bełchatowski Brzeziński Kutnowski Łaski Łowicki Opoczyński Piotrkowski Radomszczanski Sieradzki Skierniewicki Tomaszowski Wieluński Zduńsko-wolski Zgierski Województwo Nienormowane wartości średnioroczne formaldehydu wzrosły jedynie na 3 z 7 stanowisk a średnia dla Łodzi wzrosła nieznacznie (z 6,1 do 6,6 μg/m 3 ). Zanieczyszczenie to należałoby w dalszym ciągu kontrolować, gdyż wieloletnie obserwacje wskazują na jego wzrost (tabela poniżej).

59 59 12,0 Wykr.8 Średnioroczne stężenia formaldehydu (μg/m 3 ) na terenie Łodzi w trzech punktach pomiarowych w latach ,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0, Wodna 40 Wici 3 Przybyszew skiego 10 średnia Liniow y (średnia) Stężenia średnioroczne pyłu BS, PM10 i PM2,5 były wyższe w stosunku do poprzedniego roku aż na 22 stanowiskach a niższe na 14. Średnioroczna wartość pyłu BS dla całego województwa wzrosła z 23,1 μg/m 3 do 23,8 μg/m 3 a pyłu PM10 z 32,7 μg/m 3 do 36,2 μg/m 3. Liczba przekroczeń normy średniorocznej (40 μg/m 3 ) pyłu BS nie uległa zmianie i zanotowano ją na tych samych dwóch stanowiskach: w Łodzi przy ul. Zachodniej 87 i Opocznie przy pl. Kościuszki 9. Omawiane zależności obrazują przedstawione poniżej wykresy: 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Łódzki Bełchatowski Wykr.9 Średnioroczne stężenia pyłu zw ieszonego BS (μg/m 3 ) na terenie pow iatów w oj. łódzkiego w latach Brzeziński Kutnowski Łaski Łowicki Opoczyński Pabianicki Pajęczański Piotrkowski Radomszczański Sieradzki Skierniewicki Tomaszowski Wieluński Zduńsko-wolski Zgierski Województwo

60 60 Na ogólną liczbę 9 stanowisk pyłu PM10 na 4 wystąpiły przekroczenia normy średniorocznej (40 μg/m 3 ) co obrazuje poniższy wykres. 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Łódź-Rudzka 60 Wykr. 10 Średnioroczne stężenia pyłu PM10 (μg/m 3 ) na terenie woj. łódzkiego w latach Łódź-Legionów 1 Łódź-Czernika 1/3 Pabianice-Piłsudskiego 5 Zgierz-pl. Jana Pawła II 1 Radomsko-Żeromskiego 15 Sieradz-Grunwaldzka 28 Skierniewice-Reymonta 33 Województwo Przekroczenie rocznej normy liczby przekroczeń D 24 (norma-35 razy) dla pyłów BS w przypadku aglomeracji wystąpiło na 8 (5 w 2008r.) stanowiskach. Na terenie województwa było 7 stanowisk z takimi przekroczeniami w porównaniu do 5 w 2008 roku. W przypadku pyłów PM10 omawiana norma została przekroczona na 7 stanowiskach na ogólną liczbę 8. Łączna liczba przekroczeń normy średniodobowej D 24 dla pyłu BS (norma-50 μg/m 3 ) na wszystkich stanowiskach województwa wystąpiła w 2008 roku w 1110 razy wobec 852 przypadków w roku ubiegłym. Podobną tendencję zanotowano w przypadku pyłu PM10, w 2009 wystąpiły 481 przekroczenia wobec 382 w Również zanieczyszczenia pyłem PM2,5 wykazały tendencję rosnącą osiągając stężenia średnie roczne 27,6 μg/m 3 wobec 23,2 μg/m 3 w 2008 roku a częstość przekroczeń D 24 wzrosła z 24 razy w 2008 do 74 w 2009 roku (tabela poniżej). 80,0 Wykr.11 Stężenie średnioroczne i częstości przekroczeń D 24 pyłu PM2,5 (μg/m 3 ) w punkcie pom. w Łodzi przy ul. Legionów 2 w latach ,0 40,0 23, , , , ,6 20,0 0, stezenia srednioroczne liczba przekr.d24

61 61 Zanieczyszczenia metalami: kadmem, ołowiem również wykazały tendencję rosnącą. W porównaniu z 2008 rokiem stężenia średnioroczne wzrosły na wszystkich stanowiskach, stężenia średnioroczne niklu wzrosły tylko na jednym stanowisku. Z wymienionych zanieczyszczeń jedynie ołów posiada normowaną wartość średnioroczną (500 ng/m 3 ) nie została ona przekroczona w żadnym punkcie pomiarowym a zmierzone stężenia były dużo poniżej normy i wahały od 9,2 do 27,2 ng/m 3 w zależności od punktu pomiarowego. Najwyższe stężenia zanotowano w punkcie pomiarowym mieszczącym się w Łodzi przy ul. Rudzkiej 60. Wyniki przedstawiono na wykresach poniżej. Wykr.12 Średnioroczne stężenia ołowiu w ng/m 3 w p.pom. w Łodzi w latach ,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Rudzka Legionów 2 Czernika 1/3 Czernika 1/3 Legionów 2 Rudzka 60 Wykr.13 Średnioroczne stężenia kadmu w ng/m 3 w p.pom. w Łodzi w latach ,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0, Rudzka 60 Legionów 2 Czernika 1/3 Czernika 1/3 Legionów 2 Rudzka 60

62 62 Wykr,14 Średnioroczne stężenia niklu w ng/m 3 w p.pom. w Łodzi w latach ,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0, Rudzka 60 Czernika 1/3 Legionów 2 Legionów 2 Czernika 1/3 Rudzka 60 Podsumowując, należy stwierdzić, że mimo niewielkich wzrostów niektórych zanieczyszczeń, stężenia oscylowały wokół wartości, które z punktu widzenia norm są nieistotnymi. Nie dotyczy to pyłów, gdzie wartości stężeń zarówno średniorocznych jak i średniodobowych na wielu stanowiskach przekraczają obowiązujące normy. Dotyczy to szczególnie dopuszczalnej ilości przekroczeń wartości średniodobowej w ciągu roku (35X), która to w 2009 roku była ponad 25% wyższa niż w roku ubiegłym. b) powietrze wewnątrz pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi. W 2009 r. zanotowano kolejny spadek ilości badań powietrza wewnątrz pomieszczeń, wykonywanych w oparciu o zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi. W roku sprawozdawczym do PSSE w Łodzi wpłynęła 1 interwencja od ludności dot. występowania tlenku węgla w powietrzu pomieszczeń w budynku mieszkalnym. Wykonany pomiar nie wykazał przekroczenia dopuszczalnej wartości CO w powietrzu. V. Stan sanitarno-higieniczny obiektów użyteczności publicznej. W zakresie higieny komunalnej w 2009 r. skontrolowano obiektów użyteczności publicznej typu: zakłady opieki zdrowotnej, gabinety indywidualnej i grupowej praktyki lekarskiej i pielęgniarskiej, ustępy publiczne, baseny kąpielowe, domy pomocy społecznej, hotele, obiekty wczasowo-turystyczne, zakłady fryzjerskie i kosmetyczne, dworce i stacje kolejowe, środki transportu publicznego (autobusy, tramwaje, pociągi, taksówki), tereny rekreacyjne (parki, tereny wypoczynku świątecznego, piaskownice przy żłobkach i przedszkolach oraz na terenach osiedli), port lotniczy, inne, takie jak: urzędy, cmentarze, obiekty sportowe, apteki.

63 V.A. Obiekty służby zdrowia. 63 Na podstawie przeprowadzonych kontroli w 1491 (1428 w 2008r.) zakładach opieki zdrowotnej publicznych i niepublicznych oceniono, że 64 (34 w 2008r.) zakładów pozostaje ze złym stanem sanitarno-technicznym w tym: - 15 szpitali, - 45 poradni, - 1 laboratorium medyczne, - 2 zakłady opiekuńczo-lecznicze, - 1 inny zakład opieki zdrowotnej. 1,0% Wykres. 15. Zoz-y z dobrym i złym stanem sanitarno-techn. w 2009r. 3,1% 0,1% 0,1% 0,1% zakłady z dobrym stanie santechn. szpitale poradnie laboratorium medyczne zakład opiekuoczo-leczniczy inny zakład opieki zdrowotnej 95,6% Ogółem skontrolowano 1412 (1390 w 2008 r.) gabinetów indywidualnej, specjalistycznej i grupowej praktyki lekarskiej oraz pielęgniarskiej i innych obiektów świadczących usługi medyczne. W tej grupie stwierdzono 16 obiektów ze złym stanem sanitarno-technicznym. W 2009 r. zwiększyła się ilość obiektów służby zdrowia, w których stwierdzono zły stan sanitarno-techniczny. Szczegółowy nadzór nad placówkami służby zdrowia znajduje się w Ocenie stanu sanitarnohigienicznego zakładów opieki zdrowotnej. V.B. Obiekty hotelowe, wczasowo-turystyczne i rekreacyjne. Stan sanitarno-porządkowy i techniczny w obiektach hotelowych, wczasowo turystycznych, obiektach rekreacyjnych jest dobry. W 2009 r. systematycznej poprawie ulegał standard obiektów świadczonych usług hotelarskich. Na szczególną uwagę zasługuje powstanie 4- gwiazdkowego Hotelu Andel s w Łodzi, w kompleksie fabryczno - pałacowym Izraela Poznańskiego. Hotel Andel s w Łodzi

64 64 V.C. Obiekty świadczące usługi dla ludności. W 2009 r. dalszej poprawie ulega stan sanitarno-techniczny zakładów fryzjerskich, kosmetycznych oraz odnowy biologicznej i tatuażu. Państwowa Inspekcja Sanitarna z terenu woj. łódzkiego na podstawie przeprowadzonych kontroli dokonała oceny w/wym. obiektów w oparciu o wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2004r. w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej (Dz. U. Nr 31, poz. 237). Skontrolowano 2666 zakładów usługowych na terenie woj. łódzkiego (1421 fryzjerskich, 378 kosmetycznych, 257 odnowy biologicznej 9 tatuażu i 601 innych zakładów, w których świadczone są więcej niż jedna z usług). W w/wym. zakładach wykonywane są zabiegi w zakresie pielęgnacji i upiększania ciała przy użyciu narzędzi mających kontakt ze skórą oraz mogących naruszać ciągłość tkanki. W celu ochrony klientów przed zakażeniem drobnoustrojami chorobotwórczymi używane w trakcie usług narzędzia i przedmioty powinny być czyste, dezynfekowane, a w celu użycia ich do zabiegów mogących naruszyć ciągłość tkanki sterylne. Przeprowadzone kontrole wykazały, że w 2595 zakładach usługowych zachowane są warunki zabezpieczenia przeciwepidemicznego i dobre warunki techniczne. W 2,66% zakładów (t.j. 71 obiektów) stwierdzono uchybienia sanitarno-higieniczne lub techniczne. W wyniku podjętych działań wszczęto postępowanie administracyjne - wydano 40 decyzji nakazujących poprawę stanu sanitarno-higienicznego i technicznego zakładów. Nałożonych zostało 26 mandatów na łączną kwotę 3870 zł. Stan zabezpieczenia przeciwepidemicznego w zakładach usługowych gdzie prowadzi się zabiegi mogące naruszyć ciągłość tkanki poprzez stosowanie specjalistycznego sprzętu (autoklawy), na podstawie umów z ZOZ-ami posiadającymi sprzęt do sterylizacji w ramach usługi zewnętrznej, lub sterylizacja chemiczna (o podwyższonej skuteczności), oraz stosujących sprzęt jednorazowego użytku przedstawia poniższy histogram. Wykres nr 16. Rodzaj stosowanego zabespieczenia p/epidemicznego w zakładach, w których wykonuję się zabiegi naruszające ciągłośd tkanki 11% 9% 17% Autoklaw w zakładzie Sterylizacja chemiczna 63% Umowa z ZOZ-em Narzędzia jednorazowego użytku

65 65 V.D. Transport drogowy, kolejowy i lotniczy. Skontrolowano 961 (544 w 2008 r.) środków transportu komunikacji publicznej, oraz samochody do przewozu chorych, zwłok i szczątków ludzkich oraz bielizny. Zły stan sanitarny stwierdzono w 9 przypadkach 0,9% skontrolowanych środkach transportu (8 autobusach komunikacji publicznej i 1 samochodzie do przewozu zwłok i szczątków). Obiekty użyteczności publicznej, w których od wielu lat podczas prowadzonych kontroli stwierdza się niewłaściwy stan porządkowy i techniczny to dworce i stacje kolejowe oraz przystanki PKS. Wiele zastrzeżeń budzi stan przystanków autobusowych na terenach wiejskich: zniszczone wiaty, zdewastowane urządzenia i tablice informacyjne, brak koszy, rozsypane śmieci. Czasem zły stan obiektów wynika z powtarzających się aktów wandalizmu. Działania Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych w zakresie poprawy stanu technicznego nie przynoszą spodziewanych efektów, gdyż zarządcy tych obiektów nie wykonują decyzji argumentując to brakiem funduszy. Na terenie województwa znajduje się 1 lotnisko w Łodzi Port Lotniczy im. Władysława Reymonta Lublinem. Port Lotniczy Łódź posiada standardy obsługi podobne do pozostałych polskich portów regionalnych. Jest to lotnisko posiadające pełne zaplecze służące do obsługi pasażerów oczekujących na loty krajowe i zagraniczne (Londyn i Dublin, Tel-Aviw, Oslo, Dortmund, Wiedeń). Dla obsługi pasażerów udostępnione są 2 terminale. Port Lotniczy Łódź Lublinem znajduje się w fazie intensywnego rozwoju. Powstała nowa płyta postojowa, na której można jednocześnie obsłużyć 4 samoloty klasy Boeing 737. Stan sanitarno-techniczny obiektu był dobry. V.E. Inne obiekty użyteczności publicznej. Na 6246 (4670 w 2008r.) skontrolowanych obiektów z pozostałych grup, w zakresie higieny komunalnej, zły stan sanitarno-higieniczny stwierdzono w 147 2,4% skontrolowanych obiektów (70 w 2008 r.), w tym 120 (57 w 2008 r.) były w złym stanie technicznym, w tym: 1 ustęp publiczny, 3 baseny, 3 DPS-y, 7 obiektów świadczących usługi hotelarskie, 58 zakładów fryzjerskich, kosmetycznych i odnowy biologicznej, 8 dworców i stacji kolejowych, 1 dworzec autobusowy 43 tereny rekreacyjne (piaskownice), 4 cmentarze, 3 zakłady pogrzebowe, 16 innych obiektów użyteczności publicznej. VI. Gleba. Gleba zajmuje szczególne miejsce wśród elementów środowiska jako ośrodek kumulacji zanieczyszczeń chemicznych i mikrobiologicznych. Szczególnym rodzajem gleby jest piasek. Państwowa Inspekcja Sanitarna Województwa łódzkiego w 2009 r. w okresie od czerwca do września objęła nadzorem 1311 piaskownicach ogólnodostępnych, 10 w żłobkach i 278 w przedszkolach przeprowadzając łącznie 1647 kontroli w 21 powiatach województwa.

66 66 Badania przeprowadzono w 56 piaskownicach (39 ogólnodostępnych, 3 w żłobkach, 14 w przedszkolach). Badania ukierunkowano na obecność jaj pasożytów: Ascaris sp., Trichuris sp. Toxocara sp. (glista psia i kocia). Skażenie biologiczne piasku stanowi zagrożenie dla ludzi, u których larwy tych pasożytów mogą wywołać liczne zmiany patologiczne. Jest to zagrożenie tym większe, że dotyczy małych dzieci. Jaja tych pasożytów są uznawane za swoisty bioindykator skażenia gleby. Ponadto obecność jaj Toxocara sp. wskazuje pośrednio na zanieczyszczenie kałem psim lub kocim, które może zawierać różne formy przetrwalnikowe innych zootycznych organizmów pochodzenia jelitowego. Do badań pobierano piasek z kilkudziesięciu losowo wybranych piaskownic położonych w osiedlach mieszkaniowych, przedszkolach i żłobkach. W 20 próbkach pobranych z 13 piaskownic ogólnodostępnych jednego żłobka i 6 przedszkoli stwierdzono zanieczyszczenie piasku w piaskownicach określane na podstawie wytycznych metodycznych do oceny sanitarnej gleby uzyskane z Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie (aktualizacja na 2009 r). Rozkład zanieczyszczenia w poszczególnych próbkach przedstawiał się następująco: - jaja pasożytów (Ascaris sp., Trichuris sp. Toxocara sp.) 1 - miano bakterii ogólnej grupy coli 11 - miano bakterii grupy coli typu kałowego 2 - miano coli i Clostridium perfiringens 1 - miano bakterii ogólnej grupy coli i jaj pasożytów (Ascaris sp., Trichuris sp. Toxocara sp.) 2 - miano bakterii ogólnej grupy coli, miano bakterii grupy coli typu kałowego i jaj pasożytów (.) 3. Przegląd ten daje obraz stanu sanitarno porządkowego tych miejsc. Z punktu widzenia sanitarnego istotne jest zwiększenie świadomości osób odpowiedzialnych za place zabaw, a także rodziców i opiekunów. Najskuteczniejszym sposobem zwalczania pasożytów Ascaris sp., Trichuris sp. Toxocara sp. jest przestrzeganie zasad higieny. Na podstawie przeprowadzonych kontroli można stwierdzić że administratorzy osiedli wykazują większa dbałość o czystość i porządek placów zabaw. W okresie wiosennym piasek w piaskownicach jest wymieniany, place zabaw są sprzątane, ogradzane, zaopatrzone w tabliczki zakazujące wprowadzania zwierząt. Wnioski końcowe i problemy Oceniając stan sanitarny 21 powiatów na terenie województwa łódzkiego stwierdzić należy: 1. Ludność województwa jest w większości zaopatrywana z wodociągów publicznych z ujęć podziemnych, za wyjątkiem Łodzi i Tomaszowa Maz., które to miasta zaopatrywane są z ujęcia powierzchniowego w Brzustówce na rzece Pilicy. Jakość wody do spożycia podawanej przez większość wodociągów nie budziła w 2009 r. zastrzeżeń. Problem, stanowią wodociągi na terenie województwa łódzkiego, w których nadal występują przekroczenia parametrów fizyko-chemicznych głównie dopuszczalnej zawartości żelaza i manganu, co powoduje warunkową przydatność wody do spożycia. Wymaga to podjęcia działań naprawczych przez zarządców wodociągów: modernizacji lub remontów ujęć i sieci dystrybucyjnej, usprawnienie procesu uzdatniania poprzez modernizacje SUW, a także prowadzenie kontroli wewnętrznej jakości wody. Zapewnienie mieszkańcom wody właściwej jakości wody oraz właściwego stanu sanitarno-technicznego urządzeń wodociągowych powinny być priorytetowymi zadaniami w działalności gmin.

67 67 2. Występujące przekroczenia w zakresie zawartości żelaza i manganu i towarzysząca temu podwyższona mętność i barwa obniżają właściwości organoleptyczne wody. Uzyskanie redukcji tych wskaźników do wymogów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 617) w wielu przypadkach wymaga wysokich kosztów inwestycyjnych. Działania naprawcze powinny być przeprowadzone zgodnie z założeniami wynikającymi z przepisów krajowych implementujących z Dyrektywą Wodną 98/83/EC. 3. Stwierdza się złą jakość wody w większości studni publicznych. Brak zainteresowania tym problemem ze strony władz samorządowych. 4. Ocena obiektów rekreacyjno sportowych tj. kąpielisk i basenów w 2009r. jest pozytywna. Liczba obiektów dopuszczonych do użytku dla ludności była na poziomie z roku 2008, chociaż są powiaty, w których nie ma basenów i kąpielisk: łęczycki, wieruszowski, rawski. 5. W dalszym ciągu problemy stwarzają masowe zakwity glonów w sezonie letnim, głównie w Zalewie Sulejowskim, na którym zamykane są kąpieliska z tego powodu. Również znaczna liczba kąpielisk jest niedostatecznie wyposażona w urządzenia sanitarne: toalety, umywalki z zimną i ciepłą wodą, natryski, szatnie. Wszystko to obniża atrakcyjność turystyczną województwa łódzkiego. W ramach poprawy warunków wypoczynku i rekreacji na terenie istniejących kąpielisk należy podjąć działania zmierzające do prawidłowej organizacji i właściwego zlokalizowania oraz wyposażenia w urządzenia sanitarne. 6. Nie poprawia się w sposób widoczny stan techniczny dworców i stacji PKP, szczególnie na terenach gmin, gdzie w wielu przypadkach często jest niedostateczny. 7. W zakresie oceny powietrza atmosferycznego w 2009 r. należy stwierdzić, że mimo niewielkich wzrostów niektórych zanieczyszczeń (dwutlenku siarki i azotu oraz formaldehydu), stężenia oscylowały wokół wartości, które z punktu widzenia norm są nieistotnymi. Nie dotyczy to pyłów, gdzie wartości stężeń zarówno średniorocznych jak i średniodobowych na wielu stanowiskach przekraczają obowiązujące normy. Dotyczy to szczególnie dopuszczalnej ilości przekroczeń wartości średniodobowej w ciągu roku (35 razy), która to w 2009 roku była ponad 25% wyższa niż w roku ubiegłym. 8. Przeprowadzone badania we wszystkich szpitalach na terenie woj. łódzkiego w kierunku obecności Legionella sp. wykazała, iż w ok. 50% (26 szpitali) stwierdza się skolonizowanie tymi bakteriami instalacji wody ciepłej w w/wym. obiektach. Przygotował: Marek Łukasiewicz Kierownik Oddziału Nadzoru Higieny Komunalnej WSSE

68 68

69 W ZAKRESIE HIGIENY PRACY 69 W roku 2009 w ewidencji inspekcji sanitarnej woj. łódzkiego było 8969 podmiotów gospodarczych zatrudniających ogółem pracowników. W stosunku do roku 2008 nieznacznie zwiększyła się liczba zaewidencjonowanych podmiotów gospodarczych, natomiast zmalało zatrudnienie pracowników (o 7924 osoby). W dalszym ciągu przeważają zakłady małe zatrudniające do 50 pracowników. W 2009 roku było ich 7815, co stanowi 87% ogółu jednostek będących w ewidencji. Zakłady zatrudniające od pracowników stanowiły 10,6% natomiast zakłady zatrudniające powyżej 250 stanowiły 2,2% ogółu zaewidencjonowanych podmiotów gospodarczych. Średnia wielkość zatrudnienia w zakładach w województwie wynosiła 33,3 osoby, co znajduje potwierdzenie, że na terenie województwa łódzkiego największy odsetek stanowią zakłady zatrudniające do 20 pracowników (73,2% ogółu podmiotów gospodarczych). Szczegółowe informacje dot.: ilości podmiotów gospodarczych działających w poszczególnych powiatach województwa oraz ilość podmiotów w poszczególnych kategoriach wielkości (biorąc pod uwagę liczbę pracowników w nich zatrudnionych) przedstawia tabela nr 1 oraz wykres nr 1 i 2. Tabela nr 1. Informacja o liczbie podmiotów gospodarczych w ewidencji inspekcji sanitarnej w rozbiciu na poszczególne powiaty oraz podział zakładów pod względem liczby zatrudnionych w nich pracowników. liczba liczba zakładów w ewidencji zatrudniających pracowników L.p. powiat zakładów w ewidencji do powyżej bełchatowski brzeziński kutnowski łaski łęczycki łowicki łódzki opoczyński pabianicki pajęczański piotrkowski poddębicki radomszczański rawski sieradzki skierniewicki tomaszowski wieluński wieruszowski zduńsko-wolski zgierski SUMA

70 70

71 71 Liczba działających podmiotów gospodarczych w poszczególnych powiatach jest zróżnicowana najmniejsza liczba zakładów znajdujących się w ewidencji inspekcji sanitarnej jest w powiecie łęczyckim 115 obiektów, największa w powiecie łódzkim 2431 obiektów (w powiecie łódzkim działa 27% wszystkich zakładów województwa łódzkiego). Analiza danych potwierdza, że wiodącymi gałęziami przemysłu województwa są w dalszym ciągu: produkcja odzieży, produkcja i przetwórstwo spożywcze zwłaszcza w części powiatów o charakterze rolniczym, które zagospodarowują miejscowy surowiec oraz produkcja dzianin i tkanin. Z reguły w/w działalność prowadzona w zakładach zatrudniających do 50 pracowników. Ogółem w zakładach prowadzących działalność produkcyjną zatrudnionych jest 33% wszystkich pracowników. W 2009 roku kontrolami objęto 2299 podmiotów gospodarczych. Komórki organizacyjne PIS przeprowadziły w podległych obiektach łącznie 3447 kontroli. Ocena środowiska pracy Ocenę higienicznych warunków pracy dokonano w oparciu o badania przeprowadzone w 6 laboratoriach inspekcji sanitarnej z wdrożonym systemem jakości i 6 pracowniami posiadającymi certyfikaty akredytacyjne. Laboratoria Inspekcji Sanitarnej w ramach działalności statutowej wykonały 1080 badań czynników szkodliwych i uciążliwych występujących na stanowiskach pracy wykonując 2481 oznaczeń. Spośród zatrudnionych w objętych ewidencją podmiotach gospodarczych 7011 pracowników pracowało w warunkach niezgodnych z normatywami higienicznymi, co stanowi 2,3% ogółu zatrudnionych. Obserwuje się powolny spadek liczby pracowników zatrudnionych w warunkach przekroczenia NDS/NDN czynników szkodliwych dla zdrowia. Obrazuje to wykres nr 3.

72 72 W warunkach przekroczenia Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń substancji chemicznych na koniec 2009 r. pracowało 102 pracowników w 4 zakładach pracy. W trakcie roku nie odnotowano przekroczenia Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń Chwilowych substancji chemicznych na stanowiskach pracy. W stosunku do ubiegłego roku znacząco zmniejszyła się liczba pracowników (o 65 osób) jak i liczba zakładów pracy (o 8 zakładów), w których stwierdzono przekroczenia normatywów higienicznych dla substancji chemicznych. W warunkach przekroczenia NDS pyłu w 2009 roku pracowało 797 osób zatrudnionych w 26 zakładach, co stanowi 11,4% ogółu osób pracujących w przekroczeniach NDS/NDN. Najliczniejszą grupę pracującą w warunkach przekroczenia norm higienicznych stanowią osoby eksponowane na hałas. W 2009 roku w przekroczeniach Najwyższych Dopuszczalnych Natężeń hałasu pracowały 6292 osoby, w 256 zakładach, co stanowi 89,7% ogółu osób zatrudnionych w przekroczeniach normatywów higienicznych. Przekroczenia NDN hałasu utrzymują się w wielu zakładach od wielu lat. Powodem przekroczeń poziomu hałasu jest w dalszym ciągu wykorzystywany w technologii przestarzały park maszynowy. Najwięcej nadmiernie głośnych stanowisk pracy stwierdzono w zakładach włókienniczych (tkalniach, przędzalniach), kopalni węgla, przemyśle maszynowym. Wszystkich pracodawców, u których stwierdzono poziom hałasu przekraczający obowiązujący normatyw higieniczny zobowiązano do podjęcia działań mających na celu zmniejszenie ekspozycji na hałas, a pracowników narażonych nakazano wyposażyć w atestowane ochronniki słuchu dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników. Obowiązek ten realizowany jest przez pracodawców na bieżąco. W warunkach narażenia na nadmierne drgania pracowało 360 pracowników, co stanowi 5,1% ogółu zatrudnionych w przekroczeniach NDS/NDN. Nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych wartości wskaźników dla: mikroklimatu gorącego WBGT i dla mikroklimatu zimnego - WCI i IREQ. Szczegółowe informacje dot. przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych na stanowiskach pracy w zakładach w poszczególnych powiatach przedstawiają wykresy nr 4 i nr 5.

73 73 Brak aktualnych wyników pomiarów czynników szkodliwych stwierdzono w 380 zakładach, to jest w 14,4% skontrolowanych w 2009 roku podmiotach gospodarczych. Zły stan sanitarny stwierdzono w 125 zakładach. Najczęściej stwierdzane uchybienia dotyczyły braku: pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i właściwie zorganizowanych szatni, wydzielonych miejsc i pomieszczeń do spożywania posiłków, oraz niedostatecznego zaplecza sanitarnego i złego stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń higieniczno-sanitarnych. Na stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidłowości wydano w 2009 roku łącznie 703 decyzje administracyjne. Decyzji dotyczących poprawy warunków pracy wydano 313, obniżenia stężeń i natężeń czynników szkodliwych 119. W wyniku prowadzonego postępowania egzekucyjnego nałożono jeden mandat na kwotę 100 zł. Wydano 38 upomnień z powodu nie wykonania przez pracodawców nakazów zawartych w decyzjach administracyjnych, wystawiono 3 tytuły wykonawcze i wydano 4 postanowienia o nałożeniu grzywny na łączną kwotę 2210 zł. W wyniku działań inspekcji sanitarnej osiągnięto istotną poprawę warunków sanitarnych. Dotyczyła ona przede wszystkim: zapewnienia pracownikom nowych szatni, umywalni, natrysków oraz jadalni, przeniesienia produkcji do nowo wybudowanego zakładu lub do innych pomieszczeń, wydzielenia i odpowiedniego wyposażenia pomieszczeń sanitarno-higienicznych, odnowienia ścian i sufitów w pomieszczeniach produkcyjnych i higienicznosanitarnych, zapewnienia pracownikom odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej. W wyniku podjętych przez pracodawców działań takich jak: instalowanie odciągów służących do odsysania zanieczyszczeń u źródeł ich powstawania, hermetyzacja i automatyzacja procesów chemicznych,

74 74 modernizacja urządzeń i maszyn emitujących hałas, modernizacja wentylacji lub wykonanie nowej wentylacji wyciągowo nawiewnej, rotacja pracowników, obniżono poziom stężeń i natężeń czynników szkodliwych i tym samym uzyskano likwidację przekroczeń normatywów higienicznych. Poprawiono warunki pracy 2592 pracownikom. Największy problem aktualnie stanowi hałas. Kompleksowe działania mające na celu zapobieganie ujemnym skutkom działania hałasu obejmują ograniczanie ekspozycji metodami: technicznymi, organizacyjno-administracyjnymi, stosowania indywidualnych ochronników słuchu, profilaktyką medyczną. We wszystkich zakładach pracy, w których utrzymuje się hałas ponadnormatywny pracownicy stosują atestowane ochronniki słuchu dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników a pracodawcy podejmują w/w działania. Choroby zawodowe Mimo postępów wiedzy medycznej, systematycznej poprawy warunków pracy i świadomości pracowników poprzez informowanie ich o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami, warunki pracy stanowią zróżnicowane zagrożenia zdrowotne, których następstwem są choroby zawodowe. W 2009 r. wydano 86 decyzji stwierdzających choroby zawodowe oraz 113 decyzji o braku podstaw do jej stwierdzenia z powodu braku narażenia w środowisku pracy oraz nie rozpoznania cech klinicznych choroby zawodowej. Stwierdzono 88 chorób zawodowych. Analizując liczbę stwierdzanych chorób zawodowych w ostatnich czterech latach należy stwierdzić, że od 2005 r. następuje ich systematyczny spadek. Wyjątek stanowił 2008 r., w którym nastąpił wzrost chorób zawodowych z powodu stwierdzonych chorób narządu głosu spowodowanych nadmiernym wysiłkiem głosowym u nauczycieli i astmy oskrzelowej u piekarzy i rolników. W roku sprawozdawczym nastąpił ich spadek o 11 przypadków. w 2005 r. stwierdzono 142 choroby zawodowe, w 2006 r. stwierdzono 96 chorób zawodowych, w 2007 r. stwierdzono 87 chorób zawodowych, w 2008 r. - stwierdzono 99 chorób zawodowych, w 2009 r. - stwierdzono 88 chorób zawodowych.

75 Powyższe przedstawia wykres Strukturę chorób zawodowych stwierdzonych w latach przedstawia wykres nr 7.

76 76 W roku sprawozdawczym najwięcej chorób zawodowych stwierdzono w powiatach: łódzkim (27 chorób), piotrkowskim i wieluńskim (11 chorób), tomaszowskim i zgierskim (6 chorób), kutnowskim (5 chorób), pabianickim (4 choroby), pajęczańskim, opoczyńskim i radomszczańskim (3 choroby), łęczyckim i skierniewickim (2 choroby) oraz jedną chorobę w powiatach bełchatowskim, brzezińskim, łowickim, sieradzkim i wieruszowskim. W pozostałych czterech powiatach: łaskim, zduńsko-wolskim, poddębickim i rawskim nie stwierdzono chorób zawodowych. Liczbę stwierdzonych chorób zawodowych w poszczególnych powiatach województwa przedstawia wykres nr 8. Należy zaznaczyć, że w dalszym ciągu stwierdzane są choroby zawodowe będące następstwem pracy z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi. Liczba ich systematycznie się zmniejsza. W 2009 r. odnotowano jedynie 2 choroby będące następstwem ostrych lub przewlekłych zatruć substancjami chemicznymi, których liczba nie zmniejszyła się w stosunku do 2008 r. Zmniejszyła się liczba chorób zawodowych narządu głosu i astmy oskrzelowej. Choroby narządu głosu są najczęściej rozpoznawaną chorobą w grupie zawodowej nauczycieli. W 2007 r. rozpoznano 9 przypadków, w 2008 r. 18 przypadków, natomiast w 2009 r. 13 przypadków chorób. Podobny stan dotyczy zachorowalności na astmę oskrzelową. W 2007 r. stwierdzono 7 przypadków. W 2008 r przypadków zaś w 2009 r. rozpoznano 7 chorób w grupie zawodowej piekarzy i rolników. Znacznie wzrosła (o 10 chorób) liczba rozpoznawanej boreliozy u leśników, (rozpoznano 17 przypadków choroby) Liczba chorób zawodowych wywołanych działaniem hałasu znacznie się zmniejsza w stosunku do lat ubiegłych. Od 2007 r. liczba rozpoznawanych chorób słuchu kształtuje się na poziomie rozpoznanych 2 przypadków natomiast w 2009 r. stwierdzono jedynie jeden przypadek choroby. W 2009 r. nastąpił wzrost liczby chorób zakaźnych i pasożytniczych (33 przypadki). W latach wcześniejszych liczba stwierdzanych chorób zakaźnych utrzymywała się prawie na niezmienionym poziomie. W 2006 r. zanotowano 20 chorób, w 2007 r. 19 chorób, w chorób. W przypadku WZW typu B zanotowano 2 zachorowania, nieznacznie zmalała liczba WZW typu C (w 2007 r. rozpoznano 5 przypadków choroby, w roku 2008 było rozpoznanych 10 chorób), a w chorób.

77 77 Zachorowania dotyczyły głównie pielęgniarek zatrudnionych w zakładach opieki zdrowotnej. Nastąpił również wzrost zachorowań na gruźlicę (aktualnie zanotowano 6 przypadków, zaś w roku przypadki). Spadła liczba stwierdzonej pylicy płuc azbestozy u pracowników Zakładów Wyrobów i Uszczelnień Azbestowych POLONIT S.A oraz pracowników zajmujących się usuwaniem wyrobów zawierających azbest ich transportem, rozładunkiem oraz składowaniem. Narażenie na czynniki rakotwórcze Ocenę narażenia na czynniki rakotwórcze dokonano w oparciu o zapisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. nr 280 poz. 2771). W województwie łódzkim ogółem narażonych na czynniki rakotwórcze było pracowników zatrudnionych w 309 zakładach. Tabela nr 2 przedstawia liczbę pracowników narażonych (kobiety, mężczyźni) na czynniki rakotwórcze w poszczególnych powiatach. Tabela nr 2. Liczba pracowników narażonych na czynniki rakotwórcze lub mutagenne w powiatach Lp. P(G)SSE Liczba zakładów pracy Liczba osób narażonych na czynniki rakotwórcze ogółem kobiet mężczyzn 1 Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Łódź Opoczno Pabianice Pajęczno Piotrków Tryb Poddębice Radomsko Rawa Maz Sieradz Skierniewice Tomaszów Maz Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz Razem

78 78 Największą grupę wśród zatrudnionych w kontakcie z czynnikami kancerogennymi stanowią pracownicy zatrudnieni w ochronie zdrowia. Narażenia dotyczyły głównie wirusowego zapalenia wątroby typu B i C, promieniowania jonizującego, którego źródłami są izotopy, urządzenia takie jak: aparaty RTG, tomografy, mammografy oraz epoksyetanu używanego do sterylizacji narzędzi chirurgicznych i środków pomocniczych. Narażenie na pył drewna twardego (buku, dębu) dotyczyło pracowników zatrudnionych w zakładach województwa łódzkiego zwłaszcza powiatu radomszczańskiego, w którym prowadzona jest produkcja mebli. Narażenie na azbest występuje podczas wykonywania prac demontażowych: pokryć dachowych budynków mieszkalnych i gospodarczych, osłon ociepleń budynków mieszkalnych, chłodni kominowych wymiana tkaniny azbestowej aeracyjnej na blokach energetycznych oraz wymiany komór gaszeniowych styczników wysokiego napięcia w pojazdach trakcyjnych. Informacja dotycząca producentów, dystrybutorów i stosujących substancje i preparaty chemiczne, prekursorów kategorii 2 i 3, produktów biobójczych, detergentów i szkodliwych czynników biologicznych w województwie łódzkim. W 2009 r. w oparciu o obowiązujące przepisy kontynuowano nadzór nad substancjami i preparatami chemicznymi, prekursorami kategorii 2 i 3, produktami biobójczymi, detergentami i szkodliwymi czynnikami biologicznymi. W województwie łódzkim jest 100 producentów substancji i preparatów chemicznych, 18 importerów, 362 dystrybutorów w tym hurtownie, sklepy wielkopowierzchniowe (np. OBI, Praktiker), sklepy-hurtownie branżowe np. budowlane oraz 2340 stosujących je w działalności zawodowej, 8 wprowadzających do obrotu prekursory kat. 2 i 40 wprowadzających do obrotu prekursory kat. 3. W województwie łódzkim nie ma eksporterów prekursorów narkotyków kategorii 2 i 3 do krajów trzecich. Podmiotów odpowiedzialnych za pierwsze wprowadzenie do obrotu produktu biobójczego jest 197. Z uwagi na fakt, iż większość stosowanych produktów biobójczych stanowią substancje i preparaty chemiczne zawarte m. in. w środkach czystości w trakcie kontroli miały zastosowanie odnoszące się do nich przepisy. Liczbę kontroli przeprowadzonych w trakcie sprawowanego nadzoru obrazuje wykres nr 9.

79 79 Najczęściej stwierdzane podczas kontroli sanitarnych nieprawidłowości dotyczyły: - nieprawidłowości w kartach charakterystyk produktów biobójczych i stosowanych, produkowanych lub wprowadzanych do obrotu substancji i preparatów, - braku spisu stosowanych lub wprowadzanych substancji i preparatów, - braku oznakowania stanowisk pracy z substancjami i preparatami niebezpiecznymi oraz miejsc ich przechowywania, - nie poinformowania Inspektora ds. Substancji i Preparatów Chemicznych o wprowadzaniu do obrotu i nie zgłoszenia do PSSE faktu zakupu i użytkowania preparatów żrących R 35 i ewidencjonowania ich rozchodu, - nieprawidłowego oznakowania produktu biobójczego (nieopisany piktogram, brak nazwy substancji czynnej), - braku pozwolenia na wprowadzenie do obrotu produktów biobójczych. W ramach nadzoru nad prekursorami kat. 2 i 3 i detergentami stwierdzono, że obowiązujące w tym zakresie przepisy są przestrzegane. Liczbę nakazów zamieszczonych w wydawanych decyzjach przedstawia wykres nr 10.

