OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE

Transkrypt

1 Szkolne Inspiracje ZESZYT 1 OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE Ocenienie kształtujące różni się od najczęściej stosowanego w naszych szkołach oceniania sumującego tym, że ma ono służyć przede wszystkim poprawie procesu uczenia się, a nie jedynie podsumowaniu pracy ucznia. Tak rozumiane ocenianie nie służy tylko ocenie wiedzy i umiejętności ucznia, ale ma pomóc mu w procesie uczenia się. Ma także sprzyjać przyjmowaniu przez uczniów odpowiedzialności za własną naukę. Równocześnie, ocenianie kształtujące pomaga nauczycielowi planować dalsze kroki w pracy z uczniami. Dlaczego ocenianie kształtujące W lutym 2005 roku Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) opublikowała raport Ocenianie kształtujące poprawa uczenia w klasach szkoły średniej. Skąd to zainteresowanie organizacji (dobrze znanej w Polsce dzięki badaniom PISA) praktyką nauczania i oceniania prowadzoną przez nauczyciela w klasie szkolnej? Liczne badania i raporty pokazują, iż ocenianie kształtujące jest bardzo skutecznym sposobem podnoszenia osiągnięć uczniów. Ocenianie kształtujące skutecznie przygotowuje młodych ludzi do uczenia się przez całe życie oraz przynosi efekty w pracy z uczniami mającymi trudności w uczeniu się. WARSZAWA 2005

2 Elementy oceniania kształtującego Co robi nauczyciel, który stosuje nauczanie kształtujące? Określa cele lekcji i formułuje je w języku zrozumiałym dla ucznia. Ustala wraz z uczniami kryteria oceniania, czyli to, co będzie brał pod uwagę przy ocenie pracy ucznia. Rozróżnia funkcje oceny sumującej i kształtującej. Buduje atmosferę uczenia się, pracując z uczniami i rodzicami. Potrafi formułować pytania kluczowe. Potrafi zadawać pytania angażujące ucznia w lekcję. Stosuje efektywną informację zwrotną. Wprowadza samoocenę i ocenę koleżeńską. 1. Określanie celów lekcji i formułowanie ich w języku zrozumiałym dla ucznia. Najważniejsze, to wiedzieć dokąd się zmierza i co się chce osiągnąć. Nauczyciel przed przystąpieniem do planowania lekcji zastanawia się, jakie cele chce zrealizować z uczniami podczas lekcji. Zastanawia się, po co uczy swoich uczniów właśnie tego materiału i w jaki sposób. Określa też, co chce, aby uczniowie osiągnęli. Często cel, który stawia sobie nauczyciel, może być dla ucznia niezrozumiały. Dlatego nauczyciel musi go tak sformułować, aby każdy uczeń go zrozumiał. Pod koniec lekcji wraz z uczniami nauczyciel powinien sprawdzić, czy cel został osiągnięty. Praca nad celami ma trzy etapy: Przed lekcją nauczyciel zastanawia się, jakie cele chce osiągnąć. Nauczyciel podaje cele lekcji uczniom lub ustala je wspólnie z nimi. Uczniowie wiedzą, czego i po co będą się uczyć. Po lekcji uczniowie zastanawiają się, czego się nauczyli. Beata Październiak, nauczycielka informatyki ze SP we Włodowicach Stojąc przed uczniami i zajmując im 45 minut nauczyciel musi wiedzieć, po co to robi. Określone cele pozwalają nauczycielowi odpowiednio dobrać formy ćwiczeń, przemyśleć działania. Uczniom daje możliwość aktywnego, świadomego udziału w lekcji. Uczniowie razem z nauczycielem współtworzą lekcję. Ewa Kurek, nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 4 w Andrychowie Umówiłam się z uczniami, iż na początku zajęć będę informowała ich o celu lekcji. Jeżeli uznam, że cel może dla nich być niejasny, to poproszę dzieci, aby parami powiedziały sobie nawzajem, jak zrozumiały mój komunikat. Następnie kilku uczniów powie głośno o swoich wątpliwościach.

