GRZYBY PLEŚNIOWE IZOLOWANE Z GÓRNYCH ODCINKÓW UKŁADU ODDECHOWEGO I POKARMOWEGO ZDROWYCH STUDENTÓW MEDYCYNY WETERYNARYJNEJ

Transkrypt

1 Medycyna Pracy 2011;62(3): Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi Anna Biedunkiewicz PRACA ORYGINALNA GRZYBY PLEŚNIOWE IZOLOWANE Z GÓRNYCH ODCINKÓW UKŁADU ODDECHOWEGO I POKARMOWEGO ZDROWYCH STUDENTÓW MEDYCYNY WETERYNARYJNEJ MOULDS ISOLATED FROM THE UPPER SECTIONS OF THE RESPIRATORY AND ALIMENTARY TRACTS OF HEALTHY VETERINARY MEDICINE STUDENTS Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn Wydział Biologii, Katedra Mikologii Streszczenie Wstęp: Do przeprowadzenia badań mikologicznych w grupie zdrowych studentów skłaniały nieliczne prace na temat występowania grzybów pleśniowych u osób podających się za ogólnie zdrowe, które miały bezpośredni kontakt w trakcie studiów z chorymi bądź martwymi zwierzętami. Materiał i metody: Materiałem badawczym były wymazy z jamy ustnej, jamy nosowej i gardła 100 studentów medycyny weterynaryjnej deklarujących dobry stan zdrowia. Wstępne posiewy na obecność grzybów wykonano na podłożu Sabourauda. Posiane podłoża inkubowano przez 72 godziny w temperaturze 37 C, następnie grzyby przesiewano na podłoże Czapek-Doxa, na którym po upływie 2 tygodni dokonano oceny makroskopowej. Wykonane preparaty odciskowe przy pomocy taśmy klejącej barwiono błękitem metylenowym z użyciem laktofenolu. Wyniki: W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono 9 gatunków grzybów z 4 rodzajów: Aspergillus i Penicillium (grzyby pleśniowe) oraz Scopulariopsis i Trichophyton (dermatofity). Dominantem był Penicillium chrysogenum. Często izolowano Aspergillus fumigatus, Aspergillus niger, A. versicolor i Scopulariopsis brevicaulis. Grzybom strzępkowym towarzyszyły także grzyby drożdżopodobne (Candida albicans, Candida tropicalis). Najwięcej grzybów wyizolowano z jamy nosowej osób nadużywających nikotyny i stosujących doustne środki hormonalne. Wnioski: Izolowanie grzybów potencjalnie chorobotwórczych od osób deklarujących dobry stan zdrowia może wskazywać na nosicielstwo lub obniżony stan ich odporności w momencie pobierania materiału. Przekonuje do położenia większego nacisku na profilaktyczne badania mikologiczne w kolejnych grupach ryzyka środowiskowego. Med. Pr. 2011;62(3): Słowa kluczowe: grzyby pleśniowe, układ oddechowy i pokarmowy, studenci Abstract Background: The mycological studies in healthy veterinary medicine students have been prompted by the fact that only a few publications are available to date on the occurrence of moulds in people identifying themselves as generally healthy and having direct contact with ill or dead animals. Material and methods: The research material comprised swabs from the oral cavity, nasal cavity and throat of one hundred students (Faculty of Veterinary Medicine, University of Warmia and Mazury in Olsztyn) who declared good health. Initial cultures on the Sabouraud medium were incubated for 72 h at 37 C, then sieved in the Czapek-Dox medium, where they were macroscopically assessed after two weeks. Forcing preparations produced with use of adhesive tape, were stained methylene blue with lactofenol. Results: The studies identified 9 species of fungi from four genera: Aspergillus and Penicillium (mould), Scopulariopsis and Trichophyton (dermatophytes). Penicillium chrysogenum was a dominant feature. Aspergillus fumigatus, Aspergillus niger, A. versicolor and Scopulariopsis brevicaulis were often isolated. Moulds were also accompanied by yeast-like fungi (Candida albicans, Candida tropicalis). Most of the fungi were isolated from the nasal cavity of nicotine abusers and those taking oral hormones. Conclusions: Isolation of potentially pathogenic fungi from people declaring good health may indicate the carrier state or a lowered resistance at the time of material collection. This indicates the need to put a greater emphasis on prevention in subsequent mycological examinations of environmental risk groups. Med Pr 2011;62(3): Key words: moulds, respiratory and alimentary system, veterinary medicine students Adres autorki: Katedra Mikologii, Wydział Biologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Oczapowskiego 1A, Olsztyn, alibi@uwm.edu.pl Nadesłano: 25 czerwca 2010 Zatwierdzono: 5 maja 2011