80 80 Największymi producentami wyrobów rynkowych klasyfikowanych jako niebezpieczne w województwie łódzkim są: 1. Atlas Wytwórnia Klejów i Zapraw Budowlanych w Łodzi, ul. Kilińskiego 2 Zakład Produkcyjny w Zgierzu, ul. Szczawińska 52a, 2. Kerakol Polska sp. z o.o. Rzgów, ul. Katowicka 128, 3. Torggler Ekor Zgierz, ul. Sadowa 6 4. Polifarb Łódź sp. z o.o. Producent Wyrobów Lakierniczych, ul. 6 Sierpnia 100/102, 5. Organika S.A, ul. Ciasna 21 a, 6. Dyrup Spółka z o.o Łódź, ul. Dąbrowskiego 238. Największymi dystrybutorami niebezpiecznych substancji chemicznych na terenie woj. łódzkiego są następujące podmioty gospodarcze: 1. Brenntag w Zgierzu, ul. Kwasowa 5, 2. Chemia S.A. w Łodzi, ul. Brukowa 27, 3. Chemikolor w Łodzi. ul. Morgowa 4, 4. Labo-Mix Sp. Cywilna w Łodzi, ul. Łąkowa 3/5, 5. Witko w Łodzi, Al. Piłsudskiego 143, 6. DONAUCHEM Polska Sp. z o.o. w Zgierzu, ul. Sadowa 6/14, 7. Hurtownia Odczynników Chemicznych BUTRA w Skierniewicach, ul. Witkacego 1. Nadzór nad szkodliwymi czynnikami biologicznymi W 2009 r. w zakresie szkodliwych czynników biologicznych występujących w środowisku pracy skontrolowano 351 zakładów pracy, w których przeprowadzono 393 kontrole. W skontrolowanych zakładach pracowników wykonywało pracę w narażeniu na czynniki biologiczne zaliczane do 2 i 3** grupy zagrożenia. Nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących szkodliwych czynników biologicznych stwierdzone były w 47 zakładach i polegały między innymi na: nie dokonaniu oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej narażenie na czynniki biologiczne i wszystkie wymagane przepisami informacje, barku rejestru pracowników i prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 ** zagrożenia, braku procedur i instrukcji oraz szkoleń pracowników. Na stwierdzone nieprawidłowości wydano 42 decyzje administracyjne. Pracownicy wykonujący pracę w narażeniu na czynniki biologiczne mają zapewnione: środki ochrony zbiorowej i indywidualnej. Informacja o zakładach ochrony zdrowia. W roku 2009 na terenie województwa pod nadzorem znajdowało się 319 zakładów ochrony zdrowia, w których zatrudnionych było pracowników. Z uwagi na występujące zagrożenia zdrowotne pracowników zatrudnionych w lecznictwie stacjonarnym i otwartym w roku sprawozdawczym przeprowadzono 187 kontroli i wydano 29 decyzji w tym 3 decyzje dotyczące czynników biologicznych, 8 chemikaliów, 7 dotyczących przeprowadzenia badań i pomiarów czynników szkodliwych. Pracownicy w/wym. placówek narażeni są na działanie: substancji rakotwórczych: wirusów zapalenia wątroby typu B i C, promieniowania jonizującego, epoksyetanu, epoksypropanu, substancji stosowanych w anestezji wziewnej: 2-Bromo-2-Chloro-1,1,1-trifluoroetanu (halotanu), sevofluranu, izofluranu i podtlenku azotu, leków cytostatycznych,

81 81 szkodliwych czynników biologicznych. Leki cytostatyczne stosowane są w 12 zakładach opieki zdrowotnej, a liczba pracowników pracujących w kontakcie z nimi wynosi 199 w tym 177 kobiet. Gazy anestetyczne stosowane są we wszystkich szpitalach i zakładach ochrony zdrowia, które posiadają sale operacyjne. Najczęściej stosowanymi gazami anestetycznymi są podtlenek azotu, halotan, sevofluran i izofluran. Halotan najczęściej stosowany jest do znieczulania dzieci a sevofluran dorosłych. Na gazy anestetyczne eksponowani są: lekarze anestezjolodzy, chirurdzy, pielęgniarki anestezjologiczne oraz ginekolodzy. Najwięcej narażonych jest w grupie chirurgów. Dla pracowników bloków operacyjnych była opracowana ocena ryzyka zawodowego. Nie odnotowano przypadków zatruć pracowników eksponowanych na gazy i pary anestetyczne. W roku sprawozdawczym u pracowników ochrony zdrowia stwierdzono 20 chorób zawodowych, czyli o 4 mniej niż w 2008 r. Najwięcej rozpoznawanych chorób to choroby zakaźne, których liczba nieznacznie zwiększyła się. Na niezmienionym poziomie utrzymuje się liczba chorób obwodowego układu nerwowego wywołanych sposobem wykonywania pracy. W 2009 r. nie zanotowano zachorowań na astmę oskrzelową, pokrzywkę kontaktową i alergiczny nieżyt nosa. W stosunku do ubiegłego roku nieznacznie spadła liczba chorób takich jak: alergiczne kontaktowe zapalenie skóry i chorób układu ruchu wywołanego sposobem pracy. Analizując strukturę i liczbę stwierdzonych chorób zawodowych w grupach zawodowych: lekarz, lekarz stomatolog, pielęgniarka, salowa, pomoc stomatologiczna, technik RTG, sprzątaczka można stwierdzić, że najwięcej stwierdzanych chorób zawodowych jest wśród pielęgniarek (12 chorób). Najczęściej diagnozowanymi jednostkami chorobowymi są: wirusowe zapalenie wątroby i gruźlica. Powyższą sytuację przedstawia wykres nr 11.

82 Wnioski: 82 Dokonując oceny stanu sanitarnego warunków pracy województwa należy stwierdzić: w przypadku czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy: nastąpił znaczny wzrost przekroczeń Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń pyłów zawierających wolną krystaliczną krzemionkę, których pomiary wykonano na stanowiskach pracy pracowników produkujących materiały budowlane, utrzymuje się w dalszym ciągu narażenie na hałas ponadnormatywny i pyły (tkalnie, przędzalnie, kopalnia węgla, przemysł maszynowy), nastąpił znaczny spadek przekroczeń Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń dla czynników chemicznych. Podejmowane przez pracodawców działania: techniczne, organizacyjno-administracyjne, stosowanie środków ochrony indywidualnej, profilaktyka medyczna w znacznym stopniu zapobiegają ujemnym skutkom działania szkodliwych czynników występujących w środowisku pracy. w przypadku stwierdzonych chorób zawodowych: nastąpił znaczny wzrost zachorowań na choroby zawodowe w stosunku do ubiegłych lat takich jak: choroby zakaźne i pasożytnicze a zwłaszcza boreliozy w grupie zawodowej leśników i gruźlicy u pielęgniarek, nowotwory złośliwe spowodowane pyłem azbestu i benzydyną; nastąpił nieznaczny wzrost zachorowań na choroby zawodowe w postaci zespołu wibracyjnego oraz chorób narządu głosu w grupie zawodowej nauczycieli, jednakże w stosunku do ubiegłego roku znaczny ich spadek; nastąpił znaczny spadek zachorowań na choroby zawodowe w stosunku do lat ubiegłych takich jak: zatrucia ostre i przewlekłe wywołane przez substancje chemiczne, pylice płuc, astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, przewlekłe choroby układu ruchu i obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy, choroby skóry, co jest spowodowane poprawiającymi się warunkami pracy i świadomością pracowników poprzez informowanie ich o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami; nie zanotowano zachorowań na gorączkę cynkową; w wyniku działań Inspekcji Sanitarnej osiągnięto istotną poprawę warunków sanitarnych pomieszczeń produkcyjnych i sanitarno-higienicznych oraz zaopatrzenie pracowników w odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej. Postulaty: W związku z rosnącą liczbą podmiotów gospodarczych będących pod nadzorem inspekcji sanitarnej celowym wydaje się stworzenie komputerowej bazy danych zawierającej informacje o prowadzonej w nich działalności nadzorowej. Przygotowała: Barbara Piórkowska Kierownik Oddziału Nadzoru Higieny Pracy WSSE

83 W ZAKRESIE HIGIENY ŻYWNOŚCI, ŻYWIENIA I PRZEDMIOTÓW UŻYTKU 83 CHARAKTERYSTYKA STANU SANITARNEGO ZAKŁADÓW PRODUKCJI I OBROTU ŻYWNOSCIĄ ORAZ MATERIAŁAMI I WYROBAMI PRZEZNACZONYMI DO KONTAKTU Z ŻYWNOŚCIĄ W roku 2009 pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa łódzkiego znajdowało się zakładów produkcji i obrotu żywnością oraz materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością. W roku sprawozdawczym zatwierdzono zakładów, skontrolowano , przeprowadzono ogółem kontroli sanitarnych, w tym interwencyjne. Na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego oceniono 9104 zakłady. W roku sprawozdawczym 62 obiekty oceniono jako niezgodne z wymaganiami, co stanowi 0,7% ogółu ocenianych ( w 2008r. zakłady niezgodne z wymaganiami stanowiły 0,5% ogółu ocenianych). Ogółem wydano 1514 decyzji administracyjnych, w tym 74 decyzje unieruchomienia/ przerwania działalności całego lub części zakładu oraz 9 decyzji zakazu wprowadzania produktu do obrotu, nałożono ogółem 1152 mandaty karne na sumę , 00 zł., skierowano 10 wniosków do Sądu Grodzkiego, 82 wnioski o nałożenie kar pieniężnych przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Łodzi oraz 6 zawiadomień do prokuratury. WYNIKI OCENY STANU SANITARNEGO OBIEKTÓW Lp. Grupa obiektów Liczba obiektów znajdujących się pod nadzorem w 2009r. 1. Obiekty produkcji żywności 2. Obiekty obrotu żywnością 3. Obiekty żywienia zbiorowego otwartego, w tym zakłady małej gastronomii Liczba obiektów skontrolowanych Liczba obiektów ocenionych na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego Liczba obiektów ocenionych jako nie spełniające wymagań % obiektów nie spełniających wymagań w stosunku do ogółu ocenionych , , Obiekty żywienia zbiorowego zamkniętego ,1 5. Wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością 6. Miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością 7. Środki transportu ,2 0,1

84 84 Porównanie stanu sanitarnego wybranych grup obiektów produkcji i obrotu żywnością w roku 2008 i 2009 wyrażone w % obiektów niezgodnych z wymaganiami przedstawia wykres Nr 1.

85 85 Ciastkarnie OBIEKTY PRODUKCJI ŻYWNOŚCI W roku sprawozdawczym zarejestrowano 240 zakładów, zatwierdzono 23 skontrolowano 240, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego 226. Niezgodny z wymaganiami był 1 obiekt, co stanowi 0,4 % (w roku ,5 %) z uwagi na brak orzeczeń lekarskich do celów sanitarno- epidemiologicznych osób zatrudnionych w kontakcie z żywnością. Ogółem przeprowadzono 548 kontroli i rekontroli, w tym 18 interwencyjnych. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości w tej grupie obiektów to: - brak zachowanej ciągłości łańcucha chłodniczego środków spożywczych łatwo psujących się, - zły stan techniczny pomieszczeń, urządzeń i sprzętu produkcyjnego, - brak czystości i porządku w pomieszczeniach ciastkarni, - brak orzeczeń lekarskich do celów sanitarno- epidemiologicznych osób zatrudnionych w kontakcie z żywnością, - brak systematycznie prowadzonych rejestrów z zakresu GHP/GMP. Podjęte działania PIS przyczyniły się do wzmożenia przez przedsiębiorców nadzoru nad jakością zdrowotną surowców używanych do produkcji. W 240 zakładach wdrożone zostały zasady GHP/GMP oraz nastąpił postęp we wdrażaniu zasad systemu HACCP (181 zakładów posiada wdrożony system HACCP). Zakłady posiadają również opracowaną procedurę wycofywania z produkcji i obrotu żywności o niewłaściwej jakości zdrowotnej. W ciastkarniach prowadzona jest identyfikowalność dostawców surowców oraz odbiorców wyrobu gotowego. Na używane surowce pochodzenia zwierzęcego zakłady posiadają handlowe dokumenty identyfikacyjne. Stan sanitarny tych obiektów ulega systematycznej poprawie z uwagi na prowadzoną modernizację pomieszczeń oraz doposażenie zakładów w odpowiednie urządzenia i sprzęt. Poprawiła się również funkcjonalność zakładów, wyegzekwowano wyposażenie zakładów w szafy chłodnicze do ekspedycji wyrobów gotowych. Pomimo tych pozytywnych aspektów w 2009 r. wystąpił podobnie jak w latach ubiegłych problem niewłaściwej jakości zdrowotnej ciastek z kremem. Ogółem wydano 65 decyzji administracyjnych, w tym 6 decyzji czasowego unieruchomienia lub przerwania produkcji oraz 1 decyzję odsunięcia od prac w kontakcie z żywnością pracownika, u którego w wyniku badań wykryto pałeczki Salmonella. Decyzje czasowego unieruchomienia lub przerwania produkcji: - 1 decyzja zakazująca produkcji ciast z uwagi na podejrzenie zatrucia pokarmowego, - 1 decyzja ograniczająca produkcję w zakładzie do ciast suchych, trwałych mikrobiologicznie z uwagi na zakwestionowane próbki ciastka napoleonka kremówka ze względu na obecność bakterii chorobotwórczych Salmonella w 25 g, - 2 decyzje zakazujące produkcji wyrobów ciastkarskich z kremem do czasu przeprowadzenia skutecznej dezynfekcji pomieszczeń, urządzeń i sprzętu, okazania pozytywnych wyników badań zakwestionowanego asortymentu z uwagi na zakwestionowane próbki rolady z bitą śmietaną oraz pączków z bitą śmietaną ze względu na obecność Listeria monocytogenes w 25 g,

86 86-2 decyzje unieruchomienia zakładu ze względu na antysanitarny stan pomieszczeń i obecność prusaków. Pozostałe decyzje wydawano w celu wyegzekwowania właściwego stanu sanitarnotechnicznego pomieszczeń, urządzeń i sprzętu produkcyjnego, wystarczającej powierzchni chłodniczej do przechowywania surowców i półfabrykatów, właściwych warunków mycia żywności, zabezpieczenia pomieszczeń zakładu przed dostępem szkodników, zapewnienia prawidłowego znakowania wyrobu, opracowania i wdrożenia zasad systemu HACCP. Ogółem nałożono 40 mandatów karnych na sumę ,00zł, skierowano 1 zawiadomienie do Prokuratury z uwagi na podejrzenie zatrucia pokarmowego (postanowieniem prokuratora śledztwo zostało umorzone) oraz 3 wnioski do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 4, 5 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z uwagi na rozpoczęcie działalności w zakresie produkcji ciast bez uzyskania decyzji właściwego organu PIS o zatwierdzeniu zakładu lub prowadzenie działalności niezgodnie z decyzją o zatwierdzeniu zakładu (stosowanie do produkcji jaj oraz owoców sezonowych pomimo braku odpowiednich warunków do obróbki wstępnej). Karanie mandatowe stosowano głównie z uwagi na niewłaściwe przechowywanie surowców i wyrobów gotowych nietrwałych mikrobiologicznie, stosowanie do produkcji surowców po upływie terminu przydatności do spożycia, brak segregacji w urządzeniach chłodniczych, brak zabezpieczenia półproduktów przed zanieczyszczeniem, brak czystości i porządku w pomieszczeniach, brudne urządzenia i sprzęt produkcyjny, używanie do produkcji jaj bez obróbki wstępnej, zakwestionowane próbki wyrobów gotowych, obecność prusaków w pomieszczeniu produkcyjnym. Piekarnie Według ewidencji zarejestrowano 459 zakładów, zatwierdzono 36, skontrolowano 447, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego Za niezgodne z wymaganiami uznano 7 obiektów, co stanowi 1,6 % ( w roku ,2 %). Ogółem w piekarniach przeprowadzono 894 kontrole i rekontrole, w tym 27 interwencyjnych. Zakłady oceniono jako niezgodne z wymaganiami z uwagi na niewłaściwy stan sanitarno- higieniczny zakładu, nieprawidłowe warunki przechowywania surowców nietrwałych mikrobiologicznie, obecność śladów gryzoni w pomieszczeniach magazynowych piekarni oraz brak orzeczeń lekarskich do celów sanitarno-epidemiologicznych osób zatrudnionych w kontakcie z żywnością. Najczęściej stwierdzanie nieprawidłowości : - brak zachowanej ciągłości łańcucha chłodniczego środków spożywczych łatwo psujących się, - niewłaściwy stan sanitarno-techniczny pomieszczeń wchodzących w skład obiektu, - brak czystości i porządku w pomieszczeniach zakładu, brudne urządzenia i sprzęt produkcyjny. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 456 piekarniach, a 304 zakłady wdrożyły system HACCP.

87 87 W 2009 r. wydano 143 decyzje administracyjne, w tym 10 decyzji unieruchomienia zakładu oraz 1 decyzję zakazującą używania wody ze studni głębinowej (w wyniku podjętych działań zakład został podłączony do miejskiej sieci wodno- kanalizacyjnej) oraz 1 decyzję zakazującą produkcji ciast deserowych do czasu przeprowadzenia dezynfekcji pomieszczeń, urządzeń i sprzętu, przeprowadzenia badań na nosicielstwo u personelu (stwierdzono obecność Listeria monocytogenes w próbkach ciastka WZ). Zakłady unieruchomiono z uwagi na antysanitarny stan pomieszczeń oraz obecność owadów i śladów gryzoni. Decyzjami administracyjnymi zobowiązano właścicieli piekarni do zapewnienia właściwej funkcjonalności zakładu, zorganizowania i rozplanowania pomieszczeń, które umożliwi stosowanie dobrej praktyki higienicznej i produkcyjnej, poprawy stanu sanitarnotechnicznego zakładu (odnowienia zniszczonych ścian i sufitów w pomieszczeniach, zainstalowania umywalek w pomieszczeniach produkcyjnych, wydzielenia stanowiska do mycia żywności, stanowiska do mycia sprzętu produkcyjnego, zmywalni opakowań transportowych, wymiany zniszczonych urządzeń i sprzętu produkcyjnego, zabezpieczenia punktów świetlnych przed rozpryskiem szkła), przechowywania surowców łatwo psujących się we właściwej kontrolowanej na bieżąco temperaturze, skutecznej wentylacji, zabezpieczenia zakładu przed dostępem szkodników, zapewnienia prawidłowego znakowania wyrobów gotowych, opracowania i wdrażania systemu HACCP, prawidłowego dokumentowania czynności związanych z GHP/GMP. W 2009 r. nastąpiła poprawa stanu sanitarnego w tej grupie obiektów w zakresie funkcjonalności i stanu technicznego pomieszczeń, znakowania pieczywa, przechowywania surowców łatwopsujacych się, a także w zakresie dokumentowania czynności związanych z dobrą praktyką higieniczną i dobrą praktyką produkcyjną oraz opracowywania i wdrażania systemu HACCP. Kontrola wewnętrzna, monitorowanie CCP, stosowanie zasad GHP przyczynia się do poprawy warunków produkcji i bezpieczeństwa żywności. W wyniku działań PIS poprawił się stan sanitarno- techniczny zakładów, odnowiono ściany, sufity, posadzki, drzwi do pomieszczeń zakładu, wymieniono sprzęt produkcyjny, wyegzekwowano wydzielenie i prawidłowe wyposażenie myjni pojemników transportowych, właściwe warunki do mycia i przechowywania sprzętu produkcyjnego. Część zakładów doposażono w specjalistyczne urządzenia i sprzęt produkcyjny m.in. piece z elektronicznym oprogramowaniem, komory rozrostowe, komory i lady chłodnicze, dzieże, stoły produkcyjne. Nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie prowadzonych procesów technologicznych, preparaty enzymatyczne do produkcji pieczywa stosowane są zgodnie ze wskazaniami producentów. Nie stwierdzono stosowania do produkcji surowców zawierających GMO. Kontrolą objęto substancje dodatkowe używane do produkcji ze szczególnym uwzględnieniem prawidłowości ich stosowania, znakowania produkowanego pieczywa. W większości piekarni zabiegi dezynsekcyjno-deratyzacyjne prowadzone są systematycznie przez wyspecjalizowane firmy. Pieczywo rozwożone jest własnymi środkami transportu przystosowanymi do tej działalności.

88 88 Za stwierdzone uchybienia nałożono 63 mandaty karne na sumę ,00 zł, skierowano 4 wnioski do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z uwagi na nieprzestrzeganie przepisów prawnych w zakresie znakowania środków spożywczych oraz rozpoczęcie działalności w zakresie produkcji pieczywa bez uzyskania decyzji o zatwierdzeniu zakładu oraz 1 zawiadomienie do prokuratury z uwagi na posługiwanie się sfałszowanymi książeczkami zdrowia. Karanie mandatowe stosowano głównie z uwagi na brak czystości i porządku w pomieszczeniach produkcyjnych i magazynowych, brudne urządzenia i sprzęt produkcyjny, nieprawidłowe przechowywanie surowców nietrwałych mikrobiologicznie, stwierdzenie środków spożywczych niewłaściwej jakości zdrowotnej, brak przestrzegania segregacji w urządzeniach chłodniczych, nieprawidłowo prowadzone procesy mycia sprzętu, stwierdzenie śladów bytowania szkodników, brak opracowanego i wdrożonego systemu HACCP, niewłaściwe funkcjonowanie systemu traceability. Zakłady garmażeryjne Zarejestrowano 48 obiektów, zatwierdzono 11, wszystkie skontrolowano, oceniono wg arkusza oceny stanu sanitarnego 44 jako zgodne z wymaganiami (w roku 2008 zakłady niezgodne z wymaganiami stanowiły - 2,7%) Ogółem w ww. zakładach przeprowadzono 108 kontroli i rekontroli, w tym 4 interwencyjne. Część zakładów znajduje się pod wspólnym nadzorem PIS i IW. W związku z powyższym kontrole w nadzorowanych zakładach przeprowadzano wspólnie z Inspekcją Weterynaryjną. Wytwórnie garmażeryjne posiadają własne, prawidłowe środki transportu samochody chłodnie do przewozu produkowanej żywności. Wszystkie zakłady posiadają opracowane i wdrożone zasady GHP/GMP, natomiast 43 wytwórnie wdrożyły zasady systemu HACCP. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości w skontrolowanych obiektach to: - nieprawidłowa funkcjonalność pomieszczeń, - niewłaściwy stan sanitarno- techniczny pomieszczeń, - nieprawidłowe oznakowanie wyrobu gotowego (brak informacji dot. zawartości składników odżywczych i brak pełnej informacji dot. poszczególnych składników wchodzących w skład produktu finalnego), - brak opracowanego i wdrożonego systemu HACCP, - brak do wglądu orzeczeń lekarskich o braku przeciwwskazań do pracy w kontakcie z żywnością. Ogółem wydano 10 decyzji administracyjnych, które dotyczyły doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno- technicznego pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych, urządzeń chłodniczych, wyposażenia i sprzętu produkcyjnego, zapewnienia prawidłowego wychładzania wyrobów gotowych po obróbce termicznej, odpowiedniej wentylacji w pomieszczeniu produkcyjnym, zapewnienia prawidłowego oznakowania produkowanych wyrobów oraz opracowania i wdrożenia systemu HACCP. Za uchybienia stwierdzone w trakcie przeprowadzonych kontroli sanitarnych (m.in. brak bieżącej czystości w pomieszczeniach zakładu, nie zachowana segregacja masy towarowej, brak bieżącej ciepłej wody, stosowanie do produkcji żywności o niewłaściwej jakości zdrowotnej, brak śledzenia środków spożywczych używanych do produkcji, nieprawidłowe składowanie odpadów poprodukcyjnych, niewłaściwe warunki przechowywania środków spożywczych) nałożono 6 mandatów karnych na kwotę 1000,00zł.

89 89 Skierowano 1 wniosek do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z uwagi na nieprzestrzeganie przepisów prawnych w zakresie znakowania środków spożywczych. W wyniku podjętych działań Państwowa Inspekcja Sanitarna wyegzekwowała poprawę stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych, urządzeń chłodniczych, wyposażenia i sprzętu produkcyjnego, prawidłowe znakowanie wyrobów gotowych. W zakładach prowadzona jest modernizacja mająca na celu zachowanie prawidłowej funkcjonalności. Zakłady przemysłu zbożowo- młynarskiego W roku 2009 na terenie woj. łódzkiego zarejestrowano 98 zakładów zbożowomłynarskich, zatwierdzono 2, skontrolowano 75, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego Oceniono 1 obiekt jako niezgodny z wymaganiami, co stanowi 1,6 % ocenianych (w roku 2008 obiekty niezgodne z wymaganiami stanowiły - 1,2 %) z uwagi na brak bieżącej zimnej i ciepłej wody. W zakładzie tym sezonowo jest prowadzona przez właściciela działalność usługowa w zakresie przemiału zboża na mąkę. Właściciel korzysta z pomieszczenia sanitarnego znajdującego się w budynku obok młyna. Ogółem przeprowadzono 108 kontroli, w tym 1 interwencyjną. Stan sanitarno-techniczny tej grupy obiektów ulega systematycznej poprawie z uwagi na prowadzone prace modernizacyjne. W 2009 r. w wyniku podejmowanych działań PIS wyegzekwowano doprowadzenie do właściwego stanu sanitarno- technicznego pomieszczeń w zakładach. Sukcesywnie w młynach następuje wymiana silosów do przechowywania ziarna. W 94 obiektach wdrożone zostały zasady GHP/GMP, 56 młynów wdrożyło zasady systemu HACCP. Właściciele młynów posiadają stałe umowy z zakładami DDD, w obiektach prowadzona jest systematyczna dezynsekcja i deratyzacja. W niektórych młynach zorganizowano przyzakładowe laboratoria, które prowadzą oceny jakości przyjmowanego zboża i przemielonego wyrobu gotowego. W młynach przed przyjęciem ziarna dokonywana jest ocena organoleptyczna ( zapach, barwa, smak, obecność szkodników zbożowo- mącznych), wilgotność sprawdzana jest przyrządem elektronicznym wilgotnościomierzem). Wydano 7 decyzji administracyjnych, w tym 1 unieruchomienia zakładu z uwagi na obecność śladów gryzoni oraz niewłaściwy stan sanitarno- techniczny zakładu. Kontrola sprawdzająca wykazała poprawę stanu sanitarno- technicznego, przeprowadzona została deratyzacja i dezynfekcja, w związku z czym działalność w zakładzie została wznowiona. Pozostałe wydane decyzje zobowiązywały przedsiębiorców do poprawy stanu sanitarnotechnicznego pomieszczeń i sprzętu produkcyjnego, zapewnienia prawidłowego znakowania wyrobu gotowego oraz opracowania i wdrożenia systemu HACCP. Nałożono 2 mandaty karne na sumę 700,00 zł. z uwagi na nieprawidłowe składowanie produktu gotowego oraz obecność kału gryzoni.

90 Wytwórnie lodów 90 Zewidencjonowano 42 zakłady, zatwierdzono 6, skontrolowano 41, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego Wszystkie obiekty tak jak i w roku 2008r. oceniono jako zgodne z wymaganiami. Przeprowadzono ogółem 78 kontroli i rekontroli, w tym 5 interwencyjnych. W czasie kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie prowadzonych procesów technologicznych, stosowania substancji dodatkowych, prowadzenia dokumentacji z zakresu zasad dobrej praktyki higienicznej i produkcyjnej oraz funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 41 zakładach, system HACCP w 32. W nadzorowanych obiektach prowadzone są rejestry obejmujące przyjęcie surowców (dokumentacja załączona przez dostawców, ocena organoleptyczna), rejestry temperatury w urządzeniach chłodniczych, dokonywane są zapisy parametrów pasteryzacji. Wydano 3 decyzje administracyjne, w tym 2 w celu wyegzekwowania prawidłowego oznakowania wyrobów gotowych oraz 1 decyzję umarzającą wszczęte postępowanie administracyjne w związku z przedłożeniem dokumentacji z zakresu systemu HACCP. Nałożono 1 mandat karny na sumę 200,00 zł z uwagi na nieprzestrzeganie zasad GHP podczas produkcji lodów. Automaty do lodów W roku sprawozdawczym zarejestrowano 188 automatów do lodów, zatwierdzono 37, skontrolowano 182, oceniono 153, w tym 1 jako niezgodny z wymaganiami (w 2008r. wszystkie zakłady były zgodne z wymaganiami). Przeprowadzono 284 kontrole i rekontrole, w tym 5 interwencyjnych. Zakład oceniono jako niezgodny z wymaganiami ze względu na nieprawidłowe przechowywanie mieszanki lodowej poza urządzeniem chłodniczym. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 184 zakładach, system HACCP - w 125. Wydano 14 decyzji administracyjnych, w tym 2 decyzje unieruchomienia automatu do lodów (1 z uwagi na krzyżowanie się dróg czystych i brudnych poprzez nieprawidłowe umieszczenie automatu do produkcji lodów przy stoisku mięsno- wędliniarskim i 1 ze względu na brak odpowiednich warunków sanitarno- technicznych do prowadzenia działalności - brak punktu wodnego do mycia sprzętu pomocniczego używanego do produkcji lodów). Pozostałymi decyzjami zobowiązano przedsiębiorców do doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno- technicznego ścian, sufitów, podłóg, urządzeń i sprzętu kontaktującego się z żywnością, zapewnienia ciepłej wody bieżącej, prawidłowego zabezpieczenia otwieralnych części okien i drzwi przed dostępem insektów, zapewnienia toalety dla personelu oraz wdrożenia systemu HACCP. Nałożono 10 mandatów karnych na sumę 2 000,00zł z uwagi na nieprzestrzeganie zasad GHP podczas produkcji lodów, nieprzestrzeganie łańcucha chłodniczego, brak zachowanej segregacji surowców, brak wdrożonego systemu HACCP. Skierowano 4 wnioski do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z uwagi na rozpoczęcie działalności bez uzyskania decyzji właściwego organu PIS o zatwierdzeniu zakładu lub prowadzenie działalności niezgodnie z decyzją o zatwierdzeniu zakładu ( prowadzenie jednocześnie produkcji lodów z automatu i dań typu fast- food).

91 91 Wytwórnie napojów bezalkoholowych i rozlewnie piwa Wg ewidencji zarejestrowano 13 zakładów, zatwierdzono - 1, skontrolowano - 11, oceniono - 11, wszystkie obiekty podobnie jak w 2008r. uznano za zgodne z wymaganiami. Ogółem przeprowadzono 17 kontroli i rekontroli, w tym 1 interwencyjną. Do produkcji napojów bezalkoholowych stosowane są substancje słodzące, konserwujące (benzoesan sodu), kwas cytrynowy i zaprawy smakowe. Używane są również aromaty naturalne i identyczne z naturalnymi oraz barwniki syntetyczne. Substancje dodatkowe stosowane były zgodnie z wymaganiami określonymi w obowiązującym rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 12 zakładach, system HACCP - w 8. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. Wydano 1 decyzję administracyjną, która dotyczyła doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych, zapewnienia prawidłowego dokumentowania czynności związanych z realizacją GHP/GMP, właściwego oznakowania wyrobu gotowego oraz opracowania, wdrożenia i utrzymania systemu HACCP. Nie stosowano karania mandatowego. Wytwórnie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych Wg ewidencji zarejestrowano 4 zakłady, wszystkie skontrolowano i oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego jako zgodne z wymaganiami podobnie jak w 2008r. Ogółem przeprowadzono 9 kontroli i rekontroli. We wszystkich zakładach zostały wdrożone zasady GHP/GMP, natomiast system HACCP - w 3. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP oraz traceability. Zakłady są w dobrym stanie sanitarno- technicznym, procesy technologiczne prowadzone są prawidłowo. Nie wydano decyzji administracyjnych i nie stosowano karania mandatowego. Przetwórnie owocowo- warzywne Zewidencjonowano 104 obiekty, zatwierdzono - 14, skontrolowano- 91, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego 80 jako zgodne z wymaganiami podobnie jak w 2008r. Ogółem przeprowadzono 177 kontroli i rekontroli, w tym 10 interwencyjnych. Najczęściej powtarzającymi się uchybieniami były: - brak porządku i czystości w pomieszczeniach produkcyjnych, - zły stan techniczny pomieszczeń zakładu, - nieprawidłowe znakowanie wyrobów gotowych. W wyniku działań PIS w większości zakładów doprowadzono pomieszczenia do właściwego stanu sanitarno- technicznego.

92 92 Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 102 zakładach, system HACCP - w 71. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu. W roku sprawozdawczym wydano 50 decyzji administracyjnych, w tym: - 1 decyzję przerwania produkcji pieczarek marynowanych, - 1 decyzję zakazującą wprowadzania do obrotu pieczarek marynowanych zakwestionowanych z uwagi na stwierdzoną w nich ponadnormatywną zawartość SO2, - 1 decyzję odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego w kontakcie z żywnością ze względu na dodatni wynik badania w kierunku nosicielstwa pał. Salmonelli. Pozostałe decyzje dotyczyły doprowadzenia do właściwego stanu sanitarnotechnicznego pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych oraz sprzętu produkcyjnego, zapewnienia właściwej funkcjonalności pomieszczeń, prawidłowych warunków obróbki wstępnej, wydzielenia i wyposażenia stanowisk do mycia sprzętu produkcyjnego, zabezpieczenia pomieszczeń zakładu przed dostępem szkodników, właściwego oznakowania wyrobu gotowego, prawidłowości dokumentowania czynności związanych z realizacją GHP/GMP, opracowania, wdrożenia i utrzymania systemu HACCP. Skierowano 2 wnioski do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z uwagi na nieprzestrzeganie przepisów prawnych w zakresie znakowania środków spożywczych. Za stwierdzone uchybienia nałożono 11 mandatów karnych na sumę 3 350,00 zł. Karanie zastosowano z uwagi na stwierdzone nieprawidłowości tj.: - nieprawidłowe przechowywanie surowców, - brak czystości i porządku w pomieszczeniach zakładu i jego otoczeniu. Wytwórnie wyrobów cukierniczych W roku sprawozdawczym zarejestrowano 27 zakładów, zatwierdzono 4, skontrolowano 24. Na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego oceniono 23 jako zgodne z wymaganiami podobnie jak w roku Ogółem przeprowadzono 49 kontroli i rekontroli, w tym 4 interwencyjne. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone we wszystkich zakładach, system HACCP w 18. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. W wyniku kontroli sanitarnych oraz działań podejmowanych przez PIS, stan sanitarnotechniczny wytwórni wyrobów cukierniczych uległ poprawie z uwagi na prowadzone prace modernizacyjne oraz doposażenie zakładów w nowe urządzenia i sprzęt. Na stosowane w ww. zakładach surowce pochodzenia zwierzęcego (mleko w proszku) przedstawiono handlowe dokumenty identyfikacyjne. Wydano 4 decyzje administracyjne w celu wyegzekwowania doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno- technicznego powierzchni ścian, sufitów w pomieszczeniach produkcyjnych oraz prawidłowego znakowania wyrobów gotowych, opracowania i wdrożenia systemu HACCP. Nałożono 1 mandat karny na kwotę 200,00 zł. z uwagi na brak czystości i porządku w pomieszczeniach zakładu.

93 93 Wytwórnie makaronów Według ewidencji na terenie woj. łódzkiego zarejestrowano 12 wytwórni. W 2009r. nie wydawano decyzji o zatwierdzeniu zakładów. Skontrolowano i oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego 11 jako zgodne z wymaganiami analogicznie jak w 2008r. Ogółem przeprowadzono 20 kontroli i rekontroli. Podczas kontroli dokonywano również oceny wdrożonego systemu HACCP. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone we wszystkich zakładach, system HACCP - w 6. Podczas kontroli stwierdzono, iż procesy produkcyjne w wytwórniach makaronu prowadzone są prawidłowo, nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. W 2009 r. wydano 2 decyzje administracyjne zobowiązujące przedsiębiorców do wdrożenia i przestrzegania zasad HACCP, zapewnienia odpowiednich warunków przebierania się personelu, odnowienia powierzchni ścian i sufitów w pomieszczeniach zakładu, wymiany zniszczonego zlewozmywaka do mycia sprzętu produkcyjnego. W omawianych zakładach nie stosowano karania mandatowego. Wytwórnie koncentratów spożywczych Wg ewidencji 5 obiektów, zatwierdzono 1, wszystkie skontrolowano i oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego jako zgodne z wymaganiami podobnie jak w 2008r. Ogółem przeprowadzono 11 kontroli i rekontroli. Podczas kontroli dokonywano również oceny wdrożonego systemu HACCP. Zasady GHP/GMP i system HACCP zostały wdrożone we wszystkich zakładach. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. W 2009 r. nie wydawano decyzji administracyjnych oraz nie stosowano karania mandatowego. Wytwórnie octu, majonezu i musztardy Wg ewidencji 5 obiektów, skontrolowano i oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego - 4, jako zgodne z wymaganiami podobnie jak w 2008 r. Nie wydawano decyzji zatwierdzających. Ogółem przeprowadzono 7 kontroli i rekontroli, w tym 2 interwencyjne. Wytwórnie majonezu pracują zgodnie z procedurami technologicznymi, jak również zabiegi higieniczno-sanitarne wykonywane są zgodnie z instrukcjami GHP. Do produkcji majonezu używany jest proszek jajeczny, na który okazano handlowy dokument identyfikacyjny. Podczas kontroli dokonywano również oceny wdrożonego systemu HACCP. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone we wszystkich zakładach, system HACCPw 1. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. Wydano 1 decyzję administracyjną zobowiązującą do zainstalowania zlewozmywaka do mycia drobnego sprzętu produkcyjnego, wymiany zniszczonej umywalki do mycia rąk, zabezpieczenia oświetlenia przed rozpryskiem szkła oraz prawidłowego oznakowania gotowego produktu. Nie stosowano karania mandatowego.

94 94 Wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek Wg ewidencji 10 obiektów, skontrolowano i oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego - 9 jako zgodne z wymaganiami podobnie jak w 2008 r. Nie wydawano decyzji zatwierdzających. Ogółem przeprowadzono 23 kontrole i rekontrole, w tym 2 interwencyjne. Podczas kontroli dokonywano również oceny wdrożonego systemu HACCP. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 9 zakładach, system HACCP - w 7. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. W wyniku podjętych działań organów PIS nastąpiła poprawa stanu sanitarno-technicznego ścian i sufitów w pomieszczeniach produkcyjnych i magazynowych oraz dostosowano oznakowanie wyrobów gotowych do obowiązujących przepisów prawnych. Wydano 2 decyzje administracyjne w tym 1 - w celu wyegzekwowania prawidłowego znakowania wyrobów gotowych, druga dotyczyła przedłużenia terminu wykonania obowiązku. W ww. obiektach nie stosowano karania mandatowego. Wytwórnie suplementów diety W roku sprawozdawczym zarejestrowano 21 obiektów, zatwierdzono - 4, wszystkie skontrolowano, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego 15, jako zgodne z wymaganiami podobnie jak w 2008 r. Ogółem przeprowadzono 50 kontroli i rekontroli, w tym 4 interwencyjne. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 20 zakładach, system HACCP w 17. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. W 2009 r. utrzymywano wzmożony nadzór nad prawidłowością oznakowania, prezentacji i reklamy suplementów diety. Stan sanitarno-techniczny oraz higieniczny w omawianych wytwórniach nie budził zastrzeżeń. We wszystkich zakładach możliwe jest śledzenie pochodzenia surowców i odbiorców wyrobów gotowych. Wydano 9 decyzji administracyjnych, w tym 2 zakazujące wprowadzania do obrotu i nakazujące wycofanie z obrotu suplementu diety pn. Diohespan spełniającego kryteria produktu leczniczego ( pierwsza decyzja organu I instancji w wyniku wniesionego przez stronę odwołania została uchylona przez PWIS w Łodzi i sprawę przekazano do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji). Pozostałe decyzje dotyczyły dostosowania oznakowania, prezentacji i reklamy suplementów diety do wymagań określonych w obowiązujących przepisach prawnych. Skierowano 3 wnioski do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z powodu nieprzestrzegania przepisów prawnych w zakresie znakowania i reklamy suplementów diety. W ww. obiektach nie stosowano karania mandatowego.

95 95 Wytwórnie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego W roku sprawozdawczym zarejestrowano 4 zakłady, skontrolowano i oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego 3 - jako zgodne z wymaganiami. W 2009r. nie wydawano decyzji o zatwierdzeniu zakładu. Ogółem przeprowadzono 10 kontroli i rekontroli, w tym 1 interwencyjną. Zasady GHP/GMP oraz system HACCP zostały wdrożone w 3 zakładach. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. Wśród tych zakładów znajdują się 2 wytwórnie napojów energetyzujących oraz 1 zakład produkujący mleko początkowe i następne dla niemowląt wyłącznie na rynek krajów trzecich. Produkcja środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego w tym zakładzie jest okresowa, uzależniona od zamówień. Zarejestrowano jednego producenta, który wprowadza do obrotu środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego głównie dla sportowców, ale etap ich wytwarzania zleca innym podmiotom. W 2009 r. utrzymywano wzmożony nadzór nad warunkami produkcji oraz prawidłowością oznakowania, prezentacji i reklamy środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. W ww. zakładach nie stwierdzono nieprawidłowości w tym zakresie. W roku sprawozdawczym wydano 2 decyzje administracyjne, w tym 1 nakazującą wycofanie z obrotu handlowego i zakazującą wprowadzenia do obrotu pozostałego na stanie magazynowym mleka początkowego dla niemowląt z uwagi na stwierdzenie w wyniku badań laboratoryjnych obecności Enterobacter sakazakii. Jednocześnie przesłano powiadomienie alarmowe w ramach systemu RASFF. Nałożono 1 mandat karny na sumę 300,00 zł. z uwagi na zakwestionowane próbki środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Inne wytwórnie żywności W roku sprawozdawczym zarejestrowano 85 obiektów, zatwierdzono 22, skontrolowano 65, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego 43. Jeden zakład oceniono jako niezgodny z wymaganiami co stanowi 2,3 % (w roku 2008 wszystkie zakłady były zgodnie z wymaganiami). Zakład oceniono jako niezgodny z wymaganiami z uwagi na nieprawidłowy stan techniczny pomieszczeń i wyposażenia oraz brak dokumentacji z zakresu GHP/GMP oraz systemu HACCP. Ogółem przeprowadzono 101 kontroli i rekontroli, w tym 3 interwencyjne. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 80 zakładach, system HACCP - w 48. W trakcie kontroli nie wniesiono zastrzeżeń w zakresie funkcjonowania wdrożonego systemu HACCP. W tej grupie obiektów wykazano m.in. palarnie kawy, paczkarnie kawy, gorzelnie, rozlewnie oleju, zakłady konfekcjonowania środków spożywczych, wytwórnie barszczu. Ogółem w grupie "Inne wytwórnie żywności" wydano 10 decyzji administracyjnych, które zobowiązywały producentów do poprawy stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń i sprzętu produkcyjnego, zapewnienia właściwej funkcjonalności pomieszczeń, zabezpieczenia pomieszczeń zakładu przed gryzoniami, opracowania i wdrożenia instrukcji GHP/GMP oraz systemu HACCP, procedury zabezpieczenia i wycofywania z obrotu partii żywności nie odpowiadającej wymaganiom jakości zdrowotnej, prowadzenia i przechowywania dokumentacji umożliwiającej zidentyfikowanie dostawcy surowców.