3 2. Ustalanie wraz z uczniami kryteriów oceniania, czyli tego, co nauczyciel będzie brał pod uwagę przy ocenie pracy ucznia. Uczeń musi wiedzieć co dokładnie będzie podlegało ocenie. Ustaliliśmy już wraz z uczniami cele lekcji. Wiemy więc, dokąd zdążamy i co chcielibyśmy wspólnie osiągnąć. Teraz musimy ustalić, na co będziemy zwracać uwagę przy ocenianiu (NaCoBeZu). Chodzi o to, by określić dowody, fakty, które pokażą zarówno nauczycielowi, jak i uczniowi, w jakim stopniu cel lekcji został osiągnięty. Kryteria także pomagają uczniom przygotować się do sprawdzianu oraz wykonać pracę tak, aby postawiony przez nauczyciela cel został zrealizowany. Nauczyciel konsekwentnie ocenia tylko to, co zapowiedział wcześniej. Barbara Andrzejczak, nauczycielka języka polskiego z ZS w Piszu Uczeń nie musi się domyślać, czym zostanie zaskoczony na sprawdzianie (a tak było, kiedy ja chodziłam do szkoły). Jeżeli praca domowa ma służyć utrwaleniu wiedzy i umiejętności, to również uczeń ma prawo wiedzieć, czego konkretnie będzie się od niego wymagać. Beata Woźniak, nauczycielka matematyki z Publicznego Gimnazjum w Drążnej Formułując kryteria oceniania zastanawiam się, równocześnie, jakie umiejętności uczniów będę oceniała np. podczas sprawdzianu. 3. Rozróżnianie funkcji oceny sumującej i kształtującej. Ocena sumująca ma znaczenie przy podsumowaniu wiedzy nabytej przez ucznia i zwykle ogranicza się do stopnia. Ocena kształtująca natomiast służy uczniowi do tego, aby uświadomił sobie, co zrobił dobrze, co źle i jak może poprawić swoją pracę. W ocenianiu kształtującym uczeń otrzymuje mniej ocen-stopni, a częściej informację zwrotną od nauczyciela czy kolegi. Magdalena Swat-Pawlicka, nauczycielka języka polskiego z Prywatnego Żeńskiego LO w Warszawie Uważam, że jest to właściwy kierunek w mojej pracy. Od dwóch lat obserwuję absurd ciągłego oceniania, które pomimo jasnych kryteriów (przedmiotowy system oceniania, standardy do każdego sprawdzianu) nie daje uczniom jasności w ocenianiu i nie mobilizuje ich do pracy. Rezygnacja z ocen jest skuteczna zwłaszcza w przypadku uczennic słabych i pracowitych, którym lęk przed złą oceną utrudnia uczenie się.

4 4. Budowanie atmosfery uczenia się. Wprowadzając ocenianie kształtujące, nauczyciel może sobie pomóc od samego początku współpracując ściśle z uczniami. Warto poświęcić czas na dyskusję z uczniami o tym, jak się uczą i co pomaga im się uczyć. Atmosfera sprzyjająca uczeniu się przejawia się większym poczuciem własnej wartości uczniów, zaangażowaniem w proces uczenia się, samodzielnością, umiejętnością współpracy oraz świadomym uczeniem się. Praktyka pokazuje, że na wstępnym etapie wprowadzania OK zarówno uczniowie, jak i ich rodzice są zaniepokojeni mniejszą liczbą stopni. Dlatego trzeba rozmawiać o tym zarówno z uczniami, jak i z rodzicami. Rodzice, którzy zrozumieją, w jaki sposób ocenianie kształtujące może pomóc ich dzieciom, stają się sojusznikami swoich dzieci i nauczyciela. Maryla Raczkowska, nauczycielka matematyki z Gimnazjum nr 28 w Szczecinie Szczególnie zadowolona była mama ucznia, który ma zaległości z matematyki. Powiedziała: Dzięki temu mój syn będzie mógł nadrabiać zaległości bez niepokojenia się o oceny. Poprosiłam rodziców, żeby nie pytali swoich dzieci po ich powrocie ze szkoły, jaką dzisiaj otrzymały ocenę, ale czego się nauczyły. 5. Umiejętność formułowania pytań kluczowych. Pytania kluczowe to pytania, które skłaniają uczniów do myślenia. Takie pytania ukazują uczniom szerszy kontekst omawianego zagadnienia, zachęcają do poszukiwania odpowiedzi i silniej angażują w naukę. Beata Woźniak, nauczycielka matematyki z Gimnazjum w Drążnej Pytania kluczowe budzą zainteresowanie daną tematyką. Uczniowie są ciekawi odpowiedzi, uważnie skupiają się na omawianej lekcji. Sądzę, że duża odpowiedzialność spoczywa na nauczycielu, pytania kluczowe powinny być starannie przemyślane. Muszę przyznać, że dość długo zastanawiałam się, jakie pytania zadawać i jak je formułować. Nadal nie jestem przekonana, czy robię to właściwie.