2 260 A. Biedunkiewicz Nr 3 WSTĘP Grzyby chorobotwórcze dla człowieka wykrywane są w biosferze różnych stref klimatycznych, a ich występowanie w organizmie człowieka wiąże się z ciągłym krążeniem elementów grzybni między środowiskiem a ontosferą człowieka (1). Głównymi wrotami zakażenia tymi mikroorganizmami są jama ustna i jama nosowa. Tą samą drogą grzyby mogą ponownie wracać do aerosfery podczas kichania i kaszlu. Wśród zarodników grzybów powszechnie notowanych w powietrzu obecne są również takie, które wywołują grzybice, zwłaszcza układu oddechowego i pokarmowego, lub są odpowiedzialne za alergie i stany astmatyczne. W naszej strefie klimatycznej największe znaczenie epidemiologiczne mają grzyby należące do rodzin Aspergillaceae, Cryptococcaceae i Mucoraceae, a także dermatofity z rodzaju Microsporum oraz Trichophyton (2). U osób zdrowych oraz osób z obniżoną odpornością najczęściej występują grzybice oportunistyczne (3). Choroby te mogą obejmować grupy zawodowe i społeczne lub osoby przebywające razem przez dłuższy czas w środowisku stwarzającym warunki do rozwoju grzybów. Celowe więc wydało się poddanie badaniom mikologicznym grupy zdrowych studentów medycyny weterynaryjnej, którzy mieli kontakt z różnorodnym materiałem biologicznym (zwierzęta zdrowe, chore i martwe). Celem pracy była analiza prewalencji grzybów pleśniowych w głównych wrotach zakażenia układu oddechowego i pokarmowego u zdrowych studentów medycyny weterynaryjnej. które z powodu składu chemicznego oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, ewentualnej antybiotykoterapii i środków hormonalnych oraz podatności na różnego typu infekcje. Do hodowli grzybów stosowano podłoża agarowe Sabourauda i Czapek-Doxa. Wykonano posiewy, które wstępnie inkubowano przez 72 godziny w temperaturze 37 C na podłożu Sabourauda, a następnie traktowano zgodnie z procedurą stosowaną w laboratoriach mikologicznych (1,4). Otrzymane szczepy grzybów drożdżopodobnych analizowano osobno, biorąc pod uwagę ich cechy makroskopowe i mikroskopowe. Uzyskane grzyby pleśniowe przesiewano na podłoże Czapek-Doxa, zamykano w szalkach Petriego i inkubowano w temperaturze 37 C przez godziny. Następnie pozostawiano je w temperaturze pokojowej na okres do 2 tygodni. Po ocenie tempa wzrostu i cech makroskopowych (barwa kolonii, obecność barwnika w podłożu, kolor spodu kolonii) wykonano preparaty mikroskopowe. Zastosowano metodę odcisków przy pomocy taśmy klejącej. W tym celu mały kawałek taśmy, stroną klejącą, przyciśnięto do powierzchni grzybni, a po jej oderwaniu, wraz z przyklejonymi do niej strzępkami, ułożono warstwą klejącą do góry na szkiełku podstawowym. Tak przygotowany preparat barwiono błękitem anilinowym z laktofenolem. Po usunięciu nadmiaru barwnika preparat zamykano w laktofenolu szkiełkiem nakrywkowym (5). Podczas obserwacji makro- i mikrohodowli z ciekawszych preparatów wykonano dokumentację fotograficzną. Grzyby identyfikowano na podstawie atlasu (6), opracowania (7) oraz kluczy (8,9). MATERIAŁ I METODY Analizie mikologicznej poddano wymazy z jamy ustnej, przedsionka jamy nosowej oraz gardła pobrane od 100 losowo wybranych studentów (67 kobiet i 33 mężczyzn) Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Były to osoby ogólnie zdrowe w wieku lat. Materiał badawczy pobierano dwukrotnie, jesienią i wiosną, w latach Włączeni do badań studenci otrzymali do wypełnienia ankietę dotyczącą środowiska życia, diety i wybranych używek (alkohol, kawa, papierosy) substancji, WYNIKI W wyniku przeprowadzonych badań u studentów stwierdzono 9 gatunków grzybów: grzyby pleśniowe z 2 rodzajów: Aspergillus i Penicillium, oraz z 2 rodzajów należących do dermatofitów: Scopulariopsis i Trichophyton (tab. 1, fot. 1 4). Odnotowano także 9 gatunków drożdżaków z rodzajów Candida, Saccharomyces i Saccharomycopsis, którym było poświęcone osobne opracowanie (10). Dominantem wśród wszystkich wyizolowanych grzybów był gatunek Penicillium chrysogenum.