96 96 Wydając decyzje wyegzekwowano poprawę stanu sanitarno- technicznego pomieszczeń, prawidłowe dokumentowanie czynności związanych z realizacją GHP/GMP oraz wdrożenie zasad systemu HACCP, właściwe zabezpieczenie pomieszczeń zakładów przed gryzoniami, poprawę funkcjonowania systemu traceability. Skierowano 1 wniosek do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z uwagi na rozpoczęcie działalności w zakresie produkcji barwników do jaj bez uzyskania decyzji o zatwierdzeniu zakładu. Nałożono 2 mandaty karne na kwotę 350,00 zł. za brak czystości i porządku w zakładach. OBIEKTY OBROTU ŻYWNOŚCIĄ Kioski spożywcze Wg ewidencji w roku sprawozdawczym zarejestrowano 1820 obiektów, zatwierdzono 207, skontrolowano 665. Przeprowadzono ogółem 899 kontroli i rekontroli, w tym 105 interwencyjnych. Oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego kioski, jako niezgodne z wymaganiami oceniono - 6 co stanowi 1,5 % (w roku ,8 %). Głównym powodem takiej oceny było: - nieprawidłowe przechowywanie produktów spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie, - brak bieżącej ciepłej i zimnej wody, - brak właściwych warunków do mycia rąk, - niewłaściwy stan sanitarno-techniczny obiektu, - brak zapewnionej skutecznej ochrony przed szkodnikami, - brak aktualnych orzeczeń lekarskich do celów sanitarno-epidemiologicznych osób zatrudnionych w kontakcie z żywnością, - obecność martwych prusaków. Wydano ogółem 33 decyzje administracyjne, w tym 7 decyzji unieruchomienia zakładu z uwagi na brak podłączenia do sieci wodno- kanalizacyjnej, brak decyzji właściwego organu PIS o zatwierdzeniu zakładu, niewłaściwy stan sanitarno- techniczny obiektu Pozostałe decyzje dotyczyły: - poprawy stanu sanitarno- technicznego ścian i sufitów w obiektach, - poprawy stanu sanitarno- technicznego wyposażenia obiektu, - zapewnienia bieżącej wody ciepłej i zimnej, - prawidłowego odprowadzenia nieczystości płynnych, - zapewnienia ciągłości łańcucha chłodniczego dla środków spożywczych łatwo psujących się, - opracowania i wdrożenia instrukcji dobrej praktyki higienicznej oraz zasad systemu HACCP, - opracowania procedur zabezpieczenia i wycofania z obrotu żywności nie spełniającej wymagań jakości zdrowotnej. Stan sanitarny kiosków ulega systematycznej poprawie z uwagi na wykonanie decyzji wydanych w latach ubiegłych, prowadzone na bieżąco prace modernizacyjne oraz wprowadzone zasady GHP i system HACCP. Opracowane i wdrożone zasady GHP posiada 976 kiosków, natomiast 372 zakłady wdrożyły zasady systemu HACCP.

97 97 W roku sprawozdawczym wyegzekwowano w wyniku podejmowanych działań poprawę stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń i wyposażenia kiosków oraz podłączenie obiektów do sieci wodno- kanalizacyjnej, a także prawidłowe warunki przechowywania art. spożywczych. Nałożono 49 mandatów karnych na kwotę 9500, 00 zł z uwagi na brak czystości i porządku, nieprawidłowe przechowywanie środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie, brak segregacji asortymentowej w urządzeniach chłodniczych, wprowadzanie do obrotu przeterminowanych środków spożywczych, nieprawidłową sprzedaż artykułów nieopakowanych, brak dokumentacji umożliwiającej zidentyfikowanie dostawcy środka spożywczego, brak przestrzegania zasad systemu HACCP. Skierowano 5 wniosków do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z powodu rozpoczęcia działalności gospodarczej w zakresie obrotu żywnością bez uzyskania decyzji o zatwierdzeniu zakładu oraz nieprzestrzegania przepisów prawnych w zakresie znakowania środków spożywczych oraz 3 wnioski do sądu grodzkiego (1 z uwagi na prowadzenie działalności pomimo decyzji unieruchomienia zakładu, 2 ze względu na udaremnianie podjęcia działań kontrolnych). Sklepy spożywcze W roku sprawozdawczym zarejestrowano obiekty, zatwierdzono 1555, skontrolowano 6075, oceniono Wg arkusza oceny stanu sanitarnego za niezgodne z wymaganiami uznano - 40 obiektów, co stanowi 1,0 % (w roku ,5%). Przeprowadzono kontroli, w tym 2055 interwencyjnych. Na ocenę negatywną wpłynęły m. in. następujące uchybienia: - niewłaściwy stan techniczny pomieszczeń, - brak zachowania ciągłości łańcucha chłodniczego środków spożywczych łatwo psujących się, - brak bieżącej wody zimnej i ciepłej, - wprowadzanie do obrotu środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia lub o zmienionych cechach organoleptycznych, - brak segregacji artykułów spożywczych, - brak zapewnionej skutecznej ochrony przed szkodnikami, - obecność śladów gryzoni, - brak aktualnych orzeczeń lekarskich do celów sanitarno-epidemiologicznych osób zatrudnionych w kontakcie z żywnością. Stan sanitarny tej grupy obiektów ulega systematycznej poprawie z uwagi na prowadzenie na bieżąco prac modernizacyjnych oraz wprowadzanie zasad dobrej praktyki higienicznej i systemu HACCP. Zasady GHP wdrożyło 8806 sklepów, natomiast system HACCP Odnotowuje się stale zwiększającą się liczbę nowoczesnych urządzeń chłodniczych, zamrażarniczych z automatyczną regulacją i elektronicznym wskaźnikiem temperatury, co umożliwia uzyskanie właściwych warunków przechowywania żywności oraz ich właściwą segregację. Corocznie zwiększa się liczba sklepów wyposażonych w klimatyzację, która pozwala na utrzymanie właściwych warunków przechowywania środków spożywczych w okresie letnim. Obecnie podczas wdrażania systemu HACCP przedsiębiorcy prowadzący działalność świadomie dążą do poprawy warunków technicznych poprzez sukcesywne modernizacje obiektów, polegające na poprawie funkcjonalności, wymianie urządzeń, wyposażenia.

98 98 Zastrzeżenia budziło jednak występowanie w obrocie środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości. W wyniku podjętych działań w znacznej części sklepów wyegzekwowano wdrożenie zasad GHP, systemu HACCP, zainstalowanie umywalki do mycia rąk oraz stanowiska do mycia sprzętu pomocniczego z doprowadzoną wodą bieżącą zimną i ciepłą, zapewnienie wystarczającej powierzchni chłodniczej do przechowywania żywności nietrwałej mikrobiologicznie, zapewnienie skanalizowanych ustępów dla personelu. Nastąpiła również poprawa stanu technicznego obiektów poprzez odmalowanie pomieszczeń, prawidłowe zabezpieczenie przed szkodnikami. Do większości sklepów artykuły spożywcze dowożone są środkami transportu hurtowników lub producentów, jak również samochodami właścicieli sklepów przystosowanymi do przewożenia żywności. W 2009 r. wydano 620 decyzji, w tym: - 10 decyzji czasowego unieruchomienia (5 z uwagi na antysanitarny stan pomieszczeń, 4 ze względu na obecność śladów gryzoni, 1 z uwagi na brak bieżącej wody w obiekcie) - 1 decyzję nakazującą wycofanie z obrotu handlowego wina musującego ze względu na zmienione cechy organoleptyczne (po reklamacji klienta). Wydane decyzje administracyjne dotyczyły także odnowienia powierzchni ścian i sufitów w pomieszczeniach, doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno-technicznego wyposażenia sklepu, zabezpieczenia zakładu przed szkodnikami, wyposażenia w urządzenia chłodnicze, urządzenia pomiarowe celem monitorowania warunków przechowywania żywności, zapewnienia właściwych warunków przechowywania żywności bez opakowań jednostkowych, bieżącej wody ciepłej i zimnej, właściwych warunków sanitarnotechnicznych do odprowadzenia nieczystości płynnych, zainstalowania umywalek do mycia rąk i urządzeń do mycia sprzętu zaopatrzonych w wodę bieżącą ciepłą i zimną, zapewnienia ubikacji dla personelu, zapewnienia rozdzielnej sprzedaży mięsa i wędlin, właściwej gospodarki odpadami, w tym pochodzenia zwierzęcego, zabezpieczenia zakładu przed dostępem szkodników, wdrożenia i przestrzegania instrukcji dobrej praktyki higienicznej oraz opracowania procedur zabezpieczania i wycofywania z obrotu żywności nie spełniającej wymagań jakości zdrowotnej i procedur zabezpieczenia zakładu przed szkodnikami, opracowania i wdrożenia dobrej praktyki higienicznej oraz systemu HACCP. Nałożono 526 mandatów karnych na sumę ,00 zł. Skierowano 2 wnioski do Sądu Grodzkiego ( 1 ze względu na fakt, iż właściciel sklepu nie zgłosił się do PSSE w celu uiszczenia mandatu karnego z uwagi na uchybienia dot. bieżącego stanu czystości w obiekcie, 1- z powodu odmowy przyjęcia mandatu karnego), 1 zawiadomienie do Prokuratury dot. wprowadzania do obrotu tzw. dopalaczy oraz 21 wniosków do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 1, 4, 5, 7 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z uwagi na nieprzestrzeganie przepisów prawnych w zakresie znakowania środków spożywczych, rozpoczęcie działalności w zakresie obrotu żywnością bez uzyskania decyzji właściwego organu PIS o zatwierdzeniu zakładu, prowadzenie działalności niezgodnie z decyzją o zatwierdzeniu zakładu lub uniemożliwienie przeprowadzenia urzędowej kontroli. Karanie mandatowe stosowano między innymi z uwagi na : - zaniedbania higieniczno- sanitarne w zakresie utrzymania czystości bieżącej, - nieprawidłowe przechowywanie artykułów łatwopsujących się (w temperaturach niezgodnych z deklaracją producenta, przechowywanie poza urządzeniami chłodniczymi),

99 99 - wprowadzanie do obrotu środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia lub o zmienionych cechach organoleptycznych, - brak zabezpieczenia żywności bez opakowań jednostkowych przed zanieczyszczeniami zewnętrznymi, - brak segregacji żywności w urządzeniach chłodniczych, - niezachowanie rozdzielnej sprzedaży mięsa i wędlin, - obecność śladów gryzoni, żywych much oraz martwych szkodników- karaczanów, - brak udokumentowania źródła pochodzenia żywności, - nieprzestrzeganie higieny osobistej przy sprzedaży artykułów spożywczych, - brudne koszyki dla kupujących. Magazyny hurtowe Zarejestrowano 949 obiektów, zatwierdzono - 135, skontrolowano 476, oceniono 351, przeprowadzono 942 kontrole, w tym 136 interwencyjnych. Wg arkusza oceny stanu sanitarnego 1 obiekt był niezgodny z wymaganiami, co stanowi 0,3 % (w roku ,3%). z uwagi na brak orzeczeń lekarskich do celów sanitarno-epidemiologicznych osób zatrudnionych w kontakcie z żywnością. Większość hurtowni prowadzi dystrybucję środków spożywczych własnym transportem odpowiednio przystosowanym do ich przewozu. Zasady GHP zostały wdrożone w 692 zakładach, system HACCP w 331. Ogółem wydano 47 decyzji administracyjnych, w tym 2 decyzje zakazujące wprowadzenia produktu do obrotu (1 decyzja zakazująca wprowadzenia do obrotu sosów sałatkowych objętych powiadomieniem alarmowym władz holenderskich i nakazująca wycofanie ich z obrotu, 1 - decyzja nakazująca wycofanie z obrotu nieautoryzowanego genetycznie zmodyfikowanego siemienia lnianego objętego powiadomieniem alarmowym w ramach systemu RASFF). Pozostałe decyzje wydano w celu wyegzekwowania właściwego stanu sanitarnotechnicznego pomieszczeń (ścian, sufitów i podłóg), zapewnienia warunków do mycia rąk i opakowań transportowych, wymiany zniszczonej umywalki do mycia rąk, zapewnienia właściwych warunków do przechowywania odzieży osobistej i ochronnej, powierzchni pozostających w kontakcie z żywnością w dobrym stanie i łatwych do czyszczenia, monitorowania temperatury i wilgotności, właściwego zabezpieczenia zakładu przed dostępem szkodników, opracowania i wdrożenia procedury zabezpieczania i wycofywania partii środków spożywczych niewłaściwej jakości zdrowotnej, wdrożenia i przestrzegania procedur opartych na zasadach systemu HACCP, dostosowania prezentacji i reklamy suplementów diety do wymagań określonych w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia, zapewnienia monitorowania żywności poprzez utworzenie systemów i procedur umożliwiających zidentyfikowanie dostawców i odbiorców żywności. Skierowano 4 wnioski do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 1, 4 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z uwagi na nieprzestrzeganie przepisów prawnych w zakresie znakowania środków spożywczych oraz rozpoczęcie działalności w zakresie obrotu żywnością bez uzyskania decyzji właściwego organu PIS o zatwierdzeniu zakładu. W wyniku działań organów PIS wyegzekwowano poprawę stanu sanitarnotechnicznego znacznej ilości hurtowni, prawidłowe warunki przechowywania żywności oraz wzrost liczby obiektów z wdrożonymi systemami jakości i prawidłowe funkcjonowanie systemu traceability. Za stwierdzone uchybienia nałożono 29 mandatów karnych na kwotę 5 750,00 zł. Karanie stosowano głównie z uwagi na brak czystości i porządku w pomieszczeniach zakładu, prowadzenie prac remontowych w magazynie (wymiana instalacji, rozkuwanie

100 100 ścian) z jednoczesnym prowadzeniem sprzedaży środków spożywczych, obecność śladów gryzoni, wprowadzanie do obrotu środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia, nieprawidłowe warunki przechowywania środków spożywczych łatwo ulegających zepsuciu, brak identyfikacji dostawców, w hurtowni suplementów diety - z uwagi na nie powiadomienie Głównego Inspektora Sanitarnego o wprowadzeniu po raz pierwszy do obrotu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej suplementu diety. Obiekty ruchome i tymczasowe W roku 2009 zarejestrowano 382 obiekty, zatwierdzono - 136, skontrolowano 154, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego 32 jako zgodne z wymaganiami. Ogółem przeprowadzono 203 kontrole i rekontrole, w tym 35 interwencyjnych. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 232 zakładach, system HACCP w 47. W roku sprawozdawczym przeprowadzano kontrole w obiektach ruchomych wspólnie z przedstawicielami Inspekcji Weterynaryjnej dot. legalności pochodzenia mięsa i produktów mięsnych oraz przestrzegania wymagań sanitarno- weterynaryjnych przy ich wprowadzaniu do obrotu na terenie targowisk, hal targowych i bazarów. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości w obiektach należących do tej grupy były następujące: - niezachowanie ciągłości łańcucha chłodniczego przy przechowywaniu środków spożywczych łatwo ulegających zepsuciu, - niewłaściwa segregacja żywności, umożliwiająca wtórne zanieczyszczenie produktów gotowych do spożycia, - brak bieżącej czystości w punkcie sprzedaży, - brak odzieży ochronnej. Wydano 4 decyzje administracyjne, w tym 1 decyzję unieruchomienia działalności gastronomicznej prowadzonej w przyczepie z uwagi na jej zły stan sanitarno-techniczny. Pozostałe decyzje dotyczyły doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno-technicznego powierzchni ścian, sufitu i podłóg, zapewnienia prawidłowej odzieży ochronnej, właściwych warunków do mycia rąk oraz drobnego sprzętu, zamykanego pojemnika na odpady, opracowania, wdrożenia i stosowania instrukcji GHP oraz systemu HACCP. Podczas kontroli nałożono 35 mandatów karnych na kwotę 6 400,00 zł. głównie ze względu na brak zachowanej czystości i porządku, wprowadzanie do obrotu środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia, nieprawidłowe warunki przechowywania żywności nietrwałej mikrobiologicznie, niewłaściwą segregację masy towarowej umożliwiającą wtórne zanieczyszczenie produktów gotowych, prowadzenie produkcji gastronomicznej na bazie surowców pomimo braku odpowiednich warunków do prowadzenia tej działalności, brak dokumentów potwierdzających pochodzenie mięsa i wędlin, brak warunków do mycia rąk personelu, brak prawidłowej odzieży ochronnej, brak orzeczenia lekarskiego do celów sanitarno-epidemiologicznych sprzedawcy. Skierowano 1 wniosek do Sądu Grodzkiego z uwagi na prowadzenie działalności w zakresie sprzedaży lodów niewiadomego pochodzenia z pojemnika izotermicznego oraz 1 wniosek do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z powodu rozpoczęcia działalności gospodarczej bez uzyskania decyzji o zatwierdzeniu zakładu (dot. tymczasowego obiektu małej gastronomii).

101 101 Inne obiekty obrotu żywnością W roku 2009 zarejestrowano 418 obiektów, zatwierdzono - 69, skontrolowano 170, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego 21 jako zgodne z wymaganiami. Ogółem przeprowadzono 264 kontrole i rekontrole, w tym 43 interwencyjne. Zasady GHP/GMP zostały wdrożone w 197 zakładach, system HACCP - w 40. Wydano 3 decyzje administracyjne, w tym 1 decyzję nakazującą wycofanie z obrotu nieprawidłowo oznakowanych produktów. Pozostałe decyzje dotyczyły opracowania i wdrożenia systemu HACCP. Podczas kontroli nałożono 7 mandatów karnych na kwotę 2 050,00 zł. z uwagi na brak zachowanej czystości i porządku, sprzedaż środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia. Skierowano 1 wniosek do Sądu Grodzkiego dot. punktu sprzedaży wyrobów cukierniczych (kontrola przeprowadzona w związku z podejrzeniem zatrucia pokarmowego, stwierdzono brak czystości i porządku, właściciel pomimo wezwania nie stawił się w siedzibie PPIS w Łodzi) oraz 3 wnioski do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z powodu rozpoczęcia działalności gospodarczej bez uzyskania decyzji o zatwierdzeniu zakładu oraz z uwagi na nieprzestrzeganie przepisów prawych w zakresie znakowania i reklamy środków spożywczych. Ponadto skierowano 1 zawiadomienie do Prokuratury z uwagi na wprowadzanie do obrotu handlowego tzw. dopalaczy. ZAKŁADY MAŁEJ GASTRONOMII Zarejestrowano 2522 obiekty, skontrolowano 1579, oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego Za niezgodny z wymaganiami uznano 1 obiekt co stanowi 0,1 % ( w 2008r. 0,1 %). W 2009 r. 678 obiektów otrzymało decyzje o zatwierdzeniu zakładu do prowadzenia działalności w zakresie małej gastronomii. Przeprowadzono ogółem 2185 kontroli i rekontroli, w tym 98 interwencyjnych. Zasady GHP/GMP wdrożyło zakładów, natomiast system HACCP 804. W tej grupie obiektów znajdują się m.in. - smażalnie, - zakłady typu fast ford, - pijalnie piwa. W roku sprawozdawczym w punktach małej gastronomii wydano 147 decyzji administracyjnych, w tym 15 decyzji unieruchomienia z uwagi na antysanitarny stan pomieszczeń, obecność szkodników i ich śladów, brak podłączenia obiektu do sieci wodno- kanalizacyjnej, brak prawidłowych warunków do prowadzenia produkcji od surowca do gotowej potrawy. Wydanymi decyzjami zobowiązano właścicieli zakładów małej gastronomii do: poprawy stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń, zapewnienia prawidłowych warunków mycia i dezynfekcji naczyń stołowych, zainstalowania umywalki do mycia rąk, zapewnienia odpowiedniej wentylacji, wydzielenia skanalizowanej ubikacji dla konsumentów, opracowania i wdrożenia zasad dobrej praktyki higienicznej i dobrej praktyki produkcyjnej oraz systemu HACCP.

102 102 W wyniku podjętych działań wyegzekwowano usunięcie w obiektach stwierdzonych nieprawidłowości, zwłaszcza w zakresie stanu technicznego, opracowania i przestrzegania instrukcji GHP/GMP oraz zasad systemu HACCP. Ogółem nałożono 113 mandatów karnych na sumę ,00 zł. Skierowano 12 wniosków do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej m. in. ze względu na prowadzenie działalności gastronomicznej bez uzyskania decyzji o zatwierdzeniu zakładu lub niezgodnie z posiadaną decyzją. Karanie mandatowe stosowano głównie z uwagi na brak zachowania bieżącej czystości i porządku, używanie do produkcji środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia, nieprawidłowo prowadzone procesy mycia naczyń stołowych, brak dezynfekcji termicznej naczyń stołowych, niewłaściwe warunki przechowywania żywności nietrwałej mikrobiologicznie, brak segregacji żywności w urządzeniach chłodniczych, nie przestrzeganie higieny przez personel. ZAKŁADY ŻYWIENIA ZBIOROWEGO OTWARTE W roku 2009 zewidencjonowano 4034 zakładów, zatwierdzono -1109, skontrolowano 2546, oceniono Wg arkusza oceny stanu sanitarnego 3 obiekty były niezgodne z wymaganiami, co stanowi 0,2 % ( w 2008 r. - 0,3%). Przeprowadzono 3830 kontroli, w tym 210 interwencyjnych. W trakcie kontroli oceniano stopień wdrożenia zasad systemu HACCP. Zasady GHP/GMP wdrożyło 3091 zakładów, natomiast system HACCP Obiekty oceniono jak niezgodne z wymaganiami z uwagi na: - zły stan sanitarno- techniczny pomieszczeń, - nieprawidłową funkcjonalność pomieszczeń, - brak wydzielonej zmywalni naczyń stołowych, - brak wydzielonego pomieszczenia obróbki wstępnej, - stosowanie do produkcji surowców po upływie terminu przydatności do spożycia, - niewłaściwe przechowywanie artykułów łatwo psujących sięniezachowanie łańcucha chłodniczego, - brak aktualnych orzeczeń lekarskich do celów sanitarno- epidemiologicznych osób zatrudnionych przy produkcji. Wydano 282 decyzje administracyjne, w tym 27 decyzji unieruchomienia zakładu z uwagi na antysanitarny stan pomieszczeń, obecność szkodników i ich śladów, niewłaściwy stan sanitarno- techniczny zakładu, brak stanowiska do mycia i dezynfekcji naczyń stołowych, brak podłączenia do sieci wodno-kanalizacyjnej, brak stanowiska do mycia naczyń kuchennych, brak decyzji właściwego organu PIS o zatwierdzeniu zakładu, brak prawidłowych warunków do prowadzenia produkcji od surowca do gotowej potrawy, jedną decyzję unieruchomienia zakładu wydano z uwagi na zanieczyszczenia mikrobiologiczne wody z wodociągu publicznego. Pozostałe decyzje wydano w celu wyegzekwowania poprawy stanu technicznego pomieszczeń, urządzeń, sprzętu, poprawy funkcjonalności pomieszczeń magazynowoprodukcyjnych, zapewnienia urządzenia do mycia żywności oraz umywalki do mycia rąk z doprowadzoną wodą bieżącą zimną i ciepłą, prawidłowej dezynfekcji naczyń stołowych, prowadzenia monitoringu temperatury przechowywania środków spożywczych w urządzeniach chłodniczych, zapewnienia skutecznej wentylacji w pomieszczeniach produkcyjnych, zabezpieczenia punktów świetnych przed rozpryskiem szkła, skutecznego zabezpieczenia zakładu przed dostępem szkodników, wdrożenia zasad systemu HACCP oraz procedur wycofania z obrotu partii żywności nie odpowiadających wymaganiom jakości zdrowotnej.

103 103 Skierowano 3 wnioski do Sądu Grodzkiego (2 z uwagi na brak czystości i porządku w obiekcie, zły stan techniczny zakładu oraz 1 ze względu na niestawienie się na wezwanie) oraz 24 wnioski do PWIS w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 4, pkt 5, pkt 7 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z uwagi na rozpoczęcie działalności w zakresie produkcji potraw bez uzyskania decyzji o zatwierdzeniu zakładu lub prowadzenie działalności niezgodnie z decyzją o zatwierdzeniu zakładu, utrudnianie czynności kontrolnych. Skierowano 1 zawiadomienie do Prokuratury z uwagi na posługiwanie się sfałszowaną książeczką zdrowia. W 2009 r. w znacznej części zakładów żywienia zbiorowego otwartego wyegzekwowano poprawę funkcjonalności pomieszczeń, stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń, wyposażenia (stołów, blatów produkcyjnych, urządzeń) oraz prawidłowe prowadzenie procesów produkcyjnych i skuteczną wentylację. W roku sprawozdawczym znacznie zwiększyła się liczba obiektów z wdrożonymi zasadami GHP/GMP i systemem HACCP. Duże zakłady posiadają podpisane umowy na odbiór odpadów gastronomicznych z zakładami utylizacyjnymi. Ogółem nałożono 277 mandatów karnych na sumę ,00 zł. między innymi z uwagi na brak segregacji surowców i produktów, nieprawidłowo prowadzone procesy technologiczne, niedokładne mycie sprzętu produkcyjnego i naczyń stołowych, brak czystości i porządku w pomieszczeniach, niewłaściwe warunki przechowywania żywności nietrwałej mikrobiologicznie, stosowanie do produkcji surowców po upływie terminu przydatności do spożycia lub o zmienionych cechach organoleptycznych, brak zabezpieczenia potraw przed zanieczyszczeniem, brak dezynfekcji jaj używanych do potraw, nieprzestrzeganie zasad higieny przez personel, obecność owadów i śladów szkodników, niewłaściwie prowadzoną dokumentację umożliwiającą zidentyfikowanie dostawcy żywności, brak wdrażania zasad HACCP. ZAKŁADY ŻYWIENIA ZBIOROWEGO ZAMKNIĘTEGO W roku 2009 zarejestrowano 1949 zakładów żywienia zbiorowego zamkniętego, zatwierdzono 242 skontrolowano 1742, oceniono wg arkusza oceny stanu sanitarnego Jako niezgodny z wymaganiami oceniono 1 zakład, co stanowi 0,1% (w roku ,4%). W 1880 obiektach wdrożono zasady Dobrych Praktyk Higienicznych i Dobrych Praktyk Produkcyjnych oraz w 1113 system HACCP. Przyczyny niezgodności z wymaganiami: - brak zapewnienia ciągłości łańcucha chłodniczego artykułów łatwo psujących się, - wprowadzanie do obrotu środków spożywczych o niewłaściwej jakości zdrowotnej, - brak systematycznie prowadzonych rejestrów dotyczących GHP/GMP, - brak opracowanego i wdrożonego systemu HACCP, - brak do wglądu orzeczenia lekarskiego do celów sanitarno-epidemiologicznych, - osób zatrudnionych w kontakcie z żywnością.

104 104 Wydano 190 decyzji administracyjnych, w tym: - 4 decyzje unieruchomienia/ przerwania działalności zakładu - z uwagi na antysanitarny stan obiektów oraz niewłaściwą jakość wody przeznaczonej do celów spożywczych pochodzącej z wodociągu publicznego (zanieczyszczenia mikrobiologiczne), - 1 decyzję zakazu wprowadzenia do obrotu środków spożywczych nieoznakowanych, niewiadomego pochodzenia ( ryba mrożona) oraz po upływie daty minimalnej trwałości (ser Gouda). Pozostałe decyzje dotyczyły: - poprawy stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń produkcyjnych i sanitarnych zakładu, - wymiany zniszczonych i uszkodzonych urządzeń i sprzętu produkcyjnego, - zapewnienia termicznego wyparzania naczyń stołowych oraz prawidłowego ich przechowywania, - zapewnienia pomieszczenia obróbki wstępnej surowców, - zainstalowania umywalki do mycia rąk z bieżącą ciepłą i zimną wodą w pomieszczeniu kuchni, - zapewnienia prawidłowej funkcjonalności pomieszczeń bloku żywieniowego, - opracowania, wdrażania i przestrzegania GHP/GMP oraz zasad systemu HACCP. Nałożono 92 mandaty karne na kwotę ,00 zł z uwagi na: - brak czystości i porządku w pomieszczeniach produkcyjnych i magazynowych, - niewłaściwe przechowywanie produktów łatwo psujących się, - brak segregacji w urządzeniach chłodniczych, - brak lub nieprawidłowo odkładane i przechowywane próbki kontrolne, - nieprawidłowe mycie i dezynfekcję sprzętu produkcyjnego oraz naczyń stołowych, - stosowanie do produkcji środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia, - brak prowadzenia na bieżąco rejestrów z zakresu GHP/GMP oraz zasad systemu HACCP, - nieprawidłową odzież ochronną personelu. Skierowano 6 wniosków do PWIS w Łodzi o nałożenie kar pieniężnych na podstawie art. 103 ust. 1 pkt 4, 5 i 7 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia z powodu rozpoczęcia działalności bez uzyskania decyzji właściwego organu PIS o zatwierdzeniu zakładu lub prowadzenia działalności w zakresie niezgodnym z uzyskaną decyzją, uniemożliwienia przeprowadzenia urzędowej kontroli żywności oraz 1 zawiadomienie do Prokuratury z uwagi na podejrzenie zatrucia pokarmowego. W obiektach żywienia zbiorowego zamkniętego prowadzono ocenę sposobu żywienia określonych grup ludności w oparciu o jadłospisy, dzienne i dekadowe raporty magazynowe. W roku 2009 oceniono 812 jadłospisów, w tym 212 było nieprawidłowych z uwagi na brak w posiłkach źródła białka zwierzęcego oraz warzyw lub owoców zgodnie z podstawowymi zasadami racjonalnego żywienia. Badaniem sposobu żywienia objęto 82 zakłady żywienia zbiorowego zamkniętego w tym: 1. Bloki żywienia w szpitalach Bloki żywienia w domach opieki społecznej Stołówki szkolne Stołówki w bursach i internatach 7 5. Stołówki na koloniach, półkoloniach, obozach i zimowiskach Stołówki w przedszkolach 3

105 Stołówki domach dziecka i młodzieży 4 8. Stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych 1 9. Inne zakłady żywienia 1 Przeprowadzone oceny żywienia wykazały nieprawidłowości w 71 placówkach. Podstawowe błędy żywieniowe to: - zaniżony udział procentowy energii pochodzącej z białka, - zawyżone spożycie tłuszczów, - zaniżone spożycie wapnia, - zaniżone spożycie witamin. Zaistniałe niedobory wynikają ze zbyt niskiej realizacji norm na mleko i produkty mleczne, owoce i warzywa oraz produkty zbożowe. Jednocześnie stwierdza się nadmierne spożycie tłuszczów oraz cukru i słodyczy. W związku z realizacją programu edukacyjnego Trzymaj Formę podczas bieżących kontroli obiektów pracownicy oddziału HŻŻ i PU propagowali zdrowy styl życia, w tym m.in. zasady racjonalnego żywienia dzieci i młodzieży. Przeprowadzano rozmowy z dyrektorami szkół oraz ajentami kiosków i punktów małej gastronomii zwracając uwagę na konieczność zastąpienia artykułów typu chipsy, pączki, batony, napoje gazowane asortymentem tj. soki owocowe, umyte owoce, napoje mleczne, soki homogenizowane, desery mleczne itp. Kontrolujący przekazywali materiały tj. tabele dziennych modelowych racji pokarmowych, piramidy prawidłowego żywienia, udzielano informacji dotyczących wdrażania zasad GHP/GMP i systemu HACCP. Przeprowadzono szkolenia dla dyrektorów szkół oraz przedsiębiorców prowadzących działalność w obiektach obrotu żywnością na terenie szkół woj. łódzkiego. W trakcie szkoleń zostały omówione zagadnienia z zakresu zasad racjonalnego żywienia i zalecanych racji pokarmowych na przykładzie dzieci w wieku szkolnym. ŚRODKI TRANSPORTU W roku 2009 zarejestrowano 849 środków transportu, zatwierdzono 434, skontrolowano 536, oceniono 202 jako zgodne z wymaganiami. Ogółem przeprowadzono 610 kontroli i rekontroli. Wyniki kontroli wykazały, że warunki sanitarne transportu artykułów spożywczych ulegają poprawie. Zakłady produkujące żywność coraz częściej dysponują własnymi środkami transportu dobrymi technicznie i przeznaczonymi wyłącznie do przewozu artykułów spożywczych. Stwierdzono podczas kontroli, że dla środków transportu prowadzone są zgodnie z opracowanymi instrukcjami GHP rejestry mycia i dezynfekcji, a także tam gdzie jest to wymagane rejestry temperatur przewozu żywności. Większość obiektów obrotu żywnością dysponuje również prawidłowymi środkami transportu, niektóre zakłady korzystają z usług specjalistycznych firm transportowych. Nie wydawano decyzji administracyjnych i nie stosowano karania mandatowego.

106 106 WYTWÓRNIE MATERIAŁÓW I WYROBÓW PRZEZNACZONYCH DO KONTAKTU Z ŻYWNOŚCIĄ ORAZ MIEJSCA OBROTU TYMI PRODUKTAMI W 2009 r. zewidencjonowano: - 43 wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, miejsc obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością. Skontrolowano: - 38 wytwórni materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, - 87 miejsc obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością. W ww. obiektach przeprowadzono 198 kontroli i rekontroli, w tym: - 62 w wytwórniach materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, w miejscach obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością. Oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego: - 21 wytwórni materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, - 5 miejsc obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością. Wszystkie skontrolowane obiekty oceniono jako zgodne z wymaganiami określonymi w obowiązujących przepisach prawnych. Podczas kontroli w wytwórniach produkujących materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością sprawdzano m.in.: - warunki przechowywania surowców i produktów gotowych, - prawidłowość procesu technologicznego, - prawidłowość stosowania substancji zgodnie z wykazem zamieszczonym w obowiązującym rozporządzeniu Ministra Zdrowia, - dokumentację potwierdzającą, że materiały i wyroby spełniają wymagania określone w rozporządzeniu (WE) Nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylające dyrektywy 80/590/EWG i 89/109/EWG (Dz. Urz. UE L 338 z r, str. 4) i w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171, poz z późn. zm.), - stan wdrożenia zasad dobrej praktyki produkcyjnej zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) Nr 2023/2006 z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie dobrej praktyki produkcyjnej w odniesieniu do materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością (Dz. U. L 338 z , str. 4), - prawidłowość oznakowania wyrobów. W wytwórniach materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością najczęściej stwierdzano następujące nieprawidłowości: - nieprawidłowe znakowanie gotowego wyrobu: brak nr partii produkcyjnej, brak szczególnych wskazań dotyczących używania wyrobu np. opakowania kartonowego do pizzy- brak informacji, iż wyrób nie jest przeznaczony do bezpośredniego kontaktu ze środkami spożywczymi i że wymaga stosowania bariery z materiału dopuszczonego do kontaktu z żywnością, - brak deklaracji zgodności dla opakowań do pizzy oraz deklaracji zgodności na tekturę i farby stosowane do nadruku, - powoływanie się w deklaracji zgodności na nieaktualne przepisy prawne, - brak podania w deklaracji zgodności informacji dotyczących wykorzystywanych substancji, do których odnoszą się ograniczenia,

107 107 - brak opracowanej dokumentacji z zakresu dobrej praktyki produkcyjnej i prowadzenia stosowanych zapisów, - brak opracowanej procedury umożliwiającej śledzenie drogi opakowania do żywności, - nieprawidłowy stan sanitarno-higieniczny i techniczny pomieszczeń zakładu (ścian, sufitów, podłóg), punkty świetlne nie zabezpieczone przed rozpryskiem szkła, - brak zapewnienia prawidłowej funkcjonalności pomieszczeń, - brak wydzielonego miejsca do przechowywania opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością, - brak zabezpieczenia przed zanieczyszczeniami zewnętrznymi opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością, - brak czystości bieżącej w pomieszczeniach wytwórni. W 36 wytwórniach wdrożono zasady GHP/GMP. W wytwórniach materiałów i wyrobów nie stosowano sankcji karnych. W wytwórniach materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością wydano 9 decyzji administracyjnych, w tym 1 decyzję zakazującą produkcji opakowań do żywności ze względu na niewłaściwy stan sanitarno-higieniczny i techniczny zakładu. Pozostałe decyzje dotyczyły: - opracowania i wdrożenia procedury dobrej praktyki produkcyjnej i higienicznej, - poprawy stanu sanitarno- technicznego pomieszczeń zakładu, - opracowania i wdrożenia procedury zapewniającej możliwość śledzenia drogi materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, - zapewnienia deklaracji zgodności na produkowane w zakładzie materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością. W obiektach obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością najczęściej stwierdzano następujące nieprawidłowości: - nieprawidłowe znakowanie gotowego wyrobu - brak oznaczenia identyfikacyjnego zapewniającego możliwość śledzenia drogi materiału i wyrobu przeznaczonego do kontaktu z żywnością, - brak znakowania wyrobów (na opakowaniach do pizzy umieszczono jedynie logo firmy produkującej pizzę), - niewłaściwy stan sanitarno-techniczny pomieszczeń obiektu. W obiektach obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością wydano 1 decyzję administracyjną z uwagi na niewłaściwy stan sanitarno-techniczny podłóg i drzwi w pomieszczeniach obiektu oraz 1 decyzję przedłużającą termin wykonania obowiązków wynikających z ww. decyzji. W 2009 roku w obiektach obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością nie stosowano sankcji karnych. OBIEKTY PRODUKCJI, KONFEKCJONOWANIA I OBROTU KOSMETYKAMI W 2009 r. zewidencjonowano: - 30 zakładów produkujących i konfekcjonujących kosmetyki, - 1 zakład konfekcjonujący kosmetyki ( bez produkcji), obiektów obrotu kosmetykami, w tym: - 31 hurtowni, sklepów.

