Uwarunkowania wyboru oferty turystyki wiejskiej w kontekście konkurencji na rynku usług turystycznych

Transkrypt

1 Turystyka i Rekreacja Tom 1/ Krystyna Żelazna, Magdalena Woźniczko Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW, Warszawa Uwarunkowania wyboru oferty turystyki wiejskiej w kontekście konkurencji na rynku usług turystycznych The conditioning of choice of offer rural tourism in context of competition on the market of tourist services Summary This article present only fragment of research relating the tourists' opinion on subject of choice of the rural tourism offer. The attractiveness of the mral tourism results first of all with such features how: the clean natural environment, clean air and the water, silence and the wealth of naturę. The possibility of rest in untainted environment tourists resting on the rural areas estimated the highest from among all factors taken into account on choice of tourist offer in the country. Wstęp Tradycja wykorzystywania wsi dla celów wypoczynku mieszkańców miast jest wprawdzie znana w Polsce od dawna, ale dopiero w ostatnim dwudziestoleciu pojawiły się tendencje do organizowania ruchu turystycznego w sposób zorganizowany i profesjonalny. Miało to związek z rozpoczęciem 1990 r. działań na rzecz rozwoju tej formy turystyki takich jak: uwzględnianie przez władze samorządu terytorialnego strategii rozwoju turystyki w przyjmowanych strategiach rozwoju gospodarczego regionu, prowadzenie działalności szkoleniowo-doradczej dla rolników przez Ośrodki Doradztwa Rolniczego i inne organizacje wspierające rozwój turystyki wiejskiej, powstawanie struktur organizacyjnych związanych z turystyką wiejską i agroturystyką (Stowarzyszenia Agroturystyczne, Federacja Turystyki Wiejskiej Gospodarstwo Gościnne i wreszcie przyznanie Polsce począwszy od 2000 r. przez Unię Europejską środków pomocowych w ramach programu SAPARD i funduszy strukturalnych na realizacje rozwoju obszarów wiejskich. Istotną rolę w rozwoju turystyki wiejskiej i agroturystyki odgrywała również promocja tej formy wypoczynku. W efekcie prowadzonych działań, jak i zwiększającego się popytu mieszkańców miast, w której to gmpie społeczeństwa wyzwalają się dążenia do powrotu do natury, pragnienia przestrzeni, spokoju, zwolnienia tempa życia przy równoczesnym wzroście aktywności mchowej i kontaktów międzyludzkich opartych na życzliwości - turystyka wiejska rozwija się w szybkim tempie. Egzemplifikacją tego stwierdzenia jest fakt, że liczba podmiotów świadczących usługi turystyczne na wsi zwiększyła się w latach , o blisko 4 tyś. obiektów (z 7,9 tyś. do 11,3 tyś.), w tym gospodarstw agroturystycznych o blisko 2,0 tyś. (z 3,9 tyś. do 5,8 tyś.), a liczba osób które skorzystały z pobytu na wsi wzrosła z 526,1 tyś. w 1988 r. do 940,4 tyś. w 2000 r. ( w tym w gospodarstwach agroturystycznych z 219,9 tyś. do 342,0 tyś.). Prognoza na 2005 r. przewiduje, że liczba obiektów turystycznych na wsi wzrośnie do 18,0 tyś. (w tym agroturystycznych do 10,5 tyś.) [5].