3 Nr 3 Grzyby pleśniowe u studentów medycyny weterynaryjnej 261 Tabela 1. Grzyby pleśniowe i dermatofity wyizolowane z ontocenoz układu oddechowego studentów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Table 1. Moulds and dermatophytes isolated from respiratory ontocenosis of the surveyed students (Faculty of Veterinary Medicine, University of Warmia and Mazury in Olsztyn) Ontocenoza/Sezon Ontocenosis/Season Gatunek Species BSL jama ustna oral cavity jesień autumn wiosna spring jama nosowa* nasal cavity* jesień autumn wiosna spring gardło throat jesień autumn wiosna spring podsumowanie sezonów summing up of sea jesień autumn wiosna spring razem total Aspergillus fumigatus Fresen. BSL Aspergillus niger Tiegh BSL Aspergillus sclerotiorum Huber BSL Aspergillus versicolor (Vuill.) Tirab BSL Penicillium chrysogenum Thom** BSL Penicillium expansum Link BSL Penicillium piceum Raper & Fennel BSL Scopulariopsis brevicaulis (Sacc.) Bainier BSL Trichophyton schoenleinii (Lebert) Langeron & Miloch ex Nann BSL Razem / Total * Najczęściej zasiedlona ontocenoza / Mostly inhabited ontocenosis. ** Dominujące / Dominant. BSL klasyfikacja biobezpieczeństwa zgodna z de Hoog (14) / biosafety level according to de Hoog (14) A B A makrohodowla na agarze Czapek-Dox, 250x / macroculture on the Czapek-Dox agar x250 B preparat barwiony techniką wg Gerlacha, 600x / stained preparation according to Gerlach x600 Fot. 1. / Photo 1. Aspergillus fumigatus.

4 262 A. Biedunkiewicz Nr 3 A B A makrohodowla na agarze Czapek-Dox, 100x / macroculture on the Czapek-Dox agar x100 B preparat barwiony techniką wg Gerlacha, 600x / stained preparation according to Gerlach x600 Fot. 2. / Photo 2. Penicillium chrysogenum. A B A makrohodowla na agarze Czapek-Dox, 100x / macroculture on the Czapek-Dox agar x100 B preparat barwiony techniką wg Gerlacha, 400x / stained preparation according to Gerlach x400 Fot. 3. / Photo 3. Scopulariopsis brevicaulis. A B A makrohodowla na agarze Czapek-Dox, 250x / macroculture on the Czapek-Dox agar x250 B preparat barwiony techniką wg Gerlacha 600x / stained preparation according to Gerlach x600 Fot. 4. / Photo 4. Trichophyton schoenleinii.