108 108 Skontrolowano: - 28 zakładów produkujących i konfekcjonujących kosmetyki, - 1 zakład konfekcjonujący kosmetyki ( bez produkcji), obiektów obrotu kosmetykami, w tym: - 15 hurtowni, - 97 sklepów. Przeprowadzono 42 kontrole i rekontrole w wytwórniach kosmetyków, 3 kontrole i rekontrole w zakładzie konfekcjonującym kosmetyki (bez produkcji) oraz 277 kontroli w obiektach obrotu kosmetykami. Zakresem kontroli w wytwórniach kosmetyków objęto m.in.: - ocenę warunków produkcji kosmetyków, - ocenę zgodności dokumentacji z wymaganiami zawartymi w obowiązujących przepisach prawnych, - ocenę zgodności oznakowania opakowania jednostkowego z aktualnymi przepisami prawnymi. I. Oceniono w zakresie warunków produkcji: - 21 zakładów produkujących i konfekcjonujących kosmetyki. Wymagań nie spełniały 3 zakłady z uwagi na: - niewłaściwą jakość zdrowotną produkowanego kosmetyku, - nieprawidłowy stan sanitarno-techniczny wyposażenia i pomieszczeń zakładu, - brak procedury wycofania produktu niezgodnego z parametrami jakości, - brak harmonogramu szkoleń pracowników, - brak legalizacji sprzętu pomiarowego (wag). II. Oceniono w zakresie dokumentacji: - 19 zakładów produkujących i konfekcjonujących kosmetyki Wymagań nie spełniały 3 zakłady ze względu na: - brak specyfikacji mikrobiologicznej surowców i wyrobu gotowego, - brak oceny wpływu kosmetyku na bezpieczeństwo zdrowia ludzi (oceny dermatologicznej, użytkowej) i końcowej oceny wpływu kosmetyków na bezpieczeństwo zdrowia ludzi. III. Oceniono w zakresie oznakowania opakowań jednostkowych: - 19 zakładów produkujących i konfekcjonujących kosmetyki, - 1 zakład konfekcjonujący kosmetyki ( bez produkcji). Wymagań nie spełniał 1 zakład produkujący i konfekcjonujący kosmetyki z uwagi na: podanie nazw składników niezgodnie z nazewnictwem wg INCI, podanie składników w nieodpowiedniej kolejności. W wytwórniach kosmetyków stwierdzono następujące uchybienia : - nieprawidłowe znakowanie kosmetyków ( nazwy składników niezgodne z nazewnictwem przyjętym w INCI, brak sformułowania ingredients lub składniki, błędny sposób podawania w składzie kosmetyku kompozycji zapachowych, brak sformułowania zapach lub aromat lub ich odpowiednich nazw przyjętych w INCI, brak w składzie kosmetyków wszystkich barwników stosowanych do ich produkcji, błędne sformułowanie dotyczące terminu trwałości kosmetyku, brak oznakowania nr partii lub innych danych pozwalających na identyfikację kosmetyku),

109 109 - stosowanie barwników, które nie są umieszczone na liście barwników dozwolonych do stosowania w kosmetykach, - brak specyfikacji mikrobiologicznej surowców i wyrobu gotowego, - brak oceny wpływu kosmetyku na bezpieczeństwo zdrowia ludzi i końcowej oceny wpływu kosmetyków na bezpieczeństwo zdrowia ludzi, - brak części procedur z zakresu dobrej praktyki produkcyjnej, - niewłaściwy stan sanitarno-higieniczny pomieszczeń wytwórni. W 2009 r. w ww. obiektach wydano 3 decyzje administracyjne dotyczące: - zapewnienia prawidłowego znakowania produkowanych kosmetyków, - uzupełnienia dokumentacji kosmetyków, - zapewnienia udokumentowanych informacji obejmujących opis metody produkcji zgodny z dobrą praktyką produkcji. W wytwórniach kosmetyków nie stosowano sankcji karnych. W 1 obiekcie obrotu kosmetykami (sklep) nałożono 1 mandat karny na sumę 150,00 zł z uwagi na niewłaściwy stan sanitarno- higieniczny. INTERWENCJE W 2009 r. zarejestrowano i rozpatrzono 701 interwencji. Interwencji zasadnych było 289 (co stanowi 41,2 %). Interwencje najczęściej dotyczyły: - wprowadzania do obrotu środków spożywczych o zmienionych cechach organoleptycznych oraz po upływie terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości, - nieprawidłowego przechowywania środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie (poza urządzeniem chłodniczym, brak segregacji w urządzeniach chłodniczych, temperatura przechowywania żywności niezgodna z deklarowaną przez producenta), - niewłaściwych warunków sanitarno-technicznych w obiektach, - zgłoszenia faktu wystąpienia dolegliwości żołądkowo-jelitowych po spożyciu różnych środków spożywczych, w tym potraw gastronomicznych, - niewłaściwego składowania odpadów, - wprowadzania do obrotu środków spożywczych bez oznakowania lub nieprawidłowo oznakowanych, - wprowadzania do obrotu wędlin niewiadomego pochodzenia, - wprowadzania do obrotu środków spożywczych niewłaściwej jakości zdrowotnej, - serwowania w zakładach żywienia zbiorowego potraw niewłaściwej jakości zdrowotnej, - braku właściwego zabezpieczenia obiektu przed szkodnikami, - niewłaściwej higieny personelu, - braku bieżącej czystości i porządku w obiektach, - braku WC dla personelu, - braku bieżącej wody ciepłej przy umywalkach do mycia rąk i zlewozmywakach, - braku aktualnych orzeczeń lekarskich do celów sanitarno epidemiologicznych osób zatrudnionych przy produkcji lub obrocie środkami spożywczymi, - rozpoczęcia działalności bez uzyskania decyzji o zatwierdzeniu zakładu. Konsumenci najczęściej składali skargi na następujące grupy obiektów: - sklepy spożywcze, - kioski, - punkty małej gastronomii, - piekarnie, - ciastkarnie,

110 - zakłady żywienia zbiorowego otwarte, - zakłady żywienia zbiorowego zamknięte, - obiekty ruchome. 110 W czasie kontroli sanitarnych przeprowadzonych w związku ze złożonymi interwencjami, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, stosowano wobec osób odpowiedzialnych karanie mandatowe. Łącznie nałożono 258 mandatów karnych na kwotę ,00 zł. Sankcje karne stosowano z uwagi na: - brak czystości bieżącej w obiektach, - nieprawidłowe warunki przechowywania i sprzedaży środków spożywczych, - wprowadzanie do obrotu artykułów spożywczych po upływie daty minimalnej trwałości lub terminu przydatności do spożycia oraz o niewłaściwych cechach organoleptycznych. Przeprowadzone kontrole sprawdzające wykazały poprawę stanu sanitarnego obiektów. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami wydano również 58 decyzji administracyjnych, w tym 22 decyzje unieruchomienia zakładu lub przerwania produkcji: 5 z uwagi na antysanitarny stan obiektów, 2 ze względu na obecność szkodników, 11 z uwagi na niewłaściwy stan sanitarno-techniczny obiektu oraz prowadzenie działalności bez decyzji PPIS o zatwierdzeniu zakładu lub niezgodnie z wydaną decyzją, 4 ze względu na brak decyzji PPIS o zatwierdzeniu zakładu oraz niewłaściwy stan sanitarno-higieniczny. Ponadto skierowano 18 wniosków do Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Łodzi o nałożenie kary pieniężnej. W ramach rozpatrywania interwencji pobrano do badań laboratoryjnych 52 próbki żywności, 2 próbki kosmetyku oraz 1 próbkę wyrobu przeznaczonego do kontaktu z żywnością. Zakwestionowano 17 próbek środków spożywczych: - 1 próbka wyrobów cukierniczych ze względu na obecność szkodników, - 3 próbki ryżu z uwagi na obecność szkodników, - 1 próbka sera kremowo-śmietanowego ze względu na zmienione cechy organoleptyczne, - 1 próbka wina francuskiego gronowego z uwagi na niewłaściwe cechy organoleptyczne, - 5 próbek naturalnej wody źródlanej niegazowanej ze względu na stwierdzenie obecności licznych zanieczyszczeń fizycznych w postaci widocznych kłaczków, - 6 próbek makaronu z uwagi na zmienione cechy organoleptyczne. Osobom skarżącym, które podały nazwisko i adres zamieszkania lub numer telefonu udzielono odpowiedzi na skargę na piśmie bądź telefonicznie.

111 111 JAKOŚĆ ZDROWOTNA ŚRODKÓW SPOŻYWCZYCH KRAJOWYCH PRODUKOWANYCH W NADZOROWANYCH ZAKŁADACH ORAZ ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W OBROCIE W OBIEKTACH ZLOKALIZOWANYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO W roku 2009 przeprowadzono badania laboratoryjne krajowych środków spożywczych produkowanych w nadzorowanych zakładach oraz znajdujących się w obrocie w obiektach zlokalizowanych na terenie województwa łódzkiego: ogółem w zintegrowanym laboratorium Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Łodzi zbadano 3960 próbek środków spożywczych, z czego zdyskwalifikowano 251 próbek, tj. 6,3%, (w roku 2008 odsetek próbek zdyskwalifikowanych wyniósł 3,5%). pod względem parametrów mikrobiologicznych zbadano 2770 próbek, zdyskwalifikowano 120, tj. 4,3%, (w 2008r. odsetek próbek zdyskwalifikowanych za parametry mikrobiologiczne wyniósł 2,4%) pod względem parametrów chemicznych zbadano 916 próbek, zdyskwalifikowano 6 próbek, tj. 0,7%, (w 2008r. odsetek próbek zdyskwalifikowanych za parametry chemiczne wyniósł 0,2%). Oceniono 2598 próbek środków spożywczych krajowych pod względem znakowania. Aktualnym przepisom dotyczącym znakowania środków spożywczych nie odpowiadało 107 próbek tj. 4,1% (w 2008 r. odsetek próbek zdyskwalifikowanych wyniósł 2,5%). Grupy krajowych środków spożywczych według % próbek kwestionowanych oraz główne przyczyny zakwestionowania 2009 rok Lp Sym. wg Mz 48 Rodzaje próbek Substancje dodatkowe i pomagające w przetwarzaniu Ogółem % zbad zakw zakw. Mikrobiologicznie % zbad. zakw. zakw Główne przyczyny zakwestionowania - nieprawidłowe znakowanie Orzechy, w tym arachidowe , obecność szkodników ( rozkruszki) Drób, podroby i produkty drobiarskie, jaja i ich przetwory , ,1 - obecność pałeczek Salmonella Enteritidis Salmonella z gr.c, - obecność Campylobacter jejuni, Campylobacter coli - nieprawidłowe znakowanie

112 Lp Sym. wg Mz 48 Rodzaje próbek zbad Ogółem zakw 112 % zakw. Mikrobiologicznie % zbad. zakw. zakw Grzyby , Suplementy diety Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego Mięso, podroby i przetwory mięsne Wyroby garmażeryjne i kulinarne Ziarno zbóż i przetwory zbożowomączne Napoje alkoholowe Wody mineralne i napoje bezalkoholowe Sól spożywcza i jej zamienniki , Główne przyczyny zakwestionowania - ponadnormatywna zawartość substancji konserwujących- S0 2, - obecność substancji słodzących niedozwolonych do produkcji przetworów grzybowych, -nadmierne zaczerwienienie pierwotne, -nieprawidłowe znakowanie - nieprawidłowe znakowanie , ,1 - obecność Enterobacter sakazaki, - nieprawidłowe nakowanie , ,1 - nieprawidłowe znakowanie, - obecność pałeczek Salmonella, - obecność Yersinia Enterocolitica , ,5 - obecność Listeria monocytogenes w próbkach pobranych w zakładach produkcji - ponadnormatywna liczba Listeria monocytogenes w próbkach pobranych w obiektach obrotu żywnością, - nieprawidłowe znakowanie - zmienione cechy organoleptyczne , obecność żywych i martwych szkodników zbożowomącznych - nieprawidłowe znakowanie - zmienione cechy organoleptyczne , zmienione cechy organoleptyczne , ,1 - obecność Pseudomonas aeruginosa, - obecność zanieczyszczeń fizycznych - zmienione cechy organoleptyczne, , nieprawidłowe znakowanie

113 113 Lp Sym. wg Mz 48 Rodzaje próbek Warzywa w tym strączkowe Tłuszcze roślinne Wyroby cukiernicze i ciastkarskie Owoce Kawa, herbata, kakao Ryby, owoce morza i ich przetwory Majonezy, musztardy, sosy Koncentraty spożywcze Mleko i przetwory mleczne Ogółem Mikrobiologicznie Główne przyczyny % % zbad zakw zbad. zakw. zakwestionowania zakw. zakw , przekroczenie najwyższego dopuszczalnego poziomu azotanów(sałata), - zawyżona zawartość kwasu benzoesowego - nieprawidłowe znakowanie , nieprawidłowe znakowanie , ,3 - obecność pałeczek Salmonella, - obecność Listeria monocytogenes - nadmierna liczba bakterii Bacillus cereus, - obecność żywych larw owadów - nieprawidłowe znakowanie , obecność kwasu benzoesowego, - nieprawidłowe znakowanie , nieprawidłowe znakowanie , ,8 - ponadnormatywna liczba Listeria monocytogenes, - zmienione cechy organoleptyczne, - nieprawidłowe znakowanie , nieprawidłowe znakowanie , nieprawidłowe znakowanie , ,9 - nadmierne zanieczyszczenie bakteriami z rodziny Enterobacteriaceae - zmienione cechy organoleptyczne - nieprawidłowe znakowanie

114 114 Jakość zdrowotną wybranych krajowych środków spożywczych, wprowadzanych do obrotu na terenie woj. łódzkiego, wyrażoną w % próbek zakwestionowanych w 2009 roku przedstawia wykres Nr 2. Jakość zdrowotną wybranych krajowych środków spożywczych, wprowadzanych do obrotu na terenie woj. łódzkiego, wyrażoną w % próbek zakwestionowanych ogółem i mikrobiologicznie w 2009r. w porównaniu do 2008 r. przedstawiają wykresy Nr 3 i Nr 4.

115 115

116 116 JAKOŚĆ ZDROWOTNA MATERIAŁÓW I WYROBÓW PRZEZNACZONYCH DO KONTAKTU Z ŻYWNOŚCIĄ ORAZ KOSMETYKÓW W 2009 roku przebadano laboratoryjnie 124 próbki materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, w tym : - 79 krajowych, - 6 z UE, - 39 z importu. Zakwestionowano 18 próbek 9 krajowych i 9 z importu (w tym 4 pobrane do badań w ramach kontroli granicznej materiałów i wyrobów ) z uwagi na: - nieprawidłowe znakowanie 11 próbek (10 próbek - brak oznaczenia identyfikacyjnego zapewniającego możliwość śledzenia drogi wyrobu, 1 próbka - użycie sformułowania produkt nieszkodliwy dla zdrowia, produkt dopuszczony przez Państwową Inspekcję Sanitarną ), - organoleptykę 4 próbki (podgrzewacze do wody - zmiana cech organoleptycznych gotowanej wody - wytrącanie się rdzawego osadu), - przekroczenie limitu migracji specyficznej formaldehydu do 3% kwasu octowego 2 próbki (kubek z melaminy, talerz z melaminy), - przekroczenie dopuszczalnego limitu zawartości nie związanego formaldehydu - 1 próbka (opakowanie papierowe dla gastronomii), - przekroczenie dopuszczalnej ilości uwalnianego ołowiu z badanego wyrobu ceramicznego 1 próbka (salaterka porcelanowa zakwestionowana również z uwagi na nieprawidłowe znakowanie). W przypadku stwierdzenia nieprawidłowego oznakowania wyrobów sprawę przekazano Państwowym Powiatowym Inspektorom Sanitarnym nadzorującym producentów lub dystrybutorów zakwestionowanych produktów. Ponadto wysyłano pismo informacyjne do producenta lub dystrybutora wprowadzającego do obrotu zakwestionowane wyroby. Przesłano 4 powiadomienia alarmowe i 1 informacyjne w ramach systemu RASFF w związku z zakwestionowaniem produktów tj. kubek pomarańcza z melaminy, podgrzewacz do wody, salaterka porcelanowa, talerz głęboki z melaminy, opakowanie papierowe dla gastronomii. Przedmiotowe produkty wycofano z obrotu handlowego. O zakwestionowaniu ww. wyrobów poinformowano PPIS właściwych terenowo ze względu na siedzibę producenta lub dystrybutora. W roku sprawozdawczym zbadano ogółem 109 próbek kosmetyków, w tym : krajowych, - 4 z UE. W kierunku parametrów mikrobiologicznych (Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Candida albicans, ogólna liczba drobnoustrojów tlenowych mezofilnych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie określenia procedur pobierania próbek kosmetyków oraz procedur przeprowadzania badań laboratoryjnych Dz. U. Nr 9, poz. 107 z późn. zm.) zbadano 88 próbek, w tym 84 próbki krajowe, 4 próbki z UE. Zakwestionowano 2 próbki z uwagi na ponadnormatywną ogólną liczbę drobnoustrojów tlenowych mezofilnych w 1g. W kierunku parametrów chemicznych zbadano łącznie 100 próbek kosmetyków (oznaczenie formaldehydu 66 próbek, azotynów - 12 próbek, cynku 6 próbek, amoniaku 18 próbek, fluorków - fluor w postaci fluorku sodu 20 próbek), w tym 96 próbek krajowych, 4 z UE. Próbek nie kwestionowano.

117 117 Pod względem znakowania oceniono 100 próbek, zakwestionowano 1 próbkę (pasta do zębów) z uwagi na niezgodności w wykazie składników. Producent zadeklarował zawartość fluorku sodu (1450 ppm F), co jest niezgodne z wykazem składników według INCI zamieszczonym na opakowaniu, w którym podano składnik Sodium Monofluorophosphate. Ponadto w wyniku badań laboratoryjnych nie stwierdzono obecności fluorków (poniżej granicy oznaczalności: 0,020 %). Informację o zakwestionowaniu kosmetyków przekazano terenowo właściwym PPIS. W związku ze stwierdzeniem w próbce szamponu aloesowego ponadnormatywnej ogólnej liczby drobnoustrojów tlenowych mezofilnych w 1 g kwestionowany produkt został wycofany z obrotu, a następnie przekazany do utylizacji. Producent (we własnym zakresie) przeprowadził badania mikrobiologiczne pobranych losowo z magazynu 4 próbek szamponu, które potwierdziły niewłaściwą jakość produktu. W związku z powyższym producent dokonał zmian w procedurach mycia linii produkcyjnej i zastosował dodatkowe preparaty myjącodezynfekujące. WNIOSKI 1. Odsetek zakładów produkcji i obrotu żywnością niezgodnych z wymaganiami w 2009 r. nie zmienił się w istotny sposób w porównaniu z 2008 r. (Zakłady niezgodne z wymaganiami w 2009 r. stanowiły 0,7% ogółu ocenianych, w 2008 r. - 0,5%). Poprawa stanu sanitarnego nastąpiła w grupach obiektów tj. zakłady garmażeryjne, ciastkarnie, zakłady żywienia zbiorowego zamknięte, zakłady żywienia zbiorowego otwarte oraz kioski spożywcze. Pogorszenie stanu sanitarnego nastąpiło tylko w niektórych grupach obiektów tj. piekarnie, zakłady przemysłu zbożowo-młynarskiego, automaty do lodów, inne wytwórnie żywności, sklepy spożywcze. 2. Wykonanie obowiązków wynikających z decyzji administracyjnych przez właścicieli zakładów garmażeryjnych i ciastkarni przyczyniło się do poprawy warunków sanitarnotechnicznych zakładów, zapewnienia prawidłowej funkcjonalności pomieszczeń, prawidłowego wychładzania wyrobów gotowych po obróbce termicznej, właściwych warunków do czyszczenia, dezynfekowania i przechowywania sprzętu produkcyjnego, umywalek do mycia rąk, wymiany zniszczonego sprzętu produkcyjnego. 3. W wyniku podejmowanych działań wyegzekwowano poprawę stanu sanitarnotechnicznego pomieszczeń i urządzeń w zakładach żywienia zbiorowego otwartego i zamkniętego, zapewnienie prawidłowego przebiegu procesów produkcyjnych oraz właściwej dezynfekcji termicznej naczyń stołowych. 4. Na skutek podejmowanych działań nadzorowych w 2009 r. znacznie uległa zmniejszeniu liczba kiosków spożywczych nie spełniających wymagań sanitarno-technicznych. Obiekty obrotu żywnością wyposażone są w nowoczesne urządzenia chłodnicze i zamrażalnicze z automatyczną regulacją temperatury i elektronicznym wskaźnikiem temperatury. Prowadzony monitoring miał wpływ na poprawę jakości zdrowotnej środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie. Corocznie zwiększa się liczba sklepów wyposażonych w klimatyzację, która pozwala na utrzymanie właściwych warunków przechowywania środków spożywczych w okresie letnim. Obecnie podczas wdrażania systemu HACCP przedsiębiorcy prowadzący działalność świadomie dążą do poprawy warunków technicznych poprzez sukcesywne modernizacje obiektów, polegające na poprawie funkcjonalności, wymianie urządzeń i sprzętu. Problemem pozostaje jednak w dalszym ciągu wprowadzanie do obrotu środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia.

118 W wyniku podejmowanych działań znacznie zwiększyła się liczba zakładów produkcji i obrotu żywnością z wdrożonym systemem HACCP (% zakładów produkcji żywności z wdrożonym systemem HACCP w 2009 r. wynosił 67,8, a w 2008 r. - 42,9,% zakładów obrotu żywnością z wdrożonym systemem HACCP w 2009 r. wynosił 30,9, a w 2008 r. 15,5,% zakładów żywienia zbiorowego otwartego z wdrożonym systemem HACCP w 2009 r. wynosił 32,8, a w 2008 r. 15,0,% zakładów żywienia zbiorowego zamkniętego z wdrożonym systemem HACCP w 2009 r. wynosił 57,1 a w 2008 r. 36,5). 6. Na podstawie analizy wyników badań laboratoryjnych próbek środków spożywczych stwierdzono, iż w stosunku do roku ubiegłego uległ zwiększeniu % próbek zakwestionowanych. (W 2009 r. odsetek próbek zdyskwalifikowanych wyniósł 6,3%, a w 2008 r. 3, 5%) Do grup środków spożywczych, których jakość zdrowotna uległa pogorszeniu należą: drób, podroby i produkty drobiarskie, mięso, podroby i przetwory mięsne, wyroby garmażeryjne i kulinarne, ryby owoce morza i ich przetwory, mleko i przetwory mleczne, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Do grup środków spożywczych, których jakość zdrowotna uległa poprawie należą: wyroby cukiernicze i ciastkarskie, wody mineralne i napoje bezalkoholowe, warzywa i ich przetwory. 7. W dalszym ciągu problem stanowiła jakość zdrowotna wyrobów ciastkarskich, a zwłaszcza ciastek z kremem. W 2009 r. zakwestionowano pod względem parametrów mikrobiologicznych 3,3% zbadanych ciastek z kremem. 8. W celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności w 2010 r. będzie kontynuowany wzmożony nadzór nad: - wdrażaniem i stosowaniem zasad GHP/GMP i systemu HACCP w obiektach produkcji i obrotu żywnością zlokalizowanych na terenie województwa łódzkiego, - warunkami produkcji ciast z kremem i wyrobów garmażeryjnych. Przygotowała: Bożena Kaczmarczyk Kierownik Oddziału Nadzoru Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku WSSE

119 119 W ZAKRESIE HIGIENY DZIECI I MŁODZIEŻY W 2009 roku pod nadzorem pionu higieny dzieci i młodzieży znajdowało się placówek stałych i sezonowych, w szczególności: stałych, w których przebywało dzieci oraz 32 szkoły wyższe; sezonowych, w których wypoczywało uczestników. 1% 1% 4% 8% 3% 1% 2% Żłobki Przedszkola Szkoły 25% Warsztaty Placówki Placówki z pobytem Placówki pracy pozaszkolnej Placówki rekreacyjne Szkoły wyższe 55% Wykres 1: Placówki stałe wraz z uczelniami wyższymi Żłobki W roku 2009 funkcjonowało 40 żłobków (tyle samo co w roku 2008): 30 placówek na terenie miasta Łodzi, 3 placówki w powiecie pabianickim, po 1 placówce w powiatach: bełchatowskim, łaskim, łowickim, piotrkowskim, skierniewickim, tomaszowskim, zgierskim. W pozostałych 12 powiatach brak tego typu obiektów. Żłobki funkcjonują w budynkach przystosowanych, jako samodzielne placówki. Przy nielicznych żłobkach znajdują się przedszkola. Wszystkie obiekty podłączone są do sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i ciepłowniczej. W skontrolowanych placówkach stan sanitarno techniczny określa się jako dobry. Tylko w 1 placówce w Łodzi stwierdzono zły stan sanitarno techniczny, gdzie nakazano doprowadzić do należytego stanu ściany, sufity i podłogi oraz stolarkę okienną. Systematycznie przeprowadzane są konieczne remonty generalne oraz bieżące prace mające na celu poprawę warunków. W 2009 r. prace dotyczyły m. in.: wymiany stolarki okiennej (powiat bełchatowski), termomodernizacji budynku (powiat bełchatowski), doprowadzenia do należytego stanu sanitarno technicznego ścian i sufitów oraz podłóg pomieszczeń (powiaty: bełchatowski, łódzki, pabianicki), generalnego remontu bloku żywieniowego (powiat zgierski). W żłobkach zapewniono dobre warunki higieniczno sanitarne. Wyposażenie sal dziecięcych było właściwe, nie budziło zastrzeżeń. Zabawki - czyste, w dobrym stanie użytkowym, prawidłowo myte i dezynfekowane. Nowo zakupione posiadały atesty. Bielizna pościelowa znajdowała się w dostatecznej ilości, niezniszczona, zmieniana według potrzeb.

120 120 Miejski Żłobek im. Koziołka Matołka w Zgierzu. Przedszkola Na terenie województwa łódzkiego w 2009 roku funkcjonowało 615 przedszkoli (o 50 więcej niż w roku ubiegłym). Wzrost ten spowodowany był głównie otwieraniem placówek na wsi, w celu wyrównywania szans edukacyjnych oraz rosnącą liczbą obiektów zaliczanych do tzw. innych form wychowania przedszkolnego. Według uzyskanych informacji z Kuratorium Oświaty ilość miejsc w przedszkolach jest nadal niewystarczająca. Wszystkie przedszkola są skanalizowane, zaopatrzone w wodę z wodociągów, posiadają instalację grzewczą. Znaczna część budynków jest murowanych (oprócz 1 placówki w powiecie łęczyckim), parterowych lub piętrowych, wolno stojących. Funkcjonują również przedszkola usytuowane przy innych placówkach oświatowych (m. in.: szkołach podstawowych, zespołach szkół). Posiadają one często wydzielone pomieszczenia oraz oddzielne wejścia do budynku. Przedszkola funkcjonujące samodzielnie, w większości są ogrodzone, uporządkowane. Sprzęt i urządzenia do zabaw dla dzieci są przymocowane do podłoża, bezpieczne w użytkowaniu. Część przedszkoli znajduje się w budynkach nieprzystosowanych, czyli budowanych w innym celu. Stwierdza się w nich m. in.: zbyt małe sale dydaktyczne, brak prawidłowych pomieszczeń na szatnie, niewystarczającą liczbę urządzeń sanitarnych (np.: powiat kutnowski 2 placówki, powiat łaski 1, powiat łęczycki 1, powiat sieradzki 2, powiat wieruszowski 1, powiat zduńskowolski 2). Nieodpowiednie warunki sanitarno higieniczne oraz sanitarno techniczne dotyczące: złego stanu użytkowego podłóg i schodów, złego stanu technicznego stolarki okiennej, złego stanu sanitarno technicznego sanitariatów, zawilgocenia ścian i sufitów, zniszczenia elewacji budynku, złego stanu technicznego ogrodzenia i otoczenia placówki, braku dostosowania mebli przedszkolnych do wymagań ergonomii, stanu piaskownic (wymiana piasku, zabezpieczenia piaskownic) stwierdzono m. in. w:

121 121 Przedszkolu Samorządowym Nr 2, 4, 6, 7 w Bełchatowie, Przedszkolu Samorządowym w Kleszczowie (pow. bełchatowski), Przedszkolach Miejskich Nr: 9, 13, 22, 49, 52, 75, 98, 114, 140, 146, 172, 192 w Łodzi, Przedszkolu w Drzewicy (pow. opoczyński), Przedszkolach Nr: 11, 14, 15, 16, 24 w Piotrkowie Trybunalskim, Publicznym Przedszkolu w Kamieńsku (pow. radomszczański). Najwięcej nieprawidłowości dotyczących warunków pobytu dzieci występuje w przedszkolach zlokalizowanych w Łodzi i Piotrkowie Trybunalskim. W roku 2009 kilka przedszkoli zostało przeniesionych do nowych, bądź już istniejących budynków oświatowych. Są to m. in.: Przedszkole w Szczercowie (pow. bełchatowski), Przedszkole w Rozprzy (pow. piotrkowski), Przedszkole Nr 5 w Rawie Mazowieckiej. W przedszkolach mieszczących się na terenie województwa łódzkiego prowadzone są prace remontowe, które w dużej mierze wynikają ze współpracy z Państwową Inspekcją Sanitarną (m. in. realizowania obowiązków decyzji administracyjnych). Poprawie uległ stan sanitarno techniczny w np.: Powiat bełchatowski: -Przedszkola Edukacyjne Nr: 1, 4, w Zelowie wymieniono stolarkę okienną, dokonano termomodernizacji budynku, odmalowano pomieszczenia, -Przedszkola Samorządowe Nr: 1, 3 w Bełchatowie dokonano renowacji parkietów w ciągach komunikacyjnych, odnowiono pomieszczenia bloku żywieniowego, dostosowano meble przedszkolne do wymagań ergonomii. Powiat kutnowski: -Przedszkola Nr: 8, 15 w Kutnie przeprowadzono termomodernizację budynku, wymieniono stolarkę okienną i drzwiową, przeprowadzono modernizację instalacji CO, odnowiono część elewacji oraz przeprowadzono remonty korytarzy i klatki schodowej, -Przedszkole Nr 1 w Żychlinie remont generalny trzech pomieszczeń. Powiat łaski: -Przedszkola Nr 3, 6 w Łasku przeprowadzono remont węzłów sanitarnych. Powiat łowicki: -Przedszkola Nr 1, 2 w Łowiczu przeprowadzono remont generalny związany z termomodernizacją budynków, ze ścian usunięto azbest. Powiat łódzki: -Przedszkola Miejskie Nr: 7, 22, 36, 42, 53, 65, 83, 99, 109, 122, 124 w placówkach tych wymieniono stolarkę okienną, drzwiową, podłogi, instalację oświetleniową, pomalowano ściany i sufity w pomieszczeniach, sali gimnastycznej, ciągach komunikacyjnych, naprawiono dach, wyremontowano sanitariaty.

122 122 Porównawczą ocenę stanu technicznego i sanitarnego skontrolowanych przedszkoli w latach przedstawiono w zamieszczonej tabeli: Rok Liczba nieprzystosowane Procent Budynki w złym stanie sanitarnotechnicznym Procent % 62 11% % 41 7% Pracownicy pionu HDM Powiatowych Stacji zwracają szczególną uwagę na prawidłowe zestawianie stolików i krzesełek. W 2009 roku przeprowadzono pomiary mebli przedszkolnych oraz oceniono ich dostosowanie do wzrostu dzieci w 173 oddziałach (w poprzednim roku w 175). W 32 (ok. 18%) z nich stwierdzono nieprawidłowości zastosowano postępowanie administracyjne w celu wyegzekwowania poprawy. W znacznej większości placówek prowadzone jest dożywianie. Dzieci otrzymują 2 lub 3 posiłki dziennie przygotowywane na miejscu. W niektórych przedszkolach posiłki dostarczane są przez firmy cateringowe lub podejmowana jest współpraca ze szkołami (np.: powiat rawski, zduńskowolski). Istnieją też placówki, w których dzieci przynoszą śniadanie z domu, w takich przypadkach placówka przygotowuje gorący napój (np.: powiat kutnowski, pajęczański, zduńskowolski). W 2009 r. w województwie łódzkim powstało kilka nowych oddziałów przedszkolnych jak i innych form wychowania przedszkolnego (w bieżącym roku funkcjonowało ich 91, najwięcej w powiatach: skierniewickim 10; sieradzkim, łódzkim 9; bełchatowskim, rawskim 8). Stan sanitarny większości przedszkoli jest dobry lub dostateczny. Bielizna pościelowa, ręczniki są indywidualne - oznakowane, ich stan użytkowy nie budzi zastrzeżeń, zmieniane są wg potrzeb. Dzieci mają zapewnione środki do utrzymania higieny osobistej. Przedszkole w pow. bełchatowskim

123 Typ placówki Szkoły podstawowe z filiami Gimnazja z filiami Zasadnicze szkoły zawodowe Średnie szkoły zawodowe Technika Licea ogólnokształcące Licea profilowane Licea uzupełniające Technika uzupełniające Zespoły szkół ogólnokształcących Zespoły szkół ponadpodstawowych Szkoły policealne Razem 123 Szkoły W 2009 roku na terenie województwa łódzkiego wykazano szkół różnego typu, w tym 320 zespołów ogólnokształcących i ponadpodstawowych. Rodzaje szkół i ich liczbę w porównaniu z rokiem 2008 przedstawia poniższa tabela: Z zamieszczonych wyżej danych widoczna jest tendencja do zmniejszania liczby szkół podstawowych i gimnazjów funkcjonujących samodzielnie, natomiast zwiększa się liczba zespołów szkół. Ocena stanu technicznego szkół W budynkach nieprzystosowanych tak jak w roku mieściło się 16 szkół w tym 11 podstawowych, 1 gimnazjum, 1 liceum ogólnokształcące, 1 zespół szkół ogólnokształcących, 2 zespoły szkół ponadpodstawowych. Ogólną ocenę stanu sanitarno-technicznego budynków w 2009 roku prezentuje zamieszczony poniżej wykres: 1% 15% Budynki nieprzystosowane Budynki w złym stanie sanitarno-technicznym Wykres 2: Ocena stanu sanitarno-technicznego budynków Przykłady szkół nadal funkcjonujących w budynkach nieprzystosowanych: Szkoły Podstawowe Nr: 10, 11 w Piotrkowie Trybunalskim; Szkoły Podstawowe w: Klementynowie, Trzebnicy, Jarosty (powiat piotrkowski), Słomkowie (powiat sieradzki), Filia Szkoły Podstawowej w Woli Cyrusowej (powiat brzeziński), Gimnazjum w Krośniewicach (powiat kutnowski).

124 124 Przykłady placówek, które mieszczą się w budynkach w złym stanie technicznym: Szkoły Podstawowe: w Łodzi Nr: 35, 44, 46, 56, 153, 182, 184, 190, 199; w Piotrkowie Trybunalskim Nr: 10, 11, 13; w: Szynczycach, Rozprzy, Bąkowej Górze, Stobnicy, Wolborzu, Przygłowie (powiat piotrkowski); w Radomsku Nr: 3, 5; w Górach Mokrych, Dobryszycach, Ciężkowicach, Lgocie Wielkiej, Woźnikach, Stobiecku Szlacheckim, Żytnie, Przerąbie (powiat radomszczański), Gimnazjum: w Łodzi Nr: 1, 2, 20, 24, 25, 27, 33, 40; w Piotrkowie Tryb. Nr: 1, 2, 4, Liceum Ogólnokształcące Nr: II, IV, VI, VIII, IX, XXI, XXV, XXVI w Łodzi; I LO i Katolickie Liceum Ogólnokształcące w Piotrkowie Tryb., Liceum Ogólnokształcące nr 1 w Zduńskiej Woli, Zespół Szkół Ogólnokształcących w Łodzi Nr: 1, 4, 7, 8, 9; Zespół Szkół Specjalnych Nr 4; ZSO Nr 1 w Piotrkowie Tryb, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Łodzi Nr: 1, 2, 3, 5, 6, 8, 10, 13, 14, 18; w Piotrkowie Tryb. Nr: 2, 3, 4, 6. Poprawę stanu sanitarno technicznego w łódzkich szkołach wykazano m. in. w: Szkołach Podstawowych Nr: 5, 7, 35, 37, 125, 149, 170, 204, Gimnazjach Nr: 2, 4, 8, 10, 16, 21, 31, 32, 38, 46, Zespołach Szkół Ponadgimnazjalnych Nr: 3, 11, 14, 15, Liceach Ogólnokształcących Nr: VIII, IX, XII, XVIII, XXIII, XXIX, Zespole Szkół Ogólnokształcących Nr:1, 5, 7, 10, Zespole Szkół Specjalnych Nr:2, 4, 7. Pomimo wielu wykonanych prac, które wpłynęły na poprawę warunków, w licznych placówkach mieszczących się w Łodzi stwierdzano niezadowalający stan sanitarno - techniczny, a brak środków finansowych na przeprowadzanie remontów i bieżących prac naprawczych powoduje jego ciągłe pogarszanie. Dodatkowy wpływ ma częste dewastowanie sprzętu i urządzeń szkolnych przez uczniów. W odniesieniu do całego województwa łódzkiego można stwierdzić, iż ze względu na realizację wydawanych decyzji administracyjnych oraz zdobywanie dodatkowych środków finansowych przez dyrektorów, systematycznie poprawia się stan sanitarno techniczny szkół. Szkoła Podstawowa w Szewcach Nadolnych (pow. kutnowski) Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 w Łowiczu

125 125 Ocena warunków do utrzymania higieny osobistej Wszystkie szkoły na terenie województwa łódzkiego są skanalizowane, podłączone do wodociągów. Poważnym uchybieniem higienicznym jest ponadnormatywna liczba uczniów przypadających na urządzenie ustępowe. Należy stwierdzić, że sytuacja uległa poprawie w 7%. Na terenie województwa nie funkcjonują ustępy zewnętrzne dla uczniów. Właściwe warunki do utrzymania higieny osobistej, polegające na zapewnieniu dzieciom i młodzieży dostępu do ciepłej wody, mydła, suszarek lub ręczników jednorazowych, papieru toaletowego w WC i ogólnego właściwego stanu sanitarno-technicznego w odpowiedniej czystości i porządku, zapewniono w 915 skontrolowanych szkołach (73,5%). W placówkach, w których stwierdzono naruszenia w ww. zakresie przeprowadzono postępowania administracyjne, mające na celu wyegzekwowanie odpowiednich standardów. W dalszym ciągu problem stanowi nieprawidłowe użytkowanie środków do utrzymania higieny osobistej przez uczniów zwłaszcza w dużych szkołach (akty wandalizmu: wrzucanie rolek papieru toaletowego do muszli klozetowych lub wyrzucanie ich przez okno, niszczenie wyposażenia np.: umywalek, kranów). Od lat zastrzeżenie budzi sposób i częstotliwość wykorzystywania natrysków po zajęciach sportowych - 44% placówek oświatowych posiada natryskownie w bezpośrednim sąsiedztwie infrastruktury do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego. Czynnych jest 91%, ale w 54% użytkowane są tylko po dodatkowych zajęciach sportowych, natomiast w 22% zawsze lub sporadycznie po zajęciach wf. W głównej mierze spowodowane jest to krótkim czasem trwania przerw między lekcjami. Należy zauważyć, że aż 24% czynnych natryskowni w ogóle nie jest wykorzystywanych. Sytuację pod tym kątem przedstawia poniższy wykres: 100% 90% 91% 80% 70% 60% 56% 54% 50% 44% 40% 30% 24% 20% 10% 9% 7% 15% 0% Placówki posiadające natryskownie Placówki nie posiadające natryskowni Natryski czynne Natryski nieczynne Natryski użytkowane zawsze po zajęciach wf Natryski użytkowane sporadycznie po zajęciach wf Natryski użytkowane tylko po dodatkowych zajęciach sportowych Natryski czynne nieużytkowane Wykres 3: Wykorzystywanie natrysków.

126 Typ placówki Szkoły podstawowe (bez filii) Gimnazja (bez filii) Zasadnicze szkoły zawodowe Średnie szkoły zawodowe Technika Licea ogólnokształcące Licea profilowane Licea uzupełniające Technika uzupełniające Zespoły szkół ogólnokształcących Zespoły szkół ponadpodstawowych Szkoły policealne 126 Infrastruktura do prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego Zaledwie połowa szkół w województwie łódzkim posiada własną - jej administracyjnie przypisaną - salę gimnastyczną, udostępnianą szkołom mieszczącym się w tym samym budynku lub sąsiedztwie. Porównanie lat w zakresie procentowej ilości placówek posiadających salę gimnastyczną wymieniono w poniższej tabeli: % 58% 25% 14% 0 70% % 65% 32% % 60% 25% 14% 0 70% % 65% 20% % 60% 0% 14% 0 70% % 65% 18% Analizując zestawienie można zauważyć, że liczba placówek posiadających sale gimnastyczne na terenie województwa łódzkiego nieznacznie zwiększyła się w szkołach podstawowych (wzrost o 3%). Zmniejszenie się liczby obiektów posiadających salę w zespołach szkół ogólnokształcących, zasadniczych szkołach zawodowych i policealnych wynika z innej liczby funkcjonujących w 2009 r. wymienionych typów placówek wobec lat wcześniejszych (wzrosła liczba zespołów szkół ogólnokształcących, zmniejszyła szkół policealnych i szkół zawodowych). Pozostałe dane nie uległy zmianie. Szkoły, które posiadają tylko boiska do prowadzenia zajęć sportowych, stanowią ok. 11%, czyli porównywalnie z 2008 rokiem (12%). Uczniom szkół nie posiadających infrastruktury do prowadzenia zajęć w-f, w miarę możliwości, umożliwia się korzystanie z zaplecza sportowego innych placówek, krytych pływalni, siłowni czy klubów fitness. W okresie wiosenno - letnim uczniowie ćwiczą na boiskach szkolnych i placach rekreacyjnych. Infrastrukturę do prowadzenia zajęć w-f i organizowanie zajęć poza terenem szkoły zapewnia łącznie 416 placówek ( r.). 11% 5% 65% Szkoły nie korzystające z obiektów poza terenem szkoły Szkoły korzystające z basenu 19% Szkoły korzystające z hal i sal sportowych Szkoly korzystajce z siłowni, klubów fitness Wykres 4. Organizowanie zajęć sportowych poza terenem szkoły

127 127 Podsumowując - na przestrzeni lat zauważa się jednak pozytywną zmianę, gdyż sukcesywnie budowane są nowoczesne sale i hale gimnastyczne oraz profesjonalne obiekty sportowe przy szkołach. Przykładami placówek, w których oddano do użytku salę/ halę sportową są m.in.: Zespół Szkół Publicznych w Błędowie (powiat łowicki), Szkoła Podstawowa w Bielowicach (powiat opoczyński), Zespół Szkół Ogólnokształcących w Starej Wojskiej (powiat rawski), Szkoła Podstawowa Nr 6 w Sieradzu, Szkoła Podstawowa Nr 7 w Skierniewicach, Zespół Szkół w Ujeździe (powiat tomaszowski), Gimnazjum w Osjakowie i Załęczu Wielkim (powiat wieluński). W 2009 roku na terenie województwa łódzkiego przy szkołach powstało również kilka nowoczesnych boisk, związane było to m. in. z uczestnictwem w programie Orlik, a także niezależnymi - od wspomnianego programu - pracami modernizacyjnymi. Przykładami takich placówek są: Gimnazjum w Popowie (powiat łowicki), Szkoły Podstawowe Nr: 19, 114, 130, 138, 142, 162, 190 w Łodzi; XVIII, XXV, XXX, XLIV LO w Łodzi; ZSO Nr: 7 i 8 w Łodzi, Szkoła Podstawowa w Drzewicy (powiat opoczyński), Zespół Szkół Centrum Edukacji Zawodowej i Ustawicznej w Rawie Mazowieckiej, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Białej Rawskiej (powiat rawski), Szkoła Podstawowa Nr 4 w Sieradzu, II LO w Tomaszowie Mazowieckim. Sale i boiska wyposażone są w urządzenia i sprzęt sportowy - zazwyczaj w dobrym stanie technicznym, wyjątek stanowi wyposażenie zakupione przed wielu laty, które sukcesywnie ulega wymianie. Większość szkół, które nie spełniały wymogów w tym zakresie, zlokalizowanych było w Łodzi. Zajęcia sportowe w szkołach z powiatu łowickiego:

128 128 Warunki pracy ucznia Na warunki pobytu dzieci i młodzieży w szkołach wpływa właściwa higienizacja procesu nauczania, zwłaszcza: plan lekcji, dostosowanie ławek (stolików i krzeseł) do wzrostu uczniów, oświetlenie sztuczne. Oświetlenie sztuczne Tygodniowy rozkład lekcji Stoły i krzesła Rok Skontrolowano oddziałów Stwierdzono niewłaściwe % Skontrolowano oddziałów Stwierdzono nieprawidłowości % Skontrolowano oddziałów Stwierdzono niewłaściwe % % % % % % % Interpretując wyniki przeprowadzonych kontroli można stwierdzić, że warunki pracy ucznia uległy znacznej poprawie. Występujące nieprawidłowości w rozkładach zajęć najczęściej dotyczyły: Skracania przerw międzylekcyjnych, zwłaszcza w szkołach gdzie większość dzieci mieszka daleko od miejsca nauki lub korzysta z komunikacji zorganizowanej, Nieuwzględniania w każdym dniu zajęć z elementami ruchu. Sytuacja ta wynika głównie z ograniczonej liczby sal lekcyjnych i pomieszczeń do prowadzenia zajęć w-f, Nierównomiernego rozłożenia zajęć lekcyjnych w poszczególnych dniach tygodnia, spowodowanego szczególnie w zespołach - dużą liczbą uczniów i oddziałów. Sala lekcyjna w jednej ze szkół w Łowiczu: Opieka medyczna Gabinety profilaktyki zdrowotnej i opieki przedlekarskiej odnotowano w 579 szkołach (głównie podstawowych), co stanowiło 47% ogółu. Znajdowały się one w dobrym stanie technicznym oraz wyposażone były w odpowiedni sprzęt.