2 88 Turystyka wiejska jest jedną z form tury styki alternatywnej, która przybiera formę wyjazdów organizowanych zazwyczaj samodzielnie w małych grupach, a pobyt w odwiedzanej miejscowości łączy się z mieszkaniem w małych hotelach, pensjonatach lub kwaterach prywatnych, domach letniskowych czy kempingach. Oferuje ona wypoczynek bliżej natury", ma przysporzyć jak najwięcej korzyści miejscowej ludności i przedsiębiorcom turystycznym. Założeniem tej formy turystyki jest minimalizacja szkód społecznych i ekologicznych. Turystyka wiejska jest taką formą turystyki, która w sposób mało inwazyjny adaptuje się do miejscowego środowiska przyrodniczego i kulturowego, często wzbogacając go o nowe wartości. Turystyka wiejska oznacza całokształt gospodarki turystycznej, która odbywa się na terenach wsi. Jest to forma wypoczynku mająca miejsce w środowisku wiejskim wykorzystująca specyficzne walory i zasoby wsi. Obejmuje ona różnorodne formy rekreacji związane z wędrówkami, uprawianiem sportu, krajoznawstwem, poznawaniem wsi i życia jej mieszkańców, a także z osobistymi z nimi kontaktami [1]. Formą turystyki wiejskiej jest agroturystyka określana jako forma wypoczynku, która realizowana jest na terenach wiejskich o charakterze rolniczym, oparta o bazę noclegową i aktywności rekreacyjne związane z gospodarstwem rolnym lub równoważnym i jego otoczeniem (przyrodniczym, produkcyjnym i usługowym) [8]. Pozytywnym czynnikiem wpływającym na rozwój agroturystyki jest zła sytuacja gospodarcza wsi: bezrobocie, postępujące wyludnianie się niektórych regionów oraz proces starzenia się ludności wiejskiej. Czynnikami utrudniającymi rozwój tej formy turystyki są: niski standard cywilizacyjny polskiej wsi, nieprzystosowanie budynków i ich otoczenia do funkcji rekreacyjnych, brak kanalizacji sanitarnej, zły stan dróg, słabe zaplecze handlowe [7]. Cechami agroturystyki, szczególnie atrakcyjnymi dla turystów są: wypoczynek w środowisku odmiennym od warunków życia i pracy na obszarach zurbanizowanych; bezpośredni kontakt ze zdrowym środowiskiem przyrodniczym; kontakt z życiem wiejskim, zwierzętami domowymi, pracami rolnymi, rzemiosłem ludowym i folklorem wsi; odżywianie się zdrową żywnością; zwiedzanie parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów przyrody; możliwość korzystania z ciszy, spokoju i walorów małego ruchu [7]. Materiał i metody Celem badań przeprowadzonych w Katedrze Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji SGGW była analiza uwarunkowań wyboru oferty turystyki w trzech wybranych województwach Polski, tj. w woj. lubuskim, lubelskim i pomorskim. Badanie przeprowadzono latem 2004 roku wśród 267 turystów wypoczywających na wsi, w tym wśród 72 osób przebywających w miejscowościach na terenie woj. lubuskiego, 79 na terenie woj. lubelskiego i 116 na terenie woj. pomorskiego. Narzędziem badawczym był zwrotny kwestionariusz ankiety rozprowadzony drogą pocztową. Badaniami została objęta ocena czynników wpływających na wybór oferty turystyki wiejskiej. Dobór próby badawczej dotyczącej województw, w których turyści spędzają urlop podyktowany był atrakcyjnością terenów wiejskich w wybranych regionach Polski, liczbą gospodarstw świadczących usługi turystyczne oraz liczbą turystów odwiedzających wyżej wymienione regiony. Wyniki i dyskusja Wśród najistotniejszych czynników decydujących o zainteresowaniu wypoczynkiem na wsi turyści w świetle przeprowadzonych badań (wykres l, 2, 3) najlepiej oceniali według kolejności wskazań:

3 89 możliwość wypoczynku w nieskażonym środowisku (czyste powietrze, woda, gleba), kontakt z przyrodniczymi atrakcjami regionu (łąki, góry, jeziora, pomniki przyrody i parki narodowe), możliwość aktywnego wypoczynku (wycieczki piesze, rowerowe, pływanie, wędkowanie), niższe niż w przypadku innych form turystyki koszty pobytu, możliwość wypoczynku z całą rodziną, wiejskie wyżywienie, żywność z upraw ekologicznych, kontakt z walorami kulturowymi regionu (architektura, obiekty etnograficzne, archeologiczne, skanseny, warsztaty rzemieślnicze, pamiątki historyczne). kontakt z przyrodniczymi atrakcjami regionu nieskażone środowisko możliwość aktywnego wypoczynku możliwość wypoczynku z całą rodziną niższe koszty pobytu wiejskie wyżywienie dostępność specyficznych usług w g. uczestnictwo w imprezach folklorystycznych możliwość wypoczynku z małymi dziećmi możliwość wypoczynku osób starszych uczestnictwo w życiu i pracy gospodarzy możliwość wypoczynku osób niepełnosprawnych O 0,5 l 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 Wykres 1: Czynniki uwzględniane przez respondentów przy wyborze oferty turystycznej na wsi w woj. lubuskim (n=72) (średnia ocena w skali od l do 5, gdzie l oznacza nieistotny czynnik, a 5 - bardzo istotny) Źródło: badania własne Wyniki badań wskazują, że atrakcyjność turystyki wiejskiej wynika przede wszystkim z takich atrybutów jak: naturalne środowisko, czyste powietrze i woda, cisza i bogactwo przyrody, malowniczy krajobraz. Możliwość wypoczynku w nieskażonym środowisku turyści wypoczywający na obszarach wiejskich ocenili najwyżej spośród wszystkich czynników uwzględnianych przy wyborze oferty turystycznej na wsi (w woj. lubuskim - 4,6; w woj. lubelskim i pomorskim - 4,3). Według Suprewicza [7] charakterystyczną cechą wsi agrorurysrycznych jest właśnie czyste środowisko naturalne. Badania Strzembickiego [6] potwierdzają, iż głównym motywem zainteresowania turystów wypoczynkiem na wsi była możliwość spokojnego wypoczynku w naturalnym środowisku wiejskim (69% turystów określiła jako motyw pierwszoplanowy). Według Mikuty i Żelaznej [3] turystyka wiejska zapewnia turystom bliski kontakt z przyrodniczymi atrakcjami oraz możliwość aktywnego wypoczynku, a więc spacery, wycieczki, grzybobranie, uprawianie sportu na wolnym powietrzu (jazda konna, gry ruchowe,

4 90 łowienie ryb). Z przeprowadzonych badań wynika, że obydwa czynniki zostały ocenione przez turystów jako istotne przy wyborze oferty turystyki wiejskiej. Turyści wypoczywający w woj. lubuskim najwyżej ocenili kontakt z przyrodniczymi atrakcjami (4,7). Podobnie możliwość aktywnego wypoczynku najlepiej została oceniona przez respondentów korzystających z usług turystyki wiejskiej w woj. lubuskim (4,3). Zdaniem Kruczka i Walasa [2] turyści poszukują oryginalnego produktu, kontaktu z naturą. Nastawieni są na wyjazdy bliższe, częstsze, krótsze i tańsze. Turystyka wiejska zapewnia mieszkańcom miast takie wyjazdy [7]. W przeprowadzonym badaniu niższe koszty pobytu zostały ocenione przez turystów od 3,8 w woj. lubuskim do 3,3 w woj. pomorskim. Według Sikory [4] oferta turystyki wiejskiej skierowana jest głównie do rodzin z dziećmi. Czynnik ten najwyżej został oceniony przez turystów wypoczywających w woj. lubuskim (4,0), a najniżej w woj. lubelskim (2,6). Z badania wynika, że wiejskie wyżywienie i żywność z upraw ekologicznych są dość istotnymi czynnikami wpływającymi na wybór oferty turystyki wiejskiej (w woj. lubelskim - 3,8; w woj. lubuskim - 3,6). Turyści chętniej korzystają z usług żywieniowych, gdy posiłki przyrządzane są ze świeżych surowców i produktów pochodzących z gospodarstw rolnych [8]+. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że w opinii turystów do czynników mało istotnych przy wyborze oferty turystyki wiejskiej należały: uczestnictwo w życiu i pracy gospodarzy, możliwość wypoczynku osób niepełnosprawnych i starszych, uczestnictwo w imprezach folklorystycznych. nieskażone środowisko kontakt z przyrodniczymi atrakcjami regionu możliwość aktywnego wypoczynku wiejskie wyżywienie niższe koszty pobytu kontakt z walorami kulturowymi regionu możliwość wypoczynku z całą rodziną liii fs 111 liii iii! dostępność specyficznych usług w g. możliwość wypoczynku z małymi dziećmi uczestnictwo w życiu i pracy gospodarzy możliwość wypoczynku osób starszych uczestnictwo w imprezach folklorystycznych możliwość wypoczynku osób niepełnosprawnych 11 liii Iii i O 0,5 1,5 2,5 3,5 4,5 5 Wykres 2: Czynniki uwzględniane przez respondentów przy wyborze oferty turystycznej na wsi w woj. lubelskim (n=79) (średnia ocena w skali od l do 5, gdzie l oznacza nieistotny czynnik, a 5 - bardzo istotny) Źródło: badania własne