5 Nr 3 Grzyby pleśniowe u studentów medycyny weterynaryjnej 263 W czasie prowadzonych badań wyizolowano łącznie 132 szczepy grzybów, z czego 31,1% stanowiły grzyby pleśniowe i dermatofity. Ich najwyższą frekwencję stwierdzono w materiale pobranym z jamy nosowej łącznie 18,9% (tab. 2). Zarówno w okresie jesiennym, jak i wiosennym z tej ontocenozy wyizolowano więcej grzybów pleśniowych niż drożdżopodobnych. W pozostałych dwóch ontocenozach (jama ustna, gardło) przeważały grzyby drożdżopodobne (10). Analiza ilościowa i jakościowa grzybów drożdżopodobnych izolowanych od przebadanej grupy studentów była przedmiotem osobnego opracowania (10), jednak ze względu na łatwiejszą dla czytelnika całościową analizę bioty grzybów w badanych ontocenozach postanowiono w tabeli 2. przytoczyć dane z cytowanej publikacji własnej. rodzaju diety na występowanie badanych grzybów w poszczególnych ontocenozach. Odnotowano natomiast wpływ stosowania różnych środków farmakologicznych. Największy odsetek wyników dodatnich odnotowano wśród osób stosujących doustne środki hormonalne (ryc. 1). Wykazano także wpływ spadku Tabela 3. Udział procentowy grzybów u osób stosujących używki Table 3. The percentage of fungi in persons taking stimulants Rodzaj stosowanych używek Type of drugs Posiewy dodatnie na obecność grzybów Positive fungal cultures [%] Alkohol / Alcohol 25,0 Kawa / Coffee 51,7 Papierosy / Cigarettes 63,6 Tabela 2. Udział liczbowy i procentowy grzybów pleśniowych i dermatofitów oraz grzybów drożdżopodobnych* wyizolowanych z ontocentozy układu oddechowego badanych studentów Table 2. Numerical and percentage share of moulds, dermatophytes and yeast-like fungi* isolated from respiratory ontocentosis of the surveyed students Grzyby Fungi jama ustna oral cavity Grzyby pleśniowe / Moulds 8 (6,1) 21 (15,9) 7 (5,3) 36 (27,3) Dermatofity / Dermatophytes 4 (3,0) 1 (0,8) 5 (3,8) Grzyby drożdżopodobne* / Yeast-like fungi* 56 (42,4) 6 (4,6) 29 (22,0) 91 (68,9) jesień* / autumn* 36 (64,3) 3 (50,0) 14 (48,3) 53 (58,2) wiosna* / spring* 20 (35,7) 3 (50,0) 15 (51,7) 38 (41,8) * Dane na podstawie publikacji Biedunkiewicz (10) / Data on the basis of the publication by Biedunkiewicz (10). jama nosowa* nasal cavity* Ontocenoza Ontocenosis n [%] gardło throat ogółem total Większość gatunków notowano pojedynczo, ale stwierdzano także współwystępowanie więcej niż jednego gatunku w próbie. Wśród grzybów pleśniowych były to: Aspergillus fumigatus i Aspergillus niger, Aspergillus versicolor i Penicillium chrysogenum, a włączając grzyby drożdżopodobne, którym poświęcone jest osobne opracowanie: Candida albicans i Penicillium chrysogenum oraz Candida tropicalis w kombinacjach z: Penicillium expansum, Penicillium piceum i Trichophyton schoenleinii (10). Z danych ankietowych wynika, że na występowanie grzybów w badanych ontocenozach miały wpływ stosowane używki (alkohol, papierosy, kawa). Posiewy dodatnie na obecność grzybów uzyskano u 63,6% osób palących oraz u 51,7% pijących kawę. Najmniej posiewów dodatnich otrzymano od osób używających alkohol (tab. 3). Nie zauważono wyraźnego wpływu Posiewy dodatnie / Positive cultures [%] ,4 Inne / Other Witaminy / Vitamin 47,5 Hormony / Hormones Ryc. 1. Udział procentowy posiewów dodatnich u osób stosujących różne środki farmakologiczne. Fig. 1. The percentage of positive cultures in persons taking different pharmacological agents. 52,2 Antybiotyki / Antibiotics 49,1