129 129 45% 40% 41% Szkoły Podstawowe z filiami 35% 32% 30% 25% Gimnazja z filiami 20% 15% 10% 17% 10% Licea Ogólnokształcące 5% 0% Zespoły Szkół Wykres 5: Zapewnienie opieki medycznej w poszczególnych typach szkół w odniesieniu do wszystkich placówek posiadających gabinety Ponad połowa szkół nie posiadała gabinetów, w tym: szkoły podstawowe - 63%, gimnazja - 53%, ponadgimnazjalne szkoły zawodowe 82%, licea ogólnokształcące 24%, zespoły szkół ponadpodstawowych 38% (dane przedstawione na poniższym wykresie). 90% 80% 82% 70% 63% Szkoły Podstawowe z filiami 60% 53% Gimnazja z filiami 50% 40% 38% Ponadgimnazjalne Szkoły Zawodowe Licea Ogólnokształcące 30% 24% Zespoły Szkół 20% 10% 0% Wykres 6 : Placówki nie posiadające gabinetów profilaktyki i pomocy przedlekarskiej W ostatnich latach obserwuje się negatywne zjawisko pozbawiania uczniów szkolnej opieki lekarskiej oraz znaczne ograniczenie opieki pielęgniarskiej. Należy jednak podkreślić, iż w roku 2009 w kilku placówkach utworzono gabinety profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej oraz gabinety stomatologiczne, m. in. w: Zespole Szkół w Rogowie (powiat brzeziński), Gimnazjum Radziechowice (powiat radomszczański), Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Babsku (powiat rawski). W większości placówek opieka lekarska sprawowana była przez pielęgniarki na podstawie umowy z NFZ, które dyżurowały z różną częstotliwością: przez 5-10 godzin w tygodniu w szkołach miejskich lub 1 dyżur w miesiącu w szkołach znajdujących się na wsiach. Ponadto dyrektorzy szkół podpisywali porozumienia z pobliskimi Poradniami i Zakładami Opieki Zdrowotnej (zwłaszcza Niepublicznymi). W szkołach, które nie posiadały gabinetów lekarskich, pielęgniarki często przyjmowały w niedostosowanych pomieszczeniach, nie spełniających wyznaczonych norm.

130 130 Prowadzenie dożywiania uczniów Na terenie województwa łódzkiego w 2009 r. z ciepłych posiłków wydawanych w 840 placówkach (w tym 47% stanowią obiady jednodaniowe) korzystało uczniów (2008 r ). Śniadania przygotowywało 10% szkół, ( %) dla podopiecznych. W 39% szkół (43% r.) uczniów miało zapewniony gorący napój (dane zamieszczone na wykresie 7). Z dofinansowania posiłków korzystało dzieci i młodzieży liczba uczniów spożywających w szkole pełne obiady liczba uczniów spożywających w szkole obiady jednodaniowe liczba uczniów korzystających z organizowanych w szkole śniadań liczba uczniów korzystających z podawanego w szkole gorącego napoju liczba uczniów korzystających z posiłków dofinansowywanych Wykres 7. Liczba uczniów korzystających z dożywiania w szkole Porównując dane z rokiem 2008, wzrosła liczba uczniów korzystających z obiadów jednodaniowych, natomiast w przypadku pozostałych form dożywiania obserwuje się nieznaczny spadek. Wśród skontrolowanych placówek najwięcej ciepłych posiłków wydawanych było w szkołach podstawowych, gimnazjach (ponad 70%). Śniadania oraz napój zapewniały głównie szkoły podstawowe i zespoły szkół. Szczegółowe dane przedstawia poniższy wykres. 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% wydawanie ciepłych posiłków organizowanie śniadań szkolnych podawanie napoju 20% 10% 0% Szkoła Podstaw ow a Gimnazjum Licea ogólnokształcące Zespoły szkół Wykres 8. Procentowe porównanie typów szkół zapewniających dożywianie Z zebranych danych wynika, że ponadgimnazjalne szkoły zawodowe nie prowadziły dożywiania uczniów.

131 [kg] 131 Substancje i preparaty chemiczne w szkolnych pracowniach Tematyka substancji i preparatów chemicznych dotyczyła głównie szkół licealnych i gimnazjalnych, w których nadal problem stanowiły przeterminowane odczynniki chemiczne. W 2009 roku w skontrolowanych pracowniach szkolnych było 5 234,28 kg substancji i preparatów chemicznych (2008 r ,183 kg), z tego 2 744,44 kg to substancje przeterminowane (2008 r ,042 kg). Większość z nich znajdowała się w szkołach na terenie miasta Łodzi 2 307,6 kg (w 2008 r kg). Z porównania danych wynika, że szkoły sukcesywnie pozbywały się przeterminowanych substancji i preparatów niebezpiecznych ze szkolnych pracowni chemicznych r. 2009r ilosć substancji i preparatów chemicznych ogółem ilosć substancji i preparatów chemicznych przeterminowanych Wykres 9. Ilość substancji i preparatów chemicznych w szkolnych pracowniach w województwie łódzkim W trakcie kontroli zwracano szczególną uwagę na sposób przechowywania substancji i preparatów chemicznych, posiadanie aktualnego spisu oraz poprawność oznakowania umożliwiającą ich identyfikację. W nadzorowanych placówkach uczniowie systematycznie zapoznawani byli z treścią kart charakterystyk w/w substancji. Warsztaty szkolne i centra szkolenia zawodowego Na terenie woj. łódzkiego wykazanych zostało 20 warsztatów i centrów szkolenia zawodowego (o 8 mniej niż w 2008 roku), w następujących powiatach: bełchatowskim, kutnowskim, piotrkowskim, zgierskim po 1 warsztacie, łęczyckim, łowickim, sieradzkim po 2 warsztaty, opoczyński i skierniewickim po 3 warsztaty, łódzkim - 4. Zły stan sanitarno-techniczny stwierdzono w 4 placówkach, m.in. w: Warsztatach przy Spec. Ośrodku Szkolno - Wychowawczym Nr 1 w Łodzi, Centrum Kształcenia Ustawicznego w Łodzi, Centrum Kształcenia Praktycznego w Piotrkowie Trybunalskim. Poprawę stanu sanitarno-technicznego, dzięki przeprowadzonym pracom remontowym uzyskano w warsztatach przy Zespole Doskonalenia Zawodowego w Łodzi oraz w warsztatach szkolnych przy Zespole Szkół w Aleksandrowie Łódzkim.

132 132 20% Warsztaty w złym stanie technicznym Wykres 10. Stan techniczny warsztatów Park maszynowy warsztatów znajdował się w zadawalającym stanie technicznym. Stanowiska pracy posiadały właściwą powierzchnię, adekwatną do liczby uczniów praktykujących na zmianie. Uczniowie podczas zajęć pracowali w odzieży ochronnej oraz wyposażeni byli w środki ochrony indywidualnej. W placówkach zorganizowano sprawne funkcjonowanie systemu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do jej udzielenia. Na każdym stanowisku były instrukcje BHP i obsługi poszczególnych maszyn oraz urządzeń. Szkoły wyższe i domy studenckie Na terenie woj. łódzkiego pod nadzorem PIS znajdowały się 32 uczelnie wyższe (na terenie 8 powiatów). W ubiegłym roku nie oddano do użytku nowych obiektów, nie przeprowadzano modernizacji. Wszystkie uczelnie posiadały dobry standard sanitarny, remonty przeprowadzane były na bieżąco, w miarę pozyskiwania funduszy europejskich. Niestety aż w 19 obiektach w Łodzi stwierdzono zły stan sanitarno-techniczny, m.in. w: Katedrze Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Wydziale Fizyki i Chemii UŁ, Wydziale Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska PŁ. Do placówek o bardzo dobrym standardzie sanitarnym zaliczyć należy: - Wydział Prawa i Administracji UŁ, - Centrum Kształcenia Międzynarodowego PŁ, - Wydział Nauk Geografii UŁ. Stan techniczny domów studenckich był na ogół zadowalający, za wyjątkiem 10 zlokalizowanych na terenie miasta Łodzi, pogorszeniu uległ także stan sanitarno - techniczny 4 DS. w Piotrkowie Trybunalskim. Pod względem sanitarno-technicznym wyróżnione zostały: DS Wyższej Szkoły Informatyki w Łodzi, DS Sióstr Urszulanek przy ul. Czerwonej 6 w Łodzi, II DS Politechniki Łódzkiej. Podwyższony standard wyposażenia posiadały: DS Nr 2 w Piotrkowie Trybunalskim, Zespół Domów Studenckich nr 6 Jodełka w Rogowie (powiat brzeziński), który dostosowany został do osób niepełnosprawnych. W dwóch domach studenckich w Łowiczu pomieszczenia były w niewielkim zakresie wykorzystane z uwagi na mały nabór studentów na rok akademicki 2009/2010 (tylko 59 studentów stacjonarnych).

133 133 Dom studenta Jodełka w Rogowie - powiat brzeziński Domy Dziecka Liczba domów dziecka na terenie woj. łódzkiego nie zmieniła się od 2007 r., jest ich 29. Wszystkie funkcjonowały w budynkach przystosowanych, a stan sanitarno-techniczny oceniono pozytywnie, tylko w 1 była ponadnormatywna liczba dzieci przypadająca na urządzenie ustępowe. Dzięki prowadzonym remontom poprawie uległy warunki pobytu m. in. w: Dom Dziecka Nr 1 w Łodzi, Placówka opiekuńczo-wychowawcza Tęcza w Kutnie, Dom Dziecka w Wojsławicach (powiat zduńskowolski). Sale dla dzieci oraz pomieszczenia dodatkowe wyposażone były prawidłowo. Sprzęty i zabawki znajdowały się w dobrym stanie technicznym. Stare, zniszczone meble sukcesywnie wymieniano na nowe. Zaopatrzenie w bieliznę pościelową oraz jej stan użytkowy nie budził większych zastrzeżeń. Przybory toaletowe i ręczniki indywidualne zapewnione były w wystarczającej ilości, co stwarzało odpowiednie warunki do utrzymania higieny osobistej. Bursy i internaty Stan czystości bieżącej w 35 skontrolowanych bursach i internach nie budził większych zastrzeżeń, poza np.: Bursą Szkół Artystycznych w Łodzi, Bursą Samorządu Woj. Łódzkiego w Łodzi, Internatem Zespołu Szkół Rolniczych w Lututowie (pow. wieruszowski). Mimo prowadzonych prac remontowych, nadal poprawy wymaga stan sanitarno-techniczny w Bursie Szkolnej Zespołu Placówek Oświatowo-Wychowawczych w Radomsku oraz w Bursie Szkolnej Zespołu Placówek Oświatowych w Przedborzu (pow. radomszczański). W trakcie minionego roku uległ poprawie stan sanitarno - techniczny m.in. w Bursie w Mieczysławowie (powiat kutnowski) zakończono remont sanitariatów, natryskowni, pokoi mieszkalnych, w których także wymieniono meble. Placówki z pobytem dziennym, całodobowym oraz dziennym i całodobowym W 2009 r. funkcjonowało ich 188. W porównaniu z 2008 r. nieznacznie uległa zmianie - liczba placówek z pobytem dziennym i całodobowym wzrosła (o 1), natomiast zmniejszyła się liczba placówek z pobytem całodobowym i dziennym (o 1). Udział skontrolowanych placówek z pobytem dziennym, całodobowym oraz dziennym i całodobowym kształtował się w sposób przedstawiony na zamieszczonym wykresie:

134 134 12% 15% placówki z pobytem dziennym placówki z pobytem całodobowym 73% placówki z pobytem dziennym i całodobowym Wykres 11: Placówki z pobytem. Placówki z pobytem dziennym: Większość tego typu placówek to świetlice i kluby środowiskowe (71%), resztę stanowią: ogniska wychowawcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, ośrodki rehabilitacyjne i dydaktyczno-rehabilitacyjne dla dzieci niepełnosprawnych, warsztaty terapii zajęciowej, ośrodki adaptacyjne, schronisko oraz inne. Jedna placówka Ośrodek Dydaktyczno-Rehabilitacyjny dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej w Brzezinach - funkcjonowała w budynku nieprzystosowanym, trwa budowa nowej siedziby. Jedna Świetlica Środowiskowo-Terapeutyczna w Brzezinach funkcjonująca wcześniej przy Klasztorze Franciszkanów została przeniesiona w 2009 roku do nowego budynku. Powstały dwie nowe świetlice środowiskowe w pow. łaskim w Bałuczu i Kolumnie, pięć świetlic socjoterapeutycznych na terenie pow. zduńskowolskiego przekształciło się w świetlice środowiskowe. Zły stan sanitarno-techniczny posiadały: - Świetlica Profilaktyczna ul. Słowiańska 30 w Łodzi, - Świetlica Środowiskowa Starówka w Piotrkowie Trybunalskim (zbyt mała ilość urządzeń ustępowych). Poprawę stanu sanitarno-technicznego uzyskano w: - Świetlicy Środowiskowej Stokrotka w Piotrkowie Trybunalskim, - Świetlicy Dziecięcej Caritas w Łodzi. W większości placówek tego typu dzieci miały zapewniony posiłek (kanapki, pieczywo cukiernicze, ciepły napój, w niektórych także obiad). Placówki z pobytem całodobowym: W 2009 r. funkcjonowało 23 tego typu placówek, były to: - młodzieżowe i specjalne ośrodki wychowawcze i szkolno-wychowawcze, - domy pomocy społecznej dla dzieci, - pogotowia opiekuńcze, - placówki opiekuńczo-wychowawcze, - ośrodki socjoterapeutyczne i inne. Prawie wszystkie funkcjonowały w budynkach przystosowanych, z wyjątkiem Placówki Opiekuńczo-Wychowawczej w Łasku, która przekształciła się z Pogotowia Opiekuńczego i nie spełniała wszystkich wymagań. Z tego typu placówek często korzystają dzieci i młodzież niepełnosprawna, więc obiekty, w których one funkcjonują, dostosowane są do ich potrzeb. W złym stanie technicznym znajdują się 2 obiekty: - Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy nr 3 w Łodzi, - Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Działoszynie (pow. pajęczański). Prowadzone remonty poprawiły stan sanitarno-techniczny m.in. w: - Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Łękawie (pow. bełchatowski), - Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 1 w Kutnie. Rozbudowie uległ Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Łowiczu wybudowano internat i salę gimnastyczną.

135 135 Bardzo dobre warunki pobytu posiadała Świetlica Środowiskowa w Rawie Mazowieckiej. Placówki z pobytem dziennym i całodobowym: Głównie były to specjalne ośrodki wychowawcze i szkolno-wychowawcze (75%). Pozostałe placówki tego typu to: młodzieżowe ośrodki socjoterapii, ośrodek rehabilitacyjno edukacyjny, ośrodek adaptacyjny, OHP. Znaczna część z nich zlokalizowana była w budynkach znajdujących się w nieodpowiednim stanie technicznym (22%). Jedna placówka (Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy w Piotrkowie Trybunalskim) funkcjonowała w obiekcie nieprzystosowanym sale lekcyjne usytuowane poniżej poziomu terenu. W 2 obiektach stwierdzono ponadnormatywną liczbę uczniów na urządzenie ustępowe. Placówki w złym stanie sanitarno- technicznym znajdowały się głównie w Łodzi, należały do nich m.in.: Specjalne Ośrodki Szkolno Wychowawcze Nr 1, Nr 3, Nr 5 w Łodzi, Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii Nr 3 w Łodzi. Poprawę stanu sanitarno technicznego uzyskano m.in. w: Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym w Bełchatowie odnowiono sale lekcyjne, szatnie, salę gimnastyczną i część pokoi mieszkalnych, Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym Nr 6 w Łodzi odnowiono ściany i sufity w salach zajęć, wymieniono część stolarki okiennej oraz przeprowadzono remont węzłów sanitarnych. We wszystkich obiektach zapewniono warunki do utrzymania higieny osobistej. Placówki pracy pozaszkolnej Placówki pracy pozaszkolnej znajdujące się na terenie województwa łódzkiego to przede wszystkim: - domy kultury i pałace młodzieży, - szkoły muzyczne, - świetlice środowiskowe, - inne (warsztaty terapii zajęciowej, poradnie psychologiczno pedagogiczne, sala gier i zabaw dla dzieci, międzyszkolna hala sportowa, planetarium, szkoła językowa, ośrodek rehabilitacyjny i inne). W 2009 r. pod nadzorem znajdowały się 63 placówki, które prowadzone były przez różnego typu organizacje: ZHP, Fundacje, Caritas, itp. Często funkcjonowały one w obiektach nietypowych, np.: pomieszczeniach willi parterowej, Urzędu Stanu Cywilnego, ale dostosowanych do wymogów. Stan sanitarno-techniczny większości nie budził zastrzeżeń, poza jednym wyjątkiem - Państwową Szkołą Muzyczną I st. w Łodzi. Dobrym stanem sanitarno-technicznym natomiast wyróżniały się: Filia Państwowej Szkoły Muzycznej I st. w Łodzi, Pałac Młodzieży w Łodzi. W placówkach wchodzących w skład w/w grupy odbywało się wiele różnorodnych zajęć, np.: plastyczne, muzyczne, taneczne. Oprócz stałych form pracy z dziećmi i młodzieżą, działalność kulturalna była rozszerzona o imprezy okolicznościowe, artystyczne i rekreacyjno - sportowe. Udzielano też pomocy w nauce. Z zajęć prowadzonych w powyższych placówkach korzystało dzieci i młodzieży.

136 136 Placówki wypoczynku letniego i zimowego W 2009 roku na terenie woj. łódzkiego zostało zgłoszonych 498 form wypoczynku letniego i zimowego (240 letnich, 258 zimowych), w których łącznie wypoczywało dzieci i młodzieży. kolonie wypoczynkowe obozy pod namiotami inne obozy w miejscu zamieszkania Wykres 12: Letnie i zimowe formy wypoczynku liczba dzieci korzystających z letnich form wyjazdowych liczba dzieci korzystających z zimowych form wyjazdowych liczba dzieci korzystających z form wypoczynku letniego w miejscu zamieszkania liczba dzieci korzystających z form wypoczynku zimowego w miejscu zamieszkania Wykres 13: Liczba dzieci wypoczywających w placówkach letniego i zimowego wypoczynku na terenie woj. łódzkiego Liczba placówek (szczególnie zimowisk) w porównaniu z rokiem ubiegłym nieznacznie się zmniejszyła, natomiast zwiększyła się liczba dzieci i młodzieży korzystających z tych form wypoczynku. liczba placówek wypoczynku letniego liczba placówek wypoczynku zimowego Ogólna liczba uczestników Państwowa Inspekcja Sanitarna, oprócz działań związanych z kwalifikacją obiektów, na bieżąco prowadziła nadzór nad placówkami wypoczynku dzieci i młodzieży.

137 137 Większość form wypoczynku zimowego i letniego odbywała się w miejscu zamieszkania. Zajęcia realizowano w świetlicach środowiskowych, domach kultury, klubach sportowych, fundacjach, stowarzyszeniach oraz różnorodnych pracowniach i salach sportowych. Dzieciom organizowano wycieczki, wyjścia do kina, spotkania w muzeach, zajęcia sportowe. Poza wykazanymi formami w miejscu zamieszkania, wiele szkół umożliwiało uczniom uczestniczenie w różnorodnych kołach zainteresowań (plastycznych, muzycznoteatralnych, sportowych, komputerowych) w ramach akcji otwartych szkół. Wyjazdy wakacyjne organizowane były w postaci m.in. kolonii, obozów pod namiotami i innych obozów, które funkcjonowały w stałej bazie noclegowej i miały charakter wypoczynkowy, sportowy, lub szkoleniowy. Dożywianie prowadzono w różnych formach, tj.: w postaci napoju, śniadania (kanapka/bułka, napój) oraz obiadu (jedno- lub dwudaniowego). Posiłki dowożono lub dzieci stołowały się w pobliskich barach lub stołówkach placówek oświatowych, w których je przygotowywano. Z wypoczynku korzystało wiele dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych i żyjących w trudnych warunkach materialnych dla nich w większości posiłki były dotowane przez samorządy i fundacje. W części nadzorowanych placówek - głównie w miejscu zamieszkania - stwierdzono uchybienia i nieprawidłowości dotyczące: przekroczenia standardów higienicznych w zakresie niedostatecznej liczby urządzeń sanitarnych, braku ciepłej wody do mycia oraz aktualnej dokumentacji zdrowotnej personelu. Były one natychmiast eliminowane przez organizatorów i nie stanowiły bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia. Opieka lekarsko-pielęgniarska dla wypoczywających dzieci zapewniana była głównie w pobliskich zakładach opieki zdrowotnej lub punktach pomocy doraźnej, przy czym większość placówek wyjazdowych posiadała całodobową opiekę medyczną na miejscu. Wśród uczestników wypoczynku odnotowano przypadki zachorowań, głównie o charakterze infekcyjnym, niekiedy zgłaszano bóle głowy lub brzucha. Poza tym, zarejestrowano niegroźne wypadki i urazy ciała (otarcia, stłuczenia, skręcenia, itp.) które miały miejsce szczególnie podczas letnich wakacji. Pracownicy pionu HDM na terenie województwa łódzkiego w kontrolowanych placówkach omawiali tematykę zakażeń meningokokowych przekazywano informacje jakich niebezpiecznych zachowań unikać, rozdawano ulotki i rozklejano plakaty poświęcone ww. tematyce. Ponadto podczas wypoczynku letniego podejmowano działania profilaktyczne dotyczące zakażeń wywołanych nowym wirusem grypy typu AH1N1. Organizowano bezpośrednie spotkania i pogadanki dla uczestników, organizatorów, dyrektorów wypoczynku oraz osób sprawujących opiekę medyczną. Przekazano materiały edukacyjne (zalecenia Głównego Inspektora Sanitarnego, ulotki), zobowiązywano również kierowników i opiekunów do zwracania szczególnej uwagi na: - przestrzeganie mycia rąk, - częste wietrzenie pomieszczeń, w których przebywają uczestnicy, - uzupełnianie na bieżąco środków higienicznych, - organizowanie zajęć w małych grupach, - bezwzględne przestrzeganie zasad czystości podczas spożywania posiłków, a także w bloku żywieniowym, prawidłowe mycie i wyparzanie naczyń, - prowadzenie działań informujących o tematyce prozdrowotnej. Poza tym pracownicy PIS współpracowali z Kuratorium Oświaty, Policją i Strażą Pożarną, przeprowadzali wspólne kontrole i uczestniczyli w spotkaniach zorganizowanych przez Starostwa Powiatowe.

138 138 Stanica harcerska w Miedznej Murowanej (pow. opoczyński) Wnioski i postulaty 1. W placówkach oświatowo - wychowawczych systematycznie prowadzone są dość liczne prace remontowe zmierzające do poprawy stanu sanitarno higienicznego. Sytuacja w tym zakresie wymaga jednak wsparcia ze strony władz samorządowych. 2. Zauważalna jest znaczna poprawa w zakresie zapewnienia dzieciom i młodzieży warunków do utrzymania higieny osobistej stały dostęp do mydła, papieru toaletowego i możliwości osuszania rąk. Poprawie uległ dostęp uczniów do ciepłej, bieżącej wody - dzięki wydawanym decyzjom przez pracowników HDM 3. W szkołach sukcesywnie zakupuje się meble posiadające certyfikaty, jednakże działania w tym zakresie są niedostateczne. 4. Pomimo zwiększającej się liczby nowopowstałych obiektów sportowych nadal brak jest dostatecznej bazy sportowej do realizacji treści programowych z wychowania fizycznego, głównie w szkołach podstawowych. 5. Sukcesywnej poprawie ulega sytuacja w zakresie eliminowania przeterminowanych odczynników chemicznych w pracowniach szkolnych. 6. Opieka lekarska i pielęgniarska w szkołach jest nadal niewystarczająca. W 2009 pracownicy pionu HDM przeprowadzili ogółem w placówkach stałych i sezonowych kontroli. Wydano 598 decyzji administracyjnych, nałożono 14 mandatów karnych na łączną kwotę 1600 zł. Przygotowała: Jolanta Piekarska Kierownik Oddziału Higieny Dzieci i Młodzieży WSSE

139 139 W ZAKRESIE HIGIENY RADIACYJNEJ 1. Nadzór bieżący 1) Medyczne Pracownie Rentgenowskie Na terenie województwa łódzkiego znajdują się 403 medyczne pracownie rentgenowskie, które użytkują 699 aparaty rtg. W narażeniu na promieniowanie X pracuje łącznie ok osób. W roku 2009 Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny wydał 178 zezwoleń na uruchomienie aparatury i medycznych pracowni rentgenowskich. Przy wydawaniu zezwoleń uwzględniano nowe wymagania w zakresie dokumentacji jednostek zgodnie z obowiązującymi przepisami. Egzekwowano i weryfikowano wykonywanie obowiązków z zakresu ochrony radiologicznej pacjenta, w szczególności wykonywania akceptacyjnych testów kontroli jakości parametrów fizycznych nowo instalowanej aparatury rtg oraz testów podstawowych i specjalistycznych w jednostkach już działających. W 2009 r. pracownicy Oddziału przeprowadzili łącznie 104 kontrole w 96 pracowniach rtg. Kontrole wykonywane i dokumentowane były zgodnie z obowiązującymi procedurami wprowadzonymi przez Głównego Inspektora Sanitarnego. W trakcie przeprowadzonych kontroli sprawdzano i egzekwowano realizację wymagań w zakresie higieny radiacyjnej, wynikających z Ustawy Prawo Atomowe, dotyczących aparatury i personelu narażonego na działanie prom. X. Zwracano także uwagę na stan sanitarno-techniczny pomieszczeń pracowni rtg. Na podstawie przeprowadzonych kontroli, PWIS w Łodzi wydał 18 decyzji na usunięcie stwierdzonych uchybień. Wydawane decyzje dotyczyły głównie nieprawidłowości w dokumentacji, braku wyników testów jakości aparatury rtg, braku sprzętu do kontroli procesu obrazowania w zakresie przewidzianym dla podstawowych testów wewnętrznej kontroli parametrów technicznych oraz braku szkoleń z zakresu ochrony radiologicznej pacjenta wymaganych u osób wykonujących i nadzorujących wykonywanie badań i zabiegów leczniczych przy użyciu promieniowania jonizującego. W roku 2009 nie było potwierdzonego przypadku przekroczenia limitu dawki pracowników zatrudnionych w narażeniu na promieniowanie X. Instytut Medycyny Pracy zgłosił 1 przypadek, w którym istniało podejrzenie o nadmierne napromienienie personelu, jednak po dokładnym wyjaśnieniu sprawy ustalono, że dawki te nie zostały zaliczone do dawek życiowych.

140 liczba testów 140 Podczas przeprowadzonych kontroli wykonano 968 pomiarów mocy dawki prom. X przy 129 stanowiskach rtg, sprawdzając stan osłon przed promieniowaniem oraz narażenie na stanowiskach pracy i w miejscach przebywania ludzi. W roku 2009 w ramach bieżącego nadzoru sanitarnego oraz odbiorów nowych pracowni i aparatów rtg na postawie opracowanych i wdrożonych instrukcji roboczych prowadzono na terenie województwa łódzkiego kontrolę jakości wybranych parametrów fizycznych aparatury rentgenowskiej. Testy kontroli jakości aparatury RTG w roku dawka referencyjna wydajność lampy warstwa półchłonna HVL czas ekspozycji wysokie napięcie warunki oceny zdjęć 6 Na podstawie danych za rok 2009, dotyczących stanu aparatury rtg w województwie łódzkim, stwierdza się systematyczną wymianę diagnostycznego sprzętu rtg na nowy, często wysokospecjalistyczny, oraz znaczącą poprawę stanu sanitarno-technicznego w wielu medycznych pracowniach rtg. Struktura wiekowa aparatów rtg w woj. łódzkim w roku % % % % % % % % % % % % %

141 141 Ilość i rodzaj aparatów rtg stosowanych w ochronie zdrowia w woj. łódzkim ilustruje poniższe zestawienie: Typy apartów rtg w woj.łódzkim naczyniowe zabiegowa diagnostyka do zdjęć do zdjęć i prześwie... mammografy stomatologiczne stomat.panoramiczne densytometry tomografy 2) Zakłady stosujące substancje promieniotwórcze i urządzenia techniki jądrowej do celów medycznych Wg posiadanej przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora ewidencji na terenie województwa znajduje się 20 pracowni stosujących substancje promieniotwórcze i urządzenia techniki jądrowej, do celów medycznych. W pracowniach tych ok 140 pracowników jest narażonych na promieniowanie. Nie stwierdzono zdarzeń radiacyjnych na terenie tych placówek ani wypadków medycznych. W zakresie ochrony radiologicznej jednostki posiadające źródła promieniotwórcze nadzorowane są przez Państwową Agencję Atomistyki. W kompetencji PWIS pozostaje wydawanie zgód z zakresu badań rentgenodiagnostycznych, badań diagnostycznych, leczenia chorób nienowotworowych, paliatywnego leczenia chorób nowotworowych z wykorzystaniem produktów radiofarmaceutycznych oraz zabiegów z zakresu radiologii zabiegowej. Pomimo, iż rozporządzenie w tej sprawie ukazało się w marcu 2008 r. proces wydawania zgód został aktualnie wstrzymany ze względu na brak procedur kontrolnych, które w dalszym ciągu pozostają w opracowaniu.

142 142 3) Zakłady stosujące urządzenia wytwarzające pola e-m GHz Na terenie województwa w 2009 r. znajdowało się 274 zakłady stosujące urządzenia wytwarzające pola elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości. Pracownicy Oddziału przeprowadzili 46 kontroli w 39 zakładach. Podczas kontroli sprawdzano przestrzeganie zasad BHP przy stosowaniu urządzeń wysokiej częstotliwości, kontrolowano ważność protokołów pomiarowych natężenia pola w otoczeniu urządzeń oraz szkoleń i specjalistycznych badań lekarskich pracowników obsługujących urządzenia. Na podstawie wniosków pokontrolnych wydano 6 decyzji (4 w wyniku kontroli kompleksowych jednostek) na usunięcie stwierdzonych uchybień, które dotyczyły nieaktualnych terminów ważności szkoleń BHP pracowników oraz braku pomiarów kontrolnych natężenia pola elektromagnetycznego w środowisku pracy. W 2009 r. nie stwierdzono nadmiernej ekspozycji pracowników na działanie pól elektromagnetycznych. 2. Monitoring skażeń promieniotwórczych środowiska i żywności na terenie województwa W ramach Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi w roku 2009 działała 1 Placówka Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych. Placówka prowadziła pomiary w zakresie monitoringu państwowego służącego do oceny sytuacji radiacyjnej kraju, oraz w ramach nadzoru nad bezpieczeństwem żywności. Pobierano próby a następnie prowadzono pomiary skażeń promieniotwórczych mleka i innych produktów żywnościowych jak: mięso, ryby, drób, jaja, warzywa, owoce, pasze oraz wodę powierzchniową przeznaczoną do spożycia z ujęć wodociągu łódzkiego. Łącznie pobrano 59 próbek Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi poświadczył w 2009 r. 3 certyfikaty eksportowe na produkty żywnościowe w zakresie skażeń promieniotwórczych. W 2009 r. zarejestrowano na terenie województwa łódzkiego następujący poziom skażeń promieniotwórczych: moc dawki w powietrzu atmosferycznym utrzymywała się na poziomie śr. 0,3 0,5 pa/kg mleko płynne - stężenie 137 Cs wahało się w granicach 0,71-0,78 Bq/kg

143 w innych produktach żywnościowych stężenie sztucznego 137 Cs utrzymywało się na poziomie poniżej 1 Bq/kg, tj. na poziomie z przed awarii w Czarnobylu woda z ujęć wodociągu łódzkiego i wodociągowa stężenie 137 Cs utrzymuje się poniżej poziomu wykrywalności obserwuje się stale utrzymujący się podwyższony poziom stężenia 137 Cs w środowisku leśnym. W próbach grzybów oznaczono( 137 Cs): 45,58 343,39 Bq/kg (grzyby suszone : 1125,62 Bq/kg) Wyniki pomiarów były przekazywane do Centrum ds. Zdarzeń Radiacyjnych Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki. Prowadzono również bieżące pomiary mocy dawki w powietrzu atmosferycznym. Roczną zmienność mocy dawki w powietrzu atmosferycznym na terenie województwa łódzkiego ilustruje poniższe zestawienie: 0,6 Moc dawki w powietrzu atmosferycznym 2009r pa/kg 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 Na podstawie prowadzonych pomiarów należy stwierdzić, że łączny roczny równoważnik dawki na jaką eksponowany jest mieszkaniec naszego województwa, pochodzący od skażeń środowiska i żywności, utrzymuje się na poziomie kilkunastu Sv/rok, co stanowi wartość znacznie poniżej przyjętego poziomu wartości tła naturalnego (2,5 msv / rok.).

144 Wnioski Stan ochrony przed promieniowaniem jonizującym w większości diagnostycznych pracowni rentgenowskich jest zadowalający. Personel obsługujący aparaturę rentgenowską, a tym samym narażony na działanie promieniowania X, otrzymuje dawki promieniowania wielokrotnie niższe od dawek granicznych 2. Na podstawie przeprowadzanych kontroli można wnioskować, że jednym z najczęściej stwierdzanych uchybień są nieprawidłowości w dokumentacji, braku wyników testów jakości aparatury rtg, braku sprzętu do kontroli procesu obrazowania w zakresie przewidzianym dla podstawowych testów wewnętrznej kontroli parametrów technicznych oraz braku szkoleń z zakresu ochrony radiologicznej pacjenta wymaganych u osób wykonujących i nadzorujących wykonywanie badań i zabiegów leczniczych przy użyciu promieniowania jonizującego. 3. W ostatnich latach obserwuje się systematyczną poprawę jakości stosowanej aparatury rentgenowskiej. Wzrasta ilość nowoczesnej aparatury umożliwiającej realizację specjalistycznych procedur medycznych ( W roku 2009 w NZOZ Allenort Centrum Kardiologii Allenort w Tomaszowie Mazowieckim ul. Jana Pawła II 35 uruchomiono nowoczesny angiograf,wzrosła liczba aparatów mammograficznych w ubiegłym roku uruchomiono ich 6 na terenie Łęczycy, Pabianic, Kutna, Tomaszowa Mazowieckiego, Łowicza i Sieradza). 4. W 2009r zgodnie z zaleceniami Głównego Inspektora Sanitarnego rozszerzono harmonogram kontroli a także wprowadzono kontrole kompleksowe obejmujące wszystkie aparaty rentgenowskie i źródła pól elektromagnetycznych znajdujące się w jednostce. 5. Opierając się na Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 27 marca 2008r w zakresie wydawania zgód z zakresu badań rentgenodiagnostycznych, badań diagnostycznych, leczenia chorób nienowotworowych, paliatywnego leczenia chorób nowotworowych z wykorzystaniem produktów radiofarmaceutycznych oraz zabiegów z zakresu radiologii zabiegowej opracowano w porozumieniu z konsultantami wstępną informację w sprawie trybu uzyskiwania zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych związanych z narażeniem na promieniowanie jonizujące w celach medycznych, przygotowano wzór wniosku jakim należy się posługiwać w celu uzyskania zgody, oraz załączniki: wykazy świadczeń, które wymagają zgody. W obecnej chwili proces wydawania zgód został wstrzymany ze względu na brak procedur kontrolnych, które w dalszym ciągu pozostają w opracowaniu. Niezwłocznie po przekazaniu procedur kontrolnych PWIS rozpocznie procedurę wydawania zgód w konsultacji z konsultantami wojewódzkimi. 6. Urządzenia będące źródłami pól elektromagnetycznych stosowane w ochronie zdrowia jak i w przemyśle są eksploatowane zgodnie z zasadami BHP. Jednym z najczęściej stwierdzanych uchybień jest brak aktualnych szkoleń BHP pracowników oraz braku pomiarów kontrolnych natężenia pola elektromagnetycznego w środowisku pracy brak aktualnych pomiarów kontrolnych oraz badań lekarskich pracowników co jest eliminowane w drodze decyzji administracyjnej. W ostatnich latach obserwuje się stopniowy spadek liczby źródeł pól e-m oraz zmniejszanie się wskaźnika ekspozycji pracowników zatrudnionych w narażeniu na działanie pól elektromagnetycznych. Może to być spowodowane wprowadzaniem nowoczesnego, bardziej bezpiecznego sprzętu oraz likwidacją zakładów przemysłowych a także przyzakładowych Przychodni oraz Poradni Publicznych z Poradniami K. Przygotowała: Agata Majczak p.o. Kierownika Oddziału Higieny Radiacyjnej WSSE

145 145 W ZAKRESIE ZAPOBIEGAWCZEGO NADZORU SANITARNEGO Do zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego w roku sprawozdawczym 2009 należało: 1. opiniowanie projektów polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki i transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rybołówstwa, rolnictwa, turystyki i wykorzystania terenu, opracowywane przez organy administracji, ustalające ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, 2. uzgadnianie wojewódzkich, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, 3. uzgadnianie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko dla dokumentów określonych w art. 46 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz z późniejszymi zmianami), 4. wydawanie opinii co do konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, a w przypadku stwierdzenia takiej konieczności co do zakresu raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, 5. opiniowanie (uzgadnianie) warunków realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, 6. uzgadnianie projektów budowlanych, 7. uczestniczenie w dopuszczeniu do użytkowania obiektów budowlanych, 8. wyrażanie zgody na odstępstwa w zakresie: wysokości pomieszczeń, oświetlenia wyłącznie światłem elektrycznym stałych stanowisk pracy, zagłębienia pomieszczeń usługowych i produkcyjnych poniżej otaczającego terenu, korzystania z ustępu znajdującego się poza zakładem fryzjerskim, w odległości nie większej niż 75 m od zakładu, usytuowania zbiorników bezodpływowych w stosunku do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi, magazynów produktów spożywczych i granicy działki sąsiedniej, drogi lub ciągu pieszego, usytuowania pojemników do czasowego gromadzenia odpadów stałych w stosunku do okien i drzwi budynków z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi i od granicy sąsiedniej działki, sytuowania tymczasowych, nieskanalizowanych ustępów publicznych na terenach skanalizowanych, zastosowanie recyrkulacji powietrza w budynku opieki zdrowotnej, zastosowania w szpitalu zsypów brudnej bielizny; 9. uzgadnianie ekspertyz technicznych na podstawie 2 ust. 2 warunków technicznych, 10. opiniowanie programów dostosowawczych zakładów opieki zdrowotnej, 11. uzgadnianie projektów pracowni rentgenowskich (gabinetów rentgenowskich) wraz z projektem osłon stałych i wentylacji, 12. wyrażanie zgody i określenie warunków usytuowania wyrzutni powietrza na poziomie terenu, 13. określanie odległości zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe i kompostowników o pojemności powyżej 50 m 3 od budynków przeznaczonych na pobyt ludzi na podstawie przyjętej ekspertyzy,

146 uzgadnianie odległości otwartych zbiorników na płynne odchody zwierzęce o pojemności większej niż 200 m 3 od budynków przetwórstwa rolno spożywczego, magazynów środków spożywczych, budynków magazynowych pasz i ziarna oraz od granicy działki sąsiedniej, 15. ustalanie zmniejszonych odległości pokryw i wylotów wentylacji ze zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe, dołów ustępów nieskanalizowanych o liczbie miejsc nie większej niż 4 i podobnych urządzeń sanitarno-gospodarczych o pojemności do 10m 3 od okien, drzwi zewnętrznych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz od granicy działki sąsiedniej, drogi lub ciągu pieszego, 16. wydawanie zgody na założenie lub rozszerzenie cmentarzy komunalnych i wyznaniowych, 17. współpraca z organami: wojewódzkim i samorządowym oraz organami opiniotwórczymi. W trakcie opiniowania i uzgadniania organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej egzekwowały stosowanie rozwiązań projektowych gwarantujących zachowanie w obiektach właściwych warunków higienicznych i zdrowotnych oraz wyeliminowanie lub maksymalne ograniczenie niekorzystnego oddziaływania przedsięwzięć na środowisko, a tym samym na zdrowie ludzi. Ilość opinii i uzgodnień sanitarnych wydanych w ostatnich latach przez Zapobiegawczy Nadzór Sanitarny Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi i Powiatowych Stacji Sanitarno Epidemiologicznych województwa łódzkiego ilustruje tabela i wykresy nr 1 i 2. Tabela nr r r. WSSE PSSE WSSE PSSE Wykres nr 1 Ilość załatwionych spraw WSSE+PSSE

147 Ilość załatwionych spraw 147 Wykres nr WSSE PSSE Rok Z przedstawionych powyżej danych wynika, że ilość spraw załatwionych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w roku sprawozdawczym 2009 nieznacznie zmalała w stosunku do ilości spraw załatwionych w poprzednim roku (wykresy nr 1 i 2). Sprawy załatwione w 2009 roku przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej to m.in.: 348 uzgodnień zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko (nowe zadania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej), 142 uzgodnienia projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (142 w roku 2008), 109 opinii projektu dokumentu wraz z prognozą oddziaływania na środowisko (nowe zadania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej), 1746 opinii co do konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, a w przypadku stwierdzenia takiej potrzeby co do zakresu raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko (2269 w roku 2008), 445 opinii o warunkach realizacji przedsięwzięć (1106 w roku 2008), 840 uzgodnień i opinii projektów budowlanych, w tym 831 pozytywnie (934 w roku 2008), 1440 dopuszczeń obiektów do użytkowania, w tym 4 obiekty nie zostały dopuszczone do użytkowania ze względu na uchybienia w zakresie wymagań higienicznych i zdrowotnych (w roku , w tym 2 obiekty nie zostały dopuszczone do użytkowania), 3515 uzgodnień dokonanych przez rzeczoznawców sanitarnohigienicznych (4127 w roku 2008).