5 91 nieskażone środowisko kontakt z przyrodniczymi atrakcjami regionu możliwość aktywnego wypoczynku niższe koszty pobytu możliwość wypoczynku z całą rodziną wiejskie wyżywienie kontakt z walorami kulturowymi regionu możliwość wypoczynku z małymi dziećmi dostępność specyficznych usług w g. uczestnictwo w imprezach folklorystycznych możliwość wypoczynku osób starszych uczestnictwo wżyciu i pracy gospodarzy możliwość wypoczynku osób niepełnosprawnych inne 2,5 3,5 4,5 5 Wykres 3: Czynniki uwzględniane przez respondentów przy wyborze oferty turystycznej na wsi w woj. pomorskim (n=l 16) (średnia ocena w skali od l do 5, gdzie l oznacza nieistotny czynnik, a 5 - bardzo istotny) Źródło: badania własne Podsumowanie Produkt turystyczny, a głównie agroturystyczny oferowany przez polską wieś, zbliża się coraz bardziej do konkurencyjnych produktów krajów Unii Europejskiej, jednak jego jakość pozostawia jeszcze wiele do życzenia. Zdecydowanym mankamentem jest niski standard oferowanych produktów, zwłaszcza warunków zakwaterowania gości ze względu na budownictwo wiejskie (niejednokrotnie zunifikowane, bez cech regionalności) i jego standard sanitarny, często nie przystosowane do świadczenia usług turystycznych i rekreacyjnych na określonym poziomie, co przede wszystkim jest ważne przy obsłudze turystów zagranicznych, przyzwyczajonych do wysokiego standardu usług tego typu, niski standard urządzenia terenów zagrodowych, a także niedopracowany zakres usług dodatkowych umożliwiających różnorodne formy spędzania czasu wolnego. Następnym mankamentem jest niepełność oferowanego produktu agroturystycznego - ograniczenie się często do zapewnienia noclegów i wyżywienia na wzór pensjonatów bez dodatkowej oferty programowej. Oprócz często niezbyt wysokiej jakości materialnej oferowanego produktu należy zwrócić uwagę na jego sferę niematerialną - uprzejmość, grzeczność, reakcję na reklamacje i życzenia gości, a także na powszechny na wsi brak znajomości języków obcych. Ze sferą tą wiążą się występująca u części społeczeństwa wiejskiego niechęć do wszelkich zmian i nowości odbiegających od usankcjonowanych tradycją stereotypów zachowań. Problemową sprawą jest także fakt, że sezon turystyczny

6 r~ l pokrywa się w większości z okresem intensywnych prac rolnych, zaś usług agroturystycznych nie można świadczyć bez odpowiedniej liczby personelu, przygotowanego do obsługi gości. Na polskim rynku usług turystycznych jak już wskazano wcześniej, coraz większą rolę odgrywaj ą usługi świadczone przez turystykę wiejską. W celu sprostania konkurencji na tym zróżnicowanym i dynamicznym rynku oraz zwiększenia popytu na usługi oferowane przez obszary wiejskie, niezbędne jest podejmowanie przez wszystkie podmioty w turystyce przy współpracy z miejscową ludnością oraz władzami samorządowym, działań w 2 podstawowych obszarach. Pierwszym obszarem tych działań jest dostosowywanie produktu turystycznego już istniejącego do oczekiwań zmieniających się potrzeb jego nabywców, poprzez jego modyfikowanie i doskonalenie, które przybierać może następujące formy: -» tworzenie pakietu usług zawierającego bogate i zróżnicowane propozycje, spędzania czasu wolnego, które przejawiać się mogą w: rozszerzenie możliwości poznawania i maksymalnego wykorzystania walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego w okolicy; jest to możliwe poprzez właściwą interpretację tych dóbr turystycznych zarówno przez kwaterodawców, miejscowych placówek kulturalnych, władz gminy, regionu, osób zapraszanych itp. (opowiadanie, oprowadzanie po okolicy wybranych obiektach, pokazy lokalnego rękodzieła, potraw regionalnych, tworzenie lokalnych imprez, prezentujących folklor, zwyczaje itp.), rozszerzenie systemu informacji wśród gości przebywających we własnym obiekcie o ofertach dostępnych w okolicy (obecnie 47,3 % turystów uzyskuje informacje o ofertach turystyki