6 264 A. Biedunkiewicz Nr 3 odporności, przebytych w ostatnim czasie chorób oraz antybiotykoterapii na liczbę wyizolowanych grzybów. Stwierdzono prawie dwukrotny wzrost liczby posiewów dodatnich u osób chorujących w okresie poprzedzającym badania i poddanych antybiotykoterapii (ryc. 2). Ankietowani najczęściej uskarżali się na stany kataralne, choroby gardła, oskrzeli oraz zatok (tab. 4). 39% Osoby zupełnie zdrowe / / Completely healthy persons 61% Osoby po przebytej chorobie / / Persons after illness Ryc. 2. Udział procentowy posiewów dodatnich u osób zdrowych i po przebytej chorobie. Fig. 2. The percentage of positive cultures in healthy persons and in those with past disease. OMÓWIENIE Zakażenia grzybicze są najczęściej pochodzenia egzogennego (11), a wywołujące je grzyby mogą dostawać się do organizmu człowieka przez jamę ustną razem z pokarmem lub przez jamę nosa z wdychanym powietrzem. W żadnej z ontocenoz nie stanowią one jednak składnika fizjologicznego (12). Do rozwoju infekcji może dojść w przypadku zadziałania wielu czynników stwarzających warunki do wzrostu i rozwoju grzybów. Od ogólnego stanu zdrowia człowieka oraz cech indywidualnych gatunku grzyba zależny jest więc przebieg procesu zakażenia (13). Wyróżniono trzy grupy grzybów w kontekście ich biobezpieczeństwa dla ludzi i zwierząt (BSL) (14): BSL-1 grzyby niegroźne, saprotrofy, patogeny roślin; BSL-2 grzyby, które w sprzyjających okolicznościach mogą wywoływać chorobę; BSL-3 grzyby o wysokim stopniu ryzyka, wywołujące głębokie zakażenia grzybicze u osób ogólnie zdrowych. Wszystkie grzyby, które mogą rozwijać się w temperaturze ludzkiego ciała i są zdolne do przetrwania Tabela 4. Częstość występowania chorób predysponujących do rozwoju zakażenia grzybiczego w badanej grupie studentów Table 4. The incidence of diseases predisposing to the development of fungal infection in the group of surveyed students Choroby Disease Rzadko Rare Często Frequent Bardzo często Very frequent Ogółem Total Choroby gardła / Throat disease * Choroby zatok / Sinus disease Choroby oskrzeli / Bronchial disease Zapalenie płuc / Pneumonia Katar / Catarrh Zapalenie uszu / Ear infections Astma / Asthma Alergie / Allergies Gruźlica / Tuberculosis Cukrzyca / Diabetes Awitaminozy / Avitaminosis Grzybice wewnętrzne / Internal fungal infections Grzybice skórne / Skin mycosis Choroby tarczycy / Thyroid disease Choroby nerek / Kidney disease * Pogrubiono wartości dotyczące dominujących schorzeń / Bold dominant disease.

7 Nr 3 Grzyby pleśniowe u studentów medycyny weterynaryjnej 265 w środowisku o obniżonym potencjale oksydoredukcyjnym, powinny być uznane za potencjalne patogeny (11). Obserwacje dotyczą jednak osób z obniżoną odpornością, chorych, hospitalizowanych, a nie obejmują osób zdrowych, poddanych jedynie badaniom profilaktycznym. Słabiej poznane są grzybice jamy nosowej, zwłaszcza u osób zdrowych. Spośród grzybów patogennych dla człowieka tylko nieliczne wywołują proces chorobowy w zatokach przynosowych (15). Może to nastąpić, kiedy zarodniki dostaną się do wnętrza organizmu o obniżonej odporności wraz z wdychanym powietrzem (4). Najczęściej w drogach oddechowych, w tym w jamie nosowej, rozwijają się grzyby z rodzaju Penicillium oraz znane powszechnie alergeny z rodzajów Cladosporium i Alternaria (16). W badaniach własnych w okresie jesiennym z jamy nosowej wyizolowano grzyby u 15% badanych, a wiosną u 10%. Stwierdzono 6 gatunków grzybów pleśniowych, z 2 rodzajów: Aspergillus, Penicillium i dermatofit Scopulariopsis. Najczęściej izolowanym gatunkiem był Penicillium chrysogenum, który jesienią stanowił 27,8%, a wiosną aż 46,2% izolatów. Szczepy Aspergillus stanowiły 