148 Ilość obiektów dopuszcznych do użytkowania 148 Z powyższego wynika, że w roku 2009 wzrosła głównie ilość obiektów dopuszczonych do użytkowania z 1251 do 1436 (o 185 obiektów) w stosunku do roku W roku 2007 r. dopuszczono do użytkowania 1061 obiektów, tj. o 376 obiektów mniej niż w roku Powyższe ilustruje wykres nr 3. Natomiast ilość uzgodnień projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego kształtowała się na tym samym poziomie co w roku poprzednim. Wykres nr Rok W przypadku pozostałych wymienionych spraw można zauważyć tendencję malejącą. Wynika to m.in. ze zmiany zapisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu (Dz.U. z 2004 r. Nr 257, poz. 2573, ostatnia zmiana: Dz.U. z 2007 r. Nr 158, poz. 1105) w zakresie kwalifikowania przedsięwzięć wymagających przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko (dotyczy to głównie bazowych stacji telefonii komórkowej). Mniejsza ilość uzgodnień projektów budowlanych wynika najprawdopodobniej z mniejszej ilości planowanych inwestycji. Z dniem 15 listopada weszła w życie ustawa z dnia 3 października 2008 r. o dostępie informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz i ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227, z późniejszymi zmianami), której zapisy spowodowały wzrost ilości uzgodnień zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko oraz opinii wydawanych dla: projektów studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, polityk, strategii, planów, programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Należy podkreślić, że powyższe dokumenty przygotowywane są dla poszczególnych gmin i powiatów, a w skład województwa łódzkiego wchodzi 21 powiatów i 177 gmin.

149 149 Sprawy załatwione w I instancji przez NS OZNS WSSE w Łodzi w 2009 r. to: 110 uzgodnień zakresu i stopnia szczegółowości wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko, 24 odstąpień od przeprowadzenia strategicznej oceny, 40 studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania, 35 Planów Gospodarki Odpadami, 28 Programów Ochrony Środowiska, 4 Programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Opinie Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Łodzi dotyczyły również Strategii Rozwoju Regionalnego, Lokalnego Programu Rewitalizacji, Planu Rozwoju Lokalnego, Planu zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego. Na terenie województwa łódzkiego dopuszczane do użytkowania obiekty żywieniowożywnościowe to przede wszystkim obiekty handlowe, sklepy spożywcze, bary, małe gastronomie, zakłady gastronomiczne cateringowe. Wśród często odbieranych obiektów w 2009 r. znalazły się zakłady fryzjerskie, zakłady opieki zdrowotnej, apteki, a także obiekty oświaty i nauki: przedszkola i inne formy wychowania przedszkolnego, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły wyższe, sale gimnastyczne, hale sportowe, boiska i urządzenia sportowe ORLIK oraz obiekty kulturalno-oświatowe, szkoleniowo-konferencyjne, hotelowe, obiekty agroturystyczne. Ponadto należy zwrócić uwagę na wzrost realizowanych i planowanych do realizacji instalacji wykorzystujących siłę wiatru do produkcji energii. Niestety realizacja powyższych przedsięwzięć jest źródłem konfliktów społecznych. Dopuszczone do użytkowania w 2009 roku obiekty mające wpływ na poprawę stanu sanitarnego województwa łódzkiego to obiekty takie jak: oczyszczalnie ścieków (pow. brzeziński, skierniewicki, pabianicki, piotrkowski, radomszczański), stacje uzdatniania wody (pow. zgierski, bełchatowski), sieci kanalizacyjne (pow. skierniewicki, brzeziński), sieci wodociągowe (pow. bełchatowski, zgierski), obiekty służby zdrowia (pow. piotrkowski, tomaszowski, skierniewicki, bełchatowski, pabianicki, zgierski, łódzki, łódzki wschodni), budynki oświaty i nauki: gimnazja, przedszkola, sale gimnastyczne (pow. skierniewicki, brzeziński, bełchatowski, piotrkowski, pabianicki, zgierski, łódzki, łódzki wschodni), farma wiatrowa (pow. skierniewicki, zgierski, brzeziński, pabianicki,). Wśród znaczących dla województwa obiektów budowlanych dopuszczonych do użytkowania w 2009 r. należy wymienić: Instytut Chemii Uniwersytetu Łódzkiego na nieruchomości położonej w Łodzi przy ul. Tamka 12 (działka nr ewid. 28/12), Publiczne Liceum Ogólnokształcące Uniwersytetu Łódzkiego w budynku przy ul. Pomorskiej 96 w Łodzi, Niepubliczne Gimnazjum dla Dorosłych, Niepubliczna Zasadnicza Szkoła Samochodowa dla Dorosłych, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych przy ul. Kopernika 41 w Łodzi, Przedszkole przy ul. Ks. Skorupki 21 w Łodzi, Przedszkole przy ul. Nizinnej 26E w Łodzi, Przedszkole dla Dzieci Specjalnej Troski przy ul. Kościelnej 6 w Łodzi,

150 150 Niepubliczne Przedszkole Instytutu Postępowania Twórczego w Łodzi przy ul. Sterlinga 26, parter budynku S, Przedszkole przy ul. Municypalnej 12/18 w Łodzi, Niepubliczne Przedszkole w Łodzi przy ul. Sowińskiego 60/Pawilońska 1, Punkt przedszkolny lingwistyczno artystyczny IGRASZKA w Łodzi przy ul. Hufcowej 12, Punkt przedszkolny przy ul. Jaracza 36 w Łodzi, Punkt przedszkolny przy ul. Jagiellońskiej 6 w Łodzi, Punkt przedszkolny przy ul. Hufcowej 12 w Łodzi, Punkt przedszkolny przy ul. Milionowej 80 w Łodzi, Punkt przedszkolny przy ul. Zakładowej 56 w Łodzi, Punkt przedszkolny przy ul. Olechowskiej 109 w Łodzi, Hotel ANDELS zlokalizowany w Łodzi przy ul. Ogrodowej 17, Hotel INESS zlokalizowany w Łodzi przy ul. Wróblewskiego 19/23 (działka nr ewid. 134/4 i 134/5 w obrębie P-29), Hotel BOROWIECKI zlokalizowany w Łodzi przy ul. Kasprzaka 7/9, Hotel przy ul. Św. Teresy 111 w Łodzi, Hala widowiskowo sportowa ATLAS ARENA przy al. Ks. bp. Władysława Bandurskiego 7 w Łodzi, Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska w zakresie stomatologii (bez zabiegów w znieczuleniu ogólnym) przy ul. Rokicińskiej 134 w Andrespolu, Hurtownia farmaceutyczna firmy AstraZeneca Polska przy ul. Pabianickiej 71/77 w Rzgowie, Skład konsygnacyjny produktów leczniczych firmy TORFARM przy ul. Pabianickiej 71/77 w Rzgowie, sala gimnastyczna przy Gimnazjum, ul. Tuszyńska 32 Wiśniowa Góra gm. Andrespol, Budynek przedszkola przyległego do budynku szkoły zlokalizowanego przy ul. Łódzkiej 17 w Justynowie, Przedszkole w miejscowości Różyca przy ul. Piotrkowskiej 11, gm. Koluszki, Przedszkole Miejskie w Justynowie, gm. Andrespol, Zakład Opieki Zdrowotnej DENTAL w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Słowackiego74, Budynek Przedszkola w Rozprzy, ul. Kościuszki, Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków w Rozprzy i Grabicy, Przedszkola Niepubliczne w Piotrkowie Trybunalskim przy ul. Pijarskiej 7 i ul. Dmowskiego 32, Budynek filii NZOZ AMICUS-MED w Wolborzu, ul. Sportowa 32/34 etap I, Zespoły boisk sportowych ORLIK z zapleczem w Sulejowie i Woli Krzysztoporskiej, Poradnia Chirurgiczna w Szpitalu Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim, ul. Roosevelta 3, Budynek Szkoły Podstawowej Nr 1 w Sulejowie, ul Koncka 45 - rozbudowa, Punkt przedszkolny przy budynku Urzędu Gminy w Grabicy, Przebudowa i rozbudowa budynku GZOZ w Ujeździe Ośrodek Zdrowia w Niewiadowie, Rozbudowa I etapu Niepublicznego Domu Pomocy Społecznej w Łaznowskiej Woli, ul. Południowa 29, Przebudowa i rozbudowa pomieszczeń Szpitala Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim na potrzeby oddziału kardiologii NZOZ wraz z instalacjami i urządzeniami budowlanymi, Zespół boisk sportowych zrealizowany w ramach programu pn.: Moje boisko Orlik 2012 w powiecie brzezińskim, Pomieszczenia zespołu wyjazdowego ratownictwa medycznego RAT-MED w Skierniewicach, NZOZ poradnia ginekologiczna w Skierniewicach,

151 151 Sala gimnastyczna przy Szkole Podstawowej Nr 7 w Skierniewicach, Cztery boiska sportowe ORLIK w Skierniewicach, Hala sortowni na składowisku odpadów komunalnych w miejscowości Jadwinówka, dz. nr ewid. 398, 399, 400, 20/1, 11/2, 12/2, 13/2, 15/2, 16/2, 17/2, 18/2, 19/2, 20/2, 21/4, 22/3, Sala gimnastyczna, przedszkole i stołówka przy Publicznej Szkole Podstawowej w Stobiecku Szlacheckim, dz. nr ewid. 489/5, Przedszkole z zapleczem socjalnym przy Publicznej Szkole Podstawowej w Lgocie Wielkiej, ul. Szkolna 3, dz. nr ewid. 161/2, 161/5, Ośrodek Kardiologii Inwazyjnej w Bełchatowie, Przychodnia Lekarska NZOZ w Bełchatowie, Studnie ujściowe N41 N34 P/Szczerców na terenie PGE KWB Bełchatów, Punkty przedszkolne w miejscowościach Drużbice i Wadlew, NZOZ Remedium w Konstantynowie, Pl. Kościuszki 10a, Centrum Medyczne w Pabianicach, ul. Mariańska 5a, Zakład Opieki Długoterminowej w Konstantynowie, ul. Lutomierska 26/30, Internat Salezjańskiej Szkoły Muzycznej w Lutomiersku, ul. Kopernika 3, Hotel Aviatar w Pabianicach, ul. Św. Rocha 8, Budynek sali sportowej z zapleczem przy Zespole Szkół Zawodowych w Aleksandrowie Łódzkim, Pomieszczenia Pracowni Rehabilitacji Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Aleksandrowie Łódzkim, Budynek Przychodni Zdrowia w miejscowości Bełdów, gmina Aleksandrów Łódzki, Boiska sportowe z zapleczem sanitarnym przy Zespole Szkół nr 1 w Strykowie, Stację uzdatniania wody w miejscowości Kębliny w gminie Zgierz. W 2009 roku dobrze układała się współpraca organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej z Państwową Inspekcją Pracy, Weterynaryjną Inspekcją Pracy, Inspekcją Nadzoru Budowlanego, Komendą Straży Pożarnej, Nadzorem Farmaceutycznym, Wójtami Gmin, Prezydentami i Burmistrzami, Wydziałami Urbanistyki i Architektury oraz Ochrony Środowiska szczebla wojewódzkiego i powiatowego. Wnioski: W roku 2009 przedsięwzięciami, dla których organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej uzgadniały warunki realizacji były w większości przedsięwzięcia związane z budową i przebudową dróg, linii kolejowych, budową sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, przedsięwzięcia polegające na budowie lub przebudowie stacji uzdatniania wody, oczyszczalni ścieków, składowisk odpadów, budowie i rozbudowie chlewni, ferm kurzych, przedsięwzięcia polegające na wykonaniu urządzeń do poboru wód podziemnych oraz polegające na przebudowie stacji paliw, stacji demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji, sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz instalacji wykorzystujących siłę wiatru do produkcji energii elektrycznej. Uzgadniając warunki realizacji przedsięwzięć, polegających na budowie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych wskazywano na rozwiązania techniczne mogące ograniczyć ich oddziaływanie na środowisko w trakcie budowy, a także na zastosowanie materiałów budowlanych gwarantujących należytą trwałość, szczelność i wytrzymałość tych instalacji oraz materiałów posiadających aktualne atesty higieniczne. W przypadku budowy dróg zwracano uwagę na potrzebę uwzględnienia rozwiązań chroniących przed hałasem, a także na konieczność wprowadzania w otoczeniu dróg w miarę możliwości ekranów izolujących, ograniczających oddziaływanie zanieczyszczeń powodowanych ruchem pojazdów.

152 152 W każdym przypadku, przed wydaniem opinii o warunkach realizacji przedsięwzięć analizowano wpływ tych przedsięwzięć na zdrowie ludzi biorąc pod uwagę charakter projektowanych inwestycji, ich rozmiar, wielkość i rodzaj zajmowanego terenu, przedstawianą technologię oraz przewidywane rozwiązania techniczne i organizacyjne mające na celu eliminowanie lub ograniczenie skutków realizacji tych przedsięwzięć. Można stwierdzić, że realizacja projektowanych przedsięwzięć z uwzględnieniem wskazanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej warunków realizacji przyczyni się do ograniczenia oddziaływania projektowanych inwestycji na środowisko, co w konsekwencji wpłynie na poprawę warunków zdrowotnych życia ludzi. Z prognoz opracowywanych dla dokumentów takich jak: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego, strategii rozwoju regionalnego, polityk, strategii, planów i programów w dziedzinie gospodarki odpadami, usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, leśnictwa, ochrony środowiska opiniowanych i uzgadnianych w ramach strategicznych ocen oddziaływania na środowisko wynika, że coraz większą rolę przywiązuje się do ochrony środowiska, a tym samym zdrowia ludzi. Przygotowała: Bogusława Wrona Kierownik Oddziału Zapobiegawczego Nadzoru Sanitarnego WSSE

153 153 W ZAKRESIE OŚWIATY ZDROWOTNEJ I PROMOCJI ZDROWIA W 2009 roku realizowano następujące programy i akcje prozdrowotne: Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV na lata W ramach Programu pracownicy oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Państwowej Inspekcji Sanitarnej realizowali i koordynowali działania ogólnopolskiej multimedialnej kampanii społecznej Wróć bez HIV, organizacji Obchodów Światowego Dnia AIDS, oraz podejmowali wiele różnorodnych projektów lokalnych wojewódzkich i powiatowych. Ogólnopolska społeczna kampania multimedialna: Wróć bez HIV lipiec grudzień 2009 r. Inicjatorem kampanii było Krajowe Centrum ds. AIDS, natomiast koordynatorem i organizatorem na szczeblu wojewódzkim Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Łodzi. Kampania była kluczowym elementem działań profilaktycznych w Polsce i ma na celu ograniczenie zasięgu epidemii HIV/AIDS. Kampania adresowana była do osób podróżujących w kraju i za granicę, zarówno w celach turystycznych, jak i zawodowych, wyjeżdżających zarówno na krótkie wyjazdy służbowe, szkoleniowe i integracyjne, jak również planujących dłuższy zagraniczny wyjazd zarobkowy. Miała na celu podniesienie poziomu wiedzy na temat dróg przenoszenia wirusa HIV, a tym samym zmniejszenie liczby nowych zakażeń drogą przypadkowych kontaktów seksualnych. Kampania adresowana była do osób w wieku lat, gdyż w tej grupie wiekowej odnotowuje się największy odsetek zakażeń HIV w Polsce i na świecie. Kampania miała również zachęcać wszystkie osoby, które podejmowały zachowania ryzykownie do wykonania testu w kierunku HIV. Kampania Wróć Bez HIV realizowana była we współpracy z biurami podróży, firmami transportowymi i przewozowymi oraz ośrodkami sportu i wypoczynku. Klienci wymienionych podmiotów stanowili docelową grupę odbiorców kampanii. Dużą rolę odegrały również lokalne media (prasa, radio i TV) prezentujące materiały graficzne i spoty kampanii, jak również wypowiedzi i opinie specjalistów zajmujących się profilaktyką HIV/AIDS. Informacje dotyczące kampanii zamieszczone były również na stronach internetowych Wojewódzkiej i Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologiczne oraz Urzędów Gmin.

154 154 Wojewódzkie Obchody Światowego Dnia AIDS 1 grudnia 2009 r. w województwie łódzkim. Od 1988 roku na całym świecie w dniu 1 grudnia z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia obchodzony jest Światowy Dzień AIDS. Jest on okazją do wyrażania akceptacji i wsparcia dla ludzi żyjących z HIV, chorych na AIDS i ich bliskich, ale również inspiracją do zwrócenia uwagi na problem AIDS, jako jeden z ważniejszych zagrożeń zdrowotnych oraz szczególny problem zdrowia publicznego. Tego dnia na całym świecie organizowane są konferencje, spotkania, happeningi oraz akcje edukacyjne. W 2009 roku w województwie łódzkim organizatorami Wojewódzkich Obchodów Światowego Dnia AIDS byli: Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi oraz Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi. Honorowy patronat nad Obchodami objęli: Marszałek Województwa Łódzkiego Włodzimierz Fisiak oraz Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi dr n. med. Urszula Sztuka Polińska. W ramach Obchodów został ogłoszony konkurs plastyczny na plakat Młodzi kontra HIV adresowany do młodzieży szkół ponadgimnazjalnych województwa łódzkiego. Zadaniem uczestników było zaprojektowanie plakatu promującego zdrowy styl życia, popierającego postawy tolerancji i pomocy dla osób żyjących z HIV, przestrzegającego młodzież przed podejmowaniem ryzykownych i nieodpowiedzialnych zachowań, skutkujących zakażeniem HIV. Plakat miał być formą przekazu adresowaną do młodzieży, budzącą zainteresowanie młodych ludzi a jednocześnie pełnić funkcję edukacyjną. Również nad konkursem honorowy patronat objęli Marszałek Województwa Łódzkiego oraz Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi. Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni województwa łódzkiego swoim autorytetem wsparli realizatorów i uczestników Konkursu na swoim terenie. Odbyło się 17 etapów powiatowych konkursu. Wszyscy finaliści etapów powiatowych zostali nagrodzeni biletami wstępu na koncert zespołu Dżem, który odbył się 1 grudnia 2009 r. w klubie Wytwórnia przy ul. Łąkowej w Łodzi Na etap wojewódzki wpłynęło 47 prac uczestników z 46 szkół ponadgimnazjalnych województwa łódzkiego. Jury powołane przez Organizatorów, w którego składzie znaleźli się przedstawiciele Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Łodzi, Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi, lekarz specjalista chorób zakaźnych oraz artysta grafik wyłoniło 12 równorzędnych finalistów etapu wojewódzkiego konkursu. Prace laureatów zostały zamieszczone w kalendarzu okolicznościowym na 2010 rok, którego nakład sfinansowało Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi. Laureaci etapu wojewódzkiego konkursu otrzymali nagrody pieniężne oraz gadżety reklamowe przygotowane przez organizatorów. 1 grudnia w Urzędzie Marszałkowskim w Łodzi w ramach Wojewódzkich Obchodów Światowego Dnia AIDS odbyło się uroczyste podsumowanie Wojewódzkiego Konkursu wraz z wręczeniem nagród finalistom konkursu przez Marszałka Województwa Łódzkiego Włodzimierza Fisiaka. Prace finalistów etapu wojewódzkiego zostały wyeksponowane w auli Urzędu Marszałkowskiego

155 155 Wszyscy uczestnicy uroczystości spotkali się wieczorem na koncercie zespołu Dżem zorganizowanym w ramach solidarności z osobami żyjącymi z HIV i chorymi na AIDS. Program edukacyjny Trzymaj Formę Program Trzymaj formę" współorganizowany jest przez Główny Inspektorat Sanitarny oraz Stowarzyszenie Polska Federacja Producentów Żywności w ramach realizacji strategii WHO dotyczącej diety, aktywności fizycznej i zdrowia. Celem programu "Trzymaj formę!" jest edukacja w zakresie kształtowania prozdrowotnych nawyków wśród młodzieży szkolnej poprzez promocję zasad aktywnego stylu życia i zbilansowanej diety. Program realizowany jest metodą projektu, dzięki czemu wykracza poza podstawę programową i programy nauczania szkoły. Projekty winny służyć promocji aktywności fizycznej, uczyć prawidłowego, czyli zróżnicowanego i zbilansowanego sposobu odżywiania się dzieci i młodzieży, ze szczególnym uwzględnieniem odpowiedzialności indywidualnej za zdrowie i zasady wolnego wyboru. Koordynatorem i realizatorem programu jest Państwowa Inspekcja Sanitarna. W roku szkolnym 2008/2009 zrealizowana była III edycja programu, której działania skierowane były do uczniów ostatnich klas szkół podstawowych (V-VI) oraz uczniów klas I-III szkół gimnazjalnych.

156 156 Partnerzy programu: Placówki szkolne, Urzędy Gmin, Urzędy Miast, Starostwa Powiatowe, Rzecznik Praw Konsumenta, Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej, Gminne Ośrodki Zdrowia, Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej, Rady Rodziców, Rady Pedagogiczne, pielęgniarki medycyny szkolnej, lokalne media, Ośrodek Sportu i Rekreacji w Łowiczu, Straż Pożarna, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Warszawie, Szkolne Koła Caritas, Wojewódzki Szpital Zespolony w Skierniewicach, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Głuchowie, Radomsku i Ozorkowie, Banki Spółdzielcze, Gminne Centrum Informacji w Wieluniu, Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Fundacja Rozwoju Powiatu Wieluńskiego, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Wieluniu, Zarząd Regionalny Polskiego Czerwonego Krzyża w Wieluniu, Stowarzyszenie Tratwa w Wieluniu, Klinika Chorób Wewnętrznych z Oddziałem Diabetologii i Farmakologii Klinicznej UM w Łodzi, Wydział Zdrowia Publicznego Urzędu Miasta Łodzi, Wojtpol Piekarnia w Michowicach, Studium Ratownictwa Medycznego w Tomaszowie Mazowieckim, Komisja do Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Tomaszowie Mazowieckim, Klub Sportowy Orlik w Tomaszowie Mazowieckim, Nadleśnictwo Spała, Szkolne Koła PCK w Łowiczu i Rawie Mazowieckiej, Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Łowiczu, pracownicy Oddziałów Nadzoru: Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku oraz Higieny Dzieci i Młodzieży Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej, a także Powiatowych Stacji Sanitarno- Epidemiologicznych na terenie województwa łódzkiego. Zasięg programu: W województwie łódzkim Program został wdrożony w 307 szkołach: 259 gimnazjach (66,9%), 48 szkołach podstawowych (7,6%). Zostało nim objętych uczniów: uczniów szkół gimnazjalnych, uczniów szkół podstawowych. Liczba szkół biorących udział w programie Liczba uczniów biorących udział w programie szkoły gimnazjalne 2008 r r. szkoły podstawowe 0 uczniowie szkół gimnazjalnych uczniowie szkół podstawowych 2008 r r.

157 157 Najciekawsze działania zrealizowane w ramach Programu Trzymaj Formę w roku szkolnym 2008/2009 ramach realizacji III edycji Programu edukacyjnego Trzymaj Formę Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia oraz Dział Nadzoru Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku WSSE w Łodzi zorganizowały w dniu: r. szkolenie dla dyrektorów szkół i osób odpowiedzialnych za żywienie w szkołach na terenie województwa łódzkiego. Szkolenie odbyło się w sali konferencyjnej Art Deco mieszczącej się przy ul. Żeligowskiego 7/9 w Łodzi. Celem szkolenia było przedstawienie tematów z zakresu wymagań higieniczno sanitarnych i systemu HACCP oraz prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży w szkołach. Prezentowane treści obejmowały następujące tematy: Założenia i realizacja Programu edukacyjnego Trzymaj Formę!. Wymagania higieniczno sanitarne dla stołówek szkolnych. Wdrażanie zasad systemu HACCP w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego. Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży w szkołach. Po części teoretycznej przeprowadzono zajęcia warsztatowe, w czasie których odbył się pokaz przyrządzania potraw smacznych i zdrowych polecanych w racjonalnym żywieniu, a uczestnicy mieli okazję spróbować i ocenić ich walory organoleptyczne. W szkoleniach wzięło udział 219 osób z województwa łódzkiego. W ramach realizacji III edycji Programu edukacyjnego Trzymaj Formę Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna w Łodzi ogłosiła Konkurs kulinarny pod tytułem Jem smacznie, zdrowo i kolorowo. Celem konkursu było propagowanie idei zdrowego stylu życia w tym: racjonalnego odżywiania, podkreślenie znaczenia świadomych wyborów żywieniowych, kształtowanie umiejętności poszukiwania informacji z różnych źródeł, kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji na podstawie zdobytej wiedzy oraz brania odpowiedzialności za własne zdrowie, umiejętność prawidłowego przygotowania potraw, umiejętność tworzenia przepisów kulinarnych oraz obliczania ich kaloryczności i wartości odżywczej, rozwijanie wśród młodzieży wyobraźni oraz postaw twórczych. Konkurs skierowany był do młodzieży gimnazjalnej biorącej udział w Programie i cieszył się bardzo dużym zainteresowaniem. Wzięła w nim udział młodzież z 7 powiatów województwa łódzkiego (piotrkowskiego, radomszczańskiego, rawskiego, tomaszowskiego, wieluńskiego, zduńskowolskiego i zgierskiego). Do organizatora wpłynęło 47 zgłoszeń. Do finału zakwalifikowano 12 drużyn. Dnia 27 maja 2009 roku w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 4 im. I Armii Wojska Polskiego ( Gastronomiku ) odbył się finał, w czasie którego młodzież wykonywała dania obiadowe. Uczestnicy wykazali się pomysłowością, wiedzą z zakresu prawidłowego żywienia i umiejętnościami przygotowywania posiłków.

158 158 W trakcie finału wyłoniono 3 zwycięskie drużyny, a jedną nagrodzono wyróżnieniem. Pierwsze miejsce zdobył filet z mintaja w sosie koperkowo-pieczarkowym wykonany przez uczennice z Publicznego Gimnazjum Nr 2 w Zduńskiej Woli. W dniu 11 grudnia 2009 r. odbył się druga edycja Wojewódzkiego Konkursu Kulinarnego Jem smacznie, zdrowo i kolorowo. Na etap powiatowy wpłynęło 48 prac, z czego do finału zakwalifikowało się 14 zespołów. W finale wojewódzkim nagrodzono trzy zespoły za zajęcie miejsc od I do III oraz przyznano dwa wyróżnienia. Zwyciężył Wykwintny sandacz przygotowany przez uczennice z Publicznego Gimnazjum Nr 2 w Łasku. W ramach realizacji III edycji Programu edukacyjnego Trzymaj Formę Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi nawiązała współpracę z Instytutem Kardiologii w Warszawie realizującym Program POLKARD Media Pamiętaj o Sercu wspierany przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne i finansowany przez Ministerstwo Zdrowia w ramach Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Serca i Naczyń POLKARD. Koordynator Programu POLKARD Media przekazał materiały edukacyjne zawierające:

159 159 społeczne filmy reklamowe dla dzieci i młodzieży: Zła dieta, Palenie, Stres, Wyginam śmiało ciało, Brak ruchu, fabularyzowane programy, popularyzujące atrakcyjne ćwiczenia sportowe dla dzieci i młodzieży pod wspólnym tytułem Zrób coś ( Piłka nożna, Capoeira, Taniec, Siłownia, Windsurfing, Rowery, Wspinaczka i Basen ). Otrzymane materiały edukacyjne przekazano do 147 szkół w województwie łódzkim. Rada ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia wspólnie z Sejmową Komisją Zdrowia zorganizowała dnia 24 marca 2009 roku w Sali Kolumnowej Sejmu RP Konferencję pt. Promocja zdrowia czy to się opłaca?. Tematem Konferencji była promocja prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej wśród ludności w Polsce. Uczniowie Gimnazjum przy Zespole Szkół w Rogowie zaprezentowali uczestnikom Konferencji działania profilaktyczne realizowane w ich szkole w ramach Programu Trzymaj Formę. Wystąpienie uczniów zostało przyjęte bardzo dobrze. Zwrócono uwagę na walory merytoryczne, artystyczne i zaangażowanie młodzieży, szkoły i rodziców. W III edycji Programu Trzymaj Formę! Główny Inspektorat Sanitarny w Warszawie ogłosił Konkurs na projekt najpełniej realizujący założenia Programu Trzymaj Formę!. Do Oddziału Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia WSSE w Łodzi wpłynęło 6 projektów: 1. Publiczne Gimnazjum Nr 3 im. Włodzimierza Puchalskiego w Bełchatowie, 2. Zespół Szkół w Rogowie, 3. Zespół Szkół w Dalikowie, 4. Gimnazjum im. Abp. J. B. Skotnickiego przy Zespole Szkół w Uniejowie, 5. Gimnazjum Nr 3 w Tomaszowie Mazowieckim, 6. Gimnazjum w Przygłowie z siedzibą we Włodzimierzowie. Komisja konkursowa oceniła, że Projekt przygotowany przez Publiczne Gimnazjum Nr 3 im. Włodzimierza Puchalskiego w Bełchatowie spełnia kryteria konkursowe i zgłosiła go na etap centralny w Warszawie.

160 160 Powiat brzeziński: W październiku 2008 roku w Gimnazjum z Zespołu Szkół w Brzezinach odbył się Piknik Europejski. Program zwrócił uwagę interdyscyplinarnym podejściem do szeroko rozumianej kultury żywieniowej. Była to więc świetna okazja do połączenia wielu dziedzin nauki: geografii, historii, sztuki, muzyki i języków obcych, zaprezentowania strojów, potraw, dyscyplin sportowych oraz tradycji różnych narodów Europy. Uczniowie, nauczyciele i rodzice przygotowali, zaprezentowali i degustowali wybrane tradycyjne potrawy w otoczeniu rekwizytów nawiązujących do kultury różnych krajów europejskich. W kolejnym etapie uczniowie zdobywali wiedzę o sportach tradycyjnych i najbardziej popularnych w krajach Europy, takich jak hokej, biathlon, wyścig gondoli, piłka nożna, rzut kłodą, golf i polo. Następnie odbyły się rozgrywki sportowe. Powiat łęczycki: W kwietniu 2009r PSSE w Łęczycy rozstrzygnęła ogłoszony przez siebie konkurs plastyczny pod hasłem Trzymaj Formę. Do konkursu przystąpiło 7 szkół, nadsyłając 18 prac plastycznych. Komisja konkursowa przyznała I, II, III miejsce oraz 3 wyróżnienia.

161 161 Powiat łódzki: W kwietniu 2009 roku w Szkole Podstawowej Nr 24 w Łodzi zorganizowano Międzyszkolny Konkurs Promujący Zdrowie - Bądź zdrów trzymaj formę. Uczestnikami konkursu byli uczniowie klas II III szkół podstawowych z 7 szkół z terenu Łodzi. Celem konkursu było rozwijanie świadomości zdrowotnej, kształtowanie nawyków higienicznych, propagowanie ruchu na świeżym powietrzu oraz doskonalenie umiejętności współdziałania w grupie. Konkurs przebiegał w dwóch etapach. W czasie etapu I odbyły się eliminacje wewnątrzszkolne, natomiast etap II obejmował rywalizację zgłoszonych zespołów. Zadania konkursowe były bardzo różnorodne Polegały między innymi na rozwiązaniu krzyżówki i testu. Podczas trwania konkursu (dwa etapy) zadaniem objęto około 300 dzieci. W kwietniu 2009 roku w Gimnazjum Nr 14 w Łodzi w ramach programu Trzymaj Formę odbył się Tydzień Zdrowia. Uczniowie dokonywali oceny wpływu produktów spożywczych na zdrowie człowieka. W maju odbyły się zajęcia edukacyjne w Ośrodku Edukacji Ekologicznej oraz zawody sportowe. Zadaniem objęto około 100 osób. W Gimnazjum Nr 46 w Łodzi zorganizowano dwuetapową akcję prozdrowotną pt. Żyję zdrowo i bezpiecznie, w ramach której w szkole odbyły się konkursy międzyklasowe: na pyszną wiosenną sałatkę wraz z degustacją, na plakat o tematyce zdrowotnej, na spot reklamowy lub piosenkę Żyję zdrowo, poetycki W zdrowym ciele zdrowy duch, wiedzy o Zdrowym stylu życia, pozalekcyjne zajęcia sportowe dla chcących aktywnie spędzać wolny czas w sekcjach: piłki koszykowej, siatkowej i nożnej, pływania, tenisa stołowego i tańca nowoczesnego. Zadaniem objęto około 150 osób.

162 162 W dniu r. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny Urszula Jędrzejczyk oraz pracownicy Oddziału Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi w ramach zdrowego stylu życia czynnie uczestniczyli w biciu rekordu Guinnessa w kozłowaniu piłki do koszykówki. W tej akcji wzięli udział mieszkańcy sześciu miast, które we wrześniu będą gospodarzami mistrzostw Europy. Inicjatorem wydarzenia byli: Polski Związek Koszykówki oraz Komitet Organizacyjny EuroBasket 2009 Poland wspólnie z Międzynarodową Federacją Koszykówki. W Łodzi rekord biło prawie 6 tysięcy osób, przede wszystkim dzieci z łódzkich szkół podstawowych. Powiat radomszczański: W Publicznym Zespole Szkolno-Gimnazjalnym w Płoszowie zorganizowano piknik promujący zdrowy tryb życia bez nałogów pod hasłem Dzień kulinarny. Koordynator szkolny przy współpracy z uczniami biorącymi udział w Programie zorganizowali w czasie trwania pikniku konkurs wiedzy Co jemy, a także zawody i konkurencje sportowe. Młodzież przygotowała wspaniały bukiet smakołyków - deserów i sałatek. Można było również podziwiać prace plastyczne o tematyce: Wiemy co jemy, Sport to zdrowie, a także zasięgnąć porad dotyczących planowania prawidłowego żywienia i układania wzorcowego jadłospisu. Gimnazjaliści nie zapomnieli również o swoich młodszych kolegach, dla których przygotowali spektakl pt. Owocowy Blues. Powiat wieluński: W Gimnazjum Nr 1 w Wieluniu zorganizowano finał Międzyklasowego Konkursu Kulinarnego Trzymaj Formę Żyj Zdrowo z udziałem wszystkich klas. Celem konkursu było wykonanie potraw polecanych piramidą żywienia, estetyczne ich zaprezentowanie oraz zdobycie umiejętności współpracy w grupie. Po zakończeniu konkursu wszyscy uczestnicy mieli możliwość spróbowania przygotowanych potraw. Dnia roku pracownik Oddziału Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia PSSE w Wieluniu na Sesji Miejskiej zaprezentował Program Trzymaj Formę!. Rada Miejska w Wieluniu podjęła Uchwałę w sprawie upowszechniania zasad prawidłowego żywienia wśród dzieci i młodzieży w placówkach, dla których organem założycielskim jest Gmina Wieluń. W ramach powyższej Uchwały zostanie nawiązana współpraca z Urzędem Miejskim w Wieluniu w zakresie realizacji Programu Trzymaj Formę!.

163 163 Wnioski We wszystkich szkołach, w których program był realizowany spotkał się z dużym zainteresowaniem uczniów, jak również uznaniem ze strony kadry pedagogicznej oraz rodziców i opiekunów. Uczniowie uczestniczący w Trzymaj Formę zdobyli wiedzę i umiejętności w zakresie trwałego kształtowania prozdrowotnych nawyków poprzez promocję zasad aktywnego stylu życia i zbilansowanej diety, w oparciu o odpowiedzialność indywidualną i wolny wybór jednostki. Zdobyli umiejętności praktyczne takie jak: obliczanie wskaźnika BMI, interpretowanie informacji zawartych na etykietach produktów spożywczych, poznanie różnych form aktywnego spędzania wolnego czasu, prawidłowego planowania racjonalnego żywienia oraz wykonywania potraw zalecanych zasadami prawidłowego żywienia. Oprzyrządowanie Programu przyczyniło się do chętnego przyjęcia i deklaracji kontynuowania Programu. Tematy realizowane w ramach Programu są bardzo ważne zarówno dla rozwoju fizycznego i umysłowego dzieci i młodzieży, jak również w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Coroczna realizacja programu wprowadzi trwałe zmiany niewłaściwych nawyków, jakim są nieprawidłowe odżywianie się i mała aktywność fizyczna. Wszystkie szkoły biorące udział w Programie wyraziły chęć uczestnictwa w jego realizacji w następnym roku. Program edukacyjny Wolność Oddechu Zapobiegaj Astmie Od października 2005 r. województwo łódzkie realizuje program edukacyjny dot. profilaktyki astmy oskrzelowej u dzieci. Adresatem programu są rodzice uczniów klas I III szkół podstawowych, ich dzieci oraz nauczyciele i pielęgniarki środowiska szkolnego. Celem programu jest edukacja rodziców i opiekunów w zakresie umiejętności obserwacji i objawów astmy, uświadomienie znaczenia wczesnej profilaktyki choroby oraz stworzenie dzieciom zagrożonym astmą pełnych możliwości rozwojowych. W roku szkolnym 2008/2009.program realizowany był w 14 powiatach województwa łódzkiego. Programem objęto: szkoły podstawowe / uczniów klas I-III, 4968 rodziców /. Program realizowany był w szkołach przez koordynatorów szkolnych, wychowawców klas I-III, pielęgniarki higieny szkolnej i pedagogów szkolnych. Oraz przy wsparciu współpartnerów: NZOZ-ów, lekarzy alergologów, specjalistów chorób płuc, pediatrów, firmie Astra Zeneca a także Działów Oświaty Urzędów Miast i Gmin. W ramach realizacji programu zostały zrealizowane zostały: Szkolenia dla wychowawców klas I-III. Spotkania z rodzicami dzieci objętych programem z udziałem lekarza pediatry lub higienistki szkolnej (wykład, projekcje filmu, rozdawnictwo ulotek). Zamieszczenie na stronach internetowych PSSE informacji na temat przebiegu i efektów programu. W wielu szkołach program realizowany był przy wsparciu lekarzy pediatrów z Przychodni Rejonowych i pielęgniarek szkolnych na lekcjach wychowawczych lub biologii. Zajęcia prowadzono również poza terenem szkoły w gabinetach lekarskich w Ośrodkach Zdrowia, Przychodniach, gdzie odbywały się prezentacje obsługi inhalatora, pogadanki.

164 164 W ramach realizacji programu w szkołach organizowano konkursy: plastyczne, wiedzy, literackie, oraz apele informacyjne, akademie, inscenizacje w oparciu o książeczkę W klasie z Jasiem przygotowane przez dzieci, zaprezentowane w czasie imprez szkolnych, pokazy uczniów udzielania pomocy chorym na astmę. Program został oceniony bardzo dobrze przez realizatorów szkolnych oraz rodziców. Tematyka ciekawa i przydatna w ocenie zdrowia własnego Dziecka. Rodzice zdobywając podstawową wiedzę nt astmy i jej wczesnych objawów mogli samodzielnie podejmować decyzję o konieczności przeprowadzenia konsultacji lekarskiej. Dzieci objęte programem uczono tolerancji w stosunku do chorych uczniów dotkniętych tą chorobą. Koordynatorzy przygotowali dla uczestników programu liczne konkursy wiedzy, oraz konkursy plastyczne. Program profilaktyki raka piersi Różowa wstążeczka W 2006 roku, decyzją Głównego inspektora Sanitarnego zakończyła się realizacja programu profilaktyki raka piersi Różowa wstążeczka, adresowanego do szkół ponadgimnazjalnych. Jednak szkoły, które zadeklarowały kontynuację programu mają wsparcie pracowników oświaty zdrowotnej Powiatowych Stacji Sanitarno- Epidemiologicznych województwa łódzkiego. Placówki szkolne otrzymują wsparcie w postaci materiałów edukacyjnych (film instruktażowy, ulotki, plakaty, zawieszki) oraz mają możliwość wypożyczenia fantomów na szkolenia, służących do nauki samobadania piersi. W roku szkolnym 2008/2009 program był realizowany w 15 szkołach ponadgimnazjalnych (realizowało go uczniów). Program cieszy się dużym zainteresowaniem władz szkolnych jak i odbiorców. Wzrosła wiedza młodzieży objętej programem na temat profilaktyki raka piersi. Odbiorcy programu poznali techniki i metody badania piersi i zostali zmotywowani do prowadzenia samokontroli IV Ogólnopolski Festiwal Piosenki o Zdrowiu Celem nadrzędnym Festiwalu jest połączenie atmosfery zabawy z akcją rozpowszechniania i popularyzowania treści prozdrowotnych. Głównym założeniem Festiwalu jest motywowanie dzieci i młodzieży do pozytywnego myślenia o zdrowiu, propagowanie zasad i idei dotyczących szeroko rozumianego zdrowia, a w szczególności zdrowego stylu życia, zdrowego odżywiania, profilaktyki chorób, profilaktyki nałogów, higieny osobistej, higieny jamy ustnej i bezpiecznego wypoczynku, bezpieczeństwa na drodze oraz ochrony środowiska i ekologii. Głównym organizatorem Festiwalu był Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Warszawie oraz Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne (województwo łódzkie, dolnośląskie, mazowieckie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie).