5 6. Znajomość technik zadawania pytań. Zadawanie pytań w ocenianiu kształtującym polega na włączaniu wszystkich uczniów w myślenie nad rozwiązywaniem problemu postawionego przez nauczyciela. Ma temu służyć m. in.: wydłużenie czasu oczekiwania na odpowiedź ucznia, kierowanie przez nauczyciela pytania do wszystkich uczniów, a nie tylko zgłaszających się, poszukiwanie w parach odpowiedzi na pytanie nauczyciela, niekaranie za błędne odpowiedzi. 7. Stosowanie efektywnej informacji zwrotnej. Informacja zwrotna to kluczowy składnik oceniania kształtującego. Nauczyciel zamiast stawiać ocenę sumującą przekazuje uczniowi komentarz do jego pracy. Dobra informacja zwrotna jest sztuką, ale zawsze powinna zawierać cztery elementy: wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia; odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia; wskazówki, w jaki sposób uczeń powinien poprawić tę konkretną pracę; wskazówki, w jakim kierunku uczeń powinien pracować dalej. Informacja zwrotna musi być ściśle związana z kryteriami oceniania określonymi przed wykonaniem zadania (czyli z NaCoBeZu). Renata Rysz, nauczycielka matematyki z ZSP nr 5 w Krośnie Dawniej, stawiając oceny skupiałam się na uczniowskich błędach. Teraz staram się dać uczniowi konkretne wskazówki i pochwalić za udane elementy pracy. Najbardziej z informacji zwrotnej był zadowolony uczeń słaby i jego rodzice, bo pani znalazła coś pozytywnego w mojej pracy i dała wskazówki do jej poprawy, a dawniej pewnie dostałbym jedynkę.