30% izolatów notowanych zarówno jesienią, jak i wiosną. U pacjentów z przewlekłym zapaleniem zatok przynosowych Hofman i wsp. (2004) stwierdzili grzyby w materiale z nosa lub popłuczyn zatokowych u 29 spośród 59 (49,1%) zbadanych, w tym Aspergillus niger (10,4% izolatów), Alternaria spp. (3,4%) i Penicillium spp. (3,4%) (17). We wcześniejszych badaniach własnych prowadzonych wśród pacjentów onkologicznych z terenu województwa warmińsko-mazurskiego (18,19) w żadnym rodzaju materiałów klinicznych poddanych badaniom nie notowano grzybów pleśniowych. Obecne były tylko grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida, Trichosporon i Saccharomycopsis. Występowanie grzybów potencjalnie chorobotwórczych u osób podających się za ogólnie zdrowe może wiązać się z sukcesywnym spadkiem ich odporności lub nabywaniem właściwości potencjalnego nosicielstwa. Studenci medycyny weterynaryjnej są jedną z grup ryzyka. Wybór takiej drogi zawodowej naraża ich na bezpośredni kontakt z różnymi patogenami pochodzącymi od zwierząt. Zajmując się zwierzętami chorymi w ramach zajęć laboratoryjnych mogą zarazić się grzybami podczas udzielania im pomocy lekarskiej, przy szczepieniach lub uboju. Bezpośrednim źródłem zakażenia ludzi mogą być także zwierzęta domowe, szczególnie ptaki trzymane w klatkach, oraz zwierzęta futerkowe i laboratoryjne lub zwierzęta dziko żyjące, takie jak lisy, wilki, zające, dziki oraz tzw. zwierzyna płowa sarny i jelenie (20). Nie tylko same zwierzęta, ale także ich odchody mogą być źródłem infekcji. Badania płynnych odchodów zwierzęcych (21) wykazały dominację grzybów z rodzaju Aspergillus, Fusarium, Mucor, Penicillium, Scopulariopsis i Trichoderma. Autor przypuszcza, że wyizolowane przez niego szczepy były w niewielkim stopniu chorobotwórcze dla człowieka, jednak stany przebiegające z załamaniem odporności mogłyby sprzyjać zakażeniom. Wśród szczególnie narażonych pozostałych grup zawodowych wymienia się lekarzy (22) i techników weterynarii, zootechników i hodowców zwierząt, pracowników wiwariów i ogrodów zoologicznych, pracowników rzeźni i zakładów utylizacyjnych, garbarzy itd. (20,23). Pracownicy klinik weterynaryjnych oraz studenci medycyny weterynaryjnej mają kontakt zarówno z żywymi zwierzętami (zdrowymi, chorymi), jak i martwymi (podczas ćwiczeń w prosektoriach). Negatywny wpływ grzybów na organizm ludzi pracujących w niesprzyjających warunkach może być przyczyną chorób układu oddechowego, takich jak astma oskrzelowa czy alergiczny nieżyt nosa (24). Dzieje się tak w wyniku alergizującego działania zarodników i toksyn, zwłaszcza wytwarzanych przez grzyby z rodzaju Aspergillus i Penicillium, wdychanych przez narażone osoby w dużych ilościach wraz z pyłami organicznymi (23). Dotyczyć to może także osób przebywających dłużej w pomieszczeniach gospodarskich lub karmiących zwierzęta spleśniałymi paszami. W budynkach tych stężenie zarodników grzybów pleśniowych utrzymuje się na wysokim poziomie. W powietrzu pomieszczeń dla zwierząt wykazano stałą obecność Aspergillus flavus, Aspergillus niger oraz grzybów z rodzajów Alternaria, Cladosporium, Fusarium, Penicillium i Trichoderma (25). Zakażenia grzybami mogą potęgować się w pomieszczeniach inwentarskich, w których nie jest przestrzegana dyscyplina żywienia i higiena zwierząt. Skład mikrobiologiczny powietrza w oborach, stajniach i kurnikach zdecydowanie różni się jakościowo od powietrza w mieszkaniach. Drogi oddechowe zwierząt i obsługujących je ludzi wchodzą w kontakt poza tlenem z innymi gazami, środkami zapachowymi, cząsteczkami organicznymi i nieorganicznymi. Stopień zapylenia i liczba mikroorganizmów są naj-

8 266 A. Biedunkiewicz Nr 3 bardziej miarodajnymi czynnikami ryzyka powstawania dolegliwości dróg oddechowych wśród zwierząt i ludzi (26). Grzyby mogą wywoływać grzybice narządowe po zakażeniu drogą wziewną, a także dermatomikozy w grupach ryzyka zawodowego, zwłaszcza u hodowców i lekarzy weterynarii mających bezpośredni kontakt ze zwierzętami (23). Specyficznym zagrożeniem dla osób wdychających pyły organiczne może być obecność w nich mikotoksyn, które należą do wtórnych metabolitów wytwarzanych przez niektóre grzyby, głównie z rodzaju Aspergillus i Penicillium. W toku niniejszych badań z górnych odcinków układu oddechowego i pokarmowego izolowano także gatunki, które nie były w nim wcześniej notowane. W wymazach z gardła stwierdzono występowanie Trichophyton schoenleinii, a w wymazach z jamy nosowej Scopulariopsis brevicaulis. Ten ostatni wykazuje zdolność do rozkładu keratyny, w wyniku czego czerpie pożywienie z rozkładu płytki paznokciowej i warstwy rogowej naskórka (27). Wyizolowanie tego grzyba z jamy nosowej może świadczyć o obniżonej higienie osobistej badanych osób i bezpośrednio wskazuje na drogę transmisji grzyba z płytek paznokciowych. W naturalnych warunkach oba gatunki są składnikiem siedlisk glebowych, ale S. brevicaulis izolowany był także z roślin, piór ptaków, włosów ssaków i układu pokarmowego człowieka (27,28). Nie są to odosobnione przypadki izolowania gatunków, dotychczas nienotowanych w badanych ontocenozach. Przykładem są grzyby z rodzajów Trichosporon (29) oraz gatunek Saccharomycopsis capsularis (30), które znacznie rozszerzyły spektrum występowania, wchodząc do ontocenoz narządowych. W podobny sposób należałoby tłumaczyć izolowanie od studentów Trichophyton schoenleinii. Wyizolowanie grzybów pleśniowych od badanych studentów wskazuje na kolejną grupę osób, w której należałoby wprowadzić okresową profilaktykę przeciwgrzybiczą ze względu na duże znaczenie tej grupy społecznej w epidemiologii zakażeń grzybami. WNIOSKI Izolowanie grzybów potencjalnie chorobotwórczych od osób deklarujących dobry stan zdrowia może wskazywać na obniżony stan ich odporności w momencie pobierania materiałów do badań lub nosicielstwo. Przekonuje też, że konieczne jest położenie większego nacisku na profilaktyczne badania w kolejnych grupach ryzyka środowiskowego. PIŚMIENNICTWO 1. Dynowska M.: Drożdże i grzyby drożdżopodobne jako czynniki patogenne i bioindykatory ekosystemów wodnych. Stud. Mat. WSP, Olsztyn 1995;77: Kurnatowska A.: Ekologia. Jej związki z różnymi dziedzinami wiedzy. PWN, Warszawa Batura-Gabryel H., Firlik M., Wieczorek U.: Ocena występowania zakażenia grzybiczego u chorych z rakiem płuc. Med. Dośw. Mikrobiol. 1994;46: Kurnatowska A.: Wybrane zagadnienia z mikologii medycznej. Promedi, Łódź Gerlach D.: Zarys mikrotechniki botanicznej. PWRiL, Warszawa De Hoog G.S., Guarro J., Figuerras M.J.: Atlas of clinical fungi. Wyd. 2. Centraalbureau voor Schimmelcultures, Universitat Rovira i Virgili, Utrecht Reus Howard D.H.: Pathogenic fungi in humans and animals. Marcel Dekker Inc., New York Raper K.B., Thom C., Fennel D.I.: A manual of the Penicillia. The Williams & Wilkins Company, Baltimore Raper K.B., Fennel D.I.: The genus Aspergillus. The Williams & Wilkins Company, Baltimore Biedunkiewicz A.: Yeast-like fungi isolated in student. Acta Mycol. 