165 165 Koordynatorami i realizatorami etapu wojewódzkiego była Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie, oraz Powiatowe Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne (6) w Łodzi, Opocznie, Pabianicach, Skierniewicach, Wieruszowie i Zgierzu, a także Pałac Młodzieży Im. J Tuwima w Łodzi. Partnerami Festiwalu były przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazjalne, Starostwa Powiatowe, Urzędy Miast, Domy Kultury, lokalne media, oraz fundatorzy nagród. Festiwal skierowany jest do dzieci przedszkolnych oraz uczniowie szkół podstawowych i gimnazjalnych. IV edycja Festiwalu realizowana była w okresie od stycznia do czerwca 2009 r. Liczba jednostek (szkół, zakładów opieki zdrowotnej lub innych jednostek objętych oddziaływaniem). zasięg etapu powiatowego: 32 przedszkola 94 osoby, 27 szkół podstawowych 87 osób, 25 szkół gimnazjalnych 81 osób; zasięg etapu wojewódzkiego: 9 szkół podstawowych 59 osób, 10 szkół gimnazjalnych 51 osób. W etapie krajowym, który odbył się 4 czerwca 2009r. w domu Rekolekcyjno- Formacyjnym w Warszawie dwie szkoły z województwa łódzkiego zajęły miejsca finałowe. W kategorii szkół podstawowych pierwsze miejsce zajęła Publiczna Szkoła Podstawowa w Drzewicy. Natomiast w kategorii szkół gimnazjalnych trzecie miejsce zajęło Gimnazjum Im. Stanisława Małachowskiego w Białaczowie. Wnioski Festiwal Piosenki o Zdrowiu jest bardzo atrakcyjną formą przekazu treści prozdrowotnych. Cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem dzieci i młodzieży. Na uwagę zasługuje wysoki poziom prezentowanych tekstów i wykonania piosenek, jak również samodzielne wykonywanie przez uczestników podkładu muzycznego, a ponadto ciekawa choreografia i aranżacja.

166 166 Bez wątpienia ważnym atutem były atrakcyjne nagrody (MP3, MP4, maskotki, sprzęt sportowy, komputerowy i RTV) zakupione dzięki zaangażowaniu realizatorów i partnerów Festiwalu oraz prywatnych sponsorów. Wojewódzki Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w województwie łódzkim Cel główny: Zmniejszenie rozmiaru inicjacji tytoniowej wśród dzieci i młodzieży szkolnej oraz podniesienie świadomości dorosłych palaczy na temat skutków zdrowotnych, wynikających z biernej ekspozycji na dym tytoniowy. Cele szczegółowe: Zwiększenie poziomu wiedzy o szkodliwości palenia wśród dzieci, młodzieży oraz dorosłej populacji. Zainteresowanie młodzieży ideą niepalenia oraz propagowanie w środowisku rówieśniczym zdrowego stylu życia bez papierosa. Kreowanie pozytywnego obrazu osoby niepalącej moda na niepalenie. Kształtowanie odpowiedzialności za zdrowie własne i innych. Uświadamianie społeczności lokalnej, władz, nauczycieli, rodziców o szkodliwym wpływie palenia tytoniu tworzenie lokalnych koalicji antytytoniowych. Grupa docelowa: a) dzieci w wieku 5 6 lat, b) dzieci i młodzież szkolna, studenci, c) rodzice, opiekunowie, kadra pedagogiczna, d) przedstawiciele władz lokalnych, e) społeczność lokalna, f) czynni i bierni palacze. Program przedszkolnej edukacji antytytoniowej CZYSTE POWIETRZE WOKÓŁ NAS Państwowa Inspekcja Sanitarna, w ramach Programu Ograniczenia Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce, rozpoczęła w 2009 roku realizację Programu Przedszkolnej Edukacji Antytytoniowej Czyste powietrze wokół nas. Adresatami programu są dzieci w wieku 5-6 lat, uczęszczające do przedszkoli, ich rodzice i opiekunowie. Głównym celem programu jest wzrost kompetencji rodziców w zakresie ochrony dzieci przed ekspozycja na dym tytoniowy oraz zwiększenie umiejętności dzieci w zakresie radzenia sobie w sytuacjach, gdy przebywają w zadymionych pomieszczeniach lub gdy dorośli palą przy nich tytoń. Program skierowany do dzieci składa się z pięciu zajęć warsztatowych. Poszczególne zajęcia skoncentrowane są na odbiorze wrażeń poprzez oddziaływanie na wiele zmysłów dzieci oraz dostosowane są do rozwoju poznawczego, aktywności, doświadczeń i potrzeb dziecka.

167 167 I edycja Programu Przedszkolnej Profilaktyki Antytytoniowej Czyste powietrze wokół nas realizowana była w województwie łódzkim w 101 placówkach (10,23%), w 157 grupach 5-6-latków (10, 82%). Objęła 3314 dzieci w wieku 5-6 lat uczęszczających do przedszkoli. We wszystkich placówkach program był realizowany według celów i założeń autorów, na podstawie scenariuszy umieszczonych w poradniku dla realizatora. Przedszkolni koordynatorzy wysoko ocenili pomoce dydaktyczne (plakat, malowanka, poradnik). Program był realizowany z dużym zaangażowaniem nauczycieli, którzy rozszerzyli go o inne działania m.in. publikacje w gazetkach przedszkolnych, przygotowanie wystaw i gazetek ściennych, spotkania z pielęgniarką, lekarzem bądź strażakiem, zabawy dramowe, ćwiczenia oddechowe, piosenki, wierszyki, zagadki. Ogłoszono liczne konkursy dla dzieci oraz ich rodziców: konkursy plastyczne pod hasłem Dymiący świat, Mamo, tato nie pal!, Co i dlaczego dymi?, Papierosom- nie! itp.; konkursy na hasła i wierszyki antytytoniowe, konkurs recytatorski. Zajęcia podobały się dzieciom, zostały ocenione jako łatwe do realizacji. Według większości realizatorów program dostosowany jest do wieku, rozwoju intelektualnego, emocjonalnego oraz motorycznego dzieci. Zdaniem realizatorów program powinien być kontynuowany. Najciekawsze działania w województwie Łęczyca Na zakończenie realizacji programu w dwóch przedszkolach w Łęczycy zorganizowano konkurs plastyczny pod hasłem Czyste powietrze wokół nas. Z nadesłanych prac zorganizowano wystawę zaprezentowaną podczas Majówki Zdrowia, która każdego roku odbywa się w Łęczycy.

168 168 Łowicz W dniach maja 2009 roku we wszystkich przedszkolach na terenie Łowicza uczniowie II Liceum Ogólnokształcącego w Łowiczu wystawili przedstawienie teatralne pod tytułem Kraina Palaczy. Bajka tematycznie nawiązywała do Przedszkolnego Programu Czyste powietrze wokół nas i utrwalała zdobyte przez przedszkolaków wiadomości na temat szkodliwości dymu tytoniowego. Dzieci aktywnie uczestniczyły w przedstawieniu, odpowiadały na pytania przybyszy z innej planety, niszczyły papierosy, uczyły się piosenek. Łódź W Przedszkolu Miejskim Nr 33 w Łodzi odbyła się III edycja konkursu recytatorskiego z cyklu Dbaj o zdrowie pod hasłem Czyste powietrze wokół nas zorganizowana we współpracy z pracownikami Oddziału Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia PSSE w Łodzi. W konkursie wzięły udział dzieci w wieku 5-6 lat. W Przedszkolu Miejskim Nr 3 w Koluszkach w ramach realizacji Programu zorganizowano manifestację antytytoniową, która przeszła ulicami miasta. Udział w niej wzięło 100 dzieci wraz z opiekunami, dzieci niosły transparenty z hasłami antytytoniowymi. Poddębice 29 maja oraz 1 czerwca 2009r. dzieci z Miejskiego Przedszkola w Uniejowie oraz Publicznego Przedszkola w Poddębicach wzięły udział w ulicznych happeningach z okazji Światowego Dnia Bez Tytoniu. Idąc ulicami miast dzieci niosły wykonane przez siebie transparenty oraz krzyczały hasła antynikotynowe. Podczas rozdawania ulotek zachęcały dorosłych do niepalenia.

169 169 Radomsko Obchody Światowego Dnia bez Tytoniu w Publicznym Przedszkolu Nr 6 w Radomsku przebiegały pod hasłem Czyste powietrze wokół nas. W dniu 28 maja 2009r. pracownik OZiPZ PSSE w Radomsku we współpracy z Komendą Państwową Powiatowej Straży Pożarnej w Radomsku zorganizowali pogadankę z pokazem sprzętu i wyposażenia jakim dysponuje Straż. Głównym celem spotkania było zwiększenie umiejętności dzieci w zakresie radzenia sobie w sytuacjach, gdy przebywają w zadymionych pomieszczeniach, a także w razie pożaru. Zwrócono uwagę dzieci, na to, że palenie papierosów postrzegane jest w kategoriach zagrożenia. Spotkanie zakończyło się konkursem wiedzy Co i dlaczego dymi? Skierniewice Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Skierniewicach była współorganizatorem imprezy prozdrowotnej w Przedszkolu Miejskim nr 8 w Skierniewicach. Imprezę uświetnił występ przedszkolaków, które przygotowały inscenizację teatralną. Dzieci wykonały również prace plastyczne, brały udział w grach i zabawach o tematyce prozdrowotnej. WSSE Łódź Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia WSSE w Łodzi z funduszy przeznaczonych na realizację Ogólnopolskiego Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu przygotował materiały pomocnicze do realizacji programu dla przedszkolaków. Wszystkie Powiatowe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne w woj. łódzkim otrzymały zestawy kredek, ołówków oraz innych artykułów do wykorzystania przez przedszkola podczas wdrażania tematyki antytytoniowej zgodnej z założeniami programu.

170 170 Wnioski Program był realizowany z dużym zaangażowaniem nauczycieli, którzy rozszerzyli go o inne działania m.in. publikacje w gazetkach przedszkolnych, przygotowanie wystaw i gazetek ściennych, spotkania z pielęgniarką, lekarzem bądź strażakiem, zabawy dramowe, ćwiczenia oddechowe, piosenki, wierszyki, zagadki. Ogłoszono liczne konkursy dla dzieci oraz ich rodziców: konkursy plastyczne pod hasłem Dymiący świat, Mamo, tato nie pal!, Co i dlaczego dymi?, Papierosom- nie! itp.; konkursy na hasła i wierszyki antytytoniowe, konkurs recytatorski. Zajęcia zrealizowane w ramach programu bardzo podobały się dzieciom. Według większości realizatorów program dostosowany jest do wieku, rozwoju intelektualnego, emocjonalnego oraz motorycznego dzieci. Przedszkola deklarują chęć dalszej realizacji tego programu Wojewódzki Program Edukacyjny Profilaktyki Gruźlicy Zadbaj o swoje płuca Program, który powstał z inicjatywy Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Łodzi jest realizowany od 2004 r., jako lokalny program edukacyjny profilaktyki gruźlicy w łódzkich szkołach podstawowych. Natomiast od 2008 r. uzyskał akceptację Głównego Inspektoratu Sanitarnego i został rozszerzony na inne powiaty województwa łódzkiego. W roku szkolnym 2008/2009 program realizowano w 62 szkołach podstawowych w 13 powiatach na terenie województwa łódzkiego. Programem objęto uczniów, co stanowi 85% ogółu uczniów tych szkół. Szkoły podstawowe uczestniczące w programie Uczniowie uczestniczący w programie r r r r. Adresatami programu są uczniowie, kadra pedagogiczna oraz rodzice i opiekunowie uczniów szkół podstawowych. Program wyposażony jest w atrakcyjne pomoce dydaktyczne niezbędne do jego realizacji: poradnik dla realizatora z gotowymi scenariuszami zajęć, plakat, ulotkę, zakładkę. Średnio na realizację programu poświęcono 2,5 godziny w jednej klasie, natomiast 268 realizatorów (nauczyciele przedmiotów, kultury fizycznej, pedagodzy szkolni oraz pielęgniarki szkolne) realizowało projekt w ramach 3875 godzin przyrody, kultury fizycznej, godziny wychowawczej, zajęć technicznych i plastycznych.

171 171 Najciekawszymi metodami i formami realizacji programu były m.in.: konkursy wiedzy, rymowanek, fraszek pod hasłem Zadbaj o swoje płuca, zajęcia warsztatowe, zajęcia prowadzone metodą dramy, wykłady, prelekcje, pogadanki, inscenizacje, debaty. Działaniem wzmacniającym Programu był jak w każdej edycji III etapowy konkurs plastyczny adresowany do uczniów (etap szkolny, powiatowy, wojewódzki). Odbyło się 35 etapów szkolnych, 13 etapów powiatowych i 1 etap wojewódzki, na który wpłynęły 53 prace z 35 szkół podstawowych z 13 powiatów. Fundatorem nagród etapu wojewódzkiego była Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Łodzi. Kampania Ostrzeżenia Zdrowotne 2009 r. 1/ Ogólnopolska Kampania Społeczna Ostrzeżenia Zdrowotne 2/ Obchody Światowego Dnia bez Papierosa Kampania realizowana była w okresie od IV do VI 2009 r., z nasileniem działań w ramach obchodów Światowego Dnia bez Tytoniu. Działania Kampanii Ostrzeżenia Zdrowotne skierowane były do całego społeczeństwa ze szczególnym ukierunkowaniem na studentów. Koordynatorem działań byli: Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi i Powiatowe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne (21). Realizatorami byli pracownicy OZ i PZ i innych działów WSSE i PSSE województwa łódzkiego, pracownicy służby zdrowia i placówek oświatowych oraz współpartnerzy: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazjalne, ponadgimnazjalne, wyższe uczelnie, Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej, Przychodnie Opieki Zdrowotnej, Urząd Marszałkowski, Urzędy Miast, Władzie Miast i Gmin, Starostwa Powiatowe, ZHP, Policja, Straż Miejska, Straż Pożarna, Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej, Puby, restauracje, PCK, Organizacje Pozarządowe, Parafie, Media. Najciekawsze działania w województwie PSSE Bełchatów W ramach akcji w Bełchatowskim Centrum Medycznym uruchomiono Punkt Konsultacyjny dla pacjentów chcących zerwać z nałogiem palenia. Wyeksponowane zostały plakaty, pacjenci otrzymali ulotki tematyczne związane z problematyką nikotynową. Prowadzono pomiar ciśnienia tętniczego krwi, kontrolę wagi ciała (edukacją objętych zostało 126 osób). W placówkach nauczania i wychowania prowadzono działania edukacyjne wśród uczniów w postaci pogadanek, projekcji filmów, ekspozycji plakatów, rozdawnictwa ulotek. Prowadzono zajęcia edukacyjne z psychologiem. Dnia 31 maja 2009r. w Bełchatowie odbył się II Bełchatowski Piknik Olimpijski pod hasłem Trzymaj Formę, podczas którego PSSE zorganizowała stoisko, na którym rozdawano materiały edukacyjno-informacyjne namawiające do zaprzestania palenia tytoniu, mierzono ciśnienie krwi, udzielano porad, w jaki sposób radzić sobie z uciążliwym nałogiem palenia tytoniu.

172 172 W ramach kampanii Ostrzeżenia Zdrowotne materiały edukacyjne w postaci plakatów, ulotek zostały przekazane do placówek kulturalno-oświatowych, klubów i pubów młodzieżowych oraz do szkół policealnych. W ramach współpracy ze Strażą Miejską zorganizowane zostały prelekcje dotyczące aspektów społeczno-prawnych związanych z problematyką palenia tytoniu. Do działań edukacyjno-zdrowotnych zaproszono księży katechetów prowadzących nauki przedmałżeńskie (zwrócenie uwagi na niekorzystny wpływ palenia tytoniu przez kobiety w ciąży oraz skutków płynących z palenia tytoniu dla całej rodziny). W Bursie szkolnej w Bełchatowie przeprowadzono debatę na temat: Palić nie palić zdecyduj sam, wyeksponowano plakaty, przygotowano mini scenki. PSSE Brzeziny W październiku 2009r. wystosowane zostało pismo do Urzędu Miasta w Brzezinach o włączenie interwencji programowej Światowy Dzień bez Papierosa do działań z zakresu miejskiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na 2009 r. PSSE w Brzezinach przy współpracy Szkoły Podstawowej Nr 1 w Brzezinach zorganizowała happening pod hasłem Młodość Wolna od Papierosów, Alkoholu i Narkotyków. Uczestnikami happeningu byli uczniowie i nauczyciele szkoły, przedstawiciel Urzędu Miasta w Brzezinach. Ogółem w happeningu uczestniczyło ok. 320 osób. Podczas marszu uczniowie skandowali hasła o zagrożeniach związanych z używaniem i nadużywaniem substancji uzależniających, protestowali przeciwko paleniu, piciu i zażywaniu środków uzależniających. W ramach happeningu odbył się konkurs na plakat pod tym samym hasłem. W Zespole Szkół Specjalnych w Brzezinach 25 maja 2009 r. odbyły się warsztaty edukacji antytytoniowej dla 38 uczniów. Uczniowie zapoznani zostali min. z zagrożeniami związanymi z paleniem oraz etapami palenia jakie wyodrębnia się u młodych palaczy. PSSE Kutno W Gimnazjum w Krośniewicach w ramach obchodów Światowego Dnia bez Papierosa zorganizowano akcję prozdrowotną ph. Zamiast nikotyny wybieram witaminy, podczas której odbył się szereg konkursów na plakat o treści antytytoniowej, pokazy gimnastyczne i tańce oraz stoiska owocowo warzywne. W imprezie udział wzięło ok. 320 osób. PSSE we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Kutnie zorganizowała konkurs plastyczny o tematyce antytytoniowej pod hasłem Zyskuje zdrowie nie palę dla uczniów Zespołu Szkół nr 3 w Kutnie. Podsumowanie konkursu nastąpiło 1 czerwca2009r. podczas akcji prozdrowotnej Zdrowy Styl Życia 5. W Gimnazjum nr 2 i 3 w Kutnie odbyła się impreza prozdrowotna antytytoniowa Szkolny Dzień Profilaktyki, podczas której odbyły się szkolne pogadanki, uczniowie przygotowali prezentacje multimedialne oraz plakaty na temat szkodliwości nałogów i wzięli udział w przemarszu ulicami miasta.

173 173 W dniu 2 czerwca 2009r. podczas Kutnowskiej Majówki PSSE zorganizowała stoisko, w którym udzielano informacji na temat szkodliwych skutków zdrowotnych palenia tytoniu, badano poziom cukru we krwi, rozdawano materiały informacyjno edukacyjne. 14 maja 2009r. w Wyższej Szkole Gospodarki Krajowej w Kutnie OZ i PZ zorganizowała dla studentów akcję promującą zdrowy styl życia bez tytoniu. Psycholog z Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Kutnie przeprowadziła wykład na temat profilaktyki uzależnień, rozdawane były materiały oświatowo zdrowotne. PSSE Łask 28 maja 2009r w Łasku w ramach obchodów Światowego Dnia bez Papierosa. odbył się przemarsz barwnego korowodu ulicami miasta. Wzięło w nim udział ponad 440 uczestników z 18 szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz społeczność lokalna w liczbie ok. 500 osób. Przeprowadzony został konkurs na najciekawsze przebranie i najlepsze hasło o tematyce antytytoniowej oraz konkurs taneczny z balonami. PSSE Łęczyca 15 maja 2009 r. OZ i PZ uczestniczyła w Majówce organizowanej przez Szkołę Podstawową nr 3 w Łęczycy, podczas której promowano zdrowy styl życia, rozdawano ulotki o tematyce antynikotynowej, prowadzone były bezpłatne badania poziomu cukru oraz pomiar ciśnienia tętniczego krwi. W maju 2009r. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Łęczycy wystosował pismo, które wraz z materiałami edukacyjnymi dot. szkodliwości palenia tytoniu zostało przekazane do dwóch bibliotek: Miejskiej Powiatowej Biblioteki Publicznej oraz Biblioteki Pedagogicznej. PSSE w Łęczycy wspólnie ze Starostwem Powiatowym w Łęczycy zorganizowała 23 maja 2009r. Majówkę Zdrowia. Tego dnia odbył się szereg konkursów sprawnościowych dla dzieci, wyeksponowane zostały plakaty o treściach antynikotynowych, rozdawane były ulotki nt. szkodliwego wpływu palenia tytoniu na zdrowie oraz prowadzone były bezpłatne badania medyczne: poziom cholesterolu i glukozy we krwi, pomiar ciśnienia tętniczego krwi. 31 maja 2009 r. OZ i PZ PSSE w Łęczycy uczestniczyła w uroczystościach 10-lecia istnienia Gimnazjum w Topoli Królewskiej, podczas których odbyła się impreza o charakterze prozdrowotnym. PSSE zorganizowała stoisko z materiałami o treściach antynikotynowych. PSSE Łowicz Zorganizowano konkurs plastyczny dla ok. 200 uczniów szkół gimnazjalnych pod hasłem Bądź mądry i modny nie pal. Podsumowanie odbyło się 28 maja 2009 r. podczas imprezy prozdrowotnej organizowanej w Gimnazjum w Kompinie przez PSSE w Łowiczu. Podczas imprezy dystrybuowano tematyczne ulotki, przeprowadzono również wykład na temat szkodliwości palenia tytoniu i diagnozę palenia tytoniu przez dzieci i młodzież (łącznie w imprezie uczestniczyło ok. 150 osób).

174 174 Przekazane zostały materiały edukacyjno-informacyjne do studentów Mazowieckiej Wyższej Szkoły Humanistyczno-Pedagogicznej w Łowiczu oraz Pomaturalnego Studium Medycznego w Łowiczu (łącznie ok. 500 osób). Podczas imprezy prozdrowotnej GRUNT TO ZDROWIE w Kiernozi w dniu 8 maja 2009 r. odbyła się wystawa tematycznych prac oraz plakatów antytytoniowych (akcja objęła ok. 450 osób). PSSE Łódź PSSE w Łodzi zorganizowała przy współpracy Regionalnego Centrum Polityki Społecznej przy Urzędzie Marszałkowskim w Łodzi konkurs fotograficzny dla młodzieży studenckiej o tematyce antynikotynowej pod hasłem: Papierosy przyczyną niemocy. Honorowy patronat nad imprezą objął Marszałek Województwa Łódzkiego oraz Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego. Celem konkursu było promowanie postaw prozdrowotnych bez palenia tytoniu, zachęcanie do odpowiedzialnych wyborów związanych z własnym zdrowiem i zdrowiem bliskich osób oraz przedstawienie szkodliwego wpływu dymu tytoniowego na zdrowie człowieka. W konkursie udział wzięła młodzież akademicka z Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Medycznego, Akademii Humanistyczno Ekonomicznej, Politechniki Łódzkiej oraz Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania. Uroczysty finał podsumowujący cały przebieg konkursu nastąpił dnia 28 maja 2009 r. w Akademii Humanistyczno Ekonomicznej w Łodzi. Uroczystość uświetnił występ dzieci i młodzieży z Ogólnopolskiej Szkoły Baletowej w Łodzi. W celu rozpropagowania informacji na temat w/w konkursu fotograficznego ogłoszono dodatkowy konkurs na plakat informacyjny. Zaproszono do wzięcia udziału młodzież z Zespołu Państwowych Szkół Plastycznych w Łodzi. Konkurs poprzedzono lekcjami dla młodzieży o tematyce antytytoniowej. Zadaniem objęto ok. 300 osób. Nadesłano wiele prac konkursowych, spośród których wybrano najciekawsze. Zwycięskie plakaty zostały wydrukowane i rozpropagowane wraz z ulotkami o tematyce antynikotynowej na terenie Łodzi (uczelnie, domy studenckie, biblioteki).

175 175 PSSE Opoczno Z okazji Światowego Dnia bez Papierosa zorganizowano punkt edukacyjno informacyjny, gdzie dokonywano pomiarów ciśnienia tętniczego krwi (skorzystało 200 osób), stężenia tlenku węgla w wydychanym powietrzu (skorzystało 100 osób), a osoby palące papierosy zachęcano do rzucania palenia. Punkt wyposażony był w ulotki antynikotynowe i plakaty tematyczne. PSSE Pabianice W ramach kampanii PSSE i Zespół Szkół nr 3 w Pabianicach ogłosiły konkurs plastyczny o tematyce antynikotynowej dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych pod patronatem Starosty Powiatowego. Nadesłano 16 prac z trzech szkół. Podsumowanie konkursu, wystawa nagrodzonych plakatów oraz wręczenie nagród odbyło się na imprezie zorganizowanej w ramach obchodów Światowego Dnia bez Papierosa z udziałem uczniów i nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych (100 osób). Ponadto w Wyższej Szkole Humanistyczno Ekonomicznej w Pabianicach zorganizowano ekspozycję informującą o szkodliwości dymu tytoniowego. W centrum miasta w ustawionym przez harcerzy namiocie OZ i PZ PSSE przy współpracy z NZOZ Eskulap i Punktem Informacyjnym Europe Direct Pabianice wykonywano bezpłatnie badania spirometryczne, pomiary ciśnienia tętniczego krwi, wagi ciała, rozdawano ulotki informacyjne oraz udzielano porad dotyczących szkodliwości palenia tytoniu (zasięg 60 osób). PSSE Piotrków Trybunalski W dniu 27 maja 2009r. w Przychodni Rejonowej Nr 5 w Piotrkowie Trybunalskim zorganizowano Punkt Konsultacyjny dla osób palących tytoń, gdzie wykonywano badania spirometryczne, pomiar zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu, obywały się rozmowy z psychologiem i porady lekarskie. Do punktu zgłosiło się 36 osób. 29 maja 2009r. PSSE w Piotrkowie Trybunalskim zorganizowała w Domu Studenta przy Uniwersytecie Humanistyczno Przyrodniczym imprezę informacyjno edukacyjną, podczas której studenci mogli wysłuchać wykładu na temat Wpływu nikotyny i dymu tytoniowego na organizm człowieka, Kodeksu Walki z Rakiem, a także zbadać zawartość tlenku węgla w wydychanym powietrzu, porozmawiać z lekarzem i psychologiem, otrzymać pakiet materiałów antynikotynowych. Ogółem w imprezie uczestniczyło ok. 100 studentów. Z okazji Światowego Dnia bez Tytoniu w siedzibie PSSE w Piotrkowie Trybunalskim wyeksponowano plakaty i materiały oświatowo zdrowotne dotyczące tematyki antynikotynowej. PSSE Poddębice Do parafii rzymskokatolickich w powiecie poddębickim zostały rozesłane pisma informujące o obchodach Światowego Dnia bez Papierosa z apelem o włączenie się do akcji poprzez edukację młodzieży na lekcjach religii oraz zachęcenie parafian do wyboru zdrowego stylu życia wolnego od dymu tytoniowego. Z okazji Światowego Dnia bez Papierosa w powiecie poddębickim odbyły się dwa happeningi uliczne z udziałem dzieci z przedszkoli w Uniejowie i Poddębicach, które idąc ulicami miasta niosły transparenty z hasłami antynikotynowymi. W Zespole Szkół w Uniejowie oraz w Szkole Podstawowej w Wilamowie obchodzono Światowy dzień bez Papierosa na zajęciach lekcyjnych, podczas których nauczyciele i wychowawcy przeprowadzali pogadanki tematyczne i dyskusje z dziećmi oraz rozdawane były materiały edukacyjno informacyjne.

176 176 W Bibliotece Pedagogicznej w Poddębicach utworzono punkt informacyjny pod hasłem Ostrzeżenia Zdrowotne. Czytelnicy dostawali ulotki oraz mogli skorzystać z literatury o tematyce antynikotynowej, którą biblioteka otrzymała od PSSE w Poddębicach. PSSE Radomsko W Publicznej Szkole Podstawowej w Zagórzu w ramach obchodów Światowego Dnia bez Papierosa przygotowano wystawę prac plastycznych, zorganizowano mini konkursy wiedzy dotyczące szkodliwego wpływu dymu tytoniowego na organizm człowieka, wyemitowano film na temat zdrowotnych następstw palenia tytoniu. W ramach Kampanii Ostrzeżenia Zdrowotne przeprowadzono pogadankę w Poradni Rodzinnej w Radomsku, której celem był wzrost kompetencji rodziców w zakresie ochrony dzieci przed ekspozycją na dym tytoniowy. OZ i PZ PSSE w Radomsku dostarczyła materiały edukacyjno informacyjne (plakaty, ulotki) związane z nałogiem palenia tytoniu do kawiarni i pubów, zakładów opieki zdrowotnej, aptek. PSSE Rawa Mazowiecka W dniu 25 marca 2009r. i 5 czerwca 2009 r. w Zespole Szkół Centrum Edukacji Zawodowej i Ustawicznej oraz w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Rawie Mazowieckiej odbyły się szkolenia i wykłady pt. Bądź mądry i modny, podczas których uczniowie zdobyli wiedzę na temat zagrożeń związanych z paleniem tytoniu oraz mechanizmem uzależnienia od nikotyny (liczba uczestników 100 osób). W Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Rawie Mazowieckiej przeprowadzony został konkurs plastyczny na plakat mówiący o szkodliwości palenia tytoniu, natomiast w Gimnazjum w Białej Rawskiej odbył się konkurs na scenkę teatralną (70 osób). PSSE Skierniewice 17 maja 2009 r. w Wyższej Szkole Humanistyczno Ekonomicznej w Skierniewicach zorganizowano imprezę prozdrowotną pod hasłem Nikotyna niszczy zdrowie i urodę, w ramach której przeprowadzono szkolenie nt. szkodliwości palenia tytoniu, udzielano porad lekarskich, prowadzono pomiar ciśnienia tętniczego krwi, zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu oraz rozdawano materiały o tematyce antynikotynowej. W SGGW w Skierniewicach oraz podczas imprezy Fletogranie zorganizowanej przez Urząd Miasta i Państwową Szkołę Muzyczną pracownicy OOZ i PZ PSSE w Skierniewicach zorganizowali stoiska oświatowe, gdzie prowadzono pomiar ciśnienia krwi, zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu, udzielano instruktaży odnośnie metod zerwania z nałogiem palenia.

177 177 PSSE Tomaszów Mazowiecki OZ i PZ PSSE w Tomaszowie Mazowieckim zorganizował akcję antynikotynową w Pubie Bilardowym DUET. Pomieszczenie lokalu zostało udekorowane plakatami oraz pracami uczniów z konkursów plastycznych o tematyce antytytoniowej. Gościom przybyłym do pubu naklejano znaczki przypominające o obchodach Światowego Dnia bez Papierosa i zachęcające do rzucania palenia, kule do gry w bilard zastąpiono piłeczkami z logiem Nie Palę!. Tego dnia pub odwiedziło 40 osób, zarówno młodzież jak i osoby dorosłe. PSSE Wieluń Pracownicy PSSE wspólnie z pracownikami bibliotek prowadzili akcje uświadamiające z wykorzystaniem materiałów edukacyjnych, badano poziom tlenku węgla w wydychanym powietrzu. Z akcji skorzystało 100 osób. W Kolegium Nauczycielskim zorganizowano akcję dla studentów, podczas której przeprowadzane były rozmowy, dyskusje tematyczne, każdy student z dyplomem otrzymał pakiet ulotek. PSSE wspólnie z Rejonowym Zarządem PCK w Wieluniu zorganizowała konkursy profilaktyczne ph. Wolni Zdrowi Radośni, a w zakresie uzależnienia nikotynowego pt. Świat wolny od nikotyny zdrowo i sportowo spędzaj wolny czas, skierowane do 100% szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Na konkurs wpłynęło łącznie 150 prac pisemnych i plastycznych. Uroczyste podsumowanie konkursów odbyło się w Urzędzie Miasta Wielunia z udziałem władz samorządowych. Przeprowadzono również akcję plakatowania miasta Wielunia plakatami antytytoniowymi. PSSE Wieruszów Przeprowadzono VII Powiatowy Konkurs Wiedzy Żyj zdrowo, dla uczniów kl. I- III szkół gimnazjalnych, którego celem było propagowanie zdrowego stylu życia oraz poszerzenie wiedzy dotyczącej szkodliwego wpływu tytoniu na młody organizm człowieka (liczba uczestników 481 osób). PSSE Zduńska Wola OZ i PZ w Zduńskiej Woli ogłosiła konkurs literacki na fraszkę o tematyce antytytoniowej dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Nawiązano współpracę z dyrekcją Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacji, w wyniku której 30 i 31 maja 2009r. plakatowano autobusy komunikacji miejskiej plakatami o treści antynikotynowej. PSSE w Zduńskiej Woli dostarczyło materiały edukacyjne (plakaty, broszury, ulotki) do bibliotek, pubów oraz wyższych uczelni w powiecie zduńskowolskim oraz przekazała dziekanom i przedstawicielom samorządów studenckich listy intencyjne dotyczące kampanii.

178 178 PSSE Zgierz We współpracy z dyrekcją szkół gimnazjalnych pracownicy OZ i PZ zorganizowali projekcje filmu antytytoniowego pt. Kochamy papierosy dla uczniów szkół z powiatu zgierskiego połączone z dyskusją. Akcją objętych zostało ok. 450 osób. Podczas Dni Aleksandrowa Łódzkiego w dniach 23 i 24 maja 2009r. PSSE w Zgierzu we współpracy z Samodzielnym Publicznym Zakładem Opieki Zdrowotnej w Aleksandrowie Łódzkim przygotowała stoisko informacyjne, na którym udzielano palaczom porad, rozdawano materiały edukacyjne oraz badano poziom glukozy we krwi. Odwiedzający stoisko mogli również zapoznać się z instruktażem samobadania piersi (ok. 300 osób). Zaproszono władze uczelni i samorządy studenckie do zawiązania koalicji na rzecz realizacji Kampanii Ostrzeżenia Zdrowotne. Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi 2 kwietnia 2009 r. pracownicy WSSE w Łodzi zorganizowali spotkanie, którego celem było zawiązanie koalicji na rzecz realizacji Ogólnopolskiej Kampanii Społecznej Ostrzeżenia Zdrowotne. Nawiązano współpracę z samorządami studenckimi łódzkich uczelni wyższych, studenckimi kołami naukowymi, studenckimi organizacjami pozarządowymi. Przedstawicielom szkół wyższych przekazano informacje dotyczące kampanii oraz na temat skutków zdrowotnych czynnego i biernego palenia w celu umieszczenia ich na stronach internetowych uczelni. Przekazane zostały również materiały edukacyjne (plakaty, ulotki), dotyczące palenia tytoniu. Chęć wspólnych działań zadeklarowało 6 uczelni wyższych oraz Międzynarodowe Stowarzyszenie Studentów Medycyny IFMSA POLAND przy Uniwersytecie Medycznym. WSSE w Łodzi w dniu 8 maja 2009 roku zorganizowała Imprezę bez papierosa w studenckim klubie MEDYK, podczas której wprowadzono zakaz palenia tytoniu. W zabawie wzięło udział ok. 200 studentów. Rozwieszono plakaty, rozmieszczono gadżety (chorągiewki, maskotki) o tematyce antytytoniowej (materiały Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi). Pracownicy klubu (barmani, D.J.) założyli koszulki z napisem PALE NIE!. Przeprowadzone zostały konkursy o tematyce antytytoniowej: badanie pojemności płuc - dmuchanie balonów na czas, skuteczne rzucanie palenia rzucanie paczkami papierosów do kosza na śmieci, taniec z balonem. W ramach obchodów Światowego Dnia bez Papierosa Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia zorganizował w dniach 20 i 25 maja 2009r. w Zakładzie Produkcyjnym DELL w Łodzi punkt informacyjno edukacyjny. Pracownicy, wśród których sporą część stanowią studenci, mogli wykonać badanie zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu. Przebadano łącznie 73 osoby, z których 60% zadeklarowało, że regularnie lub okazyjnie pali wyroby tytoniowe, zaś pozostałe 40% badanych deklarowało, że są osobami niepalącymi. Każda przebadana osoba otrzymała pakiet materiałów edukacyjnych oraz uzyskała informacje o szkodliwym wpływie dymu tytoniowego na organizm człowieka.

179 179 Światowy Dzień Rzucania Palenia Najciekawsze działania w województwie PSSE Bełchatów W ramach obchodów Światowego Dnia Rzucania Palenia 19 listopada oraz w dniach poprzedzających PSSE w Bełchatowie we współpracy z placówkami opieki medycznej (Bełchatowskie Centrum Medyczne, Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Bełchatowie, SP ZOZ w Zelowie, NZOZ Medyk w Bełchatowie, oraz NZOZ Mega Med w Bełchatowie) zorganizowała punkty konsultacyjne dla osób palących. Pacjenci tych placówek mogli się dowiedzieć o szkodliwym wpływie palenia tytoniu na zdrowie oraz korzyściach wynikających z jego rzucenia. Zainteresowani otrzymali materiały informacyjne. Ponadto odwiedzający punkty konsultacyjne mieli możliwość zmierzenia ciśnienia tętniczego krwi (320 osób), poziomu cholesterolu (40 osób) i wskaźnika BMI (170 osób), a także wydawane były skierowania na wykonanie RTG klatki piersiowej (25 skierowań) i EKG (20 skierowań). Łącznie punkty konsultacyjne odwiedziło około 850 osób. PSSE Brzeziny 19 listopada 2009r. w Światowym Dniu Rzucania Palenie Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Brzezinach przeprowadziła w holu Urzędu Miasta w Brzezinach. badania zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu. NZOZ Medical-Med w Brzezinach oferował zainteresowanym bezpłatne badania spirometryczne. Udzielano również wskazówek dotyczących rzucania palenia oraz rozdawane były materiały edukacyjne. W dniu 4 listopada podczas I Powiatowo -Miejskiej Konferencji Profilaktycznej Wybierz Zdrowie w Brzezinach 70 uczestników konferencji wysłuchało 2 wykładów o tematyce antytytoniowej oraz prowadzona była dystrybucja materiałów informacyjno edukacyjnych. PSSE Łęczyca W ramach obchodów Światowego Dnia Rzucania Palenia w drugiej połowie listopada PSSE w Łęczycy we współpracy z PKS, NZOZami oraz zakładami pracy przygotowała ekspozycję plakatów i ulotek antytytoniowych. Plakaty zostały umieszczone na wszystkich autobusach PKS, oraz na przystankach, w 13 NZOZ-ach z powiatu łęczyckiego i w 5 zakładach pracy. Ponadto dla zainteresowanych były również dostępne ulotki antytytoniowe.

180 180 PSSE Łódź W dniu 17 listopada 2009 r. w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym Nr 2 w Łodzi odbył się konkurs wiedzy o tematyce antytytoniowej pod hasłem Nie daj szansy nałogowi, szanuj życie!. Organizatorem konkursu byli pracownicy Oddziału Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Łodzi. Celem konkursu było podniesienie wiedzy uczniów na temat wpływu dymu tytoniowego na zdrowie człowieka ( bierne i czynne palenie). Współorganizatorem przedsięwzięcia był Urząd Miasta Łodzi, który ufundował nagrody dla zwycięzców. Do konkursu przystąpiło 45 uczniów. 19 listopada 2009 r. pracownicy Oddziału Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi przeprowadzili akcję prozdrowotną we współpracy z Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacji w Łodzi. Przez 5 dni w autobusach i tramwajach były wyeksponowane plakaty o tematyce antytytoniowej. W pojazdach tych również umieszczono około 1200 ulotek edukacyjnoinformacyjnych dla zainteresowanych pasażerów. Pracownicy Inspekcji Sanitarnej 19 listopada 2009 r. na przystanku autobusowym rozdawali ulotki osobom podróżującym oraz udzielali informacji na temat szkodliwości palenia tytoniu.

181 181 PSSE Piotrków Trybunalski W dniu 19 listopada 2009 r. w Przychodni Rejonowej Nr 5 w Piotrkowie Trybunalskim pracownicy sekcji Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia wraz z personelem medycznym przychodni zorganizowali punkt konsultacyjny dla osób palących tytoń. Zainteresowani mogli skorzystać z bezpłatnych badań zawartości CO w wydychanym powietrzu, zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi. Rozdawano także materiały edukacyjne o tematyce antytytoniowej. PSSE Poddębice Z okazji Światowego Dnia Rzucania Palenia PSSE w Poddębicach przesłała do 6 przedszkoli list z apelem do wszystkich, którym zależy na losie najmłodszych NIE ZGADZAJMY SIĘ NA PALENIE W OBECNOŚCI DZIECI. List ten wszystkie przedszkola umieściły w miejscach widocznych w placówkach. PSSE w Poddębicach z okazji Światowego Dnia Rzucenia Palenia ogłosiła Konkurs plastyczny pt. Rzuć Palenie Razem z Nami. Konkurs skierowany był do uczniów kl. IV- VI szkół podstawowych, celem konkursu było upowszechnienie wśród młodzieży mody na niepalenie oraz przedstawienie zysków płynących z niepalenia. Uczestnictwo w konkursie zgłosiły 3 szkoły. 24 listopada 2009r. rozstrzygnięto konkurs. PSSE Radomsko Pracownicy Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Radomsku przy współpracy z wychowawcami Przedszkola Nr 2 przeprowadzili akcję informacyjno edukacyjną połączoną z punktem poradnictwa dla rodziców jak rzucić palenie. W ramach akcji dzieci wykonały prace plastyczne pt : Nie pal przy mnie. Na podsumowaniu przedszkolaki wręczyły list skierowany do rodziców z prośbą o zaprzestanie palenia. W akcji udział wzięło ogółem 100 osób. PSSE Skierniewice Sekcja OZ i PZ zorganizowała stoisko oświatowe w pomieszczeniach NZOZ Judyta w Skierniewicach: miejsce oplakatowano, przeprowadzono 32 pomiary tlenku węgla w wydychanym powietrzu u palaczy, udzielono 32 instruktaże, rozdysponowano 363 ulotki. NZOZ Judyta przeprowadziła 18 pomiarów spirometrycznych oraz 18 porad lekarskich osobom, u których stwierdzono maksymalne stężenie tlenku węgla. PSSE Tomaszów Mazowiecki W dniu r. w Pubie DOTI w Tomaszowie Maz. Pracownicy Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej zorganizowali akcję antynikotynową. Pomieszczenie lokalu udekorowano plakatami, pracami uczniów z konkursów plastycznych. Personel pubu tego dnia ubrał zielone koszulki nawiązujące tematycznie do akcji. Klientom naklejano znaczki zachęcające do rzucania palenia. Serwowane napoje podawano na specjalnych podkładkach z napisem PALENIE! WSSE w Łodzi W dniu 20 listopada pracownik OZiPZ WSSE w Łodzi przeprowadził badanie zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu wśród pracowników firmy Dell Komputer. Zainteresowani otrzymali ulotki i broszury antytytoniowe. Kampania Papierosy Pożerają Cię Żywcem Kampania Społeczna Papierosy Pożerają Cię Żywcem, której głównym organizatorem było Ministerstwo Zdrowia skierowana była do odbiorców w wieku lat i realizowana w okresie od 16 listopada do 13 grudnia 2009 roku. Zasadniczym środkiem przekazu kampanii była emisja dwóch spotów telewizyjnych zrealizowanych przez Światową Organizację Płuc.