6 8. Wprowadzanie oceny koleżeńskiej i samooceny uczniowskiej. Uczniowie na podstawie podanych kryteriów oceniania wzajemnie recenzują swoje prace, dają sobie wskazówki, jak je poprawić. Ma to dwojaki sens: z jednej strony dobrze rozumieją kolegę, którego pracę sprawdzają, gdyż przed chwilą wykonywali to samo zadanie,azdrugiej uczą się od swego kolegi: ustalania kryteriów oceniania (co oceniam?) umiejętności dawania informacji zwrotnej (jak to komunikuję?) Jeśli uczeń sam potrafi ocenić, ile się nauczył i co jeszcze musi zrobić, aby osiągnąć wyznaczony cel, to pomaga mu to w procesie uczenia się i czyni z niego aktywnego uczestnika tego procesu. Także samoocena pozwala uczniom znaleźć odpowiedź na pytania: Co już umiem? Nad czym muszę jeszcze popracować? Co powinienem zmienić w swoim sposobie uczenia się? Jakie powinienem przyjąć postanowienie na przyszłość? Anna Jurczak, nauczycielka biologii z ZSP nr 5 w Krośnie Lekcja z oceną koleżeńską przekonuje uczniów, jak wiele trzeba włożyć wysiłku, aby zyskać dobrą ocenę. Uczy taktu, hamowania negatywnych emocji wobec uczniów mniej zdolnych, nieśmiałych. Marta Krowiak, nauczycielka języka polskiego z Gimnazjum w Wiązownicy Zauważyłam, że uczniów bardzo cieszy, gdy w swojej pracy sami odnajdują elementy wykonane poprawnie. Cieszą się bardziej niż wtedy, gdy ja im mówię, co zrobili dobrze. Jak CEO pomaga wprowadzać OK do polskich szkół? Centrum Edukacji Obywatelskiej zajmuje się ocenianiem kształtującym od trzech lat. Przeprowadziliśmy kursy internetowe i szkolenia dla rad pedagogicznych, w roku 2004/2005 pomagaliśmy szkołom uczestniczącym w programie Szkoła ucząca się (SUS) w pilotażu oceniania kształtującego. W tym roku na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej, wspólnie z Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli i wybranymi kuratoriami oświaty wprowadzamy pilotażowo ocenianie kształtujące w 10 szkołach. Pilotaż obejmuje: przeprowadzenie dwóch sześciogodzinnych szkoleń Rady Pedagogicznej, wybranie klas, w których będzie stosowane ocenianie kształtujące, wytypowanie czterech nauczycieli do udziału w całorocznym internetowym kursie oceniania kształtującego, prowadzenie przez osoby biorące udział w kursie szkoleń dla zespołu nauczycieli uczących w klasach objętych ocenianiem kształtującym. W 2006 r. CEO wyda dwie publikacje dotyczące OK: Ocenianie, które pomaga się uczyć P. Black i in. Ocenianie kształtujące w praktyce D.Sterna

7 Ocenianie kształtujące może też być wprowadzone przez jednego lub kilku nauczycieli w szkole. W tym przypadku polecamy uczestnictwo w kursie internetowym, który pomoże poznać elementy oceniania kształtującego, wypróbować je na własnych lekcjach i przedyskutować swoje doświadczenia z innymi. W kursie mogą uczestniczyć wszyscy nauczyciele, niezależnie od poziomu szkoły i wykładanego przedmiotu. Potrzebna jest tylko podstawowa znajomość komputera. Więcej na temat warsztatów i kursów na stronie internetowej: Iwona Tarnogórska-Oziębły, nauczyciel-doradca z Ośrodka Doradztwa Metodycznego w Legnicy Uważam, że ocenianie, to jedna z największych bolączek współczesnej szkoły. Dzieci uczą się dla ocen, a nie dla siebie. Ja też doświadczyłam tego we własnej edukacji i po latach przekonałam się, że tego, czego uczyłam się tylko dla oceny, zupełnie nie pamiętam. Natomiast treści, które miałam okazję przeżyć dogłębnie, nadal we mnie tkwią i doskonale je pamiętam. W swojej pracy dziećmi staram się uświadomić im, że uczą się tylko dla siebie nie dla mnie i rodziców. To bardzo trudne, tym bardziej, że to właśnie rodzice mobilizują dzieci do wyścigu po dobrą ocenę. To oni, czytając ocenę opisową, domagają się określenia jej stopniem! Budujące jest to, że coraz częściej mówi się o ocenianiu kształtującym. Jeśli będziemy stosować takie ocenianie na różnych poziomach nauczania, być może z czasem zniknie "uczenie się na stopień", a nauka będzie świadomym wyborem i przyjemnością. Szkoła, pozbawiona negatywnych emocji, jakie niosą za sobą oceny, stanie się miejscem przyjaznym dziecku, do którego z chęcią będzie przychodzić. Czy to tylko mrzonki? Niestety - ocena zakorzeniona jest najbardziej chyba w samych nauczycielach, którzy uznają ją za najlepszy środek motywujący do nauki. Niekiedy też nie radząc sobie z zachowaniem uczniów, sięgają po oręż, jakim jest jedynka. Renata Chmielewska, nauczycielka biologii w Gimnazjum w Jerzmankach Za każdym razem staram się uczniów zaskoczyć jakimś szczególnym sformułowaniem celu lub znaleźć taki cel, który będzie dla nich atrakcyjny, tajemniczy. Układanie celów przed każdą lekcją, idzie mi już naprawdę dobrze i nie zabiera zbyt dużo czasu, ale ciągle jest dla mnie bardzo ważnym momentem, w którym odpowiadam sobie na pytania: czego chcę dziś nauczyć moich uczniów, dokąd będziemy wspólnie zmierzać? OK to przygoda, ale tak naprawdę, nie chcę by było przygodą, lecz by stało się stylem pracy moim stylem pracy. Wydaje mi się, że jest to styl, którego od dłuższego czasu poszukiwałam i dzięki któremu znalazłam odpowiedź na pytanie, co mogę jeszcze zrobić (niekoniecznie sama, bo z uczniami i ich rodzicami), aby uczniowie chcieli się uczyć, uczyli się z przyjemnością i aby były tego efekty. Joanna Klupsch, nauczycielka matematyki w Zespole Szkół nr3wkościanie Informacja zwrotna spowodowała, że wskazuję uczniom drogę do poprawy zadania. Uczniowie sami muszą dojść do niektórych rzeczy, a ja pokazuję im tylko jak to zrobić. Wydaje mi się, że uczniowie już przyzwyczaili się, że mogą poprawiać swoje błędy i (przynajmniej niektórzy) są z tego zadowoleni. Sądzę, że informacja zwrotna to najistotniejszy zarówno dla uczniów, jak i ich rodziców element OK. Rzetelna i wyczerpująca informacja to przecież wskazówki, jak, co i kiedy trzeba poprawić, co zmienić, w jakim kierunku dalej iść, aby osiągnąć wytyczone cele. opracowanie Danuta Sterna

8 AKADEMIA SZKÓŁ UCZĄCYCH SIĘ Szkolenia Akademii SUS dotyczą różnych obszarów pracy szkoły: nowoczesnego nauczania przygotowania uczniów do egzaminu Internetowa Akademia kursy prowadzone przez internet: Jak motywować uczniów do nauki? Metoda projektu Przykładowe tematy szkoleń dla rad pedagogicznych Ocenianie, które pomaga się uczyć Nauczanie z wykorzystywaniem metody rozwiązywania problemów Jak uczyć dobrze i do egzaminu? Nauczanie metodą projektu Ocena i samoocena pracy nauczyciela Metody badania jakości pracy nauczyciela i szkoły Nauczycielskie zespoły zadaniowe edukacji obywatelskiej pracy zespołów nauczycielskich szkolnego systemu zapewniania jakości Ocenianie kształtujące Edukacja obywatelska w gimnazjum szkolenia trwają 6 godzin Szkoła ucząca się (SUS) utworzona roku w 2000, wspólnie z Polsko- Amerykańską Fundacją Wolności sieć szkół, które pracując razem, wprowadzają system zapewnienia jakości swojej pracy. Podstawą działania szkół, należących do klubu SUS są: współpraca w zespołach nauczycielskich, określanie celów w sposób pozwalający na kontrolę stopnia ich realizacji, rzetelne monitorowanie efektów własnej pracy, refleksja nad stosowaną praktyką dydaktyczną, wychowawczą i organizacyjną. Na internetowych stronach CEO zamieszczamy materiały ułatwiające monitorowanie pracy szkoły i zarządzanie nią. Do grudnia 2005 roku szkolenia programu SUS przeszło 491 szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, w Klubie Szkół Uczących się jest aktywnych 245 szkół, a tytuł Szkoły Uczącej się uzyskało 49 szkół. Informacji udzielamy również pod numerem: tel. (+48 22) wew. 110 lub 108 CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ ul. Noakowskiego 10, Warszawa, tel./fax (+48 22) ceo@ceo.org.pl projekt graficzny Activa Studio