2007;42(1): Richardson M.D., Warnock D.W.: Grzybice rozpoznawanie i leczenie. Springer PWN, Warszawa Kowszyk-Gindifer Z., Sobiczewski W.: Grzybice i sposoby ich zwalczania. PZWL, Warszawa Sysło J., Macura A.B.: Badania nad niektórymi determinantami patogenności u grzybów z rodzaju Candida. Mikol. Lek. 1998;5(3): De Hoog G.S.: Risk assessment of fungi reported from humans and animals. Mycoses 1996; 39: Klempous J., Pośpiech L., Rak J.: Grzybice nosa i zatok przynosowych. Mikol. Lek. 2000;7(2): Gliński W.: Zakażenia grzybicze skóry: znaczenie w chorobach alergicznych. Alergia 2001;3(10) [cytowany 10 maja Adres: /lek0/archiwum/01_03/zakazenie.html 17. Hofman T., Skrobisz W., Hofman A.: Ocena skuteczności leczenia flukonazolem chorych na przewlekłe zapalenie zatok przynosowych. Mikol. Lek. 2004;11(4): Biedunkiewicz A.: Analiza mikologiczna materiału bronchoskopowego. Mikol. Lek. 1999;6(1): Biedunkiewicz A.: Dynamics of human respiratory system mycoflora. Acta Mycol. 2001;36(2): Fijałkowska W.: Czym mogą zarazić nas zwierzęta? PWRiL, Warszawa 1983

9 Nr 3 Grzyby pleśniowe u studentów medycyny weterynaryjnej Kluczek J.P.: Skażenie mikologiczne gleby w następstwie stosowania płynnych odchodów zwierzęcych (gnojowica). Mikol. Lek. 1996;3(3): Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N., Szymczak W.: Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2005 r. Med. Pr. 2006;57(3): Dutkiewicz J., Jabłoński J.: Biologiczne szkodliwości zawodowe. PZWL, Warszawa Staniszewska M.D., Pałczyński C., Hanke W.: Monitorowanie chorób układu oddechowego o etiologii zawodowej na świecie. Med. Pr. 2006;57(1): Monstviliené E., Bakutis B.: Incidence of fungi in the environment of animal housing and study of their toxicity. Pol. J. Nat. Sci. 2003;13(1): Twarużek M., Grajewski J.: Pleśnie i mikotoksyny w środowisku bytowania człowieka i zwierząt. Przegl. Hod. 2002;5: Baran E.: Zarys mikologii lekarskiej. Volumed, Wrocław Macura A.B., Pawlik B., Perun M., Król M.: Podatność płytek paznokciowych na zakażenia Scopulariopsis brevicaulis. Wiad. Parazytol. 2002;48(4): Dynowska M.: Trichosporon species isolated from human respiratory system. Acta Mycol. 1996;31(2): Dynowska M., Biedunkiewicz A.: Presence of Saccharomycopsis capsularis in the human respiratory system. Acta Mycol. 1999;34(2):

10 PUBLIKACJE INSTYTUTU MEDYCYNY PRACY IM. PROF. J. NOFERA W ŁODZI Waldemar Lutz, Cezary Pałczyński IMMUNOTOKSYKOLOGIA ISBN Cena: 26,25 zł Immunotoksykologia jest nauką zajmującą się niepożądanymi skutkami oddziaływania egzogennych czynników środowiskowych (chemicznych i fizycznych) na układ odpornościowy. W ogromnej liczbie tych czynników wyróżnić można naturalne produkty żywych organizmów mogące powodować szkodliwe (toksyczne) skutki w układzie odpornościowym innych żywych organizmów, ksenobiotyki oraz czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące) indukujące immunosupresję lub immunostymulację. Autorzy podręcznika szczególną uwagę poświęcili zagadnieniom dotyczącym wpływu związków chemicznych o małej masie cząsteczkowej na układ immunologiczny, w tym wynikających z budowy chemicznej właściwościom immunotoksycznym i alergizującym. Podręcznik ten jest pierwszym tego typu opracowaniem w Polsce. ZAMÓWIENIA Zamówień można dokonywać w formie przedpłaty (zamówione pozycje wysyłamy po zaksięgowaniu przelewu) lub za zaliczeniem pocztowym (zamawiający płaci za książkę i przesyłkę przy odbiorze). Oficyna Wydawnicza (księgarnia) Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. J. Nofera ul. św. Teresy 8, Łódź tel./faks ow@imp.lodz.pl Księgarnia internetowa Konto nr , Bank Pekao SA, II O/Łódź (W przelewie prosimy podać tytuł zamawianej pozycji i NIP).