182 182 W województwie łódzkim spoty wyemitowało 11 stacji telewizji lokalnej i sieci telewizji kablowej, a także były dostępne na stronie internetowej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Łodzi i Powiatowych Stacji Sanitarno Epidemiologicznych. Projekt Odświeżamy Nasze Miasta. TOB3CIT. (Tobacco Free Cittes) W kwietniu 2009 r. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna przestąpiła do realizacji Projektu Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT. (Tobacco Free Cities). Misją projektu jest ochrona zdrowia ludności Polski poprzez podnoszenie świadomości na temat wpływu dymu tytoniowego (biernego i czynnego palenia) na zdrowie człowieka, upowszechnienie wiedzy o istniejącym prawodawstwie, tworzeniu stref bezdymnych oraz egzekwowanie przestrzegania obowiązującego prawa w zakresie palenia tytoniu. Projekt realizowany jest w Polsce przez trzy miasta Łódź, Szczecin i Rzeszów. Koordynatorami przedsięwzięcia w Łodzi są Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna oraz Urząd Miasta Łodzi. W Łodzi zawiązana została lokalna koalicja na rzecz realizacji projektu, do której przystąpili : Urząd Miasta Łodzi, Kuratorium Oświaty, Straż Miejska, Policja, Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego, Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej, PCK, Stowarzyszenie Zdrowych Miast Polskich, Wojewódzki Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji w Łodzi. Oznakowano jednolitymi znakami informującymi o zakazie palenia tytoniu miejsca wyznaczone na strefy bezdymne zgodnie z uchwałami Rady Miasta Łodzi (obiekty i jednostki podlegające Urzędowi Miasta Łodzi, 500 przystanków komunikacji miejskiej w Łodzi, budynki Państwowej Inspekcji Sanitarnej w Łodzi). Pracownicy Oddziału Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi opracowali ulotki na temat istniejących uchwał Rady Miasta Łodzi dotyczących zakazu palenia w miejscach publicznych oraz projektu Odświeżamy nasze miasta.tob3cit.

183 183 Prowadzono również działania mające na celu zwiększenie świadomości społecznej i wiedzy na temat obowiązujących przepisów prawnych oraz zagrożeń dla zdrowia związanych z działaniem dymu tytoniowego, a także uzyskaniem poparcia społecznego dla wprowadzenia nowych przepisów. W dniu 3 czerwca 2009r. w godz wyemitowano audycję radiową dotyczącą palenia tytoniu w Studenckim Radiu Żak. Gośćmi audycji były Małgorzata Nowakowska koordynator projektu w Łodzi oraz Katarzyna Krysiak pracownik Oddziału Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi. Poruszano zagadnienia związane ze skutkami zdrowotnymi czynnego i biernego palenia tytoniu, aspekty prawne dotyczące nowelizacji ustawy, a także uchwał wprowadzających zakaz palenia w miejscach publicznych na terenie miasta Łodzi. Przeprowadzono konkurs dla radiosłuchaczy o tematyce antytytoniowej. Zwycięscy otrzymali nagrody gadżety z logo projektu (plecaki, pamięć USB, breloki, smycze). W dniu 4 czerwca 2009 roku w Klubie Studenckim FUTURYSTA pracownicy OZiPZ WSSE w Łodzi zorganizowali Imprezę bez papierosa. Na jeden wieczór wprowadzono zakaz palenia tytoniu. W zabawie wzięło udział ok. 200 studentów. W klubie rozwieszono plakaty, rozmieszczono gadżety (chorągiewki, podkładki pod napoje, maskotki) o tematyce antytytoniowej. Pracownicy lokalu (barmani, D.J.) założyli koszulki z napisem PALE NIE! Odbył się pokaz oraz nauka salsy w wykonaniu tancerzy z Agencji Artystycznej Project Salsa. Przeprowadzono konkurs taneczny, w którym do wygrania były karnety do szkoły tańca (4 karnety o łącznej wartości 400zł) oraz 10 jednorazowych wejściówek. Przeprowadzono również konkursy o tematyce antytytoniowej m.in.: badanie pojemności płuc - dmuchanie balonów na czas, skuteczne rzucanie palenia rzucanie paczkami papierosów do kosza na śmieci, Sztuka zrywania przemowa do papierosa, zerwanie z papierosem.

184 184 W dniach listopada w siedzibie Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Łodzi została zorganizowana wystawa antytytoniowa Cała prawda o papierosie. Wystawa adresowana była do uczniów szkół gimnazjalnych z terenu miasta Łodzi. Zwiedzający zostali zapoznani z historią, skutkami zdrowotnymi (czynnego i biernego) palenia tytoniu oraz przepisami prawnymi (ustawa, uchwały Rady Miasta Łodzi). Obejrzeli również film edukacyjny Nikotynalegalny narkotyk, ponadto zapoznani zostali z pracą Laboratorium ds. Krajowej Kontroli Substancji Szkodliwych w Wyrobach Tytoniowych. Wystawę zwiedziło 198 uczniów szkół gimnazjalnych (14 wycieczek), ok. 200 pracowników WSSE w Łodzi oraz 27 gości zaproszonych na uroczyste otwarcie wystawy. Przedsięwzięcie cieszyło się dużym zainteresowaniem medialnym, (informacje o wystawie zostały wyemitowane przez TV TOYA, RET SAT TV, Radio Łódź, Radio Eska, Radio Niepokalanów). W dniu 4 grudnia 2009 r. fragment wystawy (5 tablic dotyczących zagadnień prawnych oraz chorób odtytoniowych) został wyeksponowany w Urzędzie Miasta Łodzi. Do instytucji przekazane zostały również ulotki dotyczących szkodliwości palenia tytoniu oraz stref bezdymnych znajdujących się na terenie miasta Łodzi. Wojewódzka Kampania Profilaktyczna Grunt To Zdrowie Kampania powstała w 2008 roku z myślą o mieszkańcach terenów wiejskich województwa łódzkiego. Jej organizatorem i koordynatorem jest Państwowa Inspekcja Sanitarna woj. łódzkiego. Bezpośrednimi realizatorami działań Kampanii Grunt To Zdrowie są Powiatowe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne z województwa łódzkiego działające z licznymi współpartnerami, a także w porozumieniu z Wojewódzką Stacją Sanitarno Epidemiologiczną w Łodzi.

185 185 Celem kampanii jest zaktywizowanie instytucji państwowych, jednostek samorządu lokalnego, organizacji pozarządowych, oraz wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za stan zdrowia publicznego, oraz poziom świadomości społecznej w zakresie dbałości o zdrowie, oraz tych wszystkich, którym bliskie są cele kampanii. Zawiązywanie koalicji współpartnerów pozwala w pełni wykorzystać środki, a także możliwości i potencjał osób działających w sferze publicznej. Przyczyniając się tym samym do wzmacniania świadomości zdrowotnej i kształtowania społecznego przekonania, że stan naszego zdrowia zależy w dużej mierze od każdego z nas, a określone zachowania i nawyki niosą za sobą określone konsekwencje zdrowotne. Wiodącym tematem obchodów Kampanii Grunt To Zdrowie w 2009 roku była profilaktyka chorób nowotworowych, a w szczególności raka piersi. Nie mniej jednak podejmowano również inną tematykę prozdrowotną zgodną z potrzebami lokalnymi mającą za cel podnoszenie świadomości ludzi i wyrabiania właściwych nawyków w zakresie dbałości o własne zdrowie. Nowotwory w Polsce według Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów stanowią wciąż narastający problem zdrowotny i ekonomiczny naszego społeczeństwa. Każdego roku notuje się w Polsce prawie nowych zachorowań, ponad zgonów i około osób z chorobą nowotworową pokazują wielkość tego problemu. Nie przypadkowe jest poświęcenie szczególnej uwagi profilaktyce raka piersi w czasie obchodów Kampanii Grunt To Zdrowie gdyż jest najczęściej wykrywanym rakiem u kobiet \i występuje w ponad 20% przypadków. Jest również najczęstszą przyczyną zgonów kobiet spowodowanych przez nowotwory. Jak podkreślają onkolodzy podstawę poprawy takiego stanu rzeczy jest wczesna profilaktyka, której poświęca się w kampanii kluczową uwagę. Znaczenie wczesnej profilaktyki nowotworów podkreśla także fakt znalezienia się województwa łódzkiego na szóstym miejscu w Polsce pod względem śmiertelności na nowotwory. Z powodu nowotworów umiera rocznie w naszym regionie ponad 6000 osób, każdego dnia umiera około 20 osób. W okresie od połowy kwietnia do końca maja 2009 roku w 16 gminach (z 15 powiatów) realizowana była wiosenna edycja Kampanii Profilaktycznej Grunt To Zdrowie: Gmina Rzeczyca w powiecie tomaszowskim, Gmina Kiernozia w powiecie łowickim, Gmina Buczek w powiecie łaskim, Gmina Zapolice w powiecie zduńskowolskim, Gmina Grotniki i Biała w gminie Zgierz powiat zgierski, Gmina Gomunice w powiecie radomskim, Gmina Daszyna w powiecie łęczyckim, Gmina Czarnocin w powiecie piotrkowskim, Gmina Drużbice w powiecie bełchatowskim, Gmina Galewice w powiecie wieruszowskim, Gmina Biała i Wierzchlas w powiecie wieluńskim, Gmina Rogów w powiecie brzezińskim, Gmina Sławno w powiecie opoczyńskim, Gmina Andrespol w powiecie łódzkim, Gmina Wróblew w powiecie sieradzkim. Ważnym elementem Kampanii Grunt To Zdrowie są badania mammograficzne, które zorganizowano w tej edycji Kampanii w 12 gminach. Dzięki współpracy z NZOZ-em medica, Ośrodkiem Profilaktyki i Epidemiologii Nowotworów, NZOZ-em Przychodnia Profilaktyki i Diagnostyki TNN, oraz NZOZ-em Fado, które zapewniły mammobusy, a także Wojewódzkiemu Oddziałowi NFZ w Łodzi, który rozesłał zaproszenia do kobiet tam gdzie były planowane badania udało się zachęcić do przebadania 1171 pań.

186 186 Gminy w których przeprowadzona była mammografia: - Rzeczyca w powiecie tomaszowskim, - Kiernozia w powiecie łowickim, - Buczek w powiecie łaskim, - Zapolice w powiecie zduńskim, - Grotniki i Biała w powiecie zgierskim, - Galewice w powiecie radomszczańskim, - Czarnocin w powiecie piotrkowskim, - Biała i Wierzchlas w powiecie wieluńskim, - Rogów w powiecie brzezińskim, - Andrespol w powiecie łódzkim, - Wróblew w powiecie sieradzkim. Wyniki przeprowadzonej mammografii: Wszystkich badań wykonano 1171, Wyników mieszczących się w normie stwierdzono u 1073 kobiet 92%, Zmian łagodnych u 63 kobiet 5%, Zmian wątpliwych u 28 kobiet 2%, Podejrzeń raka u 7 kobiet 1%. Zmiany łagodne - 5% Zmiany wątpliwe - 2% Podejrzenia raka - 1% Wyniki mieszczące się w normie - 92% Obchody Kampanii stanowią doskonałą okazję dla mieszkańców gmin do wysłuchania wykładów z zakresu profilaktyki raka. Między innymi raka piersi, raka szyjki macicy, raka prostaty, raka płuc a ponadto odkleszczowego zapalenia mózgu prowadzonych przez lekarzy specjalistów. Organizatorzy w 11 gminach zaprezentowali łącznie 15 wykładów, których wysłuchało 1032 uczestników. Ponadto w gminie Andrespol 20 mieszkańców skorzystało z konsultacji lekarza onkologa i urologa.

187 187 W ramach Kampanii przeprowadzono 6 instruktarzy samobadania piersi w Andrespolu, Drużbicy, Daszynie, Buczku, Kiernozii i Gminie Zgierz dla 626 kobiet. Organizatorzy Kampanii w dwunastu gminach przygotowali dla przybyłych gości szeroką gamę nieodpłatnych badań profilaktycznych cieszących się ogromnym zainteresowaniem: Badanie poziomu cukru we krwi przebadało się 1635 osób, Badanie poziomu cholesterolu we krwi przebadało się 586 osób, Badanie prostaty przebadało się 124 mężczyzn, Pomiar ciśnienia krwi wykonano u 1376 osób, Pomiar tlenku węgla w wydychanym powietrzu wykonano 584 badania, Pomiar wskaźnika BMI 585 osób, Spirometria wykonano 261 badań, EKG przebadano 17 osób, Cytologia przebadały się 172 kobiety, Badanie zawartości tkanki tłuszczowej w organiźmie wykonano u 70 osób, RTG klatki piersiowej 144 badania, Pomiar trójglicerydów 130 testów, Test PSA przebadano 27 mężczyzn, Badanie wzroku wykonano u 220 osób, HCV 28 badań, HBS 28 badań.

188 188 Dzięki uprzejmości Kół Gospodyń Wiejskich przygotowano w Kiernozi, Zapolicach, Czarnocinie, Rogowie i Andrespolu pokazy zdrowej żywności połączone z degustacją przygotowanych potraw dla 580 uczestników. Dodatkowo w Kiernozi 75 osób skorzystało z porad dietetyka. W Kiernozii, Drużbicach, Zapolicach i Rzeczycy 700 mieszkańców uczestniczyło w pokazach ratownictwa drogowego, na których przekazano uczestnikom zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej. Instruktarze przeprowadzono dzięki uprzejmości Straży Pożarnej. W Zapolicach przy współpracy z Regionalnym Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Łodzi zorganizowano punkt do poboru krwi.

189 189 Obchody Kampanii Grunt To Zdrowie to nie tylko profilaktyka zdrowotna. Dla przybyłych gości zorganizowano festyny rodzinne. Dodatkową atrakcją były występy artystyczne. Organizatorzy dla najmłodszych uczestników przygotowali w Rzeczycy, Kiernozi, Rogowie i Andrespolu łącznie 11 konkursów o tematyce zdrowotnej, między innymi plastyczne, na list do rodziców i dziadków zapraszający na badania profilaktyczne, konkurs teatralny Żyjmy zdrowo na wsi, oraz konkurs literacki. Partnerzy Kampanii: Urzędy Gmin, Gminne Ośrodki Kultury i Wiejskie Ośrodki Kultury, Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi, Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy, Narodowy Fundusz Zdrowia Oddział Wojewódzki w Łodzi, ZOZ-y i NZOZ-y, Szpitale, Przedszkola, Szkoły, Świetlice Środowiskowe, Ochotnicza Straż Pożarna, Koła Gospodyń Wiejskich, Stowarzyszenie Amazonki, Ośrodki Doradztwa Rolniczego, Media, Instytucje Kościelne, Polskie Stowarzyszenie Diabetyków, Gminne Ośrodki pomocy Społecznej, Avon, Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Łodzi.

190 190 Wnioski: Edycja wiosenna Kampanii Profilaktycznej Grunt To Zdrowie po raz kolejny pokazała, że tego typu działania są bardzo dobrze odbierane przez mieszkańców gmin naszego województwa. Również gminne władze samorządowe chętnie uczestniczą w realizacji Kampanii. Nierzadko same deklarują chęć udziału w kolejnych edycjach. Na uznanie zasługuje duże zainteresowanie ofertą, jak również samą formą Kampanii, która ma na celu bezpośrednie wyjście do odbiorców. Pozytywny odbiór społeczny pokazuje celowość i zasadność realizowania Kampanii w kolejnych latach i poszerzenia zasięgu realizacji. Powiedz nie trądzikowi edycja pilotażowa ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej Celem programu jest promocja kompleksowego leczenia trądziku poprzez pogłębienie wiedzy na temat przyczyn powstawania i dostępnych metod leczenia tej dolegliwości a także prawidłowych zasad pielęgnacji skóry. W edycji pilotażowej program adresowany był do młodzieży klas I i II szkół ponadgimnazjalnych. Kampania realizowana była we współpracy z Polskim Towarzystwem Oświaty Zdrowotnej Partnerem Programu Sponsorem materiałów edukacyjnych była Firma LA ROCHE-POSAY. Koordynatorem Programu jest Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Łodzi oraz Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej Oddział Terenowy w Łodzi. W 2009 roku (pierwsza połowa roku szkolnego 2009/2010) kampania została zrealizowana w 41 szkołach ponadgimnazjalnych 10 powiatów województwa łódzkiego. Edukacją objęto 7947 uczniów klas I i II z 41 szkół. Zasadniczym zadaniem osób realizujących kampanię było przeprowadzenie 1-godzinnych zajęć z młodzieżą, w ramach której został przedstawiony film edukacyjny oraz poruszano następujące problemy: Co to jest trądzik i dlaczego tak trudno go wyleczyć, Skomplikowane przyczyny trądziku, Dostępne metody leczenia, Jak pielęgnować skórę? Wpływ przemian hormonalnych na powstanie trądziku, Trądzik a odżywianie, Trądzik a samoocena. Młodzież biorąca udział w projekcie otrzymała ulotkę oraz próbkę kremu przeciwtrądzikowego. Do ich rodziców i opiekunów trafił list przedstawiający idee kampanii. W ramach kampanii została uruchomiona strona internetowa na której specjaliści leczenia trądziku odpowiadali na pytania młodzieży. Ponadto uczestnicy programu mogli skorzystać z darmowych konsultacji dermatologicznych, organizowanych na ich terenie. Kampania obaliła wiele mitów dotyczących trądziku. Uczniowie chętnie skorzystali z darmowych konsultacji dermatologa. Program wpłynął na poprawę wizerunku osób dotkniętych trądzikiem. Uświadomienie wszystkim, że trądzik to choroba przewlekła, która wymaga długiego leczenia, powinien ograniczyć komentarze i złośliwe uwagi pod adresem osób dotkniętych tą dolegliwością.

191 191 Akcja Letni Wypoczynek Akcja Letni Wypoczynek realizowana na przełomie lipca i września 2009 roku skierowana była do dzieci i młodzieży przebywających na koloniach, półkoloniach, obozach sportowych, dzieci z przedszkoli dyżurujących, szkół, klubów osiedlowych, świetlic w województwie łódzkim. Koordynatorem Akcji Lato jest Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi (etap wojewódzki) oraz Powiatowe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne województwa łódzkiego (etap powiatowy). Realizatorami prowadzonych działań są pracownicy pionu oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych, organizatorzy i wychowawcy poszczególnych grup dzieci i młodzieży kolonii, półkolonii, obozów, a także pielęgniarki, ratownicy medyczni, personel socjalno-pedagogiczny oraz dyrektorzy domów kultury. Partnerami Akcji Lato w 2009r. byli pracownicy innych działów PSSE; Organizatorzy, kierownicy i opiekunowie ośrodków wypoczynku letniego; Urzędy Miejskie; Starostwa Powiatowe; Policja; Straż Miejska; Straż Pożarna; Centrum Zajęć Pozaszkolnych; Kluby Osiedlowe; Ogniska Wychowawcze; Dom Samotnej Matki; Młodzieżowy Klub Sportowy; Ośrodki Kultury i Sportu; Świetlice Środowiskowe; Agencja Reklamowa Egida; Miejskie Biblioteki; Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej; Parafie, ZOZ-y, NZOZ-y; Media lokalne prasa, radio, telewizja. Najważniejsze działania przeprowadzone w ramach Akcji Lato w 2009r. : We wszystkich placówkach wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży woj. łódzkiego w czasie ich kwalifikacji przekazywano materiały informacyjne i edukacyjne dotyczące zapobiegania zakażeniom wirusem nowej grypy AH1N1 w celu zapoznania z nimi wszystkich uczestników wypoczynku. W czasie trwania turnusów kolonijnych pracownicy PSSE organizowali zajęcia dla dzieci /konkursy, prelekcje, i inne/ wygłaszali pogadanki i instruowali kierowników placówek o konieczności poruszania tego tematu z kolonistami. PSSE Bełchatów Głównym celem realizowanych działań było uświadomienie kolonistom zasad bezpiecznego wypoczynku i zabawy, przypomnienie podstawowych wymogów higieny osobistej. Młodzież starszą zapoznano z problematyką walki z nałogiem palenia tytoniu. Młodzież i dzieci uczestniczyły w edukacji z zakresu udzielania Pierwszej Pomocy Przedlekarskiej. Wykorzystano materiały edukacyjne w postaci filmów DVD. W ramach półkolonii przebiegających pod hasłem Kwitnące Wakacje dzieci objęte były zajęciami ogólnorozwojowymi o charakterze ekologicznym: zajęcia plastyczne, obserwacje przyrody, działania na rzecz zdrowego środowiska. Wszystkie placówki organizujące letni wypoczynek otrzymały z PSSE w Bełchatowie materiały edukacyjne w postaci: ulotek, plakatów, filmów edukacyjnych nt. profilaktyki chorób zakaźnych: HIV/AIDS, WZW B, WZW A, zatruć pokarmowych, zatruć grzybami, wścieklizny, higieny osobistej, higieny jamy ustnej, profilaktyki wirusa grypy AH1N1. PSSE Kutno OZ i PZ PSSE w Kutnie był organizatorem konkursu plastycznego w ramach Akcji Lato Zdrowe i Bezpieczne wakacje. W konkursie udział wzięli podopieczni 3 placówek opiekuńczo wychowawczych. Nagrodzono 9 osób.

192 192 Zorganizowano również spotkanie z uczestnikami półkolonii letnich zorganizowanych przez PKPS Zarząd Rejonowy Kutno. Pracownicy OZ i PZ przygotowali dla dzieci konkursy z nagrodami, których fundatorem było Starostwo Powiatowe w Kutnie. PSSE Łęczyca Na terenie powiatu łęczyckiego w okresie od r. zorganizowane zostały trzy formy wypoczynku dla dzieci i młodzieży. Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia oraz Dział Higieny Dzieci i Młodzieży PSSE w Łęczycy przekazały organizatorom wypoczynku materiały edukacyjne nt. świńskiej grypy z zaleceniem przeprowadzenia wśród dzieci i młodzieży działań edukacyjnych w powyższym zakresie. Informacje z zakresu profilaktyki zakażeń świńskiej grypy zostały przekazane do lokalnych mediów (Telewizja Kablowa BORUTA strona ogłoszeń, strony internetowe zarządzane przez Urząd Miasta w Łęczycy oraz przez Starostwo Powiatowe w Łęczycy). Dostarczono ulotki do ośrodków zdrowia, Starostwa Powiatowego w Łęczycy, Urzędu Miasta w Łęczycy. Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia PSSE w Łęczycy za pośrednictwem Działu Higieny Dzieci i Młodzieży w ramach akcji Przygotowanie szkół do rozpoczęcia nowego roku szkolnego, przekazała do placówek szkolno wychowawczych materiały edukacyjne nt. świńskiej grypy. PSSE Łowicz Pracownicy PSSE w Łowiczu podjęli następujące działania edukacyjno-informacyjne dla dzieci i młodzieży w placówkach wypoczynku letniego: Przeprowadzono pogadankę dla 60 osób na półkoloniach letnich w Łowiczu na temat Grypy AH1N1 i jej profilaktyki (pracownik HDM). Przeprowadzono konkurs dla 25 uczestników półkolonii letnich w Łowiczu w Szkole Podstawowej Nr 4 w Łowiczu. W dniu 24 lipca 2009 roku została zorganizowana impreza na półkoloniach letnich przez Urząd Miejski w Szkole Podstawowej Nr 4 w Łowiczu. Podczas imprezy pracownik PSSE HDM wygłosił pogadankę na temat grypy AH1N1 natomiast pracownik OZ i PZ dokonał podsumowania konkursu plastycznego ZDROWE I BEZPIECZNE WAKACJE i wręczył nagrody i upominki (udział wzięło ok. 60osób). Przeprowadzono rozmowy indywidualne z opiekunami na półkoloniach letnich w Łowiczu. Opracowano informację na temat bezpiecznych wakacji i przekazano do mediów lokalnych (Nowy Łowiczanin) oraz na stronę PSSE Łowicz Zdrowe i bezpieczne wakacje. Dystrybuowano materiały oświatowo-zdrowotne (ulotki Grypa AH1 N1 50 szt. oraz ulotki o treści antynikotynowej 50 szt.). PSSE Łódź Zorganizowano akcję prozdrowotną wraz z Komendą Miejską Policji w Łodzi oraz Strażą Miejską pod hasłem Higiena osobista i higiena otoczenia skierowaną do dzieci przebywających na półkoloniach letnich m.in. nt. grypy A/H1N1 (objawy, sposób zapobiegania), higieny osobistej oraz higieny jamy ustnej z rozdawnictwem materiałów: Mamo, Tato! Jeśli chcesz abym był zdrowy Chcesz się ustrzec grypy wywołanej nowym wirusem typu A/H1N1?

193 193 Przeprowadzono rozmowy instruktażowe z kierownikami placówek letniego wypoczynku dzieci i młodzieży. W placówkach tych kierownicy zobowiązali się przeprowadzić zajęcia z podopiecznymi dotyczące grypy A/H1 N1 (objawy, sposób zapobiegania), dla dzieci i rodziców jak również rozdysponować materiały oświatowozdrowotne (ulotki oraz pomoce dydaktyczne do przeprowadzenia zajęć dotyczących higieny osobistej i zapobiegania grypie). Odbyły się akcje prozdrowotne dotyczące profilaktyki chorób zakaźnych, higieny otoczenia i higieny osobistej w: Ognisku Wychowawczym Zgromadzenia Sióstr Urszulanek w Łodzi, w Domu Samotnej Matki ul. Nowe Sady 17 w Łodzi, Młodzieżowym Klubie Sportowym Metalowiec w Łodzi, Klubie KUBUŚ S.M. im. B.CHROBREGO, w Świetlicy Środowiskowej Caritas Archidiecezji Łódzkiej (Łódź ul. Piotrkowska 85). Podczas AKCJI LATO działaniem oświatowo-zdrowotnym objęto w sumie około 300 osób w wieku 6-18 lat, w 12 placówkach na terenie Łodzi oraz powiatu łódzkiego wschodniego. PSSE Piotrków Trybunalski 1. Przekazano wytyczne do 15 Ośrodków Wypoczynku Letniego dotyczące wskazań profilaktycznych jak ustrzec się grypy wywołanej wirusem A/H1/N1. 2. Przeprowadzono konkurs plastyczny wśród uczestników półkolonii terapeutycznych ze Środowiskowej Świetlicy Starówka w Piotrkowie Trybunalskim (13 uczestników) Higiena sprzyja zdrowiu.

194 Przeprowadzono konkurs wiedzy pt. Zachowaj zdrowie na wakacje dla uczestników półkolonii terapeutycznych ze Środowiskowej Świetlicy Socjoterapeutycznej Bartek w Piotrkowie Trybunalskim (12 uczestników). PSSE Poddębice Podczas wizytacji w placówkach organizujących wypoczynek letni przekazane zostały plakaty i ulotki pt. Uwaga Meningokoki, plakaty i ulotki do kampanii Ostrzeżenia Zdrowotne, ulotki pt., Wakacje marzeń, udzielono poradnictwa metodycznego. PSSE Skierniewice Zorganizowano akcję dla 45 dzieci i młodzieży półkolonii zorganizowanej przez Urząd Miasta w Zespole Szkół Sportowych Ogólnokształcących w Skierniewicach. Odbyła się pogadanka na temat zapobiegania zakażeniom przenoszonym drogą kropelkową oraz zwiedzanie laboratorium gdzie zaprezentowano działanie aparatury laboratoryjnej oraz ciekawostki chemiczne i fizyczne (min. gotowanie wody w papierowym kartoniku, tajne pismo, reakcje barwne dla różnorodnych produktów, mierzono poziom wywoływanego hałasu krzyki, śmiech, gwizd, zaprezentowano preparaty pod mikroskopem oraz płytki z namnożonymi koloniami bakterii. We współpracy ze Stowarzyszeniem Rodzin Abstynenckich Ametyst w Skierniewicach przeprowadzono akcję dla 31 dzieci i młodzieży, podopiecznych stowarzyszenia. Podczas spotkania uczestnicy imprezy obejrzeli filmy Produkcja piękna, Taniec, wysłuchali prelekcji Grypa choroba zakaźna oraz brali udział w quizie dotyczącym zachowań prozdrowotnych. PSSE Zduńska Wola Dostarczono do placówek materiały edukacyjne dotyczące profilaktyki meningokokowej, antynikotynowej, ochrony przed kleszczami, sposobów usuwania kleszczy i zachowania się w przypadku wystąpienia niepokojących objawów po ukąszeniu przez kleszcza. Działania przeprowadzono w 10 placówkach organizujących letni wypoczynek tj. 84% wszystkich placówek dotychczas prowadzących letni wypoczynek dla dzieci i młodzieży na terenie powiatu zduńskowolskiego (objęto 289 uczestników letniego wypoczynku). VI Jarmark Wojewódzki 90 lecie Województwa Łódzkiego Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi w ramach uczestnictwa w VI Jarmarku Wojewódzkim 5 i 6 września przygotowała bogatą ofertę dydaktyczną dla osób odwiedzających imprezę. Zaprezentowano ciekawą wystawę grzybów. Zainteresowani mogli zobaczyć nie tylko grzyby świeże, ale również specjalnie przygotowane tablice pokazujące gatunki jadalne i trujące najczęściej mylone przez grzybiarzy. Na stoisku obecny był grzyboznawca odpowiadający na liczne pytania dotyczące zbierania grzybów. Dużym zainteresowaniem cieszyły się ulotki poświęcone wartościom odżywczym grzybów i bezpiecznemu ich zbieraniu.

195 195 WSSE w Łodzi na swoim stoisku promowała również zdrowe odżywianie rozdając ulotki opisujące zasady prawidłowego odżywiania i owoce (jabłka, śliwki i gruszki) przekazane przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach zachęcając w ten sposób do wzbogacania swojego jadłospisu o tego typu produkty. Dla osób uzależnionych od nikotyny zaprezentowano szeroką ofertę materiałów zachęcających do zerwania z nałogiem. Liczna grupa osób skorzystała z badania na zawartość tlenku węgla w wydychanym powietrzu. Ciekawą atrakcją była możliwość zobaczenia efektu wypalenia paczki papierosów i biernego palenia w postaci osadu zgromadzonego na sączku. Ponadto odwiedzającym stoisko rozdawano materiały przestrzegające przed podejmowanie lekkomyślnych zachowań mogących skutkować zakażeniem wirusem HIV. Wojewódzkie Konferencje Profilaktyczne III Wojewódzka Konferencja Profilaktyczna Zdrowy Przedszkolak Konferencja zorganizowana przez Wojewódzką Stację Sanitarno Epidemiologiczną w Łodzi i WSHE odbyła się 21 kwietnia 2009 r. w Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Konferencja skierowana była do przedstawicieli władz lokalnych, dyrektorów przedszkoli, nauczycieli wychowania przedszkolnego oraz pracowników zajmujących się organizacją żywienia w przedszkolach z Łodzi i województwa łódzkiego. Ideą konferencji była popularyzacja wiedzy na temat współczesnych zagrożeń zdrowotnych dzieci w wieku przedszkolnym, przedstawienie programów profilaktycznych, wymiana doświadczeń oraz zawiązanie koalicji na rzecz promocji zdrowego stylu życia. Tematy zaprezentowane na konferencji: Działania profilaktyczne w zakresie zdrowia dzieci w wieku przedszkolnym w województwie łódzkim zrealizowane przez Państwową Inspekcję Sanitarną, Program Edukacji Przedszkolnej Czyste Powietrze Wokół Nas, Nadzór sanitarny nad alternatywnymi formami wychowania przedszkolnego, Zasady żywienia dzieci w wieku przedszkolnym, Wczesna profilaktyka nadciśnienia tętniczego oraz nadwagi i otyłości u dzieci w wieku przedszkolnym, Problem nadwagi i otyłości u dzieci - implikacje edukacyjne i profilaktyczne, Aktywność ruchowa profilaktyką wad postawy, Program Szklanka mleka, Rola domu rodzinnego w kształtowaniu zachowań zdrowotnych dzieci, Przyjaciele Zippiego, Profilaktyka zakażeń meningokokowych i odkleszczowych, Prezentacja działań profilaktycznych przedszkola należącego do Łódzkiej Sieci Szkół i Przedszkoli Promujących Zdrowie. Konferencja zgromadziła blisko 300 uczestników.

196 196 IV Wojewódzka Konferencja Profilaktyczna Zdrowie Nastolatki Konferencja zorganizowana przez Wojewódzką Stację Sanitarno Epidemiologiczną w Łodzi i WSHE odbyła się 24 listopada 2009 r. w Wyższej Szkole Humanistyczno Ekonomicznej w Łodzi. Konferencja skierowana była do przedstawicieli władz lokalnych, dyrektorów i nauczycieli szkół gimnazjalnych i licealnych, pielęgniarek szkolnych, koordynatorów programów profilaktycznych oraz pracowników zajmujących się organizacją żywienia w szkołach na terenie Łodzi i województwa łódzkiego. Ideą konferencji była popularyzacja wiedzy w zakresie rozpoznawania zagrożeń, sposobów im zapobiegania i trwałego kształtowania prozdrowotnych nawyków wśród młodzieży w wieku szkolnym, przedstawienie programów profilaktycznych, wymiana doświadczeń oraz zawiązanie koalicji na rzecz promocji zdrowego i bezpiecznego stylu życia. Tematy zaprezentowane na konferencji: Działania profilaktyczne w zakresie zdrowia młodzieży gimnazjalnej i licealnej w województwie łódzkim realizowane przez Państwową Inspekcje Sanitarną, Profilaktyka raka szyjki macicy, Wybrane zagadnienia dotyczące zachowań seksualnych młodzieży, Profilaktyka raka piersi, Profilaktyka zakażeń meningokokowych, Profilaktyka zaburzeń odżywiania, Zapobieganie i zwalczanie przemocy wobec młodzieży i kobiet, Pielęgnacja skóry młodzieńczej. W konferencji uczestniczyło około 300 osób. Profilaktyka grypy Koordynatorem i realizatorem działań była Państwowa Inspekcja Sanitarna. Celem interwencji jest profilaktyka zachorowań na grypę sezonową i A/H1N1, a skierowana była do dyrektorów i nauczycieli placówek oświatowo-wychowawczych, społeczności lokalnej oraz pracowników i pacjentów ZOZ-ów. Realizacja przebiegała przez cały rok 2009 ze szczególnym nasileniem w okresach zwiększonej zachorowalności. Zasadnicze działania: We wszystkich Powiatowych Stacjach Sanitarno Epidemiologicznych województwa łódzkiego w okresach największych zachorowań na grypę były prowadzone z dyrektorami i nauczycielami placówek oświatowo-wychowawczych działania edukacyjne w zakresie profilaktyki zakażeń grypowych w oparciu o zalecenia Głównego Inspektora Sanitarnego. Ponadto do placówek oświatowo-wychowawczych, ZOZ-ów, Instytucji Administracji Publicznej (Urzędy Miast i Gmin), placówek handlowych były przekazane materiały informacyjne związane z profilaktyką grypy Nie poddaj się Grypie Materiały informacyjne zostały również przekazanie do zakładów komunikacji zbiorowej, które następnie zostały umieszczone w pojazdach służących do przewozu pasażerów.

197 197 Do mediów lokalnych (telewizja i radio) został przekazany spot Grypa, chroń siebie i innych, który był emitowany przez 6 TV kablowych i 4 rozgłośnie radiowe z regionu. Spot został również zamieszczony na wszystkich stronach internetowych Powiatowych Stacji Sanitarno Epidemiologicznych oraz na stronie Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej. Liczba adresatów: Przedszkola 458 (100%) Szkoły podstawowe 892 (100%) Gimnazja 450 (100%) Szkoły ponadpodstawowe 600 (86%) ZOZ-y 186 Sklepy i centra handlowe 93 Instytucje Administracji Publicznej 107 Wnioski W okresach największych zachorowań na grypę istniało bardzo duże zapotrzebowanie na informację dotyczące szczególnie grypy A(H1N1). Bardzo przydatne były ulotki Nie daj się grypie oraz spot Grypa, chroń siebie i innych, który jednak dotarł zbyt późno. Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach - 18 listopada W związku z dynamicznie narastającą opornością bakterii na antybiotyki i wynikającym z tego zjawiska ograniczeniem skutecznego leczenia zakażeń, Komisja Europejska na wniosek Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC, ang. European Centre for Desease Prevention and Control) ustanowiła dzień 18 listopada corocznym, Europejskim Dniem Wiedzy o Antybiotykach (European Antibiotic Awareness Day). Kraje członkowskie UE zobligowane zostały do podjęcia inicjatyw mających na celu zorganizowanie lokalnych obchodów tego Dnia w obrębie każdego państwa. Zgodnie z założeniami kampanii ma ona zaangażować jak najszersze grono instytucji, środowisk eksperckich oraz środków masowego przekazu w celu zwrócenia uwagi opinii publicznej na zjawisko antybiotykooporności jako kluczowego zagrożenia dla zdrowia publicznego. Co roku promowane będą różne zagadnienia, specyficzne i najbardziej aktualne z punktu widzenia zagrożeń epidemiologicznych. W całym województwie łódzkim w listopadzie 2009r. była prowadzona dystrybucja ulotek i plakatów informujących o negatywnych skutkach nadużywania antybiotyków. Materiały zostały przekazane do 420 przychodni i 37 szpitali. W 13 gazetach i 6 lokalnych rozgłośniach radiowych ukazały się informację dotyczące obchodów i założeń Europejskiego Dnia Wiedzy o Antybiotykach. Podobne informacje zostały zamieszczone na stronach internetowych Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Ponadto w Łodzi, Piotrkowie Tryb. Opocznie (w szpitalach i przychodniach) pokazywana była wystawa antybiotykowa. Wnioski Wysoki deficyt wiedzy na temat konsekwencji płynących z nadmiernego stosowania antybiotyków i przekonanie, że antybiotyki są dobre na wszystko wskazują na konieczność prowadzenia tego typu działań. Również sami lekarze chętnie się włączają do obchodów z uwagi na presję jaką wywierają na nich sami pacjenci oczekujący przepisania antybiotyku nawet jeśli nie jest to konieczne.

198 Profilaktyka meningokokowa. 198 Celem interwencji jest profilaktyka zakażeń meningokokowych. Skierowana jest do dzieci w wieku przedszkolnym, uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych, ich rodziców i opiekunów. Ponadto do dzieci i młodzieży odpoczywających na zimowiskach i koloniach letnich, półkoloniach, obozach oraz organizatorów i wychowawców zorganizowanych form wypoczynku oraz pacjentów ZOZ-ów i ogółu społeczności lokalnej. Ramy czasowe: styczeń grudzień 2009 r. Koordynatorem i realizatorem działań jest Państwowa Inspekcja Sanitarna działająca przy współpracy dyrektorów ZOZ-ów. Zasadnicze działania: W ramach realizacji profilaktyki zakażeń meningokokowych w całym województwie była prowadzona dystrybucja ulotek i plakatów Stop meningokokom oraz filmu Uwaga meningokoki Gis ostrzega. Materiały zostały przekazane do placówek opiekuńczowychowawczych i organizatorów wypoczynku zorganizowanego dla dzieci i młodzieży, a także ZOZ-y. Dzięki współpracy z firmą Baxter w 11 Powiatowych Stacjach Sanitarno - Epidemiologicznych zostały zorganizowane szkolenia dla 182 lekarzy i 246 pielęgniarek dotyczące zapobiegania i rozpoznawania zakażeń meningokokowych. Liczba jednostek Przedszkola 221 Szkoły podstawowe 346 Gimnazja 134 Miejsca zorganizowanego wypoczynku 56 ZOZ-y 48 Wnioski Ze względu na niską świadomość społeczną i wysoki poziom zagrożenia życia w przypadku zakażenia meningokowego oraz konieczności podjęcia natychmiastowej reakcji istnieje duża potrzeba prowadzenia działań podnoszących powszechną wiedzę społeczną. IV Europejski Tydzień Szczepień Europejski Tydzień Na Rzecz Szczepień, którego głównym celem jest propagowanie szczepień jako najskuteczniejszej formy zapobiegania chorobom oraz zwiększenie świadomości społecznej w tej kwestii, został zapoczątkowany w 2005 roku przez Światową Organizację Zdrowia. W tym roku, po raz pierwszy był obchodzony w Polsce pod hasłem Zdrowe dzieci zdrowe społeczeństwo. Europejski Tydzień na Rzecz Szczepień powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Parasol dla Życia. Partnerami przy organizacji pierwszych w Polsce obchodów Europejskiego Tygodnia Na Rzecz Szczepień są: Państwowa Inspekcja Sanitarna, Polskie Towarzystwo Pediatryczne, Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej, Stowarzyszenie Higieny Lecznictwa, a także Fundacje: Aby Żyć oraz Zdrowe Dziecko.