BIOETYKA Wykład 8 Podmiot i przedmiot bioetyki rozwój i ewolucja pojęć

Transkrypt

1 BIOETYKA Wykład 8 Podmiot i przedmiot bioetyki rozwój i ewolucja pojęć Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

2 Krytyka klasycznej etyki Antyczna tradycja Bliskiego Wschodu, Grecji i Rzymu, a w ślad za nią tradycyjne chrześcijaństwo, uważały za pełnoprawne podmioty etyczne jedynie dorosłych mężczyzn. Byli oni odpowiedzialni przed Bogiem (Bogami), który stanowił / którzy stanowili prawa i przed sobą nawzajem. Od XVIII wieku w obrębie kultury europejskiej trwa debata nad tym kto jest PODMIOTEM etyki, a kto (co) miałby (miałoby) być jej PRZEDMIOTEM. Kto jest aktywną stroną (podmiotem, agentem) relacji etycznej? Wobec kogo/czego mamy zobowiązania etyczne (jest etycznym przedmiotem/pacjentem)?

3 Walka o zniesienie niewolnictwa Wygranie wojny secesyjnej w USA przez zwolenników zniesienia niewolnictwa (1863) doprowadziło do przesunięcia czarnych niewolników z kategorii podmiotów (własności) do kategorii przedmiotów prawa. Uznanie i wyegzekwowanie ich pełnych praw zajęło dalsze 100 lat.

4 Walka o prawa kobiet Równolegle walka o prawa kobiet. Rozpoczęta w Anglii w połowie XIX wieku przez sufrażystki. Postulaty prawa kobiet do decydowania o własnym losie i majątku, oraz prawa głosowania. Prawo ojca o decydowaniu o małżeństwie córki. We Francji do połowy lat 1960-tych kobiety musiały uzyskać zgodę męża na posiadanie własnego konta bankowego, nawet jeśli same zapracowały posiadane pieniądze. W Europie ostatnia przyznała prawo głosu kobietom Szwajcaria (1971), po 100 latach walki. Ruchy feministyczne do tej pory twierdzą, że kobiety są dyskryminowane w całej kulturze zachodniej.

5 Walka o prawa zwierząt Początek ruchy antywiwisekcyjne (Anglia i Francja, druga połowa XIX wieku), humanitarne przepisy użytkowania koni. Następnie - ustanowienie praw chroniących zwierzęta na początku i w pierwszej połowie XX wieku Stagnacja do lat 1980-tych, potem gwałtowny rozwój ruchów zainteresowanych tym problemem i postulatów etycznych.

6 Reakcja filozofii i etyki na nową sytuację Filozofia prawa moralnego (Kant) uznawała jeden, rozszerzony podmiot etyczny: człowieka. Każdego człowieka. Etyczne prawa i obowiązki są powiązane, a jedynie człowiek jest zdolny do świadomej refleksji etycznej i etycznej odpowiedzialności. Później, w reakcji na zmieniony obszar zainteresowania etyki i zmienione pojęcia o posiadaniu etycznego interesu powstały nowe teorie etyczne.

7 Poszerzanie kręgu istot uznawanych za osoby : podmiotów etycznych Indie uznanie delfiny za prawne osoby (na potrzeby procesów o naruszenie praw). Dążenia do nadania takiego samego statusu małpom człekokształtnym. USA korporacje mają status osoby, mogą pozywać do sądu i być karane.

8 Poszerzanie kręgu oceny etycznej i etycznego interesu Dyskusje etyków doprowadziły do systematycznego poszerzania kręgu podmiotów etycznych. Pytanie: obec kogo mamy zobowiązania etyczne? Peter Singer Animal Rights Zasada świadomości i zdolności do cierpienia. Ból jest stanem świadomości a zatem każdy organizm zdolny do cierpienia jest podmiotem etycznym. Jednocześnie Singer jest zwolennikiem legalizacji aborcji, a także prawa do zabijania zdrowo urodzonych niemowląt do 4 tygodnia życia, oraz eutanazji na życzenie i zoofilii. Tom Reagan. The case for animal rights Ludzie działają z pozycji siły. Naganne jest to, że to my decydujemy, kto ma prawa. Postulat moralnej równości, nie praw.

9 Tom Reagan Skoro uznajemy za podmiot etyczny KAŻDEGO człowieka, niezależnie od etapu rozwoju, zdolności rozumowania lub ich braku, a nie tylko tych, którzy są zdolni pojmować skutki swoich działań, to: Możemy tak uznać jedynie przyjmując, że każdy człowiek jest podmiotem własnego życia (subject-ofa-life), ma interes w tym, aby żyć, a nie na zasadzie jego kompetencji moralnych lub ich braku. To samo odnosi się do zwierząt. Zatem i one muczą być uznane za PODMIOTY, a nie przedmioty etyczne.