wiejskiej od przyjaciół i znajomych), tworzenie zaplecza rekreacyjnego w obiekcie i wokół niego (odpowiednio wyposażone pokoje, urządzone place gier i zabaw dla dzieci, duża przestrzeń zieleni, elementy małej architektury ogrodowej itp., przygotowanie tradycyjnych potraw regionalnych wykorzystywanie surowców żywnościowych z własnego gospodarstwa, dbałość o stan higieniczny zarówno w pomieszczeniach mieszkalnych, jak i wokół nich. Drugim obszarem działań na rzecz konkurencyjności oferty tury styki wiejskiej jest kształtowanie i wprowadzanie na rynek nowych produktów spełniających potrzeby istniejących i potencjalnych ich nabywców, które będą uzupełniały dotychczasową ofertę, a z biegiem czasu ja zastępowały. Działania te przybierać mogą następujące formy: -» rozpoznanie obecnych i przyszłych potrzeb turystów, wybór i określenie ich cech (demograficznych, społeczno-ekonomicznych i psychograficznych) w celu przygotowania oferty usługowej dla konkretnej grupy turystów. Przyjmując za kryterium motyw wyjazdów turystycznych można wyróżnić grupy turystów między innymi: dążących do bliskiego kontaktu z naturą, ukierunkowanych na poznawanie dóbr kultury, zainteresowanych wypoczynkiem czynnym, sportem, zorientowanych na wypoczynek bierny, rozrywkę, poszukujących przyjaciół, pragnących przebywać w grupie, w rodzinie. -» przy przyjęciu natomiast kryterium segmentacji rynku nabywców wyróżnić można następujące grupy: dorośli z niemowlętami i małymi dziećmi, rodziny z dziećmi w wieku szkolnym, osoby starsze,

7 93 osoby niepełnosprawne, a w tym o dysfunkcjach narządu ruchu, słuchu, wzroku i upośledzonych intelektualnie, osoby samotne, grupy takie jak: wędkarze, myśliwi, uprawiający jazdę konną, zainteresowane zbieractwem runa leśnego, osoby przebywające ze swoimi zwierzętami, osoby z nadwagą i inne. -» wskazanie na pozytywne różnice oferty turystyki wiejskiej w porównaniu z innymi ofertami turystycznymi, a sprowadzić je można do: bezpośredniego kontaktu z przyrodą, jej odgłosami, zapachami, urodą, możliwości biernego i aktywnego wypoczynku na wsi, często z całą rodziną i małymi dziećmi, niższych cen ofert turystycznych od innych form wypoczynku, możliwości korzystania ze świeżej żywności, często produkowanej metodami ekologicznymi, poznania specyfiki życia na wsi i rytmu pracy w gospodarstwie rolnym, bezpośredniego kontaktu z miejscową ludnością, zawierania nowych znajomości i przyjaźni, wyzbywania się poczucia alienacji społecznej i anonimowości, zdobywania nowych umiejętności i rozwijania zainteresowań. Wszystkie działania na rzecz zagwarantowania turyście satysfakcji, a stąd i spełnienia jego oczekiwań, muszą zmierzać do tego aby jakość tworzących turystyczny łańcuch wartości elementów, odpowiadał a nawet przekraczał oczekiwania nabywcy. Istotnym jest więc, aby w łańcuchu wartości składających się na produkt turystyczny, nie było elementów których niska jakość zadecydować może o niekorzystnej końcowej ocenie całego pakietu dóbr i usług tworzących produkt. Piśmiennictwo 1. Drzewiecki M. 2002: Podstawy agroturystyki. Wyd. OPO Bydgoszcz 2. Kruczek Z., Walas B. 2004: Promocja i informacja turystyczna. Wyd. Proksenia, Kraków, s Mikuta B., Żelazna K. 2004: Organizacja ruchu turystycznego na wsi. Wyd. Format-AB, Warszawa, s Sikora J. 1999: Organizacja ruchu turystycznego na wsi. WSiP, Warszawa, s Spychalski G. 2003: Agroturystyka i turystyka wiejska jako formy aktywności ekonomicznej obszarów wiejskich. W: Problemy turystyki i hotelarstwa, Wyd. Fundacja Rozwoju Wyższej Szkoły Morskiej, Gdynia 6. Strzembicki L. 1999: Zachowania nabywców usług turystyki wiejskiej w Polsce. Wyd. Zeszyty Naukowe MWSE, Tarnów, z.2, s Suprewicz J. C. 2005: Socjologia turystyki. Wyd. Akademickie Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej w Lublinie, Lublin, s , s Żelazna K., Woźniczko M. 2005: Usługi żywieniowe w ocenie nabywców turystyki wiejskiej. W: Konsument żywności i jego zachowania w warunkach polskiego członkostwa w Unii Europejskiej, Wyd. SGGW, Warszawa, s