10 Tom Reagan - zasady Każda istota zdolna do cierpienia ma interes w tym (prawo do tego), by nie być stawianą w sytuacji w której cierpi, lub traci życie. Prawo to nie jest absolutne, ponieważ interesy różnych istot mogą być sprzeczne. Wtedy obowiązuje prawo minimalizacji cierpień i minimalizacji liczby istot cierpiących. Overriding-the rule łamanie (z konieczności) prawa do nie-cierpienia niektórych. Zawsze stanowi koszt moralny. Moralne jest to, co dzieje się najmniejszym kosztem moralnym, na przykład cierpi wtedy mniej istot, albo cierpią możliwie najmniej. Opportunity rule Jeśli cierpią ci, którzy mają (potencjalnie) więcej możliwości przeżycia czegoś ważnego i bardziej złożonego, to jest to większy koszt, niż gdy cierpią istoty mające mało możliwości wybory w normalnym życiu. Zarzuty: tak czy owak, doprowadza do tego, że życie normalnego człowieka jest warte więcej niż życie większości zwierząt. Jednak Reagan potępiał użycie zwierząt do doświadczeń i na pokarm.

11 Dalsze poszerzanie kręgu podmiotów etycznych i etycznego interesu Christopher D. Stone Should trees have standing? Każdy obiekt ożywiony jest podmiotem i ma prawa. Mark Coeckleberg. Growing Moral relations (2012). Podmiotem moralnym jest każda istota, która jest zdolna odczuwać, w szczególności odczuwać ból/cierpienie. Nawiązuje do Benthama (1789) i Reagana.

12 Ruch Environmental ethics Rozróżnienie podmiotu i przedmiotu etycznego jest sztuczne. Ważna jest relacja etyczna. Może ona być odwracalna. Luciano Floridi. Zasada ontocentryczna. Samo istnienie jest podstawą do bycia zarazem przedmiotem i podmiotem etycznym. Mark Cockleberg etyka relacyjna. Odnosi się do myśli Aldo Leopolda człowiek jest elementem społeczności (ekologicznej) w której wszystkie części są współzależne, nic nie dominuje. J. Baird Callicott In defense of the land ethics. Powrót do światopoglądu ludów przedrolniczych.

13 Environmental ethics Etyka środowiskowa. Krytyka indywidualizmu teorii animal rights. System holistyczny. Gaia. Powierzono nam zarząd ziemi (?). Odpowiedzialność i równość wszystkich. Zasada największego dobra całości. Gdy jest za dużo jeleni, należy eliminować jelenie. Gdy jest za dużo ludzi, należy eliminować ludzi. Oskarżenia o eko-faszyzm. Oskarżenia o konserwatyzm. Zachowanie status quo najważniejsze. Sprzeczność z ewolucją i selekcją. Krytyka: Ziemia nie jest niezależna, jest częścią układu słonecznego, galaktyki, kosmosu.

14 Environmental ethics Najnowsze teorie i dyskusje. Większość ludzi żyje w środowisku miejskim. Etyka zachowania krajobrazu miejskiego jako część etyki środowiska. Ale: ewolucja miast. Nasze moralne zobowiązania wobec dorobku kultury ludzkiej. Pytanie: czy mamy prawo zabić człowieka, który ma zamiar zniszczyć obraz Leonarda da Vinci, Mona Lisa?

15 Informacja jako przedmiot etyczny Koncepcja Luciano Floridiego Podmiotem etycznym jest informacja o budowie i funkcjonowaniu obiektu ożywionego lub nieożywionego, jego odrębność opisana w języku informatyki. Także programy komputerowe mogą być obiektem relacji etycznej. Czy wirusy komputerowe mają prawo do życia i powinny być traktowane etycznie?

16 Informatyka, przyroda, etyka Od kilkudziesięciu lat rośnie waga informatyki we wszelkich relacjach i działaniach człowieka, w tym jego oddziaływaniu na przyrodę. Przykład: do rozkodowania genomu i opracowania tych danych trzeba było użyć nowych narzędzi informatycznych (techniki operowania wielkimi zbiorami danych). To informatycznie zwiększone oddziaływanie człowieka na cały ekosystem stwarza nowe wyzwania etyczne.

17 Autonomia maszyn Projektuje się maszyny zdolne do coraz bardziej autonomicznego działania (roboty). Zbierają one informacje, podejmują na ich podstawie wiele decyzji bez konsultacji z człowiekiem, uczą się. Problem: co, jeśli maszyny osiągną pełną autonomię? Czy mamy uznać ich prawa? Coraz częstsze są relacje maszyna-maszyna z pominięciem człowieka. Problem odpowiedzialności maszyn (n.p. automatycznych kierowców) za ich działania.

18 Konkluzje 1 Jesteśmy częścią większej całości (globalnego ekosystemu, ciągu zdarzeń w czasie) i jesteśmy za tę całość odpowiedzialni. Z powodu unikatowych zdolności do gromadzenia informacji i uczenia się od innych, człowiek osiągnął zdolność wywierania szczególnie głębokiego wpływu na przyrodę. Jest przy tym świadomy tego faktu. Pociąga to za sobą szczególną odpowiedzialność ludzi za skutki ich działania. Obejmowanie oceną etyczną nowych relacji.

19 Konkluzje 2 Cokolwiek byśmy robili chcąc działać etycznie, działamy z pozycji siły, gdyż (jak dotąd) to MY (ludzie) podejmujemy decyzje, określamy wartości. Odpowiedzialność za skutki działania jest ważniejsza od troski o elegancję teorii czy słuszność etyczną. Bezmyślne lub jednostronne działanie szkodzi wszystkim, w tym nam samym. Czym bardziej złożony jest ekosystem, tym bardziej jest stabilny.

20 Pytanie Opisz rozwój myśli i teorii na temat podmiotu i przedmiotu relacji etycznej człowieka do świata przyrody. Opisz swoje stanowisko w